InfoHub Logo

Bir kúni Kenesary ordasynda batyr, bıler basyn qosyp, bizdiń zamanymyzda asqan batyr kim degen áńgime bolyp, «Aǵybaıdan asqan er joq», — dep Kenesary ózi bas bolyp, barlyǵy da Aǵybaıdy maqtaı beripti.

Osy áńgimeni áli atqa minip joryqqa aralaspaǵan on bes jasar Naýryzbaı bosaǵada túsi buzylyp, sup-sur bolyp tyńdap otyrypty. Sol túni Aǵybaı jylqyny qaraýyldaýǵa ketipti. Aı kóterilip, tún ortasy aýǵan kezde jaryq aı sáýlesiniń astymen aqboz atqa mingen bireý aǵyzyp kelip, Aǵybaıǵa tap beredi. Aǵybaı kóp ýaqyttan soń esin jıady. Aty janynda tur. Naızasy joq. «Jylqyny túgel aıdap ketti ǵoı» dep qaýip qylyp túgendese, bári de aman. Ómiri jaýdan beti qaıtpaǵan Aǵybaı namystanyp, qatty júdep úıine kelse, naızasy óz úıiniń aldynda shanshýly tur.

Kenesaryǵa aıtsa da, uıat, aıtpasa da, uıat. Ordada túsi qashyp, eńsesi túsip otyrǵanyn Kenesary kórip:

— Batyrym, nemene syrqat emespisiń, óńiń kelispeıdi ǵoı, — degende, Aǵybaı óziniń túnde basynan keshenin aıtady:

— Jyn ba, perime, ne ekenin bilmeımin, bul júdeterlik qylyq emes pe? — deıdi. Sonda Kenesary saspastan, jaıymenen otyryp:

— Oınap júrgen bizdiń Naýanjan shyǵar.

Kenesary han bolyp, Aǵybaı qol bastap turǵannan keıin Kenesarynyń inisi Naýryzbaı on alty jasqa kelgen soń, segiz kanat orda tigip, otaý úı shyǵady. Kenesary Aǵybaıdy shaqyryp: «Naýanjanǵa qyryq jigit bóldim, basy-qasyna seni berdim, seni Qudaıǵa tapsyrdym, Naýandy saǵan tapsyrdym», — deıdi. Sonymen Aǵybaı men Naýryzbaı qyryq jigitpen seıil quryp júre berdi. «Naýryzbaıdyń sol jyly bir keremetin kórdim, — deıdi eken Aǵybaı, — qyryq jigit seıilde júrip, bir bulaqqa kelip, atty qoıa berip, oınap-kúlip jatyr edi. Er-toqym bir jerde, saýyt-saıman bir jerde, túgel sheshinip uıyqtap jatqanbyz. Atymyz shiderleýli. Bir mezgilde qaraýylshy: «Jaý kelip qaldy!» — dedi. Jappaı atqa mindik. Jaý kóp eken, qasha urys salyp, dóńnen asqan kezde Naýryzbaıdyń beıqam jatqany oıyma túsip, jańaǵy jerge qaıta shapsam, Naýryzbaı qalaı at erttep, qalaı kıingenin bilmedim, jaýmen sabalasyp júr eken. Naızaǵaıdaı jyldam. Naýryzbaıdyń osyndaı ǵajabyn kórdim», — deıdi.

Osydan soń Naýryzbaı bir kúni: «Aǵyke, Kishi júzdiń Alshyn elinde jigit synaıtyn qarıa bar deıdi, meni soǵan aparyp synat», — deıdi. Bul Abyz degen kóp jasaǵan dana adam eken, ony Kenesary batyr da biledi eken. Qasyna joldas alyp, Naýryzbaı men batyr soǵan barady. Barsa, qarıa mamyq tósekte jatyr eken. Bular sálemdesken soń búrkenip jatyp qalady. Jaǵyn torǵynmen tańyp qoıypty. Óıtpese, ıegi tómen túsip ketip, sóıleı almaıdy eken. Bular qonyp shyǵady, erteńinde túske deıin, odan soń besinge deıin qarıa turmaıdy. Aǵybaı batyr:

