InfoHub Logo

«Altybaqan aıasynda» atty Úkili Ybyraı Sandybaıulynyń ómiri men shyǵarmashylyǵyna arnalǵan teatrlandyrylǵan qoıylym

Kókshe jeriniń belgili aqyny, kompozıtory, ánshisi Úkili Ybyraı Sandybaıulynyń ómiri, shyǵarmashylyǵy jaıynda jáne zertteý tobynyń bir jyl boıy Úkili Ybyraı týraly estigenderi, oqyǵandary boıynsha esep berý sabaǵy.
Kórnekilikter: altybaqan, dombyra, beınetaspa, tabıǵat kórinisi Sahnaǵa altybaqan qurylady, ár túrli gúlder, aǵashtar ósip turǵandaı sahnany ásem Kókshe tabıǵatyndaı bezendirý.
Mýzyka: Qoıylym bastalǵanda, shertpe kúı oınap jáne qustardyń ásem úni shyǵyp turady.
Altybaqan mańaıynda óleń oqylyp jatqan kezde, 2 - shi qyz bala kelip, oqylǵan óleńge súısinip, sóz sóıleıdi. Osylaı sońyna deıin altybaqan janyna jastar jınala beredi, kelgen ár oqýshy Úkili Ybyraı jaıly zerttep, bilgenderin aıtady, óleńderin oqıdy, ánderdi oryndaıdy. Osy altybaqan basynda T. Qajybaevtyń “Umytpa meni, Gákkýim” pesasynan kórinister qoıylady.
Oqýshylar altybaqan mańaıynda ózderin erkin ustap, oqyp, bilgenderin jurt aldyna jetkizedi.
Barlyq qatysýshylar ulttyq kıimde bolady.

Senarı
Mýzyka, orman ishindegi qustardyń úni, aǵyp jatqan ózenniń syldyry
1oqýshy: Án men kúıge bir sýsyndatyp jan shóli,
Mol qyzyqqa keneledi ánshi eli,
Seksen kóldi shaıqaltady únimen
Saryarqanyń bulbuldary, sal - ceri.
Óńsheń bulbul, óńsheń dúldúl shyndaryn
Jańǵyrtady Kókshetaýdyń shyńdaryn.
Ázilimen, qaljyńymen jarasyp,
Ánmen ǵana bildiredi shyndaryn.
Kókshetaýda osyndaı bir dýman - dy
Gúlder búgin ánmen betin jýǵan - dy.
Óńsheń bulbul, óńsheń dúldúl daryndar
Birin - biri ónerimen býǵan - dy.

2 - oqýshy. Qandaı keremet! Rasynda da, bul sulý Kókshe jerinde sulý ánimen, ásem jyrymen nebir sal - seriler ómir súrdi emes pe? Sonyń biri - Úkili Ybyraı Sandybaıuly. Endeshe, búgingi urpaq Ybyraıdyń kim ekenin bile me eken?

3 - oqýshy. T. Qajybaevtyń "Jalǵyztaý balladasy" atty óleńin oqıdy.
Jalǵyztaýdy jalǵyz qyran mekendep,
Kúnde samǵar zaý bıikke jetem dep.
Sańqyldaǵan únin tyńdap tóńirek,
Qýanatyn sháýlim esen eken dep.
Qyran sháýli shaldyqpaıtyn samǵaýdan,
Jalyqpaıtyn quz qıasyn tańdaýdan,
Jalpaq dala án - besikte terbelip,
Silkinetin quzar basyn taýly aýdan
Qaraǵaılar qolyn sozyp zańǵarǵa,
Jel oralyp qaıyń, terek, taldarǵa,
Qyran únin tyńdar edi - aý tolyqsyp,
Talmaý shaqta adam túgil ańdar da.
Jan jadyrar jany bólek sazdy uǵyp,
Tyńdar edi - aý japan dala, jazǵy bult.
Egiletin "Qaldyrǵan" bop qart júrek,
"Gákký" bolyp egiletin nazdy úmit.
Jalǵyztaýdan jamyraǵan bulaq ta,
Ánge eltip júgiretin jyraqqa.

4 - oqýshy: Qoskól tustan kóterilgen aqqý úni,
Kúni búgin kúmbir - kúmbir qulaqta.
Qyran ushty Jalǵyztaýǵa qona almaı,
Sol ushqannan kete bardy oralmaı.
Baýyr basqan mekeninen bezdirgen,
Qandaı ǵana bezbúırek jan, oı, allaı!
Qyran ketti Jalǵyztaýyn qıa almaı,
Kózdiń jasyn tógip ótti - aý tyııa almaı,
Artta qalǵan qart qyrannyń ánine
Keı pendeler qosylyp júr uıalmaı,
Uıalmaıdy. Qosylady. Qosylsyn.
Án qudiret nege oǵan tosylsyn.
Jalǵyztaýdan samǵap ushqan suńqar - án,
Keleshekke sapar tartyp josylsyn.
Jalǵyztaýyń jetim qaldy, qyran joq.
Qyran da joq, ony joqtar ulan joq,
Ulanynan, qyranynan aırylǵan,
Búgingi urpaq sonyń mánin surar kóp.
Muǵalim: Jalǵyztaý kimniń mekeni? Buryn bul jóninde estigenderiń bar ma?

5 - oqýshy: Nege bilmeske? Ol dúıim qazaqqa óziniń "Gákkýimen",
'' Qaldyrǵanymen '' ataǵy shyqqan Úkili Ybyraı atamyzdyń dúnıege kelgen jeri emespe? Ol Soltústik Qazaqstan oblysy, burynǵy Sergeevka aýdanynda Jalǵyztaý jerinde 1860 jyly týdy. Sodan ol Soltústik Qazaqstan oblysynyń Ósken aýylyna kóship kelip, qalǵan ómirin sonda ótkizedi.

6 - oqýshy: Iá, Úkili Ybyraı Sandybaıulynyń eki ul bolǵan, biri - Sandybaı, ekinshisi - Shalǵynbaı. YbyraıdanEsentemir, Óstemir degen eki bala týady. Nemeresi Elelemes apaıdyń aıtýy boıynsha, Óstemir erte qaıtys bolady da, Esentemirden Elemes degen qyz týady. Bul derekti men Elemes apaıydyń óz aýzynan jazyp alǵan edim. Elemes apa - qazirde on eki balanyń anasy. Ósken degen jerde ulyn, uıaǵa qyzyn qıaǵa qondyrǵan elge syıly ana. Elemes apa 3 - 4 synyp oqyp júrgende bul 1948 - 1949 jyldary edi, halyq jaýynyń nemeresi dep, mektepten shyǵaryp ta jibergen eken. Nemeresiniń aıtýy boıynsha,. Ybyraı ásem ánderi men eldi qýantyp, oıyn - toılardan baǵaly kıim kıip keledi eken. Qartaıǵan shaǵynda atasyn týystary ‘’kisi óltirdi’’ dep ótirik jala jaýyp, kóre almaı, kórsetip jibergen. Týystary: “bul bir jerge baryp, kisi óltirip, kıinip keldi” dep, jala japqan. Sodan Ybyraıdy, taǵy janynda 3 shaldy OGPÝ aıdaýǵa áketedi. Áketip bara jatqanda, ashynǵan Ybyraı:
“OGPÝ degen sotyńyz,
Júrip tur goı hotyńyz.
Tórt shaldy aıdap barasyń,
Qısaıdy bizdiń.....”,-
dep, bir aýyz óleńmen jańaǵylarǵa tıisý arqyly óziniń qaısar minezdi ekenin baıqatqan

7 - oqýshy: Iá, Ybyraıdaı uly adamǵa týǵan jerdiń topyraǵy da buıyrmaǵan. Osylaı naqaqtan - naqaq bir isti bolǵan Ybyraı atamyz abaqtydan abaqtyǵa qamalyp, ”halyq jaýy” dep atalyp,”Barsakelmes ” degen jerge jiberilgen eken. Artynan bir zertteýshilerdiń aıtýy boıynsha, kemede ketip bara jatqan kezde, keme aýdarylyp, sol jerde dúnıe salǵan deıdi. Shirkinaı, deseńshi!

8 - oqýshy: Kókshetaýdan aıdaýǵa áketip bara jatqanda,”Qoshtasý” degen óleń shyǵarǵan. /Bul óleńdi de nemeresiniń aýzynan jazyp aldyq/ sony oqyp bereıin
Aıǵaılap án salaıyn halqym meniń
Keń zaman dúnıe maǵan taryn keldi.
Atyǵaı, Qaraýylǵa tegis sálem
Tyńdaǵan adam bolsa bul óleńdi.
Darıa - kól qurǵaq qumǵa aıaq bastyq
Keń jaılaý Saryarqamen amandastyq.
Kók zeńgir kórinetin Jalǵyztaýym,
Týǵan jer topyraǵymen baquldastyń.
Adamǵa jazdy nápsi áldeqaıdan,
Bolmaıdy - aý bul sapardan eshbir qaılam.
Aıǵaılap kúńirentken, Kókshetaýym,
Kósilip mákán ettim ordam saǵan.
Temir jol, mine keldik, aıaq bastyq,
Keń jaılaý Saryarqamen baquldastyq.
Jıylyp óńsheń mańǵaz zar jylaıdy - aý,
Kózinen qandy jasy aralasyp.

Aqmola oblysy, Zerendi aýdany,
Bereznákovka orta mektebi muǵalimi:
Baıshýraeva Sana Enbekqyzy

Altybaqan aıasynda. Úkili Ybyraı Sandybaıulynyń ómiri men shyǵarmashylyǵy. júkteý