InfoHub Logo

A. S. GRIBOEDOVTEN

Óleńmen jazylǵan tórt perdeli komedıa

QATYNASÝSHYLAR

Pavel Afanasevıch Famýsov, — qazyna mekemesiniń meńgerýshisi.
Sofá Pavlovna — onyń qyzy.
Lızanka — daıashy áıel.
Alekseı Stepanovıch Molchanın — Famýsovtyń sekretary, sonyń úıinde turady. Aleksandr Andreevıch Chaskıı. PolkovnıkSkalozýb, Sergeı Sergeevıch.
Natalá Dmıtrıevna — jas áıel. Platon Mıhaılovıch — onyń kúıeýi.
Knáz Týgoýhovskıı jáne knágıná — onyń áıeli, alty qyzy bar.
Grafınıa-kempir Grafınıa — nemeresi
Anton Antonovıch Zagoreskıı Hlestova — kempir.
Famýsovtyń qaıynbıkesi.
G. N.
G.D.
Repetılov.
Petrýshka jáne áńgimege áldeneshe ret qatynasatyn qyzmetkerler. Ártúrli kóp qonaqtar jáne olar qaıtarda kórinetin malaılar. Famýsovtyń ofısıanttary.

Oqıǵa Moskvada, Famýsovtyń úıinde bolady.

BİRİNSHİ PERDE

BİRİNSHİ KÓRİNİS

Qonaq bólme, tórde úlken saǵat. Oń jaqta Sofıanyń uıyqtaıtyn bólmesiniń esigi, sol bólmeden fortepáno men fleıka úni estilip baryp basylady. Lızanka bólmeniń ortasyndaǵy kresloǵa súıenip uıyqtap otyr. (Erteńgilik, kún sáýlesi sál ǵana shashyrap keledi).

Lızanka

(Kenet oıana ketip, oryndyqtan turyp, jan-jaǵyna

qaraıdy.)

Tań saz berdi! Ah! Tún qalaı ótti tez!
Keshe uıyqtaıyn dep em: ulyqsat bermedi.
«Dosymyzdy kútemiz». — Kirpik qaqpa, ilme kóz,
Oryndyqtan qulaǵansha uıyqtama dep edi.
Jańa ǵana kózim ilinip edi,
Tań da atypty!.. Aıtaıynshy olarǵa.

(Sofıanyń esigin qaǵady.)

Myrzalar, —
Áı, Sofıa Pavlovna, masqara!
Tańǵa jetti áńgimeńiz ózara.
Kereńsiz be? Alekseı Stepanych!
Bıkesh!..
Ózderi qorqynyshty eler emes!

(Esikten aýlaq ketedi.)

Al, shaqyrýsyz kelgen siz qonaq,
Ústińizge ákeı kirip kelse ne bolmaq?
Boı jetken ǵashyq qyzǵa siz
Qyzmet qyp jaǵyp kórińiz!

(Taǵy, da esikke barady.)

Tarańyzdar. Tań atty ǵoı!
— Ne deısiz?
Sofıanyń daýysy: Saǵat ne boldy?
Lızanka Úı ishi túgel oıandy.
Sofıa (óz bólmesinen) Saǵat neshe?
Lızanka Jeti, segiz, toǵyz,
Sofıa (óz bólmesinen) — Qate, jalǵan.
Lızanka (esikten aýlaq ketip.)
Ah! Ǵashyqtyǵy qurǵyr-aı!
Estise de, uqqylary kelmeıdi múlde,
Tereze qaqpaǵyn ashsam ba eken álde? —
Kóp bolsa ursar, — lajym joq oıataıyn,
Saǵatty alǵa jyljytaıyn,
Syńǵyrlatyp oınataıyn.

(Oryndyqqa shyǵyp, saǵattyń tilin jyljytady, saǵat qońyraý soǵyp, ándete bastaıdy)

EKİNSHİ KÓRİNİS

Lıza
Ah! Barın!

Famýsov
Ia, Barın.
(Saǵattyń mýzykasyn toqtatady.)
Áı, sholjyń qyz, sen be ediń,
Báse, túsine almaı, bul ne sumdyq dep edim.
Birese fleıta, birese fortepáno kúıi estiledi,
Báse, Sofıa deıin desem — tym erterek..

L ı z a
Jo-joq, taqsyr, men... Ánsheıin baıqamastan...

Famýsov
Mine, osy baıqamastan degenderiń asty bastan,
Bul tegin bolmas.
(Qyzǵa taıanyp, qyljaqtaı bastaıdy.)
Oı, sıqyr, sholjyń qyz.

L ı z a
Siz sholjyń, ózińizge laıyq pa osynyń!

Famýsov
Túri uıań, tili sýmań
Bir jelqabaz ushyp qonǵan.

L ı z a
Jiberińiz, jel qabyzdan da árisiz.
Oılańyzshy, siz ózińiz kárisiz!..

F a m ý s o v
Solaı da shyǵar.

Lıza
Eger, bireý kelip qalsa, jaltarmaqpyz qaı jaqqa?

Famýsov
Kim kelýshi edi,
Sofıa uıqtap jatqan joq pa?

L ı z a
Jańa ǵana kózi ilindi.

Famýsov Jańa ǵana! Al, túnde ne bitirdi?

Lıza
Túni boıy kitap oqyp otyrdy.

Famýsov
Kórdiń be onyń istep júrgen isi ne túrli! Esikti jaýyp alyp, únemi daýystap fransýzsha oqıdy.

Famýsov
Sen oǵan aıt, oqımyn dep kóz buzýǵa bolmas,
Oqyp onsha jetise qoımas.
Onyń fransýz kitaptary uıqysyn ashady,
Orys kitabyn oqysam-aq, meni uıqy basady.

L ı z a
Turǵan soń oǵan aıtarmyn,
Júre berseńiz qaıtedi,
Oıatyp alarsyz dep qorqamyn.

Famýsov
Qalaısha oıatam?
Óziń saǵatty burap oınatasyń da
Búkil kósheni kóteresiń basyńa.

L ı z a (qatty aıqaılap)
Já, jetti ǵoı!

Famýsov (onyń aýzyn jaýyp)
Qoısańshy, nege sonsha baqyrdyń,
Álde, seniń aýysqan ba aqylyń?
Sonyńyz shyǵama dep qorqam birdeme..

Famýsov
Nemene?

Lıza
Siz, taqsyr, bala emessiz, uǵar kóz jetti sezip,
Qyzdardyń tańǵy uıqysy sonsha názik,
Sál sybyrdy da, ıa, syqyrdy da esiktegi,
Bárin de esitedi.

Famýsov
Múlde ótirik aıtasyń.

(Sofıanyń daýysy)
Áı, Lıza!

Famýsov (asyǵyp)
Tes! (Bólmeden aıaǵynyń ushymen basyp shyǵyp ketedi)

Lıza (jalǵyz)
Ketti... Ań Aýlaq bol myrzalardan;
Saǵat saıyn pále ázir sizge olardan,
Qutqar bizdi qaıǵynyń qyrsyǵynan.
Barınniń ǵashyǵynan-ashýynan.

ÚSHİNSHİ KÓRİNİS

Lıza, Sofıa maı sham ustaǵan, onyń artynan Molchalın.

Sofıa
Nemene, Lıza, saǵan kim tıdi?
Sonshama daýryǵyp?..

Lıza
Árıne, aırylysý qıyn sizge qushaq jazyp,
Tań atqansha esikti bekitip ap
Otyrsa da, bularǵa ýaqyt etipti azdyq.

Sofıa
Ah, Shynymen-aq, jerge jaryq tústi endi,
(Shamdy óshiredi.)
Ári tań, ári kóńilsiz. Túni netken qysqa edi!

L ı z a
Qynjylarsyz, bilesiń, bitti kúsh tegi,
Osynda ákeńiz keldi, qysylǵannan ne qylarǵa bilmedim.
Báıek boldym, jalǵan aıttym, este joq ne degenim,
Qoshtasyńyz, taqsyr, nege turyp qaldyńyz?
Júregim ushyp barady, tez, endi baryńyz!
Kórińizshi saǵatty, terezeden qarańyzshy jan-jaqty,
Erte turǵan jurt kóshede ańdapty;
Úı jınaýǵa kiristi, qorada shý tym qatty.

Sofıa
Baqytty jan eleýshi me edi saǵatty.

L ı z a
Elemeńiz, meılińiz, erik sizde,
Biraq, siz úshin bolady ǵoı pále bizge.

Sofıa (Molchalınge)
Baryńyz, uzaq túngi saǵynyshqa taǵy tózermiz.

L ı z a
Táńir jarylqasyn, tezirek qoshtasyńyz,
Qolyńyzdy bosatyńyz.
(Olardy aıyrady, Molchalın esikten shyǵa bergende, Famýsovpen kezdesip qalady.)

TÓRTİNSHİ KÓRİNİS

Sofıa, Lıza, Molchalın, Famýsov.

Famýsov
Bul ne degen ǵalamat? Molchalın, baýyrym, senbisiń?

M o l ch a l ı n
Men.

Famýsov
Neǵyp júrsiń sen munda? Bul saǵatta? Sofıa da!..
Mássaǵan, Sofıa, salamat pa?
Á? Nege bola oıandyń sen beıýaqta?
Mezgilsiz táńiri sizdi qalaı qosty?

Sofıa
Tek qana onyń munda kirgeni osy.

Molchalın
Jańa ǵana serýennen kele jatyp.

Famýsov
Dostyq, serýendeýge túkpir taýyp laıyqtaý,
Bolmas pa eken, júrýińe aýlaqtaý.
Bıkesh, al, seniń tura salyp tósekten,
Laıyq pa birge turǵanyń, —
Jas bozbala jigitpen?
Túni boıy oqyp ertekten
Jemisi endi kitaptyń
Taýyp, mini, — kórsetken,
Baıaǵy bir Kýznesk kópiri, únemi fransýzdar.
Solardan bizge kelgen moda, avtor, hám mýzalar
Júıkeńdi qurtyp, qaltańdy aqtarady.
Táńirim solardan qashan qutqarady?
Qalpaq jáne chepes sonan kelgen,
Túıreýish, shash bastyrǵy degenderden
Qashan sonyń qutqarar kitaby men
Qant sepken nan satatyn dúkeninen?!

Sofıa
Sabyr etshi, áketaı, jaıymdy uǵyn,
Basym zeńip ózi de shaqqa turmyn.
Siz de asyǵys sap ete qapsyz búgin.
Meniń esim ketti. —

Famýsov
Munyńyz, sonshalyq raqmet, tipti,
Men bularǵa tez kelip qalyppyn!
Men kesel jasappyn, shoshytyp alyppyn!
Men, Sofıa Pavlovna, kúni boıy ashýlymyn,
Tynym tappaı júgirip, quddy ıis tıgendeı sasý
Mindetti qyzmet babymen mıhnat kóbeıdi,
Bireýi mineıdi, bireýi taǵy birdeme deıdi, bári maǵan keledi,
Áıtse de, aldaıtyn men kútip pe edim páleni?

Sofıa (aǵyl-tegil jylap)
Kim aldady, áketaı?

Famýsov
Mine maǵan bári qarsy keledi,
Bosqa jazǵyrady dep biledi.
Jylama, men istiń jónin aıtamyn:
Besikti kúnińnen,
Saǵan tárbıe berýden
Kem bolyp edi seniń neń?
Anań óldi; tárbıelep baǵyp em,
Anań ornyna madam Rozeni alyp em.
Altyndaı kempir aldym — seni álpeshtep baqsyn dep,
Ózi aqyldy jaıdary, adam edi jaqsy bek.
Bir mini, istemedi ol taza isin:
Bes júz som jylyna artyq bergen úshin
Basqaǵa aýyp, ezi de ketti tegi,
Biraq ta áıelde emes kúsh tetigi.
Kóz aldynda úlgi berer ákeń turǵanda,
Basqanyń úlgisine moıyn burma
Maǵan qara: maqtanbaımyn tulǵama onsha,
Biraq tyń, óńim jas, qartaıǵansha,
Basym bos, boıdaqpyn, men ózime-ózim qoja bolǵan adam,
Monahtaı pák minezim de, jurtqa aıan... bolǵan...

L ı z a
Birdeme deýge batylym barar ma eken, taqsyr?

Famýsov
Únińdi óshir!
Sumdyq zaman! Ne aıtýǵa da bilmeısiń endi buǵan!
Jasyna qaramastan bári de aqyldy bola qalǵan,
Qyz-qyrqyn elirgen, ózderi jón bilgen.
Bári de tili men jaǵyna súıengen.
Qańǵybasty alamyz jaldap úıge,
Úıretsin dep qyzdardy bárine de,
Úıretsin dep qalaısha kúrsinýdi,
Ádepke de, bıine de, ánine de,
Qyzdy beıne ósirip turǵandaımyz
Dıýanalarǵa áıel ǵyp berýge de.
Sen, óziń bir jaqtan kelip
Otyrǵan kisisiń be, nesiń?
Sen osynda ne úshin taqsyrsyń?
Juraǵatsyz jyly jaı tapqam,
Ony úıime engizip, baryp-qaqqam
Oǵan assesorlyq chın berip,
Ony hatshylyqqa da alyp baqqam.
Onyń Máskeýge kelýi de meniń arqam,
Men bolmasam, sen kek týlaqtaı qaqtalyp
Tverde júrer ediń sonaý jatqan.

Sofıa
Ashýyńyz tipti túsiniksiz maǵan,
Bu da osy úıde turatyn adam
Osy da zor sumdyq bola qalǵan!
Ol ana bólmege enem dep,
Baıqamaı myna bólmege tap bolǵan.
Tap bolǵan ba, álde tap bolýǵa oqtalǵan ba?
Olaı bolsa, birge tursyz siz nege?
Múmkin emes, bul kezdeısoq deýge de.

Sofıa
Bul jaǵdaıdyń bar mánisi mynada:
Mana osynda Lıza men siz bolǵanda,
Daýysyńyzdan shoshyp ketip sonshama,
Júgirýmen keldim ushyp osynda.

Famýsov
Bar páleni úıedi endi basyma
Beıýaqta shoshyp ketipti daýysyma!

Sofıa
Buldyr túske ermeksizder senedi
Uǵasyń túsimdi aıtsam men endi

Famýsov
Ol ne qylǵan ýaqıǵa?

Sofıa
Bolar ma eken aıtýǵa?

Famýsov
Ia, aıtyńyz. (Otyrady.)

Sofıa
Aıtsam, bylaı boldy... Áýeli
Túsimde kórdim kók orman,
Esime túspeıdi... Óńimde, —
İzdedim bir shóp men onan;
Tap boldy kenet bir kezde
Júzi jyly bir adam,
Tanystyń biri sekildi
Biletin atam zamannan,
Ári aqyldy, ári uıań,
Alaıda, ezi jasqanshaq,
Belgili ǵoı, olaı bolmaǵy
Kedeı bolsa týǵannan.

Famýsov
Oı, toba-aı! Syndyrma súıekti onsha!
Teń emes saǵan, eger kedeı bolsa.

Sofıa
Joǵaldy sonsoń bári de:
Ormany da, kógi de,
Biz qarańǵy bólmede —
Otyr edik kenetten,
Sumdyqtyń ákesi osy jerde;
Jarylyp ketti sol kezde
Úı edeni teńsele.
Shyqtyńyz yrshyp siz sodan,
Ólgen jannyń óńińdeı
Júzińiz de qýarǵan,
Shashyńyz da tik turǵan
Kúrkiregen kúndeı bop
Esik te tars ashylǵan,
Adam da emes, ań da emes,
Aıyryp bizdi bir eles
Birge otyrǵan adamdy
Alyp ketti qasymnan;
Ol kisi artyq sekildi edi
Maǵan búkil asyldan;
Barǵym kep soǵan talpyndym.
Meni alyp barasyz,
Súırep onyń qasynan.
Syńsý, jylaý, yshqyný,
Qarq-qarq kúlki, ysqyrý,
Shyqty daýys ashynǵan.
Artymyzdan aıqaılap,
Turyp qaldy sol adam
Oıana ketsem bireýdiń
Dabyrlaǵan daýsynan, —
Sondaǵy daýryǵyp
Sóılegen siz ekensiz,
Erte turǵan nesi eken dep
Júgire basyp kelsem tez
Birge tursyz ekeýińiz.

Famýsov
Ia, bul tústiń kórip turmyn ońbasyn,
Kúllisi bar: tek jalǵan bolmasyn;
Kúllisi bar: saıtany da, hám súıýi de,
Qorqynyshy, báısheshegi — gúli de.
Al, myrzam, sen she?

Molchalın
Men sizdiń daýysyńyzdy estigen soń.

Famýsov
Qyzyq eken.
Bularǵa ala tańdap daýsym baryp,
Bárin de munda kel dep jınap alyp,
Shaqyrǵandaı bolyppyn.
Bular meniń daýysyma jınalypty
Sonshama, ne bolypty?.. Sóıle...

Molchalın Qaǵazdarmen kelip em.

Famýsov
Ia, jetpeı turǵany sol edi! —
Qaraı gór, bul bir óner taýypty,
Jazý-syzýǵa kenetten kóńili aýypty.
(Turady)
Al, Sonúsha, saǵan tynym bereıin,
Ondaı-ondaı soraqy túster bola beredi,
Al, óńinde adam onan da zoryn kóredi.
Túsińde sen shóp izdepsiń,
Sóıtip júrip — dosyńa da kez kepsiń,
Basyndaǵy kúńgirt oıdan bol azat,
Qaıda ǵajap bolsa, onda mán az-aq,
Bar, uıyqta, jat! (Molchalınge).
Júrińiz, qaǵazdardy qaralyq

Molchalın
Men, bulardy málimdeý úshin ǵana ákeldim.
Jóndemese, jiberýge bolmaıdy;
Onsyz qaıshy keletin jaǵy bar,
Kóbiniń uqsamaı turǵany taǵy bar.

Famýsov
Taqsyr! Men, sondaı onyń shataǵyn
Kóbeıip kete me dep qorqamyn.
Sizdiń erkińizge berse jymdasar edi bári de,
Maǵan onyń isi ne, is emesi ne?
Meniń ádetim sol-aq:
Qol qoıyldy-aq, kózimnen aýlaq!

BESİNSHİ KÓRİNİS

Sofıa, Lıza.

Lıza
Mine qyzyq degen! Mine saǵan tamasha!
Al endi kúlýge de oryn joq sonsha,
Kóz kúńgirt tartty, jan muz bop qatty,
Kúnási oqa emes, ósek jaqsy emes.

Sofıa
Maǵan ósek ne? Kim ne dese, o desin,
Tek, áketaıym oılandyrdy meni osy.
Ózi kúńkil, ashýshań da, shapshań da,
Minezi solaı qashan da,
Al, endi osydan bastap...
Qandaı bolaryn óziń sheship, óziń tap...

Lıza
Estigen sózben ǵana jorymaımyn baıaǵy;
Sizdi ol qamap qoıady,
Menimen ekeýmizdi qamasa bir sári,
Qudaı saqtasyn de, áli,
Áıtpese, meni de, Molchalındi de —
Bárimizdi de bul qoradan qýyp shyǵady.

Sofıa
Oılasań baqyt degen qubylmaly,
Qolyńnan o da ushatyn kún bolady,
Oıǵa almaı júrgen kúnde qaıǵy-muńdy, —
Alańsyz ótken kózdi, tyńdap kúıdi, —
Bizderdi taǵdyr ózi qorǵaǵandaı
Mazalap ıakı kúdik bólmeı oıdy
Júrgende eleń qylmaı bárin umytyp
Turady joq jerden bir qaıǵy kútip...

Lıza
Báse, tap solaı, meniń jamap oıyma
Eshqashan qulaq aspaısyz sirá.
Áne bále sonda!
Sizge munan artyq áýlıeliktiń keregi ne?
Aıtyp júrmin ǵoı, bul ǵashyqtyqtan esh nárse
Shyqpaıdy ómirinde,
Moskvalyqtar sıaqty, sizdiń ákeńizdiń de kózdegeni;
Chın alǵan, juldyz taqqan kúıeý ǵoı izdegeni.
Bizdiń aramyzda, juldyz taqqandardyń bári birdeı baı emes,
Ákeńniń oıy, —
Aqsha bolsa, ómir súrip turarlyq,
Haly bolsa bal berip, toı qylarlyq,
Mine, mysaly —
Polkovnık Skalozýb nesi bar,
Belshesinen altynǵa batqan baı general bolýǵa da dámesi bar...

Sofıa
Onan da, — maıdan jaıly qorqynyshty áńgimeden,
Men áldeqaıda qýanyp, kóńildenem!
Ol, týǵaly bir de aqyldy sóz aıtyp kórmegen,
Oǵan tıý — sýǵa batyp ólýmen teń.

L ı z a
Aıtpaqshy, sózsheń, qý emes aldaı qoıar,
Bolsyn meıli áskerden, ıa, statskııden,
Kim artyq sezgish, jarqyn ári dilmár,
Aleksandr Andreıch Chaskııden!
Muny, siz qaırap qalsyn dep aıtpaımyn da,
Ótken nárse, oralyp qaıtpaıdy da,
Áıtse de áli esimde...

Sofıa
Nesi esińde? Ol úzdik edi,
Jurtty kúldirý de qolynan keledi.
Sóıleýi de, ázili de maǵan qyzyq edi,
Kúlip-oınaýǵa árkimmen de bola beredi.

L ı z a
Ol ol ma? Jasyn tógip kózinen, —
Bısharanyń qalaı aırylysqany áli esimde ózińmen,
— Taqsyr, nege jylaısyz?
Kúlýmen et — Degenimde, ol turyp bylaı dep edi:
— Aı, Lıza-aı, jylamas bar ma amalym,
Qaıta aınalyp kelgende pe tabamyn?
Qanshalyq oıdaǵyny joǵaltarmyn
Dep edi, bıshara, úsh jyldap soń oralaryn...

Sofıa
Tyńda sen, bara kórme onan ári,
Bolǵan shyǵar jeńildik qylǵan jerim?
Syrtymnan ósekteıdi bosqa bári.
Bilemin, kinálimin, biraq meniń
Bar edi kimge opasyz bolǵan jerim
Ras, biz Chaskıımen birge óstik.
Tań atsa-aq, aırylyspaı kóp keńestik
Balalyq dýshar etken ekeýmizdi,
Ol ketti, kóńilsizdik lep sezildi.
Úıge sırek kelse de, meni unatty,
Oralyp bir mezgilde jaqyn tartty, —
Neshe ret kúıip, janyp súıdi tátti!..
Aqyldy, sózge zırek, rasynda
Baqytty boldy dostar arasynda.
Kóńiline bir keremet qıal kez kep
Albyrtyp boldy jany jahan kezbek.
Bireýdi bireý eger bolsa súımek
Alystan qajeti ne aqyl izdep?

L ı z a
Qaı jerlerde júr eken? Qaı dalada?
Emdelgen deıdi — ony jurt tuzdy sýǵa.
Syrqatty bop emdelgen emes deıdi.
Qusalyqtan deıdi-mys, aıyǵýǵa.

Sofıa
Kúlegesh adam qaıda bolsa, baqyt sonda, —
Degen yp-yras!
Meniń súıgen adamym ondaı emes:
Molchalın bireý úshin ózin-ózi
Umytady, ol batyl bolǵan emes,
Táýekelsiz, uıalshaq sál minezi.
Uzaq túnge bireýmen júrip sonsha,
Ýaqytty bos ótkizý múmkin be onsha..
Otyramyz aǵaryp tań atqansha,
Sonda ne bitirdiń dep, oılasaıshy?

L ı z a
Qudaı bilsin,
Bıkesh-aý, meniń onda isim qansha?

Sofıa
Qoldy alady da, qysyp turyp júregine qoıady,
Kúrsinip jan túbinen dem alady,
Sonymen tún ótedi, — ún joq sózden,
Almaıdy qolyn qoldan, kózin kózden;
Kúlersiń! Biraq, onyń orny qansha,
Berdim be sebep taýyp kúlkige ózim!
Maǵan ba?.. Jańa oıyma tústi jaıym,
Sizdiń jeńgeı úıinen fransýzdyń
Qalaı qashyp shyqqanyn bilem bárin.
Kerbez jeńgeı yzasyn Basýǵa úmit etipti.
Shashyn boıaýǵa da umytyp ketipti,
Shashy úsh kún ótpeı-aq Aǵaryp ta bitipti.
(Qarqyldap kelgen kúlkisin soza beredi.)

Sofıa (qamyǵyp)
Men týraly da sodyra, osyny aıtady ǵoı bári de.

L ı z a
Keshirińiz! Táńirige aıan, táńirige,
Osy kúlki medeý bolsyn dep em
Sizdiń kóńilge.

ALTYNSHY KÓRİNİS

Sofıa, Lıza, qyzmetshi, onyń artynan Chaskıı

Q y z m e t sh i
Sizge Aleksandr Andreıch Chaskıı kelip tur.

(Shyǵyp ketedi.)

JETİNSHİ KÓRİNİS

Sofıa, Lıza, Chaskıı.

Chaskıı
Tań sáýlesi jerge túse asyǵa, jettim mini aıaǵyńa bas ura.
(ystyq minezben qolyn súıedi.)
Al, súıseńiz! Kútpep edim deısiz be?
Qýandyń ba? Joq pa álde? Qarańyzshy júzime!
Pishinde tek qana, ań-tań qalǵandaı?
Qarsy alýyń, qarsy alý-aq bolǵandaı!
Bir apta da ótpegendeı tárizdi
Quddy ekeýmiz keshe keshke birge bop,
Qaljyrap turǵandaımyz toıǵandaı.
Súıýdiń de belgisi joq eshqandaı.
Kóńilimdi turǵandaısyń jaqsy aýlaı,
Áıtse de, syrymdy aıtsam, qylmaı taǵat; —
Qaqpastan kirpigimdi qyryq bes saǵat,
Jeti júz shaqyrymdaı joldy sanap, —
Tútegen jel, daýyldan erlerdegi
Aptyǵyp alas uryp kelgendegi —
Osy ma syı-qurmetim kórgen tegi!

S o f ı ıa
Ah, Chaskıı, kelgenińizge qýanyp kóńilim shat.

Ch a s k ı ı
Qýanyp tursyz ba! Bul saǵatta.
Shyn qýanǵan adam, — osylaı qýana ma eken biraq ta?
Menimshe, aqyrǵy kúshimdi sarqyn búgin
Atty da, adamdy da jaýratyp keldim,
Tek qana, ózimdi-ózim jubatyp turmyn.

L ı z a
Mine, taqsyr, jada ǵana esik aldynda tursańyz?
Qudaı biledi, bes mınýt ta bolǵan joq,
Sizdi sóz ǵyp jańa ǵana turǵanbyz,
Bıkesh, solaı emes pe, ne deısiń buǵan siz?

S o f ı ıa
Qazir ǵana emes, esimizde siz qashan da,
Bul rette maǵan kiná taǵa almassyz,
Bireý qylt etip kórinse de, ıakı, esik ashsa da,
Alystan, basqa elden bireý kelip ketse de, —
Moráktan da, jol-jónekeı ótkennen de,
Pochtovoıdan, tipti kóringen at jekkennen de
Sizdi kerdi me eken dep suraımyz.

Ch a s k ı ı
Solaı-aq bolsyn múlde.
Ózine sengen adamǵa,
jyly jáı kóp qoı dúnıede.
Ah! Jasaǵan! Shynymen taǵy osynda,
Moskvada turmyn! Sizdiń úıdemin.
Al, sizdi qalaı uǵýǵa bolady dermin?
Qaıda ketken sol dáýren kúnádan pák,
Bolýshy edi ótpeıtin keshter uzaq,
Sol keshterde sizbenen qol ustasyp,
Ǵaıyp bolyp ár jerde oınaǵan shaq.
Stolmen, oryndyqpen oınap ósip,
Júrýshi ek, saıran salyp ázildesip,
Sol kezde, ıakı, seniń áketaıyń,
Jasyrynyp biz qarańǵy bir buryshta,
Kúlýshi ek, oınaýshy edik júgirisip,
Sol kezder esińde me, osy bólme?
Selt ete túsýshi edik keıde shoshyp, —
Ia stol syqyr etse, ıakı esik...

S o f ı ıa
Balalyq qoı!

Ch a s k ı ı
Ia, solaı, al, qazir she, —
Sylańdap on jetide gúldendińiz,
Aıtary joq, bilesiz ony ózińiz,
Sondyqtan da uıańdaý minezińiz,
Kózińizge túspeıdi búkil ǵalam,
Álde, bireýge ǵashyqsyz ba? Aıtshy maǵan,
Oılanyp, qymsynbaı-aq áste oǵan.

S o f ı ıa
Ia, mynadaı kútpegen shuǵyl suraq, —
Kimdi bolsyn ótkir kóz qymsyndyrmaq.

Ch a s k ı ı
Keshirińiz, munda sizden basqa kimge tań qalam?
Moskva ne kórsetpekshi maǵan jańadan?
Keshe bir bal boldy, erteń eki bal bolady,
Bireý quda túsip úlgirdi, bireý túse almady,
Bári sondaı úırenshikti kórgender,
Bári sondaı álbomdaǵy óleńder.

S o f ı ıa
Moskvaǵa til tıgizdi asyra,
Dúnıe kerdi degen osy da!
Jaqsylyq onda qaı jerde?

Ch a s k ı ı
Biz joq jerde,
Al, sizdiń áketaıyńyz qalaı
Anglıa klýbynyń ózinshe
Qart múshesi bola bermek pe kerge kirgenshe?
Aǵataıyńyz, tuz-dámi taýsylǵan joq pa, berik pe?
Kim she, álgi, aty kim edi, túrik pe edi, grek pe?
Anaý, álgi qara saýys, tyrna tuıaqtyń,
Sonyń atyn umytyp ta qalyppyn.
Qaıda barsań, ol sonda,
Qonaq úıde, ashanada,
Álgi bir, — býlvarshyl úsheý qaıda,
Jarty ǵasyr jasaǵansha jasarýda ma?
Olardyń jaqyndary myń-mıllıon,
Áıteýir qaryndastarynyń arqasynda
Jaqyn bop boldy barlyq Evropamen.
Maskarad pen teatrǵa úıir
Qadirli ne jaıda júr.
Toǵaıdaı jasyl ala ár tústi úıi,
Ózi jýan, ilmıgen artıseri,
Kerdik qoı esińde me, bizder baldan
Ashqanda bir bólmeniń arjaǵynan
Bir ánshi bulbul bolyp shyqylyqtap, —
Jasyrynyp jazdyń ánin qysta salǵan.
Sol kóksaý týǵanyń kitapqa qas,
Ǵylymı komıtetke suǵyp ap bas, —
Eshkim de oqymasyn dep, tipti óktem,
Daýystap ant alýǵa talap etken.
Taǵy da olardy kórýge taǵdyr jazdy,
Olarmen ómir súrý toıdyrady,
İzdeseń, min árkimnen tabylady,
Elge oralsań sharlap sen bóten jaqty,
Kózge ystyq kóriner rahaty —
Týǵan jer tútini de baldan tátti.

S o f ı ıa
Kezdesseńiz jeńgeımen tipti qyzyq
Tanystardyń aıtar edi bárin tizip.

Ch a s k ı ı
Á, jeńgeı she? Ol áli qyz qalpynda ma, burynǵysyndaı
Birinshi Ekaterınanyń Freılınasyndaı?
Tárbıeshiler men kúshikterge toly shyǵar úı ishi?
Aıtpaqshy, endi tárbıe jumysyna keleıikshi!
Sanyn kóbeıtip, sapasynyń arzandyǵyna qaramaı,
Áli de bolsa burynǵydaı, —
Ǵylymnan aýlaqtyǵyn sanamaı,
Oqýshylar polkin qurýda ma?
Rossıada shtraftyń kúshimen,
Bizge, — bireýin tarıhshy,
Bireýin geografıa dep tany dep zorlaýda ma?
Bizdiń men tordyń umytpaǵan shyǵarsyz shapany men qalpaǵyn,
Aıtpaqshy, álgi fransýz, jelqýar Gılome me edi?
Ol úılendi me eken?

S o f ı ıa
Kimge?

Ch a s k ı ı
Áıteýir bir knágınáǵa.
Mysaly: Pýlherıa Andreevnaǵa?

S o f ı ıa
Ol — tansmeıster ǵoı, múmkin be?

Ch a s k ı ı
Nesi bar? Ol jigit emes pe?
Bizden talap etetini shen men múlik emes pe?
Al, Gılome!..
Mundaǵy bizdiń salt qandaı?
Ne bir jıyn, mereke bolǵan shaqta
Nıjegorod pen fransýz sózin qosyp
Bylapyttaýdy áli de qoıǵan joq pa?

S o f ı ıa
Tildi aralastyryp?

Ch a s k ı ı
Ia, eki tildi aralastyryp, onsyz múmkin emes qoı.

L ı z a
Sonyń ekeýinen de, kesip-piship —
Sizshe bireýin-aq sóılegen durys qoı.

Ch a s k ı ı
Áıteýir jerimiz joq kóp lepirgen,
Mini, qyzyq! Ýaqyttyń men
Paıdalanyp turmyn ǵoı mınýtpen,
Sizdermen kezdesken soń shydaı almaı
Sózden sóz týyp jatyr retimen.
Meni essiz deısiz be, Molchalınnen?
Aıtpaqshy, osy kúni ol qaı jaqta?
Áli úndemeýin qoıǵan joq pa?
Dápterden bir jańa óleńderdi
Kórse boldy, surap ap kóshirip úlgeredi,
Degenmen, túbinde sol jurtqa bilinip qalady:
Bul kúnde úndemeıtinderdi unatady.
Sofıa (basqa jaqqa qarap.)
Kisi emes, jylan! (daýystap),
Bir suraǵym bar edi ózińizge,
Qýanyshty, ıa muńdy kózińizde,
Jańylystan bolsa da, tipti qazir túgil
Bala shaǵyńyzda bir
Bireý jaıly sóz aıta qalǵan kúnde,
Jaqsy sóz aıtyp sirá kórdińiz be?

Ch a s k ı ı
Talǵaýsyz, ańdaýsyz kezdegi
Uıańdyq pen shalalyqty aıtasyz ba?
Nege sonsha árige barasyz?
Durysyn aıtsam baıqaısyz ba?
Kúni-túni japan-túzde dirildep
Qarly qyrda jez qońyraý kúmbirlep
Qustaı ushyp, basymdy ıip ózińe
Kelgenimde, qataldyq túr júzińde.
Salqyn tartqan júzińizge jarty saǵattaı shydadym,
Táńirige jalbarynyp turǵan bıkeshten de beter shyraıyń.
Áıtse-daǵy, shymyrlap saı-súıegim
Ózińdi shyn , eljirep men súıemin!..
(Bir mınýttaı tym-tyrys.)
Shynymen-aq meniń sózim tym qytyqqa tıgish pe?
Nemese ótkir túıreýishteı ilgish pe?
Olaı bolsa: aqyl menen júrektiń
Pernesi bir soqpaǵany — demekpin.
Qaljyńbastyń tobyna eger jolyqsam,
Bir kúlem de artynan tez umytam.
Túseıin otqa tús deseń
Ázirmin, erkiń ne isteseń?

S o f ı ıa
Túsersiń-aý biraq ta
Ne istermin kúıip-pispeseń?

SEGİZİNSHİ KÓRİNİS

Sofıa, Lıza, Chaskıı, Famýsov.

F a m ý s o v
Mine, taǵy bireýi!

S o f ı ıa
Ah, áketaıym, aınymaı kelgen tús. (Ketip qalady.)
Famýsov (ile-shala kúbirlep)
Ońbaǵan tús.

 

TOǴYZYNSHY KÓRİNİS

Famýsov, Chaskıı, (Sofıa shyqqan bólmege qaraıdy.)

F a m ý s o v
Mássaǵan, mynany qara!
Eki aýyz sózben hat ta jazbaı úsh jylda,
Najaǵaıdaı kókten tústiń be sep munda.
(Qushaqtasady)
Aman-esen júrsiń be, deniń saý ma?
Aıt bárin áńgimeniń túk qaldyrma!
Qandaı jańalyǵyń, qandaı habar-osharyń bar?
Jańalyǵyń kóp shyǵar, otyr munda.
(Otyrysady)
Chaskıı (qalaı bolsa so laı jaýap qaǵyp)
Sofıańyz qulpyryp-aq ketipti-aý,

F a m ý s o v
Sizdeı jastar basqa istiń irkip yrqy,
Baıqaǵysh-aý aldymen qyzdyń kórkin.
Men bir qıal, úmitke shomǵanymda
Qyz emes bir sóz aıtyp qalǵanynda
Sen áp-sátte elitip qalǵanyń ba!

Ch a s k ı ı
Ah, joq; men úmitke az eligemin tipti.

F a m ý s o v
«Aınymaı kelgen tús» dep ol sybyr etti.
Sol-aq eken seni bir oı bılep ketti...

Ch a s k ı ı
Men be? Oılaǵam joq túkti.

F a m ý s o v
Kim endi túsine? Muny ne demekpin?

Ch a s k ı ı
Men tús jorýshy jan emespin.

F a m ý s o v
Oǵan senbe, bári beker.

Ch a s k ı ı
Men óz kózime senemin;
Ol túgil, tipti, — dál mundaı qyzdy kórmegenime
Qol hat ta beremin.

F a m ý s o v
Áli baıaǵysy! Al, ne kórdiń,
Bárin aıt, sonshama jyl qaıda júrdiń?
Qaıda boldyń, qaıdan keldiń?

Ch a s k ı ı
Endi aıtpaǵanym sol ma edi!
Sharlaǵym kelse-daǵy álemdi de,
Kóre almadym júzden bir bólegin de.
(Asyǵys ushyp turady.)
Keshirińiz, sizdi kerýge asyǵyp, sálem berip
Keteıin dep, kelip em;
Úıge de soqpaǵan edim, qosh bolyńyz!
Bir saǵattan jolyǵam qaıta kelip,
Bir túıirin qaldyrmaı áńgimeniń
Eń aldymen aıtarmyn sizge tógip,
Siz de jurtqa jaıyńyz bárin terip.
(Esikte turady.)
Qandaı tamasha! (Shyǵyp ketedi)

ONYNSHY KÓRİNİS

Famýsov (jalǵyz)
Iapyr-aı, ekeýiniń qaısysy eken?
«Óı, áketaı-aý! Dýman kelgen tús!» —
Dep edi ǵoı, — o nesi eken!
Aıyptymyn, biraq, meniń nem burys!
Molchalın kúdikti etti mana meni,
Kóremin ottan shyqqan jalyndy endi;
Anaýsy bıshara, mynaý — frant-dos-jaran
Áıgili alaıaq, minez-qulqy málim maǵan.
O, táńirim, komısıa bu ne qylǵan!
Boı jetken qyzǵa meni áke qylǵan?
(Shyǵyp ketedi)
Birinshi perdeniń sońy.

EKİNSHİ PERDE

BİRİNSHİ KÓRİNİS

Famýsov pen onyń qyzmetkeri.

F a m ý s o v
Petrýshka, únemi sende bir jańalyq,
Jeńińe júredi kúnde jamaý jamalyp.
Kalendar alshy oqýǵa
Oqy, tek, shirkeýdegi ponomarsha oqyma,
Sezimmen, tynys belgilerine toqtap, —
Anyqtap oqy otyr da,
Toqta, jazý dápterińdi al,
Kelesi jetiniń tusyna belgi sal:
Praskove Fedorovnanyń úıine
Seısenbige mekireniń etin jeýge shaqyrǵan.
Ne degen tamasha jaratylǵan dúnıe!
Fılosofıa sóıleseń, basyń aınalǵan.
Keıde dám tatpaısyń, keıde arnap tamaq isteıdi.
Túsiniksiz ne ekeni,
Máskeýde týyp ómir súrip júrgen
Ne bir sabazdar óle qalady bir kúni!
Jaz: beısenbige biriniń ústine biri,
Bálkı jumaǵa, bálkı senbige.
Men, jesir áıel — doktordyń úıine
Azap shaqyryp balasyna at qoıýǵa baram,
Ol áli týǵan joq
Biraq, esebim boıynsha:
Týmasqa da amaly qalǵan joq.

EKİNSHİ KÓRİNİS

F a m ý s o v
A! Aleksandr Andreıch, qosh keldińiz!
Otyra qalyńyz!

Ch a s k ı ı
Bos emes shyǵar qolyńyz?

F a m ý s o v (qyzmetshisine)
Baryńyz.
(Qyzmetshi ketedi).
Ia, ár túrli isti kitapqa jazyp qoımaı bolmaıdy.
Áıtpese umtylady da, esińe túse qoımaıdy.

Ch a s k ı ı
Siz bir túrli kóńilsizdene bastadyńyz bilem.
Aıtyńyzshy, bul neden?
Álde, mezgilsiz kelip qaldym ba men?
Sofıa Pavlovna qaıda
Birdemege ushyraýdan saý ma?
Kelbetińizdiń ózgerýi jaı ma?

F a m ý s o v
Oh, kóketaı, sheshtińiz jumbaǵymdy,
Kóńilsizbin!.. Meniń osy jasymda
Sekirip bılep júrý múmkin emes qoı, rasymda.

Ch a s k ı ı
Bıle dep otyrǵan eshkim joq osynda.
Sofıa Pavlovna jaıynda
Men eki aýyz sóz surap em jańa ǵana,
Álde, ol aýrý ma?

F a m ý s o v
Tifý, qudaı-aı! Myń mártebe, —
Bir aıtqanym aıtady qaıta-qaıta.
Birese Sofıa Pavlovnadan jaqsy adam joq dúnıede
Birese, Sofıa Pavlovna syrqattandy ma deı me,
Aıtshy, óziń, ol saǵan unaı ma, — álde?
Jer sharyn jortyp bittiń,
Álde oǵan úılengiń kele me?

Ch a s k ı ı
Onyń sizge keregi ne?

F a m ý s o v
Suraýdyń nesi aıyp bolǵan,
Men bir taban jaqynmyn ǵoı oǵan,
Oılasań tipti atam zamannan
Áke degen sóz bosqa atanbaǵan.

Ch a s k ı ı
Qyzmet etýge ázir bas,
Jaǵympazdanýǵa janym qas.

F a m ý s o v
Mine, osyndaı keýde kótermeı tura almaısyzdar,
Ata-babańyzdyń qandaı bolǵanyn suramaısyzdar;
Atadan bala týsa edi, ata jolyn qýsa edi,
Úlkennen úlgi alsa edi, —
Mysalǵa alsań bizderdi,
Iakı aǵaı Maksım Petrovıch marqumdy,
Kúmis túgil altyn tabaqtan as ishti,
Oǵan báıek bolyp, qyzmet etti júz kisi,
Udaıy júrgende alty at jegip júretin ol kisi.
Ordenderi jarqyldaı, júrgen jeri keń saraı,
Jáne qandaı saraı deseńshi?
Ol kezde búgingideı emes,
Ol Ekaterına saraıynda qyzmet istedi osynda,
Óńkeı mańǵaz — salmaqty, qyryq put gir tasyndaı...
Tájim etseń, ımeıtin edi basyn da,
Aqsúıek qoı, — sáti túsip kez kelseń, —
Ózgelerden iship-jeýi de ózgeshe,
Seniń aǵańnyń qasynda, graf ne? Knáz ne?
Ol, olardan da baısaldy, bir salt ustaǵan pende.
Qurmet istep, daıashylyq etetin ret kelse, —
Tájim etýshi edi beli úzilip ketkenshe.
Ulyqtardyń saraıda bas qosatyn ulystyń bir uly kúninde.
Aıtsam onyń murttaı ushqan bir kózin,
Julynyn úzip ala jazdaǵan óziniń
Shal ýhlep, shyqty úni qyryldap,
Patsha aǵzam ezý tartty jymyńdap.
Jurt ta kúlip jiberdi shý ete qap, onan ári ne bolmaq?
Tura berip, — taǵzym etpek bolǵanda
Taǵy da jalp ete tústi ońbaı-aq.
Bul joly jorta qylǵandaı...
Kúlki údeı túskende, úshinshi ret ushty taǵy domalap,
Bizdińshe «kúlki», sizdińshe, bul qalaı?
Qulaýyn ońbaı-aq qulasa da, turyp-aq ketkeni saý adamdaı.
Alaı da, jurt, — karta oınaǵanda kóbinese, kimmen bas qosýshy edi;
Jáne, ol saraıda kim jyly sóz estýshi edi?
— Maksım Petrovıch,
Jurt aldynda kim qurmetti?
Maksım Petrovıch, Ońaı ma?!
Chındi, pensıany kimge beredi?
Maksım Petrovıchke,
Al, sizder she, qazirgi, —
Osy kúngi sizderden is ónedi!

Ch a s k ı ı
Dúnıeni búline bastady dep
Kúrsinýińizge bolar da,
Alaıda, ol zaman men bul zamandy
Salystyrýǵa bola ma?
Aıtýyńyz sheber-aq, munyńyