InfoHub Logo

Adamgershilik – asyl qasıet (prezentasıasymen)
Maqsaty: oqýshylardyń boıyna rýhanı - adamgershilik qasıetterdi uıalatý úshin meıirban, aqyldy, shynshyl, qaıyrymdy, t. b. adamdyq asyl qasıetterdi ıgerý yqpal etý maqsatynda ótiledi.
Kórnekilik: kúlimdegen kún, túnergen bult, kempirqosaq sýretteri.
Naqyl sózder:
1. Adamnyń ishinde bolmaıdy alasy,
Olardy buzatyn nápsiniń talasy.
(Shákárim)

2. Dos keshirim suraǵanda ıilikpen adamnyń kúnási - ysyrapshylyq kúnásimen birdeı.
3. Adam bir táýir iske jaramasa da, ózin aspannan túskendeı ustaýdy unatady.
4. Adamnyń adamshylyǵy - aqyl, ǵylym, jaqsy ata, jaqsy ana, qurby, jaqsy ustazdan bolady.
(Abaı)

Sabaq barysy:
1. Uıymdastyrý. Baıaý kúı oryndalyp turady, oqýshylar oryndarynan turyp, sálemdeskennen soń, tárbıe saǵaty bastalyp ketedi.
2. Oqýshylar oryndaryna otyryp, mýzyka áýeni toqtalady, sol kezde esik qaǵylyp, hat ákelinedi. Hatta búgingi tárbıe saǵatynyń taqyryby jazylǵan eken.
Taqyryp baıandalyp, sabaqtyń maqsaty aıaqtalǵan soń, synyp jetekshsi kirispeleý áńgimesin áńgimelep ketedi.
- Adamshylyq degen ne? Bul suraqqa jaýap berý úshin rýhanı baı adam degen qandaı adam, rýh degen ne?- degen suraqtar tóńireginde oı órbitemin.
1 - oqýshy: Rýh - degen adam boıyndaǵy bir qýat. Ol qýat adam boıynda kezdesetin barlyq jaqsy qasıettermen jasaıtyn barlyq ıgi isteriniń qaınar kózi.
2 - oqýshy: Jaratylystyń barlyǵy eki qarama - qarsy nárseden turady. Aq - qara, kún - tún, ystyq - sýyq, jaqsy - jaman. Adam boıyndaǵy barlyq jaqsy qasıetter rýhtan týyndaıdy, al jaman qasıetter nápsiniń kórinisi bolyp tabylady. Adam denesi bir bolǵandyqtan onyń ishinde bılik úshin únemi osy eki qýattyń – «rýh pen nápsi» kúresi júrip jatady.

3 - oqýshy: Rýhtyń mekeni - adamnyń júregi. Júrek jylýy, mahabbat, ar - uıat, qaırat, meıirimdilik, jaqsylyq, adamshylyq osy júrekten týyndaıdy.
Kún adamnyń rýhy bolsa, kún sáýlesi - aqyl deıik.
4 - oqýshy: Rýhanı baı adam - eń aldymen ádil, shynshyl, meıirimdi, keshirimdi, qanaǵatshyl, aqyldy bolady. Osyndaı qasıetteri bar adamda adamshylyq mol bolady. Adamgershilik uǵymynda da osy atalǵan qasıettermen birge aıaýshylyq, súıispenshilik, jan aıamaı eńbek etýshilik t. b. kóptegen sapalar kezdesedi.
Búgingi sabaqta osy sapalardyń birazy týraly pikirleskendi durys sanadym.
I. Shattyq sheńberi.
- Balalar, bárimiz shattyq sheńberine jınalaıyq. Bárimiz atymyzdy atap, maǵynasyna toqtaıyq.
2. Oıymyzdy órbitip, boıymyzǵa adamgershilik nárin egý úshin taqtaǵa ilingen Kúnniń sýretine qarańdarshy.
Jaryq kún - kólegeılenip tur, kúndi biz meıirban, jan shýaǵyn tógetin qudiretti ananyń birine teńesek, biz onyń júregindegi kóleńke sezimin seıilteıik, ol úshin betindegi túnergen bulttardy ashaıyq.
Káne, birinshi bult. Seniń sheshýiń ne, sen nege túnere qaldyń?
Bulltaǵy birinshi tapsyrma: baıaý án áýenimen barlyǵymyz jaǵymdy oılarǵa berilemiz, rýhanı jan azyǵyn besik jyrynan bastaǵan adam, áýen yrǵaǵynda tamasha oılarǵa beriledi. Jaǵymdy oı oılaýǵa bir mınýt ýaqyt beriledi.
(Birneshe oqýshydan oılaǵan oılary suralady).
- Meniń áskerdegi aǵaıym aman - saý júrse eken.
- Ańsaǵan oqýyma tússem eken.
- Jer sharynda tynyshtyq bolsa t. b. oılar aıtylady.
Muǵalim:
- Osyndaı jaǵymdy oılardyń senderdiń boılaryńa qaıyrymdylyq, ómirge senimdilik ákeledi.
Kórinis: Úsh ana basy qosylyp, áńgimelesip turdy.
Birinshi ana:»Meniń balam óte aqyldy, ónerli, ánshi, matematıkadan nashar bolǵanmen bolashaqta keremet bir tanymal kisi bolatynyna senemin»,- deıdi balasyn maqtap.
Ekinshi ana:»Meniń balam ádemi, taza kıingendi unatady. Aqshanyń da esebin jaqsy biledi. Shamasy balam bolashaqta úlken bıznesmen bolady - aý»,- dep maqtanady.
Úshinshi ana úndemeı turyp qalady
Sol kezde úsh ana qarıanyń joldan ótýine kómektesip, qoltyǵynan demep, sómkesin kóterisip kele jatqan balany kóredi. Bul úndemeı qalǵan úshinshi ananyń balasy edi. Qarıa balaǵa alǵysyn jaýdyryp kete berdi.
Úsh bala analaryna jaqyndady. Alǵashqy eki ananyń balalary analarynan balmuzdaqqa aqsha suraı keldi. Al, úshinshi bala anasyna búgingi sabaqtan «bestik» baǵa alǵanyn aıta keldi.
Suraq? Qaı baladan bolashaqta ne kútýge bolady?
(Oqýshylardy sóılete otyryp, suraqqa jaýap alý.)
1 - bult ashyldy - qaıyrymdylyq qasıetin bildik.
Ekinshi bultty seıiltemiz.
Muǵalim: Uly Abaıdyń
«Bes nárseden qashyq bol,
Bes nársege asyq bol;
Adam bolam deseńiz», degen óleń joldaryn qalaı túsinýge bolady? Ol qandaı qasıetter?
1- suraq: Nege úırený kerek? (Oqýshylar óleńdi jalǵastyrý arqyly jaýabyn aıtady)
«Talap, eńbek, tereń oı,
Qanaǵat, raqym oılap qoı -
Be asyl - is, kónseńiz...»Shyn máninde naǵyz adam bolý úshin adamgershilikke tán, jaǵymdy jaqsy qasıetter, jaqsy sıpattar - adamdyq, ádilettilik, dostyq, mahabbat, ar - namys, sabyrlyq, batyrlyq, t. b. osylardyń ishinen aqyn jastardyń boıyndaǵy adamgershiliktiń negizgi qasıetteri retinde «bes asyl is: talap, eńbek, tereń - oı, qanaǵat, raqym týraly danalyq oı tolǵaýyn aıtady.
Talap. Abaı 44 - sózin «Adam balasynyń eń jamany - talapsyz»- dep bastaıdy da talaptyń túrleri kóp bolatynyn baıandaıdy. Talaptyń ishindegi eń zory - bir ónerdi tańdap, sodan nátıje shyǵarmaı tynbaýshylyq. Sonymen birge oqyp, talapkerdiń ónerles kisimen syılas bolýynyń qajettigin aıtady. Abaıdyń túsinýinshe talapsyzdyq túrleri - yntasyzdyq, yqylassyzdyq, jigersizdik.
