InfoHub Logo

Sońǵy ýaqytta qoǵamdaǵy azamattardyń alaıaqtarǵa aldanyp, qomaqty qarajatynan aıyrylyp qalyp jatqan jaǵdaılary jıi kezdesedi. Ońaı oljaǵa kenelip, materıaldyq jaǵdaıyn jaqsartýǵa asyqqandar aıaǵynda san soǵyp qalyp jatady. Osyndaı keleńsiz jaǵdaılarǵa qandaı tosqaýyl qoıa alamyz?

Sońǵy jyldyń málimetterine kóz júgirtsek alaıaqtyq qyzmet túrleri jıilep ketkendigin baıqaýǵa bolady. Kúndelikti ómirde uıaly telefonymyzǵa ártúrli habarlamalar men nómerlerden qońyraý shalyp jatady. Qarapaıym halyqtyń keıbir bóligi bul ádisterdiń alaıaqtardyń is-áreketi ekenin birden ańǵarsa, keıbirýi tuzaqqa túsip, shyǵynǵa batyp jatady. Jyl saıyn alaıaqtyq áreketterden jeke tulǵalar, memlekettik uıymdar shamadan tys kóp qarjy joǵaltady. 

Kóp jaǵdaıda alaıaqtar adamnyń jeke nómerine sms hattar jiberip, belgili bir utys oıynynan syılyq utyp alǵanyn, ol syılyqqa qol jetkizý úshin aktıvasıalyq kod aıtý kerek ekenin nemese qarajat aýdarý kerek ekeni jaıly habarlaıdy. Oıynda eshqandaı kúmáni joq, syılyq utyp alǵanyna qýanǵan adamdar alaıaqtardyń aldaýyna tez túsedi.

Alaıaqtyqtyń bundaı túrleri burynnan kele jatqany jasyryn emes. Biraq qazir alaıaqtar transulttyq toptar quryp, jaǵdaıdy múldem ýshyqtyrýda. Elimizdiń ártúrli óńirlerinde alaıaqtardyń arbaýyna túsip, bar jıǵan qarajatynan aıyrylyp, san soǵyp qalyp jatqandar ókinishke oraı artýda. Memleket tarapynan kúdikti habarlamalarǵa jaýap bermeýge, nazar aýdarmaýǵa keńes berilse de, ázirge oń nátıje berip jatqan joq.

Elimizdegi buqaralyq aqparat quraldarynan kúndelikti qanshama adamnyń jıǵan-tergen aqshasynan aıyrylyp qalǵanyn oqyp, kórip jatamyz. Ońaı olja kózdegender ózderin áleýmettik, zeınetaqy jáne komýnaldyq mekemeler ókilderi retinde tanystyryp, arzan baǵada azyq túlik jáne basqa da qajetti zattar alýǵa usynys jasap, azamattardyń senimine kirip, arbaýyna túsirýde. Kóp jaǵdaıda, alaıaqtar qart kisilerdi, qarjylyq kómekke muqtaj azamattardy tańdap, olarǵa baspana alýǵa kómektesemin, az paıyzdyq mólshermen nesıe alyp beremin degen jeleýmen aldaıdy.

Sondaı-aq qazir ǵalamtor jelisindegi alaıaqtyq qylmystar da ósip otyr. Alaıaqtar áleýmettik jelilerde turmystyq zattardy satý-jetkizý paraqshalaryn ashyp, aldyn ala aqshasyn tıisti esep-shotqa aýdartyp alady, tapsyrys berýshiniń jeke málimetteri arqyly syrttaı onlaın nesıe rásimdeıtinder de bar.

«WhatsApp» jelisinde paıyzdyq mólshermen ústemaqyny kóbeıtý sekildi sms habarlamalarǵa aldanyp, kórsetilgen esep-shottarǵa aqsha aýdaratyndar bar. Bul alaıaqtyń alpys aılasynyń biri.

Mysaly, KAZ Minerals, Qazaqmys, QazMunaıGaz kompanıalarynyń biregeı ınvestısıalyq jobalary, ol jobalar týraly aqparatty alaıaqtar tanymal áleýmettik jelilerge taratady. Alaıaqtar paıdalanýshylarǵa «bastapqy ınvestısıasy 53 myń teńge, 4 aptaǵy kirisi 890 myń teńgege deıin» dep ýáde berip, munaı-gaz jáne mys óndiretin kompanıalardyń komandasyna qosylýǵa shaqyrady. Platformaǵa kirý úshin fıshıng saıtta saýalnamadan ótý qajet, onda óz derekterińizdi: aty-jónińizdi, elektrondyq mekenjaıyńyzdy jáne telefon nómirińizdi qaldyrý qajet. Áleýmettik ınjenerlerge adamnyń uzaq ýaqyt oılanǵany qajet emes, sondyqtan olar óz jazbalarynda platformaǵa tirkelý jaqynda aıaqtalatynyn habarlaıdy.

Alaıaqtardyń jıi qoldanatyn taǵy bir «súıikti» amaly – ózderin bank qyzmetkerleri retinde tanystyrý. Olar óz qurbandaryna qońyraý shalyp, shotyna shabýyl jasalǵanyn habarlaıdy. Sol sebepten, tekserý júrgizgen keıip tanytyp, azamattardyń jeke deregin, olardyń shotynda saqtalǵan qarjynyń somasyn bilip alady. Osylaısha senimge kirip, telefonǵa keletin qupıa kodty jiberýdi suraıdy.

Beıqamdyqqa boı aldyryp, ańǵaldyqqa urynǵan adamdardy ınternettegi alaıaqtar ıirimine tartyp barady. Aram oılylardyń arbaýyna túsken ańǵal jandar aqshasynan aıyrylyp, qaryzǵa belshesinen batsa da budan sabaq alar emes. Olardyń arasynda alaıaqtarǵa birneshe ret aldanatyny bar. Al  adamdardyń sengishtigin sátti paıdalanatyn alaıaqtar aldyn ala qurylǵan josparyn iske asyrý úshin ózge qalalar men elderdi tańdaıtyny belgili.

Dıana Amanǵalıeva Tólegenqyzy

---