Ájeden qalǵan-asyl muram, kıiz basý – óner maǵan
«Ájeden qalǵan-asyl muram, kıiz basý – óner maǵan»
Zertteýdiń maqsaty: Burynǵy ótken ata-baba, sheber ájelerimizdiń umytylyp bara jatqan qolónerin jańartyp jańǵyrtý, bizge qaldyrǵan asyl murany keıingi urpaqqa amanat etý. Tabıǵı júnniń densaýlyqqa paıdaly, jylýlyǵy mol, ystyqtan, sýyqtan qorǵaıtyn talshyqtyń qadirin bilý. Turmysta qoldana bilý.
Paıdaly keńester: Júnnen jasalǵan buıymdar-Revmatızm, osteohondroz, radıkýlıt t\b aýrýlarǵa em.
Málimet: Janýarlar terimen birge lanolın shaıyryn bóledi. Lanolın – baǵaly ónim, ol túrli maılar men kremderdiń negizi retinde qoldanylady. Lanolın 35-37 gradýs temperatýrada erıdi, ári terige tez sińedi. Bulshyq etke, tamyrlarǵa, omyrtqaǵa, tynys alý júıesine oń áser etip, qan aınalysyn jaqsartady. Qoıdyń júni ekige bólinedi.
1. Jabaǵy jún – kún jylyp, mamyrajaı ýaqytta, ıaǵnı jaz aılarynda qoıdyń júnin qyrqyp alynady. Jumsaq, qylshyǵy uzyn, buıra názik bolady. Jip ıirip kilem toqýǵa, kıim toqýǵa, kúzem júnge aralastyryp kıiz basýǵa qolaıly. 2. Kúzem jún – kúz mezgilinde qoı júnin qyrqyp alynady. Jabaǵy júnge qaraǵanda qylshyqtary qysqa bolady.
Oryndalý ádisi: vıdeo, kıiz basý, buıym tigý.
Qorytyndy: Jasyratyny joq, jeńil ónerkásibimizdiń órkendep damyǵan zamanda sıntetıkalyq buıymdardyń kóbeıip ketýi, adam aǵzasyna keri áser etýi tabıǵı júnderdiń joq bolyp ketýine sebepshi bolyp otyr. Osyǵan oraı kıiz basý tehnologıasyn qoldanyp, kıizden kájekeı, bas kıim, aıaq kıim óńdep, usynyp otyrmyz.
Paıdalanylǵan ádebıetter:
1. Júnnen jasalatyn buıymdar. Almaty «Qaınar»1990j.
2. El aýzynan.
(Tehnologıa, AÁD, mýzyka, beıneleý, dene birlestiginiń on kúndigine oraı mektepishilik tehnologıa páninen «Ynta bolsa adamda, qıyn is joq ǵalamda» ǵylymı-tájirıbelik konferensıasynda)
Qultaı. Jadyraǵa.
Pikir.
Tehnologıa, AÁD, mýzyka, beıneleý, dene birlestiginiń on kúndigine oraı mektepishilik tehnologıa páninen «Ynta bolsa adamda, qıyn is joq ǵalamda» ǵylymı-tájirıbelik konferensıasynda « Ájeden qalǵan-asyl muram, kıiz basý – óner maǵan.» atty zertteý jumysyn alyp otyrǵan Qultaı Jadyranyń daıyndyǵy qýantarlyq jaǵdaıda. Jadyranyń oı-órisi, talanty jalyndap turǵan ot tárizdi, synypta ınabattylyǵymen tárbıeli, mektep maqtanyshy deýge bolady. Mektepishilik, aýdandyq saıys, oblystyq festıváldarǵa qatysyp, júldeli oryndarǵa ıe bolyp júrgen oqýshy. Patrıottyq sezimi kúshti, shapshań jyldamdyǵymen, pysyqtyǵymen kórinip júr. Patrıottyq oı – órisin damytý maqsatynda « Ájeden qalǵan-asyl muram, kıiz basý – óner maǵan.» atty ǵylymı jumysyna ózimniń baǵyt-baǵdar keńesimdi bere otyryp, eńbegi zor, talaby «asqar taýdaı bıik bolsyn»,- dep zor senim artamyn.
Pikir bildirýshi: Djanbaeva Marjan
Mazmuny.
Kirispe
Negizgi bólim
1. Jún týraly málimet.
2.«Kıiz basý» tehnologıasy
3. Kıiz basýdyń túrleri.
Qorytyndy
«Qys» monshaǵynyń jasalý tehnologıasy.
Paıdalanylǵan ádebıetter tizimi.
Kirispe.
Kıiz basýdyń túrli tehnıkasy men tehnologıasyn meńgergen, negizinen qoı júnin paıdalanatyn ájelerimizdiń kóz salsaq máselen, kıizden basylǵan gúldi kıiz buıymynyń óńirine ınemen tyǵyzdaý arqyly jipsiz biriktirýge, jelimsiz japsyrýǵa bolatynyn bizge mura etip qaldyrdy. Sol muramyzdyń qadirin bilmeı, qımyl-is jasaýǵa erinip, ońaı jolyna umtylǵan jastarymyz kóbeıip barady.
— Al bizdiń elde eshkim kıizge asa qyzyǵýshylyq tanytpaıdy, kıiz buıymdaryna suranys ta kóp emes. Kıiz basýǵa kóńil bóle bastaǵan qolóner sheberleriniń arnaıy sheberhanasy joq. Sondyqtan júndi úı jaǵdaıynda óńdeýge májbúrmiz. Oblys ortalyǵynan bir sheberhana ashylsa, bir jaǵynda óndiris sehy qaınap, ekinshi jaǵynda saýda qyzyp jatsa??? Áıtpese, kıiz buıymdardyń baǵasy da qymbat.
Qazir bizdiń qalada ulttyq naqyshtaǵy shaǵyn káde-syılardy satatyn jerler saýsaqpen sanarlyq. Al eger qolóner sheberleri bir jerde jumys istep, qoldan shyqqan dúnıeleri de bir jerde satylyp jatsa, baǵasy da qazirgiden góri edáýir tómen bolar ma edi…
Qoı júni ár aýylda bar. Biraq ony jaratyp jatqandar az. Assa, kórpe ishine salyp, ıiredi. Bolmasa, órtep jiberedi.
Ólip bara jatqan kıiz basý ónerin bizde keıingige jetkize bilýimiz kerek. Ulttyq ónerimizdi qolǵa almasaq, basqa ulttyń menshiginde keteri anyq.
-1-
Negizgi bólim.
Qazaqtar qolónerden keremetti,
Oıýlap shyǵarǵan syrmaq pen tekemetti.
Qandaı sheber qazaq qyzdary,
Quraqty, oıýlardy dóńgeletti.
Ońǵarsynova. F
Qolóner halyq ómirimen, turmysymen birge kele jatqan óner. Sheberlerdiń qolynan shyqqan qolóner týyndylary, halyqtyń ómirimen, turmys tirshiligimen, tabıǵatpen, estetıkalyq talǵamymen baılanysty bolǵan. Qazaq qolónerinde paıdalanylǵan negizge shıkizattyń biri – jún.
1. Jún týraly málimet -- Júnniń emdik qasıeti bar. Máselen, ıt júninen toqylǵan kıimdi revmatızmmen aýyrǵan naýqastar kıse, paıdaly. Tipti, ertede adamdar bastaryn sharqatpen tańyp, sol arqyly tis nemese bas aýrýlarynan aıyqqan desedi. Júnnen jasalǵan buıymdar, ásirese, revmatızm, osteohondroz jáne radıkýlıtpen aýyratyn naýqastarǵa usynylatyn bolǵan. Júnniń mynadaı artyqshylyqtary bar: ylǵaldy sińiredi, boıdy termen birge bólinip shyqqan ýly zattardan aryltady, deneni taza, qurǵaq ári jyly etedi. Barlyq qasıetteriniń ishinde eń jaqsysy — temperatýrany birqalypty saqtaý qasıeti. Júnnen ıirilgen jip ósimdikten alynǵan jipten góri erekshe jyly ári ylǵaldy óte baıaý sińiredi., taǵy bir mynadaı qyzyqty derek bar: janýarlar terimen birge lanolın shaıyryn bóledi.
Al lanolın — baǵaly ónim, ol túrli maılar men kremderdiń negizi retinde qoldanylady. Lanolın 35-37 gradýs temperatýrada erıdi, ári terige tez sińedi. Bulshyq etke, tamyrlarǵa, omyrtqaǵa, tynys alý júıesine oń áser etip, qan aınalysyn jaqsartady. Jún – uıysýǵa beıim birden-bir talshyq.
-2-
Ol ylǵal men temperatýra áserinen jáne mehanıkalyq áreket nátıjesinde shıraıdy da, jasalyp jatqan buıymnyń kólemi kishireıip, tyǵyzdyǵy artady: shuǵa 30 – 35%, kıiz ben baıpaq 80%- daı shýıdy. Kıiz Basýdaǵy eń joǵary tyǵyzdyq 0, 55 g/sm3 (baıpaqtyń tabany 0, 42 g/sm3), tyǵyzdyǵyn budan ári arttyrsa, jún talshyqtary úzilip, materıal ydyraı bastaıdy.
Jyl mezgilderine qaraı júnniń túrleri kóp.
1.) Jabaǵy jún-kún jylyp, mamyrajaı ýaqytta, ıaǵnı jaz aılarynda qoıdyń júnin qyrqyp alynady. Jumsaq, qylshyǵy uzyn, buıra názik bolady. Jip ıirip kilem toqýǵa, kıim toqýǵa, kúzem júnge aralastyryp kıiz basýǵa qolaıly. Iirip kıim toqýǵa, kórpege osy júndi paıdalanady.
2.) Qozy jún-qozy týǵan jyly birinshi qyrqylǵan júnnen kıiz basylady. Sapasy jaǵynan talshyqtary názik bolady. Kúzem júnge uqsas bolady.
-3-
3.) Óli jún dep-teriden julynyp alynǵan jún.
4.) Shet pushpaq jún-qoıdyń baýyrynda, pushpaqtaryndaǵy jabyrqaǵan júndi aıtady. Mundaı júnderdi eshkiniń qylshyq júni men jylqynyń qylyna qosyp, arqan baý-shý esýge qoldanady.
5.) Kúzem jún-kúz mezgilinde qoı júnin qyrqyp alynady. Jabaǵy júnge qaraǵanda qylshyqtary qysqa bolady.
Júnnen kıiz, alasha, tekemet, arqan, kilem, syrmaq, tuskıiz, otkıiz, syrmaq, kilem, buıymdar, áshekeıler taǵy basqa zattardyń daıyndaýǵa bolatynyn biz bilemiz. Biraq tórt-túlik maldyń júnderiniń óz qasıetteri bar. Túıe júni jumsaq, názik bolady, al eshkiniń túbitteri jumsaq, osy jumsaq júnderden tek mata arasyna salyp, syryp jáne ıirip toqýǵa arnalǵan. Júndi boıaý tásiline kelsek, halyqtyń kúndelikti turmys-tájirıbesinen boıa retinde ashýdas, qyna, tomar shóp paıdalanǵan eken. Qazirgi kezde jeńil ónerkásiptiń damyǵan kezinde san alýan hımıalyq boıaýlar shyǵarylyp otyr. Bul ismerlerdiń jumysyn azaıtty desekte bolady. Jún boıaýyn asa saqtyqpen boıaǵan durys.
1. 8-10 ıtr sýdy qatty qaınatamyz.
2.) 1-lıtrge 15 gram esebimen bólek ydysta ábden eritilgen boıaýdy quıyp, aralastyrady. Boıaý túıirshigi erimeı qalsa teńbildenip, júnge birkelki sińbeıdi. Sondyqtan boıaý eritilgen ydystyń emal nemese túbinen áldeqalaı erimeı qalǵan boıaý túıirshigin ońaı baıqaýǵa bolady.
3.) Qazannyń qaqpaǵyn jaýyp, bir qalypty qaınata otyryp, oǵan júndi mólsherlep salyp, ony aǵash qalaqpen nemese ojaýmen batystyryp otyrǵan durys.( jún samas buryn 1-lıtr sýǵa 1 sháı qasyq kóleminde sirke sýy quıylady.) Sý kerekti mólsherden az bolsa, jún qazannyń túbine jabysyp qalady.
4.) Qazan bir qaınaǵannan keıin ot qyzýyn azaıtý kerek. Ara-tura júndi qalaqpen aýdarystyryp qoıǵan jón.
5.) Júnniń boıaý alǵandyǵyn bylaı tekseredi: qalaqtyń ushymen boıalyp jatqan júnniń kez kelgen jerinen, kóterip alyp, shymshyp kóredi. Boıaý alǵan jún sýy syǵylǵanda, bozǵyl tartpaıdy.
-4-
Onda qazan astyndaǵy ot sóndirilip, boıalǵan jún sýy soryqtyrylyp, emaldi tabaqqa túsirip alynady. Betin qaqpaqpen jaýyp, ústin aýyr nársemen tastyrady da, sýyǵansha qoıa turady.
Sýyǵannan keıin jún kerilgen jipke nemese aǵash erdenege jaıylyp, kóleńke jerde keptiriledi. Ájelerimiz boıaýǵa qazdyń maıyn da paıdalanǵan eken. Boıaýdyń tabıǵı túrinde alynatyn túrleri kóp.
№ joldary túsinik
1. Raýǵashtyń tamyrynan boıaý alý Qyrkúıek aıynda raýǵashty túbirinen qazyp alyp, jipke tizip, keptiredi. Kepken túbirdi qajet kezde, usaqtap kelige salyp, túıip, usaqtaıdy. Usaqtalǵan soń, otqa qatty qaınatpaı sýǵa bóktiredi. Jylymysh tartyp jibigennen keıin, qoımaljyńyn teriniń betine jaǵady. Boıaý sińgenshe, 2-táýlik jaıyp qoıady.
2. Taldyń qabyǵynanda boıaý alý. Taýly jerde, sý jaǵasynda ósetin taldyń qabyǵynyń da óz boıaýy bolady, ózimizdiń mańǵystaýdaǵy qara taldyń da, qaraǵaıdyń da boıaýy bar. Odan kúńgirt qyzyl boıaý shyǵady. Boıaýdy daıyndaý úshin qabyǵyn keptirilip, túıiledi, usaqtalady da, sýǵa qaınatylady. Odan keıin sýyǵan soń, tuz salynady, jumsarǵan iri qara terisin salyp, bir aıǵa jýyq ustaıdy, al júndi júnniń boıaý tásilin oryndaıdy.
3. Josadan, ıaǵnı qyzyl topyraqtan boıaý alý Tabıǵattyń ózinde bar qyzyl topyraq jar qabaqtarda bolady. Ony kelige salyp, untaqtap, úgitip alǵan soń, balyq maıy sekildi suıyqtyqty qosyp, suıyltady. Suıyq qyzyl boıaýǵa kıizdi batyryp alyp, aǵash buıymdaryn boıaıdy, t/b zattardy boıaýǵa bolady.
4. Qynadan boıaý alý Qynany jınap alyp, sýǵa salyp, qaınatyp, býlap bóktirip qoıady da, óńdelgen teriniń ústine jaǵady. Qynamen jún-jurqa, teri, súıekterdi boıaıdy.
5. Anar jemisiniń qabyǵynan boıaý alý Anar jemisiniń qabyǵyn keptirip, usaqtaıdy, usaqtalǵan soń jyly sýǵa salyp bóktiredi. Jibigennen keıin, qoımaljyńyn teriniń betine jaǵady. Teri tondy boıaýǵa paıdalanady.
6. Jýanyń qabyǵynan boıaý alý. Jýanyń qabyǵynan sary tús shyǵady, bulda qaınatý tásilimen oryndaıdy.
Mańǵystaý oblysy, Qaraqıa aýdany, Senek aýyly,
Qashaǵan Kúrjimanuly atyndaǵy orta mekteptiń
8«B»synyp oqýshysy Qultaı Jadyra
Jetekshisi: Djanbaeva Marjan
Tehnologıa pániniń muǵalimi
Zertteýdiń maqsaty: Burynǵy ótken ata-baba, sheber ájelerimizdiń umytylyp bara jatqan qolónerin jańartyp jańǵyrtý, bizge qaldyrǵan asyl murany keıingi urpaqqa amanat etý. Tabıǵı júnniń densaýlyqqa paıdaly, jylýlyǵy mol, ystyqtan, sýyqtan qorǵaıtyn talshyqtyń qadirin bilý. Turmysta qoldana bilý.
Paıdaly keńester: Júnnen jasalǵan buıymdar-Revmatızm, osteohondroz, radıkýlıt t\b aýrýlarǵa em.
Málimet: Janýarlar terimen birge lanolın shaıyryn bóledi. Lanolın – baǵaly ónim, ol túrli maılar men kremderdiń negizi retinde qoldanylady. Lanolın 35-37 gradýs temperatýrada erıdi, ári terige tez sińedi. Bulshyq etke, tamyrlarǵa, omyrtqaǵa, tynys alý júıesine oń áser etip, qan aınalysyn jaqsartady. Qoıdyń júni ekige bólinedi.
1. Jabaǵy jún – kún jylyp, mamyrajaı ýaqytta, ıaǵnı jaz aılarynda qoıdyń júnin qyrqyp alynady. Jumsaq, qylshyǵy uzyn, buıra názik bolady. Jip ıirip kilem toqýǵa, kıim toqýǵa, kúzem júnge aralastyryp kıiz basýǵa qolaıly. 2. Kúzem jún – kúz mezgilinde qoı júnin qyrqyp alynady. Jabaǵy júnge qaraǵanda qylshyqtary qysqa bolady.
Oryndalý ádisi: vıdeo, kıiz basý, buıym tigý.
Qorytyndy: Jasyratyny joq, jeńil ónerkásibimizdiń órkendep damyǵan zamanda sıntetıkalyq buıymdardyń kóbeıip ketýi, adam aǵzasyna keri áser etýi tabıǵı júnderdiń joq bolyp ketýine sebepshi bolyp otyr. Osyǵan oraı kıiz basý tehnologıasyn qoldanyp, kıizden kájekeı, bas kıim, aıaq kıim óńdep, usynyp otyrmyz.
Paıdalanylǵan ádebıetter:
1. Júnnen jasalatyn buıymdar. Almaty «Qaınar»1990j.
2. El aýzynan.
(Tehnologıa, AÁD, mýzyka, beıneleý, dene birlestiginiń on kúndigine oraı mektepishilik tehnologıa páninen «Ynta bolsa adamda, qıyn is joq ǵalamda» ǵylymı-tájirıbelik konferensıasynda)
Qultaı. Jadyraǵa.
Pikir.
Tehnologıa, AÁD, mýzyka, beıneleý, dene birlestiginiń on kúndigine oraı mektepishilik tehnologıa páninen «Ynta bolsa adamda, qıyn is joq ǵalamda» ǵylymı-tájirıbelik konferensıasynda « Ájeden qalǵan-asyl muram, kıiz basý – óner maǵan.» atty zertteý jumysyn alyp otyrǵan Qultaı Jadyranyń daıyndyǵy qýantarlyq jaǵdaıda. Jadyranyń oı-órisi, talanty jalyndap turǵan ot tárizdi, synypta ınabattylyǵymen tárbıeli, mektep maqtanyshy deýge bolady. Mektepishilik, aýdandyq saıys, oblystyq festıváldarǵa qatysyp, júldeli oryndarǵa ıe bolyp júrgen oqýshy. Patrıottyq sezimi kúshti, shapshań jyldamdyǵymen, pysyqtyǵymen kórinip júr. Patrıottyq oı – órisin damytý maqsatynda « Ájeden qalǵan-asyl muram, kıiz basý – óner maǵan.» atty ǵylymı jumysyna ózimniń baǵyt-baǵdar keńesimdi bere otyryp, eńbegi zor, talaby «asqar taýdaı bıik bolsyn»,- dep zor senim artamyn.
Pikir bildirýshi: Djanbaeva Marjan
Mazmuny.
Kirispe
Negizgi bólim
1. Jún týraly málimet.
2.«Kıiz basý» tehnologıasy
3. Kıiz basýdyń túrleri.
Qorytyndy
«Qys» monshaǵynyń jasalý tehnologıasy.
Paıdalanylǵan ádebıetter tizimi.
Kirispe.
Kıiz basýdyń túrli tehnıkasy men tehnologıasyn meńgergen, negizinen qoı júnin paıdalanatyn ájelerimizdiń kóz salsaq máselen, kıizden basylǵan gúldi kıiz buıymynyń óńirine ınemen tyǵyzdaý arqyly jipsiz biriktirýge, jelimsiz japsyrýǵa bolatynyn bizge mura etip qaldyrdy. Sol muramyzdyń qadirin bilmeı, qımyl-is jasaýǵa erinip, ońaı jolyna umtylǵan jastarymyz kóbeıip barady.
— Al bizdiń elde eshkim kıizge asa qyzyǵýshylyq tanytpaıdy, kıiz buıymdaryna suranys ta kóp emes. Kıiz basýǵa kóńil bóle bastaǵan qolóner sheberleriniń arnaıy sheberhanasy joq. Sondyqtan júndi úı jaǵdaıynda óńdeýge májbúrmiz. Oblys ortalyǵynan bir sheberhana ashylsa, bir jaǵynda óndiris sehy qaınap, ekinshi jaǵynda saýda qyzyp jatsa??? Áıtpese, kıiz buıymdardyń baǵasy da qymbat.
Qazir bizdiń qalada ulttyq naqyshtaǵy shaǵyn káde-syılardy satatyn jerler saýsaqpen sanarlyq. Al eger qolóner sheberleri bir jerde jumys istep, qoldan shyqqan dúnıeleri de bir jerde satylyp jatsa, baǵasy da qazirgiden góri edáýir tómen bolar ma edi…
Qoı júni ár aýylda bar. Biraq ony jaratyp jatqandar az. Assa, kórpe ishine salyp, ıiredi. Bolmasa, órtep jiberedi.
Ólip bara jatqan kıiz basý ónerin bizde keıingige jetkize bilýimiz kerek. Ulttyq ónerimizdi qolǵa almasaq, basqa ulttyń menshiginde keteri anyq.
-1-
Negizgi bólim.
Qazaqtar qolónerden keremetti,
Oıýlap shyǵarǵan syrmaq pen tekemetti.
Qandaı sheber qazaq qyzdary,
Quraqty, oıýlardy dóńgeletti.
Ońǵarsynova. F
Qolóner halyq ómirimen, turmysymen birge kele jatqan óner. Sheberlerdiń qolynan shyqqan qolóner týyndylary, halyqtyń ómirimen, turmys tirshiligimen, tabıǵatpen, estetıkalyq talǵamymen baılanysty bolǵan. Qazaq qolónerinde paıdalanylǵan negizge shıkizattyń biri – jún.
1. Jún týraly málimet -- Júnniń emdik qasıeti bar. Máselen, ıt júninen toqylǵan kıimdi revmatızmmen aýyrǵan naýqastar kıse, paıdaly. Tipti, ertede adamdar bastaryn sharqatpen tańyp, sol arqyly tis nemese bas aýrýlarynan aıyqqan desedi. Júnnen jasalǵan buıymdar, ásirese, revmatızm, osteohondroz jáne radıkýlıtpen aýyratyn naýqastarǵa usynylatyn bolǵan. Júnniń mynadaı artyqshylyqtary bar: ylǵaldy sińiredi, boıdy termen birge bólinip shyqqan ýly zattardan aryltady, deneni taza, qurǵaq ári jyly etedi. Barlyq qasıetteriniń ishinde eń jaqsysy — temperatýrany birqalypty saqtaý qasıeti. Júnnen ıirilgen jip ósimdikten alynǵan jipten góri erekshe jyly ári ylǵaldy óte baıaý sińiredi., taǵy bir mynadaı qyzyqty derek bar: janýarlar terimen birge lanolın shaıyryn bóledi.
Al lanolın — baǵaly ónim, ol túrli maılar men kremderdiń negizi retinde qoldanylady. Lanolın 35-37 gradýs temperatýrada erıdi, ári terige tez sińedi. Bulshyq etke, tamyrlarǵa, omyrtqaǵa, tynys alý júıesine oń áser etip, qan aınalysyn jaqsartady. Jún – uıysýǵa beıim birden-bir talshyq.
-2-
Ol ylǵal men temperatýra áserinen jáne mehanıkalyq áreket nátıjesinde shıraıdy da, jasalyp jatqan buıymnyń kólemi kishireıip, tyǵyzdyǵy artady: shuǵa 30 – 35%, kıiz ben baıpaq 80%- daı shýıdy. Kıiz Basýdaǵy eń joǵary tyǵyzdyq 0, 55 g/sm3 (baıpaqtyń tabany 0, 42 g/sm3), tyǵyzdyǵyn budan ári arttyrsa, jún talshyqtary úzilip, materıal ydyraı bastaıdy.
Jyl mezgilderine qaraı júnniń túrleri kóp.
1.) Jabaǵy jún-kún jylyp, mamyrajaı ýaqytta, ıaǵnı jaz aılarynda qoıdyń júnin qyrqyp alynady. Jumsaq, qylshyǵy uzyn, buıra názik bolady. Jip ıirip kilem toqýǵa, kıim toqýǵa, kúzem júnge aralastyryp kıiz basýǵa qolaıly. Iirip kıim toqýǵa, kórpege osy júndi paıdalanady.
2.) Qozy jún-qozy týǵan jyly birinshi qyrqylǵan júnnen kıiz basylady. Sapasy jaǵynan talshyqtary názik bolady. Kúzem júnge uqsas bolady.
-3-
3.) Óli jún dep-teriden julynyp alynǵan jún.
4.) Shet pushpaq jún-qoıdyń baýyrynda, pushpaqtaryndaǵy jabyrqaǵan júndi aıtady. Mundaı júnderdi eshkiniń qylshyq júni men jylqynyń qylyna qosyp, arqan baý-shý esýge qoldanady.
5.) Kúzem jún-kúz mezgilinde qoı júnin qyrqyp alynady. Jabaǵy júnge qaraǵanda qylshyqtary qysqa bolady.
Júnnen kıiz, alasha, tekemet, arqan, kilem, syrmaq, tuskıiz, otkıiz, syrmaq, kilem, buıymdar, áshekeıler taǵy basqa zattardyń daıyndaýǵa bolatynyn biz bilemiz. Biraq tórt-túlik maldyń júnderiniń óz qasıetteri bar. Túıe júni jumsaq, názik bolady, al eshkiniń túbitteri jumsaq, osy jumsaq júnderden tek mata arasyna salyp, syryp jáne ıirip toqýǵa arnalǵan. Júndi boıaý tásiline kelsek, halyqtyń kúndelikti turmys-tájirıbesinen boıa retinde ashýdas, qyna, tomar shóp paıdalanǵan eken. Qazirgi kezde jeńil ónerkásiptiń damyǵan kezinde san alýan hımıalyq boıaýlar shyǵarylyp otyr. Bul ismerlerdiń jumysyn azaıtty desekte bolady. Jún boıaýyn asa saqtyqpen boıaǵan durys.
1. 8-10 ıtr sýdy qatty qaınatamyz.
2.) 1-lıtrge 15 gram esebimen bólek ydysta ábden eritilgen boıaýdy quıyp, aralastyrady. Boıaý túıirshigi erimeı qalsa teńbildenip, júnge birkelki sińbeıdi. Sondyqtan boıaý eritilgen ydystyń emal nemese túbinen áldeqalaı erimeı qalǵan boıaý túıirshigin ońaı baıqaýǵa bolady.
3.) Qazannyń qaqpaǵyn jaýyp, bir qalypty qaınata otyryp, oǵan júndi mólsherlep salyp, ony aǵash qalaqpen nemese ojaýmen batystyryp otyrǵan durys.( jún samas buryn 1-lıtr sýǵa 1 sháı qasyq kóleminde sirke sýy quıylady.) Sý kerekti mólsherden az bolsa, jún qazannyń túbine jabysyp qalady.
4.) Qazan bir qaınaǵannan keıin ot qyzýyn azaıtý kerek. Ara-tura júndi qalaqpen aýdarystyryp qoıǵan jón.
5.) Júnniń boıaý alǵandyǵyn bylaı tekseredi: qalaqtyń ushymen boıalyp jatqan júnniń kez kelgen jerinen, kóterip alyp, shymshyp kóredi. Boıaý alǵan jún sýy syǵylǵanda, bozǵyl tartpaıdy.
-4-
Onda qazan astyndaǵy ot sóndirilip, boıalǵan jún sýy soryqtyrylyp, emaldi tabaqqa túsirip alynady. Betin qaqpaqpen jaýyp, ústin aýyr nársemen tastyrady da, sýyǵansha qoıa turady.
Sýyǵannan keıin jún kerilgen jipke nemese aǵash erdenege jaıylyp, kóleńke jerde keptiriledi. Ájelerimiz boıaýǵa qazdyń maıyn da paıdalanǵan eken. Boıaýdyń tabıǵı túrinde alynatyn túrleri kóp.
№ joldary túsinik
1. Raýǵashtyń tamyrynan boıaý alý Qyrkúıek aıynda raýǵashty túbirinen qazyp alyp, jipke tizip, keptiredi. Kepken túbirdi qajet kezde, usaqtap kelige salyp, túıip, usaqtaıdy. Usaqtalǵan soń, otqa qatty qaınatpaı sýǵa bóktiredi. Jylymysh tartyp jibigennen keıin, qoımaljyńyn teriniń betine jaǵady. Boıaý sińgenshe, 2-táýlik jaıyp qoıady.
2. Taldyń qabyǵynanda boıaý alý. Taýly jerde, sý jaǵasynda ósetin taldyń qabyǵynyń da óz boıaýy bolady, ózimizdiń mańǵystaýdaǵy qara taldyń da, qaraǵaıdyń da boıaýy bar. Odan kúńgirt qyzyl boıaý shyǵady. Boıaýdy daıyndaý úshin qabyǵyn keptirilip, túıiledi, usaqtalady da, sýǵa qaınatylady. Odan keıin sýyǵan soń, tuz salynady, jumsarǵan iri qara terisin salyp, bir aıǵa jýyq ustaıdy, al júndi júnniń boıaý tásilin oryndaıdy.
3. Josadan, ıaǵnı qyzyl topyraqtan boıaý alý Tabıǵattyń ózinde bar qyzyl topyraq jar qabaqtarda bolady. Ony kelige salyp, untaqtap, úgitip alǵan soń, balyq maıy sekildi suıyqtyqty qosyp, suıyltady. Suıyq qyzyl boıaýǵa kıizdi batyryp alyp, aǵash buıymdaryn boıaıdy, t/b zattardy boıaýǵa bolady.
4. Qynadan boıaý alý Qynany jınap alyp, sýǵa salyp, qaınatyp, býlap bóktirip qoıady da, óńdelgen teriniń ústine jaǵady. Qynamen jún-jurqa, teri, súıekterdi boıaıdy.
5. Anar jemisiniń qabyǵynan boıaý alý Anar jemisiniń qabyǵyn keptirip, usaqtaıdy, usaqtalǵan soń jyly sýǵa salyp bóktiredi. Jibigennen keıin, qoımaljyńyn teriniń betine jaǵady. Teri tondy boıaýǵa paıdalanady.
6. Jýanyń qabyǵynan boıaý alý. Jýanyń qabyǵynan sary tús shyǵady, bulda qaınatý tásilimen oryndaıdy.
Mańǵystaý oblysy, Qaraqıa aýdany, Senek aýyly,
Qashaǵan Kúrjimanuly atyndaǵy orta mekteptiń
8«B»synyp oqýshysy Qultaı Jadyra
Jetekshisi: Djanbaeva Marjan
Tehnologıa pániniń muǵalimi
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Búgingi tańdaǵy memlekettiń ózekti máseleleriniń biri Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattarynyń pat-rıottyq rýhyn kóterý bolyp tabylady. Elbasy N. Na¬zarbaev jyldaǵy Joldaýynda patrıottyq tárbıege kó...