Kerek is bozbalaǵa talaptylyq,
Ár túrli óner, minez jaqsy qylyq.
Keıbir jigit júredi maqtan sóılep,
Syrtqa pysyq keledi, kózge synyq,
dep Abaı talaptyń daryndy, yntaly damytatyny, sondyqtan da halyqtyń «talapty erge nur jaýar» degen sózdi bekerge aıtpaǵany týraly oı tolǵaıdy.
Eńbek - bul dúnıedegi qudiretti kúsh, dinı uǵymda qudaı bolsa, ǵylymı uǵymdaǵy birden - bir jasampaz uly kúsh - eńbek. Abaıdyń tujyrymdaýynsha áýeli qudaıǵa syıynyp, sonan soń óz qaıratyna súıenip eńbek etken adam naǵyz azamat bolyp sanalady.
Túbinde baıandy eńbek egin salǵan,
Jasynan oqý oqyp, bilim alǵan,
Bı bolǵan, bolys bolǵan óner emes
Eńbektiń budan ózge bári jalǵan...
dep óz elin otyryqshylyqqa, eginshilikke, ǵylymǵa shaqyrady. Eńbekti «bes asyl istiń negizgisi» dep baǵalaǵan Abaı:
Baqpen asqan patshadan,
Mımen asqan qara artyq.
Saqalyn satqan káriden,
Eńbegin satqan bala artyq...
Tereń oı - adamdy adam etken eńbek bolsa, sol eńbek daǵdysy barysynda qalyptasqan adamdy barlyq jan - janýardan erekshe aıyryp turǵan eki qasıetti Abaı joǵary baǵalady. Onyń birinshisi - aqyl - oı, ekinshisi - sóz.
Qanaǵat. Abaı adamgershilik, ıman týraly tolǵanystarynda «Qanaǵat» uǵymyna erekshe mán beredi. Aqynnyń túsinýinshe qanaǵat - barǵa rıza bilý, mise tutý, nysaptan shyqpaý, nápsige ermeý.
Raqym. Raqym degenimiz uǵymdyq fılosofıalyq turǵydan alǵanda adamnyń ózge kisilerge jasaıtyn jaqsylyǵy, meıirim - shapaǵaty men kómegi.
2 suraq: Neden jırený kerek?(Oqýshylar óleńdi jalǵastyrý arqyly jaýabyn aıtady)»Ósek, ótirik, maqtanshaq, Erinshek, beker mal shashpaq». Abaı.
«Bes dushpan»
«Adam bolam deseńiz,
Oǵan qaıǵy jeseńiz,
Ósek, ótirik, maqtanshaq,
Erinshek, beker mal shashpaq -
Bes dushpanyn bilseńiz...»
dep adamnyń boıyndaǵy jaǵymsyz qasıetti synǵa alady. Aqynnyń túsindirgenindeı, adamgershilikke jat, jaman qylyqtar - aramdyq, ádepsizdik, ádiletsizdik, jaǵympazdyq, jylpostyq, menmendik, qýlyq, sumdyq, páleqorlyq, t. b. tolyp jatyr.
Ósek. Abaı zamanynda el arasyna kóp taraǵan, adamgershilikke jat, jaman qylyqtardyń biri - ósek aıtý, ósekshildik. Osy jaıǵa renish bildirgen aqyn 24 - sózinde «... qazaq ortasynan urlyq, ótirik, ósek, qastyq qylyp, ónerdi, maldy túzdep, bóten jaqtan túzý jol izdep, óristeterlik kún bolar ma eken? dep armandaıdy.
