InfoHub Logo

Álemge áıgili Ábý Nasyr Muhammad ıbn Muhammad Tarhan ıbn Ýzlaǵ ál-Farabı at-Túrkı. Óz eline bilimimen jáne kórgendi qasıetimen kózge túsken Ál-Farabı atamyzdyń eńbegi búkil álemge úlgi jáne altyn qazyna. Óz elimizden osyndaı danyshpan ǵulama shyǵýy,biz úshin úlken maqtanysh. Osyndaı kóregen,fılosof jáne lıngvıs, mýzyka negizin qalaǵan tulǵa týraly jazýdy, júregim shyn nıetpen qalady. Berilgen ataqtylyq jáne danq ol kisige bir tańǵalarlyǵy esh ýaqytta tákapparlyq qasıet janyna jýyqtata qoımaǵan. Bilgen, túıgen dúnıelerin ár ýaqytta zamandastaryna jáne shákirtterine úıretýden talmaǵan uly ustaz bolǵany, uly jeńistiń basy bolǵan. Bala kezinen bilim-ilimge nazary aýyp, kóp kitaptyń basyn shalǵan bala Ábý-Nasyr Otyrarda týyp ósken eken. Otyrardy arabtar Farab dep ataǵan soń, Ábý-Nasyr atamyzǵa Ál-Farabı degen esim berilgen eken. Arabtarǵa jáne keıingi urpaqqa Ál-Farabı degen esimimen belgili bolyp ketken. Ál-Farabı atamyzdyń ákesi men anasy óte jaısan kisiler bolǵan jáne qazaqılyǵymen, qonaqjaılylyǵymen parasatty kisiler bolǵany bala Farabıge kóp septigin tıgizgen. Balasynyń osyndaı ushqyr oıly jáne bilimge qumartqanyna qatty rıza bolyp, baryn esh aıamaı basqa elderge oqýǵa jibergen, anasy men ákesi óte jaqsy kisiler bolǵan eken izdestirýimshe. Árıne dana halqymyz "Ákege qarap ul óser" degen sózderi halyqtyń tárbıesine jáne ákesiniń bala Farabıge jetkizgen ónegesinen bolar. Ál-Farabı óziniń týyp ósken týǵan jeriniń qamyn oılaǵanan bolar osyndaı eńbekteri jaryqqa shyqty. Kóp izdenisti talap etken bul eńbegi óz shaharynyn sáni de qorǵanyna aınalǵan ispettes. Eńbegi edáýir kóp uly oıshyl Farab eline kóp qyzmet atqarady. Buny baıqaǵan sol shahardyń ámirshisi ony baıqap, saralap, baǵalaı bastaıdy. Keıin el isine degen iskerligin elep, Ál-Farabıdi qasynda jumys istep, oń qoly bolýyn jetkizedi. Ál-Farabı óz eńbekterin sol kezderde de kitap qylyp shyǵaryp, ámirshige de bergen bolatyn. Kitapty oqyp,el basqarý isine de kózi shalǵan bolatyn. Biraq Ál-Farabı jaýap retinde uly ámirshige"Ár adamnyń óziniń sara joly bar emes pe? Sizde el qamyn oılaıtyn ámirshisiz, al men ǵylymnyń adamymyn, ǵylymnyń negizderin ashyp, qupıa syrlaryna jaýabyn tapsam" dep óz ámirshisine qarsylyq tanytady. Seni qınaı almaımyn, óz sheshimin dep 1000 dınar aqy bergen eken. Kóptegen oqıǵalaryn bala kezimde oqyǵanmyn. Ár- bir bastan keshken oqıǵasynda bir mán, ıgi is, kórgendilik jatyr. İzdengen adamǵa bári kezdese beredi emes pe?! Ǵylym jolyna nıet tanytqan adam, túbinde ǵylymnyń adamy bolary haq. Ǵylym men óner jolyna kóp múmkindikter ashylady. Úıine qonaqqa kelgen kerýenmen ilesip, Baǵdad shaharyna oqý-bilim izdep jáne baı kitaphanasy bar dep jol tartady. Óz eli, jerinde de aqyldy maman ıeleri ustazdary bolsa "Ál-Farabı sen 2 jyl dáris alsanda, biz seni áli oqytarmyz dep oılaǵanbyz, sen barlyǵyn ozyq oılaıtynyna kózimiz jetti" dep óz eli, ustazdary, Baǵdadqa shyǵaryp salady. Baǵdad shaharyna barypta, kózi ashylǵan kóregen shákirt bola bastaıdy. Jiti nazarda ustap otyrǵan jaýlary da kóbeıe bastaıdy. Soǵan qaramastan óz dittegen maqsatyna umtylys jasaıdy. Ár bir istiń bir qaıyry bar degendeı, fılosoftynda eńbektenip, tyrmysyp jasap jatqan dúnıeleri, minekeı qazir eleń etkizbeı qoımaıdy. Bilim qýyp barǵan jas shákirt Baǵdad shaharynda ómirden ótedi,minekeı qazir bizder 1150 jyldyǵyn toılap, mereıin toıyn ústem etip, estafetalar ótkizip jatyrmyz. Baıqap qarap barlaý jasasaq sol zamannyń hál-ahýalyn jaqsy túsingen adam bolǵan. Halqy úshin bar jaǵdaıyn jasap berýge umtylyp, sý aǵyzý júıesinen bastap el basqarý, halyqtyń shyǵynynan góri kirisin kóbeıtip bergen erekshe tulǵa. Tipten tabıǵattyń syrynda qalt jibermeı barynsha zertteýler jasap ketken ǵulama ǵalym. Barynsha halqyna janashyr bolý árkimniń qolynan kele bermeıtin is. Ábý Nasyr Muhammad jáne uly kemeńger oıshylymyz Abaı muralary kóp jyldan kele jatqan úlgi jáne úndestik. Kókeıime bir saýal kelgende, ábden izdenip túnniń jarymynda sol saýalymnyń jaýabyn taptym. Kókeıime kókeı kesti kelgen saýal: Ábý Nasyr men rýhanı jaǵynan bolsyn, eń jaqsy jaqyn sabaqtas adam boldy ma? Árıne!! Jaýaby Abaı Qunanbaev. Árıne sol jyldarmen sáıkes kelmegenimen, olardy myńjyldyq mádenı úndestirý rýhymyzdy oıatý bolyp tabylady. Sol zaman bolsyn ıakı kóp jyldar ótse de dana oıshyldarymyzdyń qaldyrǵan rýhanı jáne materıaldyq qazynaly kitaptary osy zaman sekildi kórinedi. Kóbisi aıtar, zaman basqa adam basqa dep. Biraq shyndyǵyna kelgen de zamannan emes, adamnan ekeniń esten shyǵarmaýymyz kerek. Dosymnyń tartý etken taralǵysynan Paıǵambarlar qısasy týraly aıta ótsem deımin. Dúnıeni jaratqan, pendeni jaratqan, jaratýshy Alla taǵala paıǵambarlar sekildi, ár dáýir ótken soń, halyqtyń esinde máńgi saqtalatyn, jadynan máńgi óshe qoımaıtyn bir pende syılap otyrady eken. Qazaq halqynyń dáripteýinshe uly tulǵalar máńgilik este. Qazaǵymyzdyń jaryq juldyzy da osy Ábý Nasyr Ál Farabı. Álemge óziń moıyndatqan, álemniń ekinshi ustazy bolý kimniń de bolsyn qolynan kele bermeıtin dúnıe . Ózimizdiń el, taban tiregen jer, dám tatqan mekende de osyndaı uly tulǵamyz Ál Farabı zamanynan ozyq týǵan pende. İs saparmen Haran, Mysyr, Haleb elderinde júrsede, óz týǵan jerin saǵynbady desek qatelik. Soǵan oraı izdenis arqyly tapqan dúnıelerimniń biri myna óleń shýmaqtary. «Keshir meni, týǵan jer, Seni artqa tastadym Keshir meni, týǵan el, Joldy alys bastadym Keshirer meni ar ojdanym Bilim boldy baqqanym. » (Shymkent. 1992. 87 bet Beısenov Q) Mýzyka salasynada asa qyzyǵyp, óleń joldaryna da kóńil bólgen. Árıne árqaısymyzdyn ol kisi sekildi mýzyka álemine degen kózqarasymyz ár alaýan jáne túsinbeýimiz ábden múmkin. «Mýzyka týraly úlken kitaby» mýzyka jóninde traktattar qaldyrǵan. Esime Abaı atam oraldy: Ol. . Baqyrǵannyń bári ánshi emes, ónerden qalý sán emes, nadandar jan emes, eńbeksiz bos júrý jón emes. Oı túıer dúnıeleri kóp úlgi kórseterdeı. Farabı atamyzdyń da qaldyrǵan bir sózi esime tústi osy sátte. «Ǵylymdy kásip, ónerdi násip etip almaýy kerek, ári ony mol-dúnıe tabý quraly etip jibermeýi qajet» «Syı dámetpe, berse alma esh adamnan, Neń ketedi jaqsy óleń sóz aıtqannan? Súısinerlik adamdy qurmet qyl, Aýlaq bol ánin satyp nárse alǵannan. Abaı sózi. . . . Farabı atamyzda ǵylymǵa berilgenimen,óleńgede qyzyǵýshylyǵy arta túsip:«Óleń jáne uıqas týraly sóz»,«Poezıa»,«Óleń yrǵaǵy týraly»biraz eńbekterin qaldyryp ketedi. Zerttegen dúnıeleri kóp jáne dúnıege degen kózqarasy múldem bólek bolǵan. P. S Bul maqala árıne kóp izdenisti jáne shydamdylyqty talap etti. Qaýipti indet kezinde úıde jazǵan dúnıemdi «Aq jol»gazetine joldaımyn. Abaı atamyz aıtqandaı:. . . . . Kimde-kim ishinen kerekti sóz tapsa,jazyp alsyn,ıá oqysyń,keregi joq dese,óz sózim ózimdiki». Kerekti dúnıe tapqan bolsańyz,men árdaıym qýanyshtymyn.

Aqbópe Jaılaý Bolashaq jýrnalıska 

---