Alúmını jáne onyń qosylystary
Hımıa páni muǵalimi Bagdat Jalgasbaıuly
Sabaqtyń taqyryby: Alúmını jáne onyń qosylystary
Synyby: 10 «A»
Sabaqtyń maqsaty: a) bilimdilik: oqýshylardyń alúmını jáne onyń qosylystary jónindegi bilimderin júıelep, tereńdetý.
á) damytýshylyq: Óz betterimen esep shyǵara bilýge sonymen qosa shyǵarmashylyqpen jumys isteýge jáne óz bilimin tekserýge baýlý, pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý
b) tárbıelilik: toppen jumys jasaı bilýge, izdenimpazdyqqa, jaýapkershilikke, uıymshyldyqqa tárbıeleý,.
Sabaqtyń túri: Ashyq sabaq.
Oqytýdyń ádisi: synı turǵysynan oılaý, tirek - syzbalar.
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, beınerolık, syzbanusqa.
Pánaralyq baılanys: geografıa, bıologıa, fızıka.
Sabaqtan kútiletin nátıje:
a) alúmını qosylysynyń ashylý tarıhyn ajyrata biledi.
á) alúmınıdiń óndirý tehnologıasyn sıpattaı alady.
b) fızıkalyq, hımıalyq qasıetterin jazady.
I. Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi oqýshylardyń sabaq bastalar aldyndaǵy psıhologıalyq daıyndyǵy. (Meniń búgingi sabaqtaǵy kóńil - kúıim)
2. Sabaqtyń urany: «İzdeseń - tabasyń, talaptansań – jetesiń, zeıin salsań – uǵasyń» degen uranmen búgingi sabaǵymyzdyń jospary qurylady. (tós belgi retinde oqýshylarǵa taǵyp qoıý)
II. Ótken taqyrypqa sholý. (Beıne suraq) Oqýshylar ótken sabaqtarda biz Hımıa aýylynyń turǵyny S - elementter atty úlken qarıa men tanysqan bolatynbyz. Ol kisiniń úsh uly bar. Úlken uly Natrıı, ekinshi uly Kálsı, jáne kenje uly kermek sý. Ótken taqyrybymyzda biz kenje uly Kermek sý men tanysqan bolatynbyz. Endeshe sol Kermek sýdy bir eske alyp jibereıik. Oqýshylarǵa beıne suraq qoıylady.
Ne bilýimiz kerek? (qyzyǵýshylyqty oıatý )
(bes shýmaq óleń joldarymen)
«Alúmını – qanatty metaly» sıpattalady.
Bolmasa da aıtarlyqtaı salmaǵym
Kóp metaldan ardaqtymyn aldamyn
Ushaq bolyp aspanǵa ushyp, qalyqtap,
Jerdiń júzin, kók aspandy sharladym.... bul qandaı element qanekeı kim jaýap beret? (Alúmını) demek bizdiń búgingi ashyq sabaǵymyz taqyryby: Alúmını jáne onyń qosylystary. Oqýshylarǵa Insert kestesin toltyrýǵa beriledi.
III. a) Jańa sabaq (jańa sabaq túsindirý barysynda oqýshylarmen róldik oıyn oınaımyz ıaǵnı 4 keıipker olar hımık, fızık, bıolog, geograf ) Hımık: Ashylý tarıhy
V. Ne bilemiz? Maǵynany ashý.
(Fızık,, Geogrf, Bıolog, Hımık)
1. Fızık. Alúmını – kúmis tústi, aq, jeńil metal, tyǵyzdyǵy – 2, 7 g/sm³ balqý temperatýrasy 660, 4°S, qaınaý temperatýrasy 2467°S. Óte ıilimdi, odan jińishke sym jasaýǵa jáne folgaǵa aınaldyryp taptaýǵa da bolady. Elektr ótkizgishtigi kúmis jáne mystan keıingi deńgeıde.
2. Geograf. Alúmını kenderiniń baı qorlary Qazaqstanda, Oralda, Hıbın taýlarynda, Bashkırıada, Sibirde kezdesedi. Boksıt – Al ₂O ₃- nH ₂O Qazaqstanda boksıtterdiń belgili ken oryndary bar. Olar Qostanaı jáne Aqtóbe oblystarynda ornalasqan. Pavlodar alúmını zaýytynda metal kúıindegi alúmını óndiriledi.
3. Bıolog. Eresek adam kúnine alúmınıdiń 30 - 50 mg qajet etedi. Kúndelikti ómirde ony nan ónimderinen alamyz. Shaıdyń quramynda sýǵa qaraǵanda 20 - 200 ese kóp bolady. Alúmını sýdyń, aýanyń, dárilik preparattyń, ıis sýlardyń, alúmınıden jasalǵan ydystarda bolady. Alúmını zat almasýǵa, júıke júıesiniń qyzmetine, jasýshanyń kóbeıýi men ósýine keri áserin tıgizedi. Sonymen qatar aǵzadaǵy kóp mólsheri qozǵalys belsendiliginiń tómendeýine, esinen tanýyna da áser etedi. Keıbir zertteýlerde alúmını mıdyń zaqymdanýyna da áser etedi. Alúmını tuzdarynyń kóp bolýy aǵzadaǵy kálsıdi tómendetedi, fasfordyń adsorbsıalanýyn azaıtady, súıektegi, baýyrdaǵy, mıdaǵy alúmınıdiń quramyn 10 - 20 esege arttyrady.
4. Hımık:
IV. Sabaqty bekitý:
a) Fýtbol oıyny: Bile bilseńizder elimizde fýtbol aıtarlyqtaı damydy dep aıta almaımyz. Múmkin bizdiń sabaǵymyzda fýtbol oıyny damyp keter endeshe oınap kórelik: «Menen jyldam suraq, sizden jyldam jaýap».
1. Alúmınıdiń jer qyrtysynda alatyn massalyq úlesi?
2. Alúmınıdiń totyǵý dárejesi?
3. Boksıttiń hımıalyq formýlasy?
4. Elektrolız ádisimen alúmınıdi alatyn ónerkásip orny?
5. Magnalııdi qaıda qoldanady?
6. AL + Si quımalarynyń atalýy?
Á) Sáıkestikti tap:
B ) Kim jyldam?( Toptyq jumys:)
1 - top. 1 mol alúmını janǵanda neshe mol alúmını oksıdi túzildi?
2 - top. Na ₃AlF ₆– krıolıttiń quramyndaǵy alúmınıdiń massalyq úlesin tap?
3 - top. 15g alúmını sýmen áreketteskende qansha gram alúmını gıdroksıdi túzildi?
VI. Sabaqty qorytyndylaý.
«Qaıda qarasaq ta, qaıda kóz jibersek te kóretinimiz hımıa ǵajaıyptary» dep Lomonosov aıtqandaı, 10 klass oqýshylaryna aldaǵy hımıa kýrsynda kezdesetin qyzyqtaryna sáttilik tileımin. Búgingi sabaǵymyzdy aıaqtaı otyryp Insert kestesin toltyraıyq.
VII. Baǵalaý.
Sabaqqa qatysymyna qaraı baǵalaý
VIII. Úıge tapsyrma
«Hımıa 10 synyp» oqýlyǵy
(N. Nurahmetov, K. Sarmanova, K. Jeksembına, N. Zagranıchnaıa, Á. Temirbolatova)
§ 38, 1 - 5 suraq
Reaksıa tendeýin júzege asyr:
Al ₂O ₃→ (oksıdtin negizgi qasıetin sıpattaıtyn reaksıa)
Al→AlBr₃→Al(OH) ₃→Al(NO ₃) ₃
Al ₂O ₃→ (oksıdtin qyshqyldyq qasıetin sıpattaıtyn reaksıa )
VII. Qosymsha
1. Alúmını qosylystarda neshe valentti?
a) 2; á) 3; b) 4; v) 5
2. Alúmınımen barlyǵy árekettesetin zattar toby:
a) HNO3, NaSl, KOH
á) H ₂O, SuSl2¸NaOH
b) HSl, SO2¸KOH
3. Qazaqstanda alúmını zaýyty qaı jyldan
bastap jumys jasaıdy?
A) 2000; á) 1998; b) 2007; v) 1992
4. Alúmınıdi ónerkásipte alý ádisi:
a) boksıtterden elektrohımıalyq ádispen
á) alúmını tuzdarynyń eritindisin beıtaraptaý
b) Al ₂O ₃ sýtegimen totyqsyzdandyrý
5. Alúmınotermıa ádisimen alýǵa bolatyn metaldar toby:
a) Na¸Mn¸Al
á) Ni¸Cr¸Zn
b) Cu¸Na¸Sr
1 - Á, 2 - Á, 3 - B, 4 - A, 5 - Á
Tolyq nusqasyn júkteý
Sabaqtyń taqyryby: Alúmını jáne onyń qosylystary
Synyby: 10 «A»
Sabaqtyń maqsaty: a) bilimdilik: oqýshylardyń alúmını jáne onyń qosylystary jónindegi bilimderin júıelep, tereńdetý.
á) damytýshylyq: Óz betterimen esep shyǵara bilýge sonymen qosa shyǵarmashylyqpen jumys isteýge jáne óz bilimin tekserýge baýlý, pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý
b) tárbıelilik: toppen jumys jasaı bilýge, izdenimpazdyqqa, jaýapkershilikke, uıymshyldyqqa tárbıeleý,.
Sabaqtyń túri: Ashyq sabaq.
Oqytýdyń ádisi: synı turǵysynan oılaý, tirek - syzbalar.
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, beınerolık, syzbanusqa.
Pánaralyq baılanys: geografıa, bıologıa, fızıka.
Sabaqtan kútiletin nátıje:
a) alúmını qosylysynyń ashylý tarıhyn ajyrata biledi.
á) alúmınıdiń óndirý tehnologıasyn sıpattaı alady.
b) fızıkalyq, hımıalyq qasıetterin jazady.
I. Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi oqýshylardyń sabaq bastalar aldyndaǵy psıhologıalyq daıyndyǵy. (Meniń búgingi sabaqtaǵy kóńil - kúıim)
2. Sabaqtyń urany: «İzdeseń - tabasyń, talaptansań – jetesiń, zeıin salsań – uǵasyń» degen uranmen búgingi sabaǵymyzdyń jospary qurylady. (tós belgi retinde oqýshylarǵa taǵyp qoıý)
II. Ótken taqyrypqa sholý. (Beıne suraq) Oqýshylar ótken sabaqtarda biz Hımıa aýylynyń turǵyny S - elementter atty úlken qarıa men tanysqan bolatynbyz. Ol kisiniń úsh uly bar. Úlken uly Natrıı, ekinshi uly Kálsı, jáne kenje uly kermek sý. Ótken taqyrybymyzda biz kenje uly Kermek sý men tanysqan bolatynbyz. Endeshe sol Kermek sýdy bir eske alyp jibereıik. Oqýshylarǵa beıne suraq qoıylady.
Ne bilýimiz kerek? (qyzyǵýshylyqty oıatý )
(bes shýmaq óleń joldarymen)
«Alúmını – qanatty metaly» sıpattalady.
Bolmasa da aıtarlyqtaı salmaǵym
Kóp metaldan ardaqtymyn aldamyn
Ushaq bolyp aspanǵa ushyp, qalyqtap,
Jerdiń júzin, kók aspandy sharladym.... bul qandaı element qanekeı kim jaýap beret? (Alúmını) demek bizdiń búgingi ashyq sabaǵymyz taqyryby: Alúmını jáne onyń qosylystary. Oqýshylarǵa Insert kestesin toltyrýǵa beriledi.
III. a) Jańa sabaq (jańa sabaq túsindirý barysynda oqýshylarmen róldik oıyn oınaımyz ıaǵnı 4 keıipker olar hımık, fızık, bıolog, geograf ) Hımık: Ashylý tarıhy
V. Ne bilemiz? Maǵynany ashý.
(Fızık,, Geogrf, Bıolog, Hımık)
1. Fızık. Alúmını – kúmis tústi, aq, jeńil metal, tyǵyzdyǵy – 2, 7 g/sm³ balqý temperatýrasy 660, 4°S, qaınaý temperatýrasy 2467°S. Óte ıilimdi, odan jińishke sym jasaýǵa jáne folgaǵa aınaldyryp taptaýǵa da bolady. Elektr ótkizgishtigi kúmis jáne mystan keıingi deńgeıde.
2. Geograf. Alúmını kenderiniń baı qorlary Qazaqstanda, Oralda, Hıbın taýlarynda, Bashkırıada, Sibirde kezdesedi. Boksıt – Al ₂O ₃- nH ₂O Qazaqstanda boksıtterdiń belgili ken oryndary bar. Olar Qostanaı jáne Aqtóbe oblystarynda ornalasqan. Pavlodar alúmını zaýytynda metal kúıindegi alúmını óndiriledi.
3. Bıolog. Eresek adam kúnine alúmınıdiń 30 - 50 mg qajet etedi. Kúndelikti ómirde ony nan ónimderinen alamyz. Shaıdyń quramynda sýǵa qaraǵanda 20 - 200 ese kóp bolady. Alúmını sýdyń, aýanyń, dárilik preparattyń, ıis sýlardyń, alúmınıden jasalǵan ydystarda bolady. Alúmını zat almasýǵa, júıke júıesiniń qyzmetine, jasýshanyń kóbeıýi men ósýine keri áserin tıgizedi. Sonymen qatar aǵzadaǵy kóp mólsheri qozǵalys belsendiliginiń tómendeýine, esinen tanýyna da áser etedi. Keıbir zertteýlerde alúmını mıdyń zaqymdanýyna da áser etedi. Alúmını tuzdarynyń kóp bolýy aǵzadaǵy kálsıdi tómendetedi, fasfordyń adsorbsıalanýyn azaıtady, súıektegi, baýyrdaǵy, mıdaǵy alúmınıdiń quramyn 10 - 20 esege arttyrady.
4. Hımık:
IV. Sabaqty bekitý:
a) Fýtbol oıyny: Bile bilseńizder elimizde fýtbol aıtarlyqtaı damydy dep aıta almaımyz. Múmkin bizdiń sabaǵymyzda fýtbol oıyny damyp keter endeshe oınap kórelik: «Menen jyldam suraq, sizden jyldam jaýap».
1. Alúmınıdiń jer qyrtysynda alatyn massalyq úlesi?
2. Alúmınıdiń totyǵý dárejesi?
3. Boksıttiń hımıalyq formýlasy?
4. Elektrolız ádisimen alúmınıdi alatyn ónerkásip orny?
5. Magnalııdi qaıda qoldanady?
6. AL + Si quımalarynyń atalýy?
Á) Sáıkestikti tap:
B ) Kim jyldam?( Toptyq jumys:)
1 - top. 1 mol alúmını janǵanda neshe mol alúmını oksıdi túzildi?
2 - top. Na ₃AlF ₆– krıolıttiń quramyndaǵy alúmınıdiń massalyq úlesin tap?
3 - top. 15g alúmını sýmen áreketteskende qansha gram alúmını gıdroksıdi túzildi?
VI. Sabaqty qorytyndylaý.
«Qaıda qarasaq ta, qaıda kóz jibersek te kóretinimiz hımıa ǵajaıyptary» dep Lomonosov aıtqandaı, 10 klass oqýshylaryna aldaǵy hımıa kýrsynda kezdesetin qyzyqtaryna sáttilik tileımin. Búgingi sabaǵymyzdy aıaqtaı otyryp Insert kestesin toltyraıyq.
VII. Baǵalaý.
Sabaqqa qatysymyna qaraı baǵalaý
VIII. Úıge tapsyrma
«Hımıa 10 synyp» oqýlyǵy
(N. Nurahmetov, K. Sarmanova, K. Jeksembına, N. Zagranıchnaıa, Á. Temirbolatova)
§ 38, 1 - 5 suraq
Reaksıa tendeýin júzege asyr:
Al ₂O ₃→ (oksıdtin negizgi qasıetin sıpattaıtyn reaksıa)
Al→AlBr₃→Al(OH) ₃→Al(NO ₃) ₃
Al ₂O ₃→ (oksıdtin qyshqyldyq qasıetin sıpattaıtyn reaksıa )
VII. Qosymsha
1. Alúmını qosylystarda neshe valentti?
a) 2; á) 3; b) 4; v) 5
2. Alúmınımen barlyǵy árekettesetin zattar toby:
a) HNO3, NaSl, KOH
á) H ₂O, SuSl2¸NaOH
b) HSl, SO2¸KOH
3. Qazaqstanda alúmını zaýyty qaı jyldan
bastap jumys jasaıdy?
A) 2000; á) 1998; b) 2007; v) 1992
4. Alúmınıdi ónerkásipte alý ádisi:
a) boksıtterden elektrohımıalyq ádispen
á) alúmını tuzdarynyń eritindisin beıtaraptaý
b) Al ₂O ₃ sýtegimen totyqsyzdandyrý
5. Alúmınotermıa ádisimen alýǵa bolatyn metaldar toby:
a) Na¸Mn¸Al
á) Ni¸Cr¸Zn
b) Cu¸Na¸Sr
1 - Á, 2 - Á, 3 - B, 4 - A, 5 - Á
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