Ótirik. Aqyn ósekshildikti opasyzdyqtyń, aramzalyqtyń, ekijúzdiliktiń eń jeksuryn kórinisi retinde aıyptaıdy, ósek ańǵa úıir, jelbýaz jandardy óltire synap, adamdar boıyndaǵy ótirik aıtý sekildi keselderdi ýytty tilmen áshkereleıdi. Ósekte bolar - bolmas bir negiz bolýy múmkin, al ótirik múlde jalǵan, shyndyqqa, aqıqatqa eshbir janaspaıdy.
«Rasy joq sóziniń,
Yrysy joq óziniń.
Óńkeı jalǵan maqtanmen,
Shynnyń betin boıady»- dep ótirik pen ótirikshilerdiń bet perdesin asha synaıdy.
Maqtanshaq. Abaı ómir súrgen zamanda el adamdarynyń, ásirese ústem tap ókilderiniń boıynda jıi kezdesetin jaman qylyqtardyń biri - maqtanshaqtyq, dańǵoılyq. Ondaı áýleki adamdar ózin dáripteýdi súıetin, basqalardyń aldynda bilimdi, jaǵymdy bolyp kóringisi keletin bóspe, sózge qumar, Abaı sózimen aıtqanda, maqtanshaqtar.
Erinshek. Adamdardyń boıyna bitken jaman qylyqtardyń ishindegi eń jaǵymsyzy - erinshektik. Abaıdyń túsindirýinshe: erinshektik - kúlli dúnıedegi ónerdiń dushpany. Talapsyzdyq, jigersizdik, uıatsyzdyq, kedeılik - bári osydan shyǵady.
Beker mal shashý. Abaı shyǵarmalarynda qolda bar qarjy men mal - múlkin durys paıdalana almaıtyn, óz paıdasyn bilmeıtin, syrt kózge jomart bolyp kórinýge tyrysatyn maqtanshaq adamdardy óltire synǵa alǵan.
Muǵalim:
- Mynandaı sýretke kóńil aýdaraıyq. Sýretten neni kórip tursyńdar?
Jaýap: qara noqat nemese qara noqaty bar aq qaǵaz.
Shyn jaýap: qara noqaty bar úlken keńistik.
- Iá, balalar, ómirdiń kóptegen kórinisterinen, oqýshylyq ómirlerińde sender aq tústi ańǵarmaı, adamdar boıynan «qara» noqatty kóresińder. Bylaısha aıtqanda, biz ár adamnyń boıynan jaqsy jaqtaryn ǵana kórsek, nege onyń kemshiligine kóńil aýdaramyz. Jaqsy oqıǵalardan góri, daý-damaı, qylmystar jaıynda rahattana áńgimelesemiz. Nemese suq saýsaqpen basqany kózdep kórsetýge áýespiz, suq saýsaqty kórsetkende, qalǵan úsh saýsaqtyń ózimizge qaraǵanyn baıqamaımyz ba? Eger seni bireý sógip jatsa, «men rızamyn» dep jaýap bere qoı delingen paıǵambar hadısterinde. Sondyqtan, balalar, jańaǵy ózderiń aıtqan naqyl sózderden ónege alyp, ómirdiń, dostaryńnyń, ustazdaryńnyń tek jaqsy jaqtaryn qabyldaı bilińder. Myna jazylǵan naqyl sózge kóńil aýdaryńdar:
Adamnyń adamshylyǵy - aqyl, ǵylym, jaqsy ata, jaqsy ana, jaqsy qurby, jaqsy ustazdan bolady.
Abaı.
Úshinshi bultty seıiltemiz:
Rýhanı - adamgershilik qasıet - súıispenshilik. Ata - anamdy súıemin, týǵan jerimdi, Otanymdy, dostarymdy súıemin. Osy qasıetke baılanysty:
1 - qatar: Otanǵa súıispenshilik.
2 - qatar: ata - anaǵa
3 - qatar: mahabbat, dostyq.
Súıispenshilikke tórt aýyz taqpaq quraısyńdar.(Baıaý mýzyka yrǵaǵy, 3 - 4 mınýt ýaqyt). Taqpaqtaryn tyńdaımyz.

Ózińdiki – Eliń de,
Ózińdiki - Jeriń de.
Ózińdi - óziń etken baq,
Táýelsizdik tórinde.
Ózińdiki - týyń da,
Ot pen aýa sýyń da.
Jasa Qazaqstanym
Beldi bekem býyn da.

Tórtinshi bultqa taıadyq. Test tapsyrmasy.
1 - qatarǵa. Synyp ishindegi bir balamen seniń dosyń oınaǵysy, qarym - qatynas jasaǵysy kelmeıdi. Tipti ony mazaqtańdar dep úgitteıdi. Al sen ne ister ediń?
a) Eshteńe bilmegendeı bolasyń.
á) Dostaryńmen birge mazaq qylasyń.
b) Dostaryńnyń tabalaýynan qoryqpastan, osy balamen dostasqyń keledi.
2 - qatarǵa: Aǵash durys ósý úshin oǵan qaı kezde kómektesý qajet?
a) Úlken aǵash bolǵanda
á) Kóshet kezinde
b) Tal kezinde
3 - qatarǵa: Seniń úlken ápkeń sheshesine qurbysynyń úıine sabaqqa daıarlanamyn dep ketip, al shyndyǵynda olar dıskotekaǵa ketti. Eger shesheń osy jaıdy surasa, sen ne ister ediń?
a) Bul jaıynda eshteńe bilmeımin deımin.
á) Bir dálel oılap tabýmen ápkeńdi qutqarasyń.
b) Shynyńdy aıtasyń.
Besinshi bult. Tańǵajaıyp alań.
Rýhanı adamgershilik qatynastaryna jatatyn adamnyń bir tamasha qasıeti jasyrynyp tur - sony tabamyz.
Ol «ádeptilik» degen sóz bolady.
Altynshy bultty seıiltemiz, osy tapsyrmany oryndaǵan soń Kún kúlimdep shyǵady.
Ol tapsyrma - suraqtarǵa jaýap.
1. Sóıleý mádenıetin qalaı túsinesiń?
2. Mahabbat súıispenshiligi degen ne?
3. Amanat degen ne?
Osy suraqtardyń jaýabyn durys aıta bilse degen maqsatpen Ótebaı Turmanjanovtyń «Ananyń amanaty» degen taqpaǵyn oqyp bereıin.
Synyp jetekshisi:

Kún ashyldy.
Dalamdaı keń peıilim.
Júregim toly meıirim.
Men úshin joq ýaǵyń
Bárińe ortaq shýaǵym.

Osy jarqyraǵan kúndeı, meıirimdi, jan shýaqty, kóńilderiń aq, adamǵa tek jaqsylyq jasaı biletin, adamgershiligi mol azamat bolyńdar. Búgingi saǵatta az bolsa da, jaqsylyqtyń nuryn, adamgershiliktiń dánin aldyńdar dep oılaı otyryp, ashylǵan kúnniń sońyndaǵy ásem kempirqosaqqa kóńil aýdartaıyn.
1 - tús. Ár kúndi jaqsy oılar oılaýmen bastańdar.
2 - túsi. Kúni boıy ózińdi qorshaǵan adamdardyń bári týraly tek súıispenshilikpen jáne izgilikpen oılap júr.
3 - túsi. Uıyqtar aldynda búgin qansha adamdy qýantqanyńdy, jubatqanyńdy, kúldirgenińdi eske túsirý úshin birneshe mınýt arnap kór.
4 - túsi. Ándi jıirek tyńdaǵanyń durys, bárinen jaqsysy janyńdy jadyratyp, raqatqa bólenesiń.
5 - túsi. Basqalardyń qajetine jaraı bilýge talpyn.
6 - túsi. Tynyshtyq saqtaı bilýge úıren. Názik únmen bıazy sóıleýge daǵdylan. 7 - túsi. Jaqsylyqqa jaqsylyq - ár kisiniń isi, al jamandyqqa jaqsylyq - er kisiniń isi degen naqyl sóz janyńda júrsin.