InfoHub Logo

Qazaq ádebıeti san ǵasyrlardan beri óziniń qundylyǵyn joımaı, jas urpaqqa úlken úlgi, ónege - kórsetip keledi. Onyń bastaýy qazaq aýyz ádebıetinen beri sarqylmas qazyna bolyp jalǵasyn taýyp keledi. Qazaq aýyz ádebıeti - qazaq ádebıetiniń túp tamyry. Sonaý yqylym zamannan beri aýyzsha taralyp, osy zamanǵa deıin umytylmaı jetýiniń ózi, onyń qundylyǵynda. Qazaq halqynyń oqıǵasyn shyndyq ómirden alyp aýyzsha shyǵarǵan kórkem shyǵarmalarynyń bir salasy - ańyz áńgimeler. Ańyz belgili bir adamnyń atyna, is - áreketine baılanysty týady. Keıde ańyz áńgimede de shyndyq oqıǵa men qıal - ǵajaıyp oqıǵa aralas kelip otyrady.

Bul jaǵynan alǵanda ańyz ben ertegi ekeýiniń arasy jaqyn. Negizgi aıyrmasy – ańyz áńgime kóbinese tarıhta bolǵan adamnyń basyna quralady. Áýelde tarıhta shyn bolǵan, keıin sondaı adam bolypty- Mys dep, el aýzynda laqapqa aınalǵan adam týraly áńgime etiledi. Ańyz áńgimelerdiń tarıhı adamnyń tóńireginde týýynyń negizgi sebebi, sol adamnyń óz basyna istegen isine belgili bir tarıhı kezeńde atqarǵan róline, áleýmettik máni zor eńbegine baılanysty. Ol adam batyr, ne el basshysy, «erdiń qunyn eki aýyz sózben sheshken » sheshen bı nemese ádilettik izdeýshi, halyq muńyn jyrlaýshy kúresker bolýy múmkin. Biraq ol adamdardyń is - áreketterimen baılanysty aıtylǵan áýelgi shyndyqqa qospalar qosylyp, sol istepti - mis, aıtypty - mys degen ár túrli laqap birtindep ańyzǵa aınala- dy. Ony áńgime, jyr etip, bireýden jattap alyp, keıingi urpaqqa qaldyrady. Ańyz áńgimelerge qıal elementi qanshama kóp aralassa da, álgi ańyzǵa aınalǵan adamnyń ózi kádimgi qarapaıym adamnyń qatarynda qala berdi. Danalyqtyń mán - jaıyn alǵash zerttep, ashyp berýge fılosofıa talpynǵan. Danalyq adamgershilikti tanýdaǵy qural. Demek, danalyqtyń tarıhı bastaýy, qaınar kózi - aýyz ádebıeti nusqalarynda, ańyzdar men dinı ápsanalardyń jelilerinde, óner týyndylary men ádebı, fılosofıalyq shyǵarmalarda jatyr. Qorqyt ata, Asan Qaıǵy,Tolaǵaı mıftik tulǵalardyń oı tolǵam, is - áreketterinde ómirdiń ótkinshiligine qarsy kúres, máńgilik órine – danalyq tálimine talpynys bar. Aýyz ádebıetinde ańyz áńgimeler eleýli oryn alady Óıtkeni áýel basta jazý, baspasóz shyqpaı, damymaı turǵanda el basynan ótken tarıhı ýaqıǵalar, el basqarǵan adamdar, aınala qorshaǵan tabıǵat qubylystary jaıyndaǵy málimetter men uǵymdardy aýyzeki sózben baıandaıtyn bul halyq shyǵarmalarynyń bilim bererlik, ómir tanytarlyq máni, mańyzy úlken. Onda áldeneshe urpaq ókilderiniń bastan keshkeni, kórgeni men estigeni, ekinshi sózben aıtqanda, tájirıbesi jınaqtalǵan, qorytylǵan. Aldyńǵy býynnyń keıingi býynǵa aıtar aqyl - oılary, amanat ósıetteri saqtalǵan jáne olar ondaǵan, júzdegen aqyl - oı ıeleriniń, til - sóz sheberleriniń syny men óńdeýinen ótken. Sondyqtan jalpy halyq shyǵarmalarynyń, onyń ishinde ańyz - áńgimeleriniń málimettik mańyzymen birge ǵıbrattyq,estetıkalyq máni de zor.

Toqanova Aıaýjan

---