InfoHub Logo

Ana tili – júrek úni
Aýyzsha jýrnal
8-synyp
Oryndaǵan: A. Daýlova A. Tájıeva

Maqsaty: balalardy ana tilimizdi qurmetteýge tárbıleý, til bizdiń erteńimiz, tirshiligimiz, babalarymyzdan qalǵan muramyz ekenin túsindirý. Sheshendikke, tapqyrlyqqa, sóz qadirin túsine bilýge úıretý.

Kórnekiligi:aqyn-jazýshylar portreti, naqyl sózder, kitaptar kórmesi, ınteraktıvti taqta.
Júrgizýshi:Qurmetti ustazdar, oqýshylar!Búgin biz sizderdiń nazarlaryńyzǵa «Ana tili -júrek úni» atty aýyzsha jýrnal usynyp otyrmyz.

Bul jýrnal 22 qyrkúıek Tilder kúni merekesine arnalady.
Jýrnal 4-betten turady. Ana tilge degen súıispenshilik bala kezden bastalady. Ana tili-halyqtyń ótken urpaǵyn, qazirgi jáne keleshek urpaǵyn máńgilik biriktiretin eń senimdi quraly bolyp tabylady. Ana tilimiz arqyly ǵana biz halqymyzdy , otanymyzdy tanyp bilemiz. El jurtymyzdyń, týǵan jerimizdiń ereksheligin, qasıetin ana tilimiz arqyly qabyldap, soǵan degen mahabbatymyzdy ana tilimiz arqyly jetkizemiz. Bizdiń ana tilimiz-qazaq tili. Qazaq tili-dúnıe júzindegi eń baı, bedeldi de, beıneli tilderdiń biri.

Ótkirdiń júzi,
Kesteniń bizi,
Órnegin sendeı sala almas, -dep uly Abaı atamyz tańyrqap, taǵzym etken bolsa, Elbasymyz N. Nazarbaev «Qazaqstannyń bolashaǵy-qazaq tilinde» degen. Bizder ushqyr oıly, ótkir tildi, ana tiliniń tuǵyryn bıikke kóteretin elimizdiń ulanymyz. Qurmetti ustazdar, ata-analar sizderdi memlekettik mereke Tilder kúnimen shyn júrekten quttyqtaımyz! Oqýshylar osy ana tilimizdiń mártebesin bıikke ushyratyn suńqary, báıgeniń aldyn bermes tulpary bolýlaryńa tilektespin!Mereke qutty bolsyn!
Án: «Táýelsiz qazaq eli»
Oryndaıtyn:N. Jańabaı
Júrgizýshi:Til tarıhy-el tarıhy, til taǵdyry-el taǵdyry. Sebebi, elimizben tilimiz bolashaq úshin birneshe tarıhı buralańdar men shatqaldardan adaspaı, súrinbeı, aqyry maqsatyna jetti. Tarıh pen til-tamyrlas. Ana tilimiz búginde barlyq Qazaqstan halyqtarynyń mártebesi, maqtanyshy. Jýrnalymyzdyń 1- shi beti: «Ardaqtap ata tarıh, ana tilin» dep atalady.

Darhan:Meniń ana tilim-qazaq tili. Qazaq tili álemdegi 15 mıllıon qazaqtyń ulttyq tili atalyp kelgen bolsa , táýelsizdik alǵannan keıin ana tilimizdiń mártebesi ósip, Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekttik tili dep Ata Zańymyzben bekitildi.

Shahnoza:Bul sonaý jeltoqsan oqıǵasynan keıin qabyldanǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń joǵarǵy Keńesiniń 1989 jylǵy qaýlysynyń naqty jalǵasy edi. 1989 jyly qazaq tili memlekettik til mártebesine ıe boldy. Ol birinshi shildeden bastap konstıtýsıalyq kúshine endi.
Aqbaıan:Egemendik alǵannan keıin 1997 jyly 11 shildede Qazaqstanda Til týraly Zań qabyldandy. Memlekettik til qazaq tili bolyp sanalady. Qazaq tili-óte baı, tereń maǵynaly kórkem tili. Til týraly Zań 27 baptan, 6 taraýdan turady.

Jibek:Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N. Á. Nazarbaev 1999 jylǵy qańtardyń 20 kúngi Jarlyǵyna saı jyl saıyn qyrkúıektiń 22 kúni - Qazaqstan Halyqtarynyń tilderi kúni bolyp atalyp keledi. Qazaq tili memlekettik til qudiretin tuǵyryna qondyrýda ıgi istermen jalǵasyn tabýda.
Jandaýlet: Qazaq tili - Qazaqstan halqy úshin ádebıet, mádenıet, ǵylym men bilim , oqý-aǵartý tili. Qazirgi qazaq tili kez kelgen ádebıetti basqa tilden aýdarýǵa túrli stılde sóılep, jazýǵa múmkindigi mol kemeldengen til.
Ǵalymjan:Búgingi ana tilin ardaq tutý, óz Otanyn súıetin árbir adamnyń azamattyq boryshy men paryhy. Ár adamnyń júregine shýaq quıatyn mereıli sáti bolmaq!

Án: «Qazaq eli»
Oryndaıtyn: D. Ahmet
Júrgizýshi:Erdiń qunyn eki aýyz sózben bitiretin de, jaýlasqan elderdiń arasyn kelisimge keltirtin de, kúlgendi jylatyp , jylaǵandy jubatyp alatyn osy tilimiz. Ana tilimizdiń oı tereńdigin, qudirettiligin, qazyna ekendigin dáleldeıtin kórinisterdi tamashalaısyzdar!
Jýrnalymyzdń 2-shi beti- «Til-qymbat qazyna» dep atalady.
Júrgizýshi: Ortaǵa ot aýyzdy, oraq tildi úsh bıimizdi shaqyramyz.
Tóle bı: Atyń jaqsy bolsa,
Er jigittiń pyraǵy.
Balań jaqsy bolsa,
Jan men tánniń.
Jalǵanda oılap tursań, birlik kerek,
Birlikti oılaǵan soń tirlik kerek.
Aǵaıynǵa ala kóz bola qalsań,
Aýzyńnan nesibeńdi bireý jemek.

Qazbek bı: Biz qazaq degen mal baqqan elmiz,
Biraq eshkimge soqtyqpaı, jaı jatqan elimiz.
Elimizde qut-bereke qashpasyn dep,
Naızaǵa úki taqqan elmiz
Eshbir dushpan basynbaǵan elmiz,
Basynan sóz asyrmaǵan elmiz,
Dosymyzdy saqtaı bilgen elmiz,
Dám-tuzdy aqtaı bilgen elmiz.

Áıteke bı: Ashý degen – aǵyn sý,
Aldyn ashsań arqyrar.
Aqyl degen-darıa,
Aldyn tossań torqyrar.

Aıaýly urpaqtarymyz!
Eldi, jerdi qorǵańdar.
Dosqa meıirimdi bolyńdar.

Kórinis: «Jetes bıdiń tapqyrlyǵy»
Syr óńiriniń belgili azamaty Kemal degen kisi jolaýshylap júrip, serikterimen Jetes bıdiń úıine túsedi. Ystyq yqylaspen qushaq jaıǵan úı ıesi qonaqtardyń aldyna sary maıǵa bóktirip, qazan jappaı nanyn ákelip qoıady. Alpamystaı alyp deneli kisiler nan men maıdy buıym kórmese kerek, óz-ózderimen kúbirlesip sóıleıdi. Bireý bes saýsaqty batyra salatyn etti, ekinshisi ishti bóktirip, qaryn ashtyrtpaıtyn jentti áńgime etip otyrady. Bul sózdi qulaǵy shalǵan Jetes bı:
-Sóz jaqsysy- lábbaı,
As jaqsysy - qazan jappaı.
Bireý et deıdi,
Bireý jent deıdi.
Biraq sonyń bári sary maıǵa salǵan
Sary nanǵa jetpeıdi.
Alyp otyryńyzdar!- deıdi
Sonda Kemal:
-Jetes-aý, durys qoı. Sary maıǵa batyrylǵan nanǵa esh nárse jetpeıdi. Biraq janymdaǵy seriler úsh júzge ataǵy túgel jaıylmaǵanmen, Kishi júzge esimi tolyq belgili áıgili Qystaýbaıuly Jetestiń otbasynan et jemeı ketpeıdi. Men neǵylaıyn, men neǵylaıyn?!-degen eken.
Taýyp aıtqan Kemalǵa Jetes bı rıza bolyp, mal soıǵyzyp, qonaqtaryn jaılaǵan desedi.
Júrgizýshi: Haqymyzdyń oıly azamattary ǵasyrlar boıy ana tilimizdi barsha ónerden joǵary baǵalady. Ana tili dep ataýynyń ózi de sondyqtan bolsa kerek.

Ana tilin jyrlap ótken talaılar,
Jyrlap ótken Ybyraı men Abaılar.
Qasıetti meniń ana tilimde
Óshpes máńgi alaýlaǵan araı bar, - degendeı egemendik alǵaly elimizge oralǵan qandas baýyrlarymyzdyń da júregi “til” dep soǵady eken.
Án: Týǵan jer
Oryndaıtyn:Kanalbek A.
Jýrnalymyzdyń 3-beti «Til dep soqqan júregi» dep atalady.
1-Oqýshy-Rahymjan:Egemendik alǵaly dara joldyń jalǵasyp kele jatqany shyndyq. Bul til qazaq halqyn bar áleıge pash etken uly Abaıdyń, qazaq álipbıiniń atasy Ahmettiń, syrly da sulý shyǵarmalarymen kúlli álemge tanymal bolǵan Muhtardyń tili.
2- Oqýshy-Ásel: Altaı men Atyraýdyń, Arqa men Alataýdyń arasyndaǵy saharany mekendegen qazaqtyń Álıhan Bókeıhanov, Mustafa Shohaı, Ahmet Baıtursyndy birtýar uldary HH ǵasyrdyń ózinde táýelsiz Alash memleketin qurýǵa beker belsene kirispegen bolar. . . .
Maǵjan Jumabaevtiń «Ana tili» atty óleńinde:

Erlik, eldik, birlik qaırat, baqardyń,
Jaýyz taǵdyr joıyp ne bardyń.
Altyn kúnnen baǵasyz bir belgi bop
Nurly juldyz, babam tili, sen qaldyń!-dep jyrlaǵan.
3- Oqýshy-Amanaı:Aqqan juldyzdaı jarq etip óte shyqqan Sultanmahmut Toraıǵyrov ta ana tilin arynyń týy etken.
Súıemin týǵan tildi-anam tilin,
Besikte jatqanymda-aq bergen bilim
Shyr etip jerge túsken mınýtymnan
Qulaǵyma sińirgen tanys únin, - degen óleń joldaryn tebirenbeı oqı almaısyń.
4- Oqýshy-Aqbaıan:
Adam qansha bolǵanymen daryndy ári tabandy,
Týǵan jerin súımeı turyp súımek emes ǵalamdy.
Ózge ananyń mazmunyna , mereıine tor qurar
Aldymenen óz anasyn súıe almaǵan sorlylar.
Naryq ǵasyr bárin satyp jibere me altynǵa,
Kim qalady sol altynǵa satylmaıtyn qalpynda
Jalǵandyq bar ultsyzdardyń bedelimen dańqynda,
Ana tilin syılamaǵan.
Syılamaıdy halqynda!

5- Oqýshy-Aıjan:
Tilim meniń-eń birinshi baılyǵym,
Tilim meniń-arqa súıer aıbynym.
Tilim meniń, sen arqyly sezinem
Shabytymnyń shalqar sezim aıdynyn
Tilim meniń, bógeý qoıdyń tasqynǵa,
Arqaý boldyń shejire, jyr, dastanǵa
Tilim meniń urpaǵyńmen myń jasap
Mereıimdi tý ǵyp kóter aspaǵa!
Tilim meniń, azyǵysyń jyrymnyń,
Jyrym meniń –qazyǵysyń tuǵyrdyń,
Janym júdep, jabyrqaǵan sátterde
Tilim seniń shýaǵyńa jylyndym.
Tilim meniń, boıymdaǵy ar-namysym
Tosar meni ómirde áli syn.
Sen jasasań, mende shatpyn ólgenshe,
Sen qymbatsyń óz halqyńnyń baǵy úshin.
6- Oqýshy-Jibek:
Adamdy muratqa jetkizetin ana tili men ata dástúri. Bizdiń osyndaı halyqtyq qasıeti muramyz- ana tili. Tilimizdi shubarlap sóıleýge jol bermeýimiz kerek. Ana tili- ar ólshemi. Osy oraıda aqyn Q. Myrza Álı:
Ana tiliń aryń bul,
Uıatyń bop tur bette.
Ózge tildiń bárin bil,
Óz tilińdi qurmette!- degen óleń joldary eriksiz oıymyzǵa oralady.
7- Oqýshy-SHahnoza:Ana tilimizdiń shuraıy men shyraıyna sonaý erte zamandardan-aq shetel saıahatshylary, ǵalymdardy erekshe mán bergen. Uly Pýshkın qazaq dalasyna kelgende «Qozy Kórpesh-Baıan sulý» sıaqty jyrlarymyzǵa tamsana, áıgili ǵalym Radlov «Qazaqta tamasha sheshen sóılep, áńgime aıtýdy unatady: asa baı poezıaǵa ıe» dep jazǵan.

Tarıhyń tur sanańa ótkel tastap,
Óz tilińde oılaý, sóıleý, toqtalǵan sátten bastap,
Búkil baba rýhymen baılanysyń kesiler.
Taǵdyryńnan ata ǵasyr shamyn solaı óshirer
Qateńdi ábjil túzetpeseń, tolyqqandy joq tirlik.
Biz babalar súıegine, senimine baq qurdyq,
Baq qurdyq ta ultsyzdyq, keńistikke at burdyq,
Óz tilińdi jersinbeýdiń,
Óz anańdy mensinbeýdiń,
Arsyzdyǵy qaı dáýirde bolyp edi tapqyrlyq?
Ol- rýhy múgedektik ári ulttyq satqyndyq.

Án:Ana tili
Oryndaıtyn: Esbol Asqar
Júrgizýshi:Qazirgi tańda ana tilimizge jany ashyp júrgen aqyn aǵamyz Muhtar Shahanov. Aqyn «Tilin syılamaǵan adam ultyn syılaýǵa qabiletsiz. Til - ár ulttyń eń uly anasy. Álemdegi órkenıetti damyǵan elý memlekettiń quramyna ený ıdeıasyn biz de qýattaımyz, qoldaımyz. Biraq elýinshi emes, birinshi nomerli memleketke aınalsaq ta tilimiz ben rýhymyzdan aırylsaq bul biz úshin ólimmen teń»degen eken. Tólegen Aıbergenov «Saǵynysh » atty óleńinde:
«Jalǵasyn sen aıt, sen aıt bul ánniń,
Jabylyp ketsem eger men.
Ǵulama jyldar sýyrlatqanda paraǵyn»;- dep aqynǵa úlken senim artqan. Qazir Muhtar aǵamyz sol senimdi aqtap, álemdik poezıadan oryn alǵan tulǵa.
Jýrnalymyzdyń 4-beti
«Til jáne biz» dep atalady

Nurtýǵan:
Ǵalamdyq jahandaný úrdisiniń qalqasynda,
Bir ózi bir memleketti asyraı alatyn baılardyń
Beılikke bas urǵan elikkish adamı qoılardyń
Jáne oǵan ashynǵan qoǵamı oılardyń ortasynda
Ulttyq bolmysyn qorǵaýǵa namystanǵan
Basynan baqaıshaǵyna deıin orystanǵan
Keıbir kosmopolıt basshylarymyzdyń arqasynda
Toqtaı ma qazaqtyń Tildik-Analyq-Rýhy paıyzy?. . .
Zamana tursa da qıratqysh oılarǵa júkti bop,
Ǵajap qoı , álemde álemde tamyrsyz ósimdik tipti joq.
Jańasha jol izdep taýsyldy tabandar,
Tabıǵı zańnan tys tamyrsyz adamdar.
Nelikten qazirgi qoǵamda sanalmaq myqty bop,
O, kosmopolıt týysqan oılanyńyz.
Ózińizdi bılikke, baılyqqa baıladyńyz,
Taǵy depýtatyqtan, depýtattyqqa saılanyńyz
Ultymyzdyń erteńine núkte qoıǵanyńyz,
Tamyr zańdylyǵyn zorlyqpen joıǵanyńyz

Oılanyńyz...
San ǵasyr atanǵan ar eli , nar eli.
Ǵalamǵa áıgili ultymyz bar edi.
Sol ultqa ómirin arnaǵan
Jáne ony jaýdan da, daýdan da qorǵaǵan,
O toba, bar edi óz ata-babamyz.
Bar edi óz ana tilimiz, sanamyz.
Endi erteń qalaısha ótken shaq rýhyn qorlap,
Tarıhty sezimdi bosanyp ketpesteı torlap,
Tek kóńil shattyǵyn qorǵap,
Máńgúrt bop sorlap qalamyz?
Biz keshe kim edik, al endi qaıda baramyz?
Jánibek:Óz ana tilin - anasyn moıyndamaǵandar úshin,
Kereǵar keletin ǵalamı, adamı zańǵarǵa,
Osynaý qaýipti máńgúrttik ańǵarǵa,
Oıy men boıyn qamaǵandar úshin,
Onyń qasiret - qýatyn paıymdamaǵandar úshin,
«Júrgender úshin kosmopolıttik aýyzben demalyp,
Qazaqstandyq ult», árıne taptyrmas jańalyq.
Endi 2030-jylǵa bizdiń basshylarymyz
Tilin, rýhyn saqtaǵan qazaq halqymen bar ma?
Nemese tili joıylyp, túri ǵana qalatyn,
Áni joıylyp, úni ǵana qalatyn
Jańa «Qazaqstandyq ult» paryzymen bara ma,
Kim baǵyp nusqaıdy adasqan, shatasqan sanaǵa.
Júrgizýshi:Tilin súıetin qurmetteıtin. Ultjandy oqýshylarymyzdyń tilegine kezek beremiz.
Asqar:Qazaq tili - uly Abaı, Shoqan, Maǵjan, Muhtar; Ǵabıt, Sábıt atalarymyzdyń tili! Meniń tilim!
Men sonaý ǵajaıyp syrǵa toly ana tilimde sóıleı alatynyma, osy tilmen bilip alyp, bolashaq kámelettik ómirge joldama alarda ana tilimde óz oıymdy jetkizip otyrǵanyma qýanamyn!
Máńgi jasa – meniń ana tilim!
Júrgizýshi: Án:Ana
Oryndaıtyn:N. Jańabaı

Aıjan:Á. Tájibaev: «Boldym, toldym deme, izden. İzdengenderdiń bári murat - maqsatqa qol jetkizgen. Ana tilińdi qadirleıtin naǵyz halyqtyq ónerli azamaty bola alasyń» degen eken. Endeshe, men ana tilimdi dáriptep, qurmetteımin! Ana tilimniń bolashaǵy zor bolatynyna senemin.
Júrgizýshi:Ana tili búginde barlyq Qazaqstan halyqtarynyń mártebesi, maqtanyshy. Tilimiz memlekettik mártebege ıe boldy. Endi osy ana tilimizdiń órisin keńeıtý, qoldanys aıasyn barynsha ulǵaıtý bizdiń mindetimiz.
Qurmetti ustazdar! Oqýshylar! Osymen «Ana tili- júrek úni» taqyrybyndaǵy aýyzsha jýrnalymyz aıaqtaldy. Saý bolyńyzdar!