InfoHub Logo

Jer betinde, bálkim, álemde aptanyń aqyrǵy eki kúnin unatpaıtyn tiri jan tabylar ma eken, a?! Áı, sirá tabylmas. Sondyqtan álgi oıyn syrtqa shashaý shyǵarmaıdy. Balalyqpen kóńildengen sátinde áldekimderge aıtyp qoımaıynshy dep te, ózimen ózi tuıyqtalyp, ózimen ózi tistesip, bólekteý júregendi jaqsy kóredi. Eshkimge qosylǵysy kelmeıdi. Qosylǵanda da artyq aýyz áńgimege jolamaıdy. Jáýdiregen kózińe qarap pa, álde qas-qabaǵyńnan ba... áıteýir, adamnyń ishki oıyn jazbaı oqyp qoıatyndar da kezdesedi desedi ǵoı. Bálı, ondaılardyń qoldaryna túsire kórmesin, túse qalsa Elýbaıdy «Balalar úıiniń» bar balasy tus-tustan jabylyp, júndeı túter. Kózge shyqqan súıeldeı bop, sodan soń jurtpen aralasýyń da qıynǵa soǵar. Al ne isteısiń, kóptiń aty — kóp; seni kórgende syrttaı tyjyrynyp, kirpideı jıyrlatyndaryn qoıshy, uzyn dáliz boıymen typ-tynysh óz jónińmen ketip bara jatqanyńda olaı ótken men bylaı ótkenniń baıqaǵansyp, ıyǵymen qaǵyp ótetinin qoıshy. Onyń bárine shydaıdy, árıne.

Shydamaıtyny — erteń balalar eki jaq bop fýtbol oınaǵanda muny eshkim komandaǵa qospaı qoısa, masqaranyń kókesi, áne sonda! Fýtbol dese ishken asyn jerge qoıatynnyń naǵyz ózi — Elýbaı. Dúnıe júzindegi aıaq dop sheberleriniń aty-jónderin, qarsylastar qaqpasyna qaısysynyń qansha dop soqqanyn, ataq-dárejelerin, kerek deseńiz, jyldyq jalaqy mólsherin de Elýbaıdan artyq biletinder sırek. Jyltyraq jýrnaldardyń birinshi betine basylǵan áıgili fýtbolshylardyń sýretterin erinbeı-jalyqpaı jınap júredi. Osy yjdaǵattylyǵynyń arqasynda ózgelerge qaraǵanda shoqtyǵy bıik. Jáne dop qýalaǵanda da bir orynda turyp qalmaı, arly-berli zyr qaǵyp, únemi aldyńǵy shepten tabylady. Ádis-aılany ornymen qoldanady. Terleıdi. Jan-dúnıesi jadyrap, kóńili kóterilip, álde qandaı jumaq álemdi sharlap kete barady bir ýaq. Mine, sondaılyq raqattan kózbe-kóz aıyrylyp qalsa, tóńiregin lezde qaıǵynyń qara bulty tumshalap almaı ma?! Senbeseńiz, myna sylaǵy túsken eski ǵımarattyń atshaptyrym súreńsiz bólmesinde japadan-jalǵyz túnep shyǵyńyz! Shydaı almaısyz. Jumyr basyńa naýalap quıylyp jatatyn kákúr-shúkir kereksiz oılardyń qaıdan paıda bolatyndyǵyn jáne túsinbeısiń. Túbi joq tuńǵıyq bir pále. Qansha qaısarlańsań da túrtinektep júrip, bir osal tusyńdy taýyp ala qoıady. Úıdiń tóbesinen aqqan kúzgi jaýynnyń sýyq tamshysy tas teser. Álgi tosyn oılar da sol tas tesetin sýyq tamshylardan aýsaıshy. Mıyńdy burǵylaı beredi, burǵylaı beredi. Tipti keıde júregiń aýzyńa tyǵylyp, toqtap ta qala jazdaıdy. Sondaıda jalań aıaq, jalań bas aı dalaǵa tura qashqyń keletini bar. Biraq tura qashqanda qaıda barasyń? Túngi qalanyń yńyrsyǵan jyrtykesh áýeni Elýbaıdyń jalǵyzsyraǵanyn qaıtsin, úırenshikti dańǵyrasyn qaǵyp, jynoınaǵyn odan ári jalǵastyra beredi. Syzdy aýa tula boıyńdy qursaýlap, tońazyǵan soń ylǵaldy topyraq ústinde qashanǵy turasyń búrseńdep, qara kóleńkeli qýysqa qaraı zyp beresiń aqyry.

Al sonyń bárinen aman-esen qutqaratyn jalǵyz amal — fýtbol. Elýbaı onyń qupıasyn jaqsy túsingen. Aǵyl-tegil terlep, ábden silesi qatyp, qoldy-aıaqqa turmaı esi shyǵyp, kirpigi áleń-áreń qımyldaıtyndaı bop sharshasa, esesine túnge qaraı tuıaq serippeı qatyp uıyqtaıdy. Erteńinde sáskege taman sergek oıanady... Ne isteısiń, joǵary synypta oqıtyn komanda kapıtany Elýbaıdyń álgi jan túrshigerlik jaman oıyn sezip qoıady da, alańǵa jýytpaıdy. Synyp jetekshisi Gúldarıa apaıdyń qolynan ne keledi? Bergi jaǵymen, onda da ustazdyq paryzym ǵoı dep nemkettileý raı tanytqanymen túptiń-túbinde Elýbaıdyń bul «shpıondyq áreketin» quptaı qoımas. Sumdyq qoı munysy! Tiri jan ara túse almaıdy mundaıǵa. Elýbaıdyń máselesi meıli, OON-nyń minberinen qaralsyn, halyqaralyq uıymdardyń talqysyna salynsyn, báribir Elýbaıdiki adamzat órkenıetine jasalǵan qarsylyq bop esepteledi. Aqylǵa syımaıtyn áreket. Mundaı pikirmen qalaısha uıalmaı-qyzarmaı jer basyp júredi deseńshi, qalaısha memlekettiń ákelik qamqorlyǵynyń arqasynda qysylyp-qymtyrylmaı, balalar úıinde tárbıelenedi deseńshi?! Mine óstip, álgi oılary aqyrynda aıaýsyz qyspaqqa alady Elýbaıdy. Bir qaraǵanda munda turǵan esh sókettik te sezilmeýi múmkin... Aı, qaıdam, adam óz-ózin arashalaýǵa kelgende tıimdi ádisti taýyp alýǵa sheber ǵoı. Aqylǵa salyńyz, qala ortalyǵyndaǵy osy bir syrtqy sylaǵy túsken súreńsiz úıdi mekendeıtin tiri jan ıeleri, Elýbaımen birge turatyn balalar, tárbıeshiler qaýymy, ony aıtasyz záýlim shahardyń kári-jasy, izgi nıetti kúlli álem halqy aptanyń aqyrǵy eki kúnin ishterinen tynyp asyǵa kútedi emes pe?! So kúnderden úmittenedi, jeke bastyń sharýasyn da senbi men jeksenbiniń ıyǵyna júkteıdi. Eń bolmasa, alańsyz tynyǵatyn boldyq-aý dep, apta aıaqtalǵansha shydamdary túgesiledi. Sóıtip bári-báriniń nıeti bir núktege toqaılasady: «Armysyń, aptanyń qyrǵy kúnderi!» Osy bir jazylmaǵan uran árkimniń keýdesinde kúı sekildi kúmbirleıdi. Al aǵysqa qarsy júzgen qıqar balyqtaı jalǵyz Elýbaı ǵana aptanyń qyrǵy kúnderin kórgisi kelmeıdi! Munysy qalaı? Aı, Elýbaı, Elýbaı!..

HHH

Bólmelesi ári jibekteı minezin jaqsy kóretin myna Kúndildáni de ara-tura unatpaı qalatyny bar. Nege unatpaıtyndyǵyn ózi de tap basyp aıta almaıdy. Sirá, bir jerinen kemshilik kóretin bolar. Sonda nemene, Elýbaıdyń ózi minsiz, tıtimdeı kináraty joq, týra taza altynnan quıyla salǵan adam ba?!

Minekeı, senbidegi sabaqtan soń kishkene boı jylytyp alaıynshy dep temir kereýetti syqyrlatyp, kórpeniń arasyna kirip ketken Elýbaı Kúndildániń árbir qımyl-áreketinen kóz almaı, tym-tyrys buıyǵyp jatyr. Qozǵalǵysy kelmeıdi. Arly-berli aýnaqshyp, ony-munysyn jınastyryp, keı-keıde ózimen-ózi sóılesip, arasynda yńyldap ándete me nemene, áıteýir terezeniń aldyna bir baryp, odan oqys burylyp sómkesine dúısenbiniń kitaptaryn salyp, typyrshyp júrgen Kúndildádan birnárse suraýǵa da batyly jetpeıdi. Batyly jetpeı me, álde ózine jaısyz tıetin yzbaı jarany tyrnap alarmyn dep qaýiptene me, odan da óstip Kúndildániń taqtaı edendi ókshesimen tesip jiberetindeı dúńkildetip, arly-berli júrgenin estip, ún-túnsiz jata bergeni jaqsy. Áıtpese, janashyrlyqpen aıtylatyn birdi-ekili eskertpe til ushyn túrip-aq tur.

—Kúndildá?!

—Aý...

—Úıińe barǵan soń bárin umytyp, dúısenbidegi birinshi sabaqtan keshigip qalma!

—Ne, ne deısiń?!

—Ne deýshi em, sabaqtan keshikpe deımin.

Áne, kórpeniń astynan basyn shyǵarmaıtyny sol ǵoı, munyń úlken kisilershe qamqorsyǵanyn kelemejdep, endi qaıtip syrtqy sylaǵy túsken balalar úıiniń tabaldyryǵynan attamaıtyndaı, kerek deseńiz, ekeýiniń túnniń bir ýaǵyna deıin uıyqtamaı, durysy — uıyqtaı almaı, anany-mynany aıtyp, erteńinde sharshap-shaldyǵyp áreń oıanatyndyǵyn da eske almaýǵa tyrysyp, birer saǵattan soń jumaqtyń ortasyna top etip túse qalatyndaı júregi alyp-ushyp, aýzy-basyn qısańdatyp, Elýbaıdy syrtynan mazaq qyp turasyna kim kepil. Odan Elýbaıdyń nesi ketedi, tek áıteýir, álgi shyn janashyrlyǵyn durys túsinse jarady da. Jasyryp-jasqaýdyń keregi ne, Kúndildá matematıkadan nól! Tasbaqa júriske de ilese almaıdy. Al birinshi toqsannyń qortyndysy shyǵar kún taıaý. Eger baqylaý esepten Elýbaı kómektespese, jaǵdaıynyń múldem tuıyqqa tireletin túri bar. Kóptiń aldyna shyǵaryp, «Qojanov, amal esepti, alyp-qosýdy qashan úırenesiń?» dep muǵalim eki búıirin taıanyp alyp urysyp jatsa, artqy partada otyrǵan Elýbaı da qaradaı-qarap qınalyp biter edi. Jon arqasy shymyrlap, álgi qorlyqqa ázer shydar edi. Biraq bul turǵanda onyń esine amal esep jaıyn qaıtip túsirersiń. Ózin áketýge kelgen eski máshıne qaqpadan beri burylǵansha typyrshyp, bir orynda tynysh tura almaıdy.

— Keshikpe, keshikpe!.. Kókem de seniń sortyńnan. Dúısenbiniń tańy atar-atpasta máshınesin daıarlap kútip turady esik aldynda.

— Ol kisini kóke deımisiń... Kóke. Aty kim?.. E, endeshe Meıram aǵa deseń jaraspaı ma?

Osy tusqa kelgende Elýbaı eriksiz tilin tisteıdi. Óz basyna tıtimdeı paıdasy joq, kódı-sódıdi sonsha qazbalap ne jyny bar edi! Ógeı ákesin qalaı atsa olaı atasyn! Oıpyr-aı, adamdar qalaı ózgeredi-aı, a?! Kórpeniń astynan basyn shyǵarmastan Kúndildáni de, Kúndildá sekildilerdi de jaqtyrmaıtyn sebebi sol ǵoı, ánekeı, senbi kúngi sabaqtan soń bólmelesteriniń aıaq astynan ózgerip shyǵa keletinderin aıtam da. Poıyz kútken jolaýshylardan beter. Kúbir-kúbir, jybyr-jybyr. Terezeniń aldyna kezektesin kúzet qoıatyndaryn qaıtersiń. Kúzetshińiz shekaradaǵy qoldan úıretilgen ıisshil ıtterdi jolda qaldyrady. Já, onyń nesin ejikteıdi. Balalar úıiniń syqyrlaýyq qaqpasy, shekara -- sol, sodan ishke kirgenderdiń kimge kelgeni, kimniń juldyzy janyp, artyna qaraılamastan, eger baıqaýsyz qarap qalsa bireý ustap alatyndaı, álgi úlken kisini asyqtyryp, kimderdiń sol qaqpadan taltańdap shyǵyp bara jatatyny — Elýbaıdyń kókireginde qolmen qoıǵandaı saırap tur.

— Esjanov, qaıdasyń, seniń apań, jańylmasam myna kisi týra seniń apań! — «Kúzetshiniń» daýysy qulaǵyńdy jaryp jiberetindeı, jańǵyryp estiledi. Ómirde asa sırek kezdesetin jaqsylyqty aqy-pulsyz Esjanovtyń ústine úıe salǵandaı, sodan soń kekireıe qalatynyn qaıtersiń álginiń.

Senbi, senbi kúni degenmen tiri adamnyń tirshiligi túgesile me. Balalar úıindegi «jetimegin» jetektep úıine ákelip, jýyndyryp-shaıyndyryp, ishki kıimderin aýystyryp, tamaqtyń eń táttisin de sonyń aýzyna tosýǵa tyrmysqanymen, keıbir ata-ananyń oılamaǵan tustan sharýasy shyǵyp qalady. Balalardy ýaqytsha úılerine áketý sharasynyń kózbe-kóz kestesi buzylady. Ondaıda meńgerýshiniń atyna aryz jazyp, shala búlinip jatqanyń. Onysy qıamet turǵanymen. Mundaǵylardyń jaǵdaılary belgili ǵoı; biriniń ákesi, ne biriniń sheshesi joq, bolǵandary da bolymsyz bireýler. Nemese balalaryn baǵa almaı, ata-ana quqyǵynan aıyrylǵandar. Sóıtip kózderi jáýteńdegen myna sekildi júgirmekter amalsyz balalar úıine toǵytylady. Degenmen qoldarynan anaý aıtqandaı túbirli janashyrlyq kelmese de, balalar úıinde tárbıelengenderdiń de erteń zińgitteı-zińgitteı azamattar bop, sanatqa iligip ketetinderin esten shyǵarýǵa bola ma?! Bulardyń alystan qosylatyn aǵaıyndary bolsa da bul mańaıǵa arakidik at izin salyp turatyndar jeterlik. Bireý áke jaǵynan, bireý sheshe jaǵynan týys. Biraq ata-tekteri ózgeshe. Meńgerýshiniń de júregi tas emes, jibıdi. Úı-ishilik ahýaldy, eki táýlik bolsa da balalardyń kádimgideı tyńaıyp qaıtatyndyǵyn jaqsy túsinedi. Qolhat pen qosa qujat tastap ketesiz amalsyz...

Beıtanys, qaıdaǵy beıtanys, kimniń artynan kimniń kelgendigi bularǵa bes saýsaqtaı belgili.

— Júnisov, barsyń ba, dáýde bolsa myna kisi saǵan kelgen.

Typyrlap Elýbaıdan basqalary terezege lap qoıady. Sebebi, «kúzetshińiz» kúmándi. Júnisovke emes, ol basqa bireýlerge kelse she. Kún keshikken saıyn balalardyń keıbiri kúlli dúnıeden kúder úzgendeı muńaıa bastaıdy. Záýdegi ybyr-jybyr áńgimeler de sap tıylady. Elýbaı ondaı oqıǵalardan ázirge boıyn aýlaq ustasa da, sol kúbir-kúbirdi yntyzarlyqpen tyńdaǵysy, tyńdaı bergisi keledi. Aýzynan silekeıi shubyryp, ashqaraqtana jutynady.

... — Sen bilesiń be, meniń apam sheber aspazshy ǵoı, úlken meıiramhanada jumys isteıdi. Túrkıada oqyǵan. Óziniń otbasylyq klıentteri bar. Keıde solardyń úılerine baryp ta tamaq pisiredi. Biraq bizdi de umytpaıdy... Eh, qazir baramyn da birden tamaqqa kirisemin. Búgin ashananyń tústigin ádeıi ishpedim. Sondaı táttiler tosyp turǵanda, asqazandy syldyr sýmen toltyryp ne bar.

— O-ho, aıtasyń-aý, meniń ájem pisirgen baýyrsaqty jeseń ǵoı.

— Al bizdiń úıdegiler tamaqty qandaı ydysqa pisiretindigin bilesińder me?

— Qaıdan bileıik...

— Vo! Altyn jalatqan kastúrólge.

Suńqyldap turǵan bul kim-eı, Seıilhan-aý shamasy. Altynshy «a»-nyń klaskomy. Azdap maqtanshaqtyǵy bolmasa durys bala. Ústi-basyn kútip ustaıdy. Elýbaı ushyp tura jazdap baryp, óz-ózin ázer tejedi: «Seniń altyn jalatqan kastúróliń ózińe! Bálkim, onyń astyna ot jaǵýdyń da qajeti bolmas. Et salsań bitti, burq etip ózi qaınaıdy. Seıilhan esińde bolsyn, endigi jerde altyn astaý týraly ertegini tilińniń astyna jasyra tur. Ony úıińe barǵan soń aıtarsyń. Al bizge qazaqtyń qara qazanyna pisirilgen astan asqan dám joq. Ot tak, túsin osyny!»— Elýbaıdyń aıtpaǵy osy edi. Ózin ózgelerden salmaqty ustaǵanyna da ishi qyp etip, uıalǵansıdy. Biraq onysyn syrtqa shyǵarmaıdy. Ár sózin, nyǵarlap, shegelep aıtady. Quddy bólmege qart meńgerýshiniń kóshirmesi kirip kelgendeı. Balalar da Elýbaıdyń keıde óstip, eresek kisilershe aqyl aıta jóneletindigine tańǵalady. Bálkim keıbiri unatpas, sheshensigendi kópshilik unata qoıa ma?! Já, Elýbaı olarmen eseptesip jatpaıdy. Dese de mynadaı qara kóleńke tumshalaǵan keshki ýaqytta bir úmit sáýlesi oń búıiri jaqtan jylt etken sekildi bolady. Tym bet sharpıtyn asa qyzýly bolmasa da.

Mine, birer saǵattan soń bólmelesteri syrttaǵy temir qaqpanyń sýyq tutqasyn ustamastan, alqyn-julqyn júgirip, jan-jaqtaryna qaraýǵa da úlgermeı, tus-tusqa tura qashady. Bólmede, tipti daǵyradaı balalar úıinde Elýbaıdyń jalǵyz qalatyny kimniń esine tússin. Jyly úıge kirgenderdi býy burqyraǵan ystyq tamaq kútip turatyn bolar, ystyq tamaqtan buryn aǵaıyn-týǵannyń aınalyp-tolǵanǵanyna jetetin ne bar! Elýbaı bul yqylas-peıilden eshkimdi qyzǵanbaıdy. «Men ne, solardan sorlymyn ba, meni úıine aparyp, aıynda-jylynda bir túnetip shyǵatyn ıman júzdi pendeniń tabylmaǵany qalaı?» dep te taǵdyryna ókpelemeıdi. Áý bastan soǵan kóndikken. Bala emes pe, jalǵyz qalǵanda eptep kóńil bosaıtyny ras. Ondaıda qaıdan tap bolatyn qaısarlyq deseńshi: kirpigine ilingen móldir tamshyny jeıdesiniń jeńimen súrtip tastaıdy da tilin tistep, judyryǵyn tastaı túıip, temir kereýet ústinde shalqasynan túsip, álgi bir álsizdik tolqyny boıynan túgel taraǵansha typyr etpesten jatady da qoıady. On, ne on es mınýt. Sol ýaqyt aralyǵynda talaı oqıǵalar da eske túsedi. Bólmelesteri shetinen meshkeı emes shyǵar, et jelinip, shaı ishilip bolǵan soń, dıvanǵa jaıǵasyp, úı ishindegilermen áńgime-dúken quratyn bolar. Balalar úıinde qalaı turyp, qalaı oqyp jatqandary da biraz «taqyryptyń» ózegine aınalar. Arly-berli tuzy tatymsyz suraqtarǵa da jaýap beriler. Tártip, tárbıe máselesi... Kenet, bul neniń qudireti shyraǵym-aý, álde kózge kórinbeıtin kosmostyq bıotoktyń áseri me, tý-ý-ý, temir qaqpanyń ar jaǵynda jatqan Elýbaıdyń tula boıy kúıip-janyp, bir raqat kúıge túsip ketedi-aı! Ekeýara dıalogtyń uzyn-yrǵasy Elýbaıdyń qulaǵyna da aına- qatesiz estiledi. Sóılep jatqan bul kimder-eı! Esjanov pa, Qojanov pa? Já, kim bolsa o bolsyn, mańyzdysy ol emes, mańyzdysy...

— Bizben birge Elýbaı degen bala turady she.

— Qaıdan kelgen, áke-sheshesi kimder?

— Áke-sheshesiniń kimder ekenin qaıdan bileıik, al ózi sumdyq alǵyr. Sabaqty da jaqsy oqıdy. Fýtbol oınaǵanda da aldyna jan salmaıdy. Qaıdaǵy joq ádebı kitaptardy da taýyp alǵysh. Bárimiz bir jyldyń tólimiz ǵoı, biraq onyń oı-órisi, ómirge degen kózqarasy bárimizdikinen bıik, bárimizdikinen joǵary. Bizdiń sózdik qorymyz jutań ǵoı, al Elýbaı qaı taqyrypqa bolmasyn jeldeı esedi.

— Aty kim?

— Elýbaı.

— Áke-sheshesi aqyl toqtatqan shaqta dúnıege kelgen bala boldy-aý shamasy.

— O jaǵyn bilmedik.

— Nege bilmeısińder. Birge turasyńdar, retin taýyp onyń ómirbaıanyn bilýge nege tyryspaısyńdar?

— Bir-eki ret surastyryp kórgenbiz, áke-sheshesi týraly jarytyp eshnárse aıtpady.

— Bálkim... artynan eshkim kelmeı me sonda?

— İzdep kelgenderdi de kóre almadyq. Odan ózi de úmitteıbeıtin sekildi. Sebebi, biz senbidegi sabaqtan soń kezektesip kúzette turamyz ǵoı. Kimge kim kelgenin daýystap habarlaımyz. Al Elýbaı ol kezekshilikten múldem bas tartqan. Odan ári biz de qınamadyq.

— Qap-aı, a?! Degenmen bolaıyn dep turǵan bala. Álden senderge aqyl úıretse. Eldiń erteńi solarǵa baılanysty ásili. Ondaılardy ómir erte eseıtedi. Endi onshaqty jyldan soń kórersińder... Atyn kim dediń... Elýbaı! Sol Elýbaı senderge qamqorshy bolady túptiń túbinde. Bárińe birdeı jumsaq kreslo tabyla bere me?! Qyzmet taba almasańdar qaıda barasyńdar, salyp uryp Elýbaıdy izdeısińder. Baıaǵyda bir bólmede turyp, bir tilim nandy bólip jep edik qoı dep, jaǵdaı aıtasyńdar. Aýmaly-tókpeli dúnıe ǵoı.

— Shyn aıtamysyz?

— Shynym. Ol balanyń erteń kim bolatyndyǵy qazirden belgili. Erteń Elýbaıdyń aldyna barǵanda «sender baıaǵyda meni jalǵyz tastap ketýshi edińder ǵoı» dep osy satqyndyqtaryńdy betterińe basyp júrmese...

— Elýbaıǵa satqyndyq jasaǵan kim bar?! Ózi ǵoı...

— Ne ózi ǵoı. Máselenkı, myna sen «meniń osy qalada aǵam turady, birge júr, bir qazan tamaq bárimizge jetedi ǵoı» dep úıge shaqyrdyń ba?

— Joq.

— Ánekeı, el tiregi bolatyn balany japadan jalǵyz bólmege tastap ketesińder. Uıat bularyń.

— Ol báribir shaqyrsań da kelmes edi.

— Aldymen shaqyrsańshy, kelmese ózinen kórsin.

— ?

Elýbaıdyń tula boıy balbyrap, raqat kúı keshedi. Oıaý ma, uıqyda ma — belgisiz. Bir jumaq álemniń qoınyna birtindep kirip bara jatady, kirip bara jatady. Jan-jaǵy jap-jaryq, jymyńdaǵan juldyzdar...

HHH

Senbini áýpirimdep ótkizdim be degende, jer baýyrlap jeksenbisi jetip keledi. Jeksenbide jurt ulan-asyr toı qamyna kirisedi. Balalar úıi mańynan da qyzyldy-jasyldy lentaǵa baılaǵan up-uzyn máshıneler syrnaılatyp, kerneıletip arly-berli júıkip ótedi. Qoly bos adam ne istemeıdi, alǵashynda ermek úshin qyzyqtaıynshy degenmen, kele-kele Elýbaıdyń kóz aldynda ótip jatqan álgi kórinister bir túrli júregin suqqylap, shymyrlatyp aýyrta bastaıdy. Aı, osynsha sezimtal bolarsyń ba, Elýbaı?! Sol uzynnan-uzaq shubatylǵan kortedjdegiler qyzdy-qyzdymen máshıne tóbesindegi terezeni ashyp tastaıdy da, keýdelerin syrtqa shyǵaryp, jurttyń bárine «mine, bizdi kórdińder me?» degendeı kózsiz maqtanyshpen jón-jozyqsyz aıqaılap, birin-biri ıtermelep, daýryǵady da jatady. Týrasyna kóshkende toı qyzyǵyna berilgen bir qaýym el senbini daǵyradaı bólmede japadan jalǵyz ótkizip, beti-qolyn jýyp, tósegin tap-tuınaqtaı jınap, endi tómennen, birinshi qabattaǵy ashanadan estiletin shaqyrýdy taǵatsyzdana kútip otyrǵan Elýbaı degen bala baryn, onyń ózderi sekildi asta-tók toıǵa qatyspaq túgili, erteńgilik asty tápeltek boıly, jumalanǵan kekse qatyn qalaı berer eken dep, az-maz ýáıim jeıtinin qaperlerine alsa jaqsy-aý! Qaıdaǵy, qaıdaǵyny kókigeni nesi ıt jegir! So jaǵyn bes saýsaqtaı bile tura Elýbaıdyń qabyrǵasy sógilip, úren-súrenin tanymaıtyn bireýlerdiń amandyǵyn tileıtinin aıtam da! Eseptiń adamy bolsa Elýbaı sóıte me, toılary shekeqyzbaı tóbelessiz, tartyssyz, aıqaı-súreńsiz tynyshtyqpen ótse, kóptiń tilegi perishteniń qulaǵyna shalynyp, jas jubaılar tátý-tátti ómir súrip, keshikpeı ińgálaǵan náresteniń daýysy estilse — Elýbaıdyń arman-maqsaty múltiksiz oryndalar edi. Bylaı qarasańyz, munyki de saý adamnyń tirligi emes, dál osy araǵa arman-maqsatty tyqpalaýdyń qajeti qansha?! Elýbaıdyń osydan basqa arman-maqsaty júzge asa qalyp pa edi? Tym borkemik, tym jalpaqshesheı. Kóńilshek. Máshıneniń tóbesindegi terezeden keýdelerin shyǵaryp, zikir salǵandar toı ótetin meıiramhanaǵa bir pálege urynyp qalmaı, jetip alsa — Elýbaı da erteńgi asty, meıli myń jerden sýyp qalsa da shabyttana isher edi-aý.

— Oý, barsyń ba? Shaqyrýsyz-aq júkirip kelseń bir nárseń kete me?! «Taǵyńnan túsemisińdi!» amalsyz keri jutady. — Aspazshynyń jazdaı jadyraǵan kúlkisin kim kóripti. Sol baıaǵy úırenshikti qatqyl qabaq. Bálkim, Elýbaı bireýlerge ilesip, eki kún demalysty syrtta ótkizse — tań bozynan turyp, búıtip shala búlinbes-ti. Tártip. Bir bala qalsa da tamaq pisirýge mendettisiń. Aspazshy da adam ǵoı, onyń da keńirdekten alatyn myń-san sharýasy bar. Sol sharýalardyń deni demalys kúnderine dóp keledi. Elýbaı da osy kisini beker qınadym-aý dep ishteı qapalanady. Myna zamanda bireýge kesirińdi tıgizý, kóleńkeńdi túsirý — qandaı jaman! Biraq «apaı, maǵan bola áýrege túspeńizshi, qalǵan-qutqandy ózim-aq jylytyp jeımin ǵoı» dep aıtýyn aıtqan, aldynan ótken. Tyńdamady. Eki kózi shatynap, aıaq-tabaqty satyr-sutyr laqtyryp, shala pisken botqany Elýbaıdyń aldyna kádimgi dop domalatqandaı ıtere salady. Kelmeýge shydamy jetpeıdi. Balalar úıiniń meńgerýshisi qapyda sart ete qalsa, tilge kelmesten jumystan bosap qalýy da ǵajap emes. Al onyń Elýbaı úshin aılyqtan qaǵylǵysy joq. Jerden alyp, jerge salyp, qarǵap-silese de ishinde. Qanjylym sorpa, sary maı jaǵylǵan eki-úsh tilim qara nan, eki túıir jumyrtqa, qalaıy sháınektegi qara shaı — Elýbaıdyń túski, keshki tamaǵy.

«Maǵan ne deısiz, apataı. Osy qalada et-jaqyn týysym bolsa sizdi sandaltyp nem bar. Anamdy da syrttaı soıyp salatyn shyǵarsyz. «Baýyr et — balasynan bezgen bezbúırek!» Ol óz sharýańyz. Maǵan salsa anamdy da jazǵyrǵym kelmeıdi. Ákem jol apatynan qaıtys bolǵan. Kiná kimnen bolǵanyn qaıdan bileıin. Anam baıǵustyń: «ákeń kisi qolynan mert boldy» dep qoldy-aıaqqa turmaı shyryldaǵany áli esimde. Esimde, biraz nárse sol kúıi túsime enedi. Ákemniń múrdesin jer qoınyna bermes buryn «sońǵy ret qoshtasyp qal, biraq jylama, myqty bol, jylasań kórmeısiń» dep bir kisiniń ákem jatqan sýyq saraıǵa jalǵyz ózimdi ertip aparǵany da esimde. «Sen jigit boldyń, bárine shydaýǵa tıistisiń» dep jubatqanyn da umytqanym joq. Ákemniń qan jýǵan júzin kórgende qansha jerden qasaryssam da shydamadym, báteńkeme ystyq tamshylar tyrs-tyrs tamyp jatty. Sol, sol-aq eken, anamnyń qalyń qaýym arasynan qalaısha sytylyp shyǵyp, janyma qalaı jetip kelgendigine qaıranmyn. Jurt «Qanshaıymdy ustańdar, ustańdar!» dep daýryǵyp jatty. Ol alqyn-julqyn keldi de ólik ústindegi aq jaımany julyp aldy. Ákemniń dene músheleri bólek-salaq shashylyp jatyr. «Kór, anyqtap kórip al, jaýyzdyqtyń qalaı jasalǵandyǵyn bilip júr» dep túk aıybym bolmasa da jelkemnen nuqyp-nuqyp jiberdi. Keıin... bizdiń úıge qyzyl jaǵalylar kelgishtep júrdi. Anam «ákeńdi qastandyqpen óltirgen mynalar» dep, men tanymaıtyn bireýlerdiń aty-jónderin atap, tus-tusqa aryz jóneltýmen boldy. Biraq odan esh nátıje shyǵara almady. Nátıjeden buryn «shesheń jyndanǵan» dep, eki-úsh márte «jedel járdem» máshınesimen aýrýhanaǵa áketip júrdi. Onda aılap, aptalap jatatyn. Aqyry sol naýqastan túzelmedi. Keıin ishimdikke salyndy... Qazir óli me, tiri me bilmeımin. Qaryndasym Klarany sheteldikter asyrap alǵan...

Jurtty mezi qylatyn jarapazan. Bári ishimde, bul týraly tiri janǵa tis jaǵan emespin. Súıinshi suraısyń ba?! Syrttaı ǵana aıaýshylyq bildirip, músirkegennen basqa olar saǵan ne isteıdi. Kimdi kinálaısyń, mańdaıǵa jazǵan taǵdyr. Áne, kórdińiz be, úlken kisilershe tolǵanyp ketetindigimdi ózim de ańǵarmaımyn. Al aspazshy apaı botqa pisirgendigin buldap, meni áli de balaǵa sanaıdy...»

— İship bolsań tárelkelerdi jına!

Uzaq oıdyń sonaryna túsken Elýbaı ashshy daýystan selk ete qalady. Artynsha es jınap úlgeredi de, jeksenbide jalǵyz ózi úshin sonaý jerden sandalyp kelip, tamaq pisiretin apaıyn ishteı sonshalyq unatpasa da betine qarap jymıyp kúledi: — Alańdamańyz, ydys-aıaq degen ne táıiri, ashananyń edenin de jýamyn, aýlany tazalaımyn, tamaq qaldyqtaryn aýlaqqa aparyp tógemin. — Elýbaı robot sekildi taq-taq etedi,— ishken-jegenimdi aqtaýym kerek qoı óstip.

Apaıy manaǵydaı emes, kózáıneginiń ústinen «aıtyp turǵanyń ras pa, ótirik pe?» degendeı, bir esepten Elýbaıdy da álgi sózi úshin jaqsy kórip qalǵandaı tańdanyspen qaraıdy: — Saǵan senemin, — deıdi sálden soń, — biraq kim biledi, meńgerýshi jetip kelse. «Elýbaıdy eki kún qara jumysqa jegedi ekensiń ǵoı» dep tóbeme áńgir taıaq oınatyp júrse. Ash qulaqtan — tynysh qulaq.

— Óıtpes, ári-beriden soń ol kisiniń bizden basqa da tirligi bar shyǵar. Ári búgin jeksenbi.

— Endeshe... Sen túbi jaman bala emessiń. Jaman bolý da qolyńnan kelmes. Bárińdi syrttaryńnan qarap, baqylap júremin ǵoı.

Ashananyń taqtaı edenin Elýbaı ádemilep jýady. Asyqpaıdy. Asyǵyp qaıda barady. Bólmege kirýdiń ózi bir azap. Janyńda tildesetin tiri jan joq. Tereze jaqtaýyna qonaqtaıtyn kepterlerge ne aıtasyń?! Qatqan nannyń qıqymyn shashyp, talasa-tarmasa, biriniń ústine biri mingen qımyl-áreketterin qashanǵy qyzyqtaısyń. Sosyn bireý kútip turǵandaı dalaǵa atyp shyǵasyń. Tóńirek tym-tyrys ári qorqynyshty. Taqtaı basqyshpen alqyna júgirip, ekinshi qabatqa qaıta kóterilesiń... Áıteýir, osy jeksenbiden aman qutylsa, erteń munyń bári kórgen tústeı umytylady. Taǵdyrlastary eki kúngi tamashalaǵan qyzyqtaryn, ishken tamaqtaryn... quddy Elýbaıdyń aldynda esep bergendeı birinen-biri asyryp, toqtaýsyz aıta beredi, aıta beredi. Elýbaı bárin asa qushtarlyqpen, typyr etpesten tyńdaıdy. Bireýlerdiń balalyqpen bósińkirep jibergenderin de ańǵara qoıady. Keshiredi. «Nege olaı, nege bulaı?» dep te qarsy suraq bermeıdi. Erteń kóreǵal, Kúndildá ógeı ákesiniń adamgershiligin, dúısenbidegi sabaqtan qalmasyn dep tań azannan turyp, máshınesimen osynda ákep salatyndyǵyn, ol kisiniń atyn atamaı, ylǵı «kóke» deıtinin, otbasynda tatý-tátti bereke barlyǵyn tili jetkenshe taýsyla «jyrlaýǵa» tyrysar.

«Kókeń tamasha adam bolsa, seni nege balalar úıine jiberedi, a?!» degendi aıta jazdaıdy da ishinen tynady Elýbaı. Árkimniń mańdaıyna jazylǵan taǵdyry solaı, endeshe kimdi kinálaısyń?!..

---