— Naýanjan, bul kisi seni synamaıtyn boldy, qaıtaıyq, — dedi. Naýryzbaı:

— Joq, bul kisi ajalyń erteń keshke dese de, synatpaı ketpeımin», — dep otyryp alady. Bul sózdi estip jatqan qarıa basyn kóterip:

— Jol bolsyn, balalar! — deıdi. Sonda Aǵybaı batyr turyp:

— Qarıa, myna bala Qasymnyń kenjesi, Kene hannyń inisi — Naýryzbaı degen. Sizge kórinemin, — dep kelip edi. Balaǵa ne aıtasyz? Men shubyrtpaly Aǵybaı degen bolamyn, sharýa osy, — deıdi. Sol kezde Abyz:

— Ia, Aǵybaıym, seniń uranyń artyńda qalady, óz uranyńdy óziń estirsiń, baǵyńnyń toby jelkeńde eken. Naýryzbaı, meniń jasym júz jıyrmaǵa kelip otyr, osy jastyń ishinde senen artyq er kórmedim. Úsh nárseniń syrttany bar edi: ıttiń, qasqyrdyń, jigittiń. Sen jigittiń syrttany ekensiń. Biraq adam balasyna meıirimiń joq eken, baǵyń mańdaıyńda ǵana eken, ǵumyryń qysqa, jıyrma-jıyrma besten aspassyń, dúnıeden armanda qalma! — deıdi. Naýryzbaıdyń kóńili bul sózden soń pás bop qaldy deıdi. Sonymen bular aýylyna qaıtyp kelse, Kene han aýyl syrtynda otyr eken. Naýryzbaı óziniń maıhana ordasyna tike tartypty. Aǵybaı Kenesaryǵa kelip:

— Aldıar, taqsyr!? — dep sálem berdi.

— Iá, kóse, Abyz Naýanjan qalaı? — dep suraıdy Kenesary. Sonda Aǵybaı batyr:

— Naýanjanǵa jigittiń syrttany ekensiń, senen artyq jigit kórmedik júz jıyrma jastyń ishinde dedi, — dep, basqasyn aıtpaıdy. Sonda Kenesary otyryp:

— Kóse, Abyz bilmeıdi deısiń be, biraq aıtpaǵan ǵoı. Atam — Abylaıdyń túsi esińde me? — deıdi. Onysy birde Abylaı tús kóripti: astynda jalyn quıryq jıren aty bar kele jatsa, bir jolbarys qashady, túlkiniń ishin jarǵan eken, baqa-shaıan aıaǵynan basyna deıin qaptap ketedi. Osydan soń: «Meniń ar- tym kóptiń biri bolyp ketedi ǵoı», — degen eken. Osy tústi esine alǵan Kenesary: «Meniń Syzdyǵymnan keıin solaı bolamyz ǵoı», — deıdi.

— Osyǵan oraı men de bir tús kórdim, — dep Kenesary sózin jalǵaıdy. Túsimde Kóse, sen ekeýmiz arqalaspaq oınadyq, qaısymyzdyń baǵymyz jeńer eken deımin. Áýeli kim arqalaıdy desem, «Siz — el aǵasy hansyz, siz arqalańyz», — deısiń. Men seni arqalamaı, aldymmen kóterem, kezek saǵan kelgende, meni sen qaptaǵy tezekshe ıirip arqańa salyp aldyń, men úsh júzge han bolsam da, orta júzge han atym bar ǵoı, seniń baǵyń artyńda qaldy. Sende myńbasy adamsyń, aldymmen kóterýim: bizdiń baǵymyz mańdaıymyzda, artymyzda qalatyn baq joq, ózimizben birge ketedi, bolmasa, seni men de arqama salyp almas pa edim, — degen eken. Kenesarynyń aıtqany keldi, ony Aǵybaı óz qulaǵymen estip, kózimen kórdi.

Budan soń Kishi júzge toqsan adammen Naýryzbaı barǵan bir joryqta Tólegenuly Janǵabyl bulardy aılamen qyryp salady. Janǵabyldyń kózdegeni Naýryzbaıdy óltirý edi. Tún ishinde jalańash-jalpy urys bolyp, Aǵybaı batyr qaırat kórsetip, Naýryzbaıdy aman alyp shyǵady.

Qyrǵyzben soǵysta Naýryzbaıdyń astyndaǵy Aqaýyz atqa oq tıip, Naýryzbaı jaıaý qalyp, Kertaılaq degen at shabysqa jaramaı, qyrǵyzdar  qalaı bolǵanda Naýryzbaıdy qolǵa túsirýge qamaǵanda, Meńdibaı, Dýlat, Aǵybaı, Buqarbaı, Qoshqarbaı, Shákir, Jáýke, Tolybaı, Nysanbaı taǵy basqa batyrlar jaýdyń qorshaýynda turyp keńes qurady.

Aǵybaı, Jáýke men Tolybaı taýǵa kóterilip, jaýdyń salǵan qamalyn, oǵan qosylǵan on eki myń dýlatty kóredi. Arqanyń saıdaǵy shuńqyryna deıin biletin Aǵybaı batyrǵa Alataý bir jumbaq bolatyn. Aǵybaı shymyr Baıuzaq pen dýlat Baıseıitke senýshi edi. Jolbasshy Buǵybaıǵa sengen Kenesary ózi qolǵa túsedi. Orys pen qyrǵyzǵa dármeni bolmaıtynyna kózi jetken Aǵybaı sol jerde Naýryzbaıǵa bylaı dedi:

— Aınalaıyn, Naýanjan,
Aqylǵa darqan zeregim,
Salsa da tastan qaıtpaıtyn
Jetesi qurysh berenim!
Baqytyń basta júrgende,
Asqar taýmen teń ediń.
Neshe kúndeı izdenip,
Bilmedim Kene hannyń deregin.
Aınalaıyn, sultanym,
Joldas bolyp jasymnan,
Kózimniń maıyn jep edim.
Haq isine amal joq,
«Qazam jetip ólgenshe,
Aırylmaspyn», dep edim.
Alataýǵa barǵanda,
Jer sharshysyn kózdedim.
«Kómek qylǵan kóp dýlat
Qaıda eken» dep izdedim.
«Baıuzaq barda dýlattyń
Tilegi bóten bolmas», dep,
Kúderimdi úzbedim.
Dýlattan taǵy túńildim,
Kórgen soń anyq kózbenen.
Qalmastan tegis ketipti,
Baıqadym ony izbenen.
Qoqılanǵan qyrǵyzdan
Dýlat qylǵan qaýipti.
Aınalaıyn, Naýanjan,
Dýlattyń beti aýypty
Orys penen Qoqanǵa,
Qul bolyp uran berýge.
Dýlatyń jónin taýypty.

Sonda Naýryzbaı qaırattanyp:

— Ne de bolsa, qalǵan úsh júz qolmen qorshaýdy buzyp, Kene handy qutqaraıyq, — dedi. Aǵybaı batyr:

— Naýanjan, jaý Keneni óltirmes, qurylǵan qaqpannan aýlaq bolaıyq, az ǵana kúshimizdi jıyp, qorshaýdan shyǵyp, qyrǵyzǵa elshini jibereıik. Olaı bolmasa, jaýdyń zeńbireginen qanymyz tógiledi. Árkim bet-betimen qashady, «turymtaı tusyna, balapan basyna», — deıdi.

Naýan:

— Eı, Aǵyke, — dep jylap turyp aıtypty, — burynǵynyń sózi bar ǵoı: «Eki qatynnyń balasy — eki rý el» degen. Men Kene aǵamdy ne jaýdan arashalap alaıyn, ne birge óleıin, eldiń óseginen qashyp, — dep, Naýryzbaı esil erlermen qoshtasyp, Kene han tutqynǵa túsken jerge bet aldy. Aǵybaı bastaǵan úsh júzdeı batyr qorshaǵan qamaldy buzyp, kóbi mert bolyp, seksen batyr zor erlik kórsetip: «Abylaılap!» jeti qabat Alataýdy aınalǵan jaýdy jaryp ótedi.

Oqýǵa keńes beremiz:

Naýryzbaıdyń qaryndasy

Naýryzbaıdyń jolbarysty óltirýi

Qurmanquldyń Naýryzbaıdyń erligine rıza bolýy

---