InfoHub Logo

    

«Kobzardyń jalyndy gýmanızm men bostandyqty ańsaýy, óz halqyna degen perzenttik adaldyǵy, baýyrmaldyǵy, ádildigi adamdarǵa sheksiz qymbat. Aqynnyń kolonıalızm men mılıtarızmdi áshkereleýi, qyrsyq pen qanaýshylyqtyń qandaı túrine bolsyn erlikpen qarsy kúresýi, óziniń shynshyl da jalyndy jyrlarymen adamdardy jigerlendirýi bizge bul kúnde sonshalyqty jaqyn jáne qymbat». Kezinde «Pravda» gazetinde Taras Shevchenkonyń shyǵarmashylyǵy jóninde qalam tartqan synshy O.Gonchardyń «Bessmertıe Kobzará» atty maqalasynan alynǵan osy joldardy qazaq ádebıetiniń asqar shyńy, klassıgi Abaı Qunanbaev pen jerlesimiz, tarıhshy, aqyn Máshhúr-Júsip Kópeevtiń partıa taqyrybyna jazǵan óleńderine sholý jasaý kezinde bir jazyp, bir óshirdim. Oǵan sebep keıingi kezde keıbir zıalylardyń: Sender Abaıdy qazaqtyń Pýshkıni deısińder, sóıtip Abaıdyń qadirin qashyrasyńdar, odan da Pýshkındi qazaqtyń Abaıy desender ómir boıy ózgelerge ketip kele jatqan esemiz sál de bolsyn qaıtyp, eńsemiz bir tiktelip, eldigimiz aıdaı álemge aıshyqtana túspes pe edi degen pikirleri edi.

Obaly ne kerek, bir qaraǵanda qaımana qara qazaqtyń jyrtysyn jyrtyp turǵandaı-aq. Tek bir qaraǵanda ǵana olaı deıtinimiz oı sarabyna sala kelseńiz munyń ózi álemdik ádebıet atanǵan jer júzi halyqtarynyń ortaq rýhanı qazynasynan qazaq oqyrmanyna shekteý bolyp shyqpaq. Budan kimniń ne utatynyn kim bilsin. Tek bir nárseniń basy ashyq. Ol — mundaı jaǵdaıda qazaq ádebıeti óziniń búgingi jetken bıiginen quldyramasa, shyńǵa shyrqap shyǵýy ekitalaı, qalaı desek te «Ortaq ógizden ońasha buzaý artyq» degen qaǵıda, bizdińshe, ádebıetke júrgen emes, júrmek te emes.

Sonymen qatar uly Abaı da, bizdiń arýaqty aqyn jerlesimiz, fılosof, tarıhshy Máshhúr-Júsip Kópeev te Ýkraınanyń Kobzary — Taras Shevchenko sıaqty kolonıalızm men mılıtarızmdi áshkereleý, qorlyq pen qanaýshylyqtyń, qaı túrine bolsyn ózderiniń azamattyq ar-ojdandarymen qarsy turýy, sonymen qatar halqymyzdyń ulttyq ereksheligine tán sharýaǵa qyrsyzdyǵyn, bilimge qulyqsyzdyǵyn ashyna aıtýdan bir de kende emes, tipti Kobzarmen úndes jatyr dese de bolǵandaı. Ony Abaı men Máshekeńniń partıany sóz etetin tómendegi ólenderinen aıqyn ańǵarýǵa bolady.

Abaı «Boldy da partıa» atty óleńinde:

Boldy da partıa,

El ishi jaryldy.

Áýremin men tıa,

Daýyń men sharyńdy, - dep onsyz da altybaqan alaýyz halyqtyń uıasyna «partıa» atty shoq túsip, el arasy jarylyp, búlingenin kúńirene, kúızele sóz etse, Máshekeń «Qazaqtyń qylyp júrgen jumysy» atty óleńinde Abaı aqyn kótergen máselege jańa bir qyrynan kelip:   

Bólinip jurt eki jaq partıalap,

Qalmaıdy urǵashydaı sol qıalap.

Basqa oryn bosaǵadan tımeıtindi,

Bas qylyp, bas jegizip.tárbıelep,-

deý arqyly partıaǵa bóliný saıasatynyń astarynda jatqan zymıan qýlyq pen aıarlyqty aıqyn ańǵartady.

Aqyn, bizdińshe, «Basqa oryn bosaǵadan tımeıtindi» degen jolǵa erekshe salmaq artqan. Bul arada ol partıalap shaýyp . júrgenderdi baı, kedeıge bólip, taptyq turǵydan kelýden aýlaq sıaqty, onyń esesine partıany basqaryp otyrǵandardyń el irgesi bútin kezde pátýaly isinen góri el ishine iritki salyp, sodyrlyqqa boı urǵan tentek, aqyl aıasy tar, kórseqyzar, ur da jyq jandar ekenin megzeıtindeı. Sóıtip partıa qurýshylardyń solardy bas qylyp, bas jegizip, tárbıelegensip, kúni erteń partıaǵa moıyn usynǵysy kelmegen jurtqa ıtshe aıtaqtamaq nıet ustanyp otyrǵanyn astarlap jetkizedi. «Qazaqtyń munan keter berekesi, joq bolyp yntymaǵy, merekesi» dep bul sıaqty partıashylardyń qazaqty tyǵyryqqa taqaıtynyn jany aýyra otyryp eskertedi.   

Abaı:

Barymta men partıa,

Bári mastyq jurt qumar.

Sypyra elirme, surqıa, .

Kóp pıanshik neni uǵar, — dese,

al Máshekeń:

Sol kúnde azǵyrýshy tolyp jatyr,

Shaıtan da pomogaıtshyl bolyp jatyr,-

dep «pıanshik, pomogaıtshyl» degen bógde sózderdi keltirý arqyly qazaqqa pále bolyp jabysqan partıanyń túp tamyry qaıda jatqanyn da tamyrshydaı tap basa bilgen.

Al munyń ózi kolonıalızm men mılıtarızmdi áshkereleý emes pe?! Sol sıaqty Abaı da, Máshhúr-Júsip te qazaqtyń ózine ǵana tán qyrsyǵy men kesirin, «el qaǵyndy, mal sabyldy, urlyq, ótirik gý de gý» (Abaı), «Mal soıysyp bolady tatýlasqan, et jeý úshin bas qosyp tatýlasqan, sáýir, mamyrda táp-tátti tatý bolsa, kúmánin shóp shabarda aǵýs ashqan» (Máshhúr-Júsip) dep urlyq pen ótirikke janyn salatyn qazekeńniń bergen sertine, tipti batasyna berik emestigin ótkir synǵa alady.

Bir eskerte keter jaı, biz osy maqalany jazǵanda Máshhúr-Júsipti Abaıdaı poezıa áleminiń asqar shyńymen ıyq tirestirsek degen oıdan áste aýlaqpyz. Kózderiniń tirisinde-aq attary ańyzǵa aınalyp, alty alashqa málim bolǵan Abaı men Máshekeńniń óz zamandaryndaǵy partıaǵa, oǵan qazaqtyń, qatysyna kózqarastarynyń úndes shyǵyp, kópshilik jaǵdaıda birin-biri tolyqtyryp, molyqtyryp otyratynyn, partıa isine aralasqan zamandastaryna rızashylyqtarynan góri keıisteriniń kóp bolǵanyn, óıtkeni partıanyń qazaq úshin ákeler jaqsylyǵy joq ekenin danyshpandyqpen kóre bilgendikterin aıtý.

Qos aqynnyń partıaǵa kózqarasynda qazirgi kezde partıa quryp shala búlinip júrgender úshin de  zer salyp oqysa, (ýaqyt alshaqtyǵyna qaramastan) tálim alarlyq, oı túıerlik jaılar jetkilikti degimiz keledi.

Súleımen Baıazıtov

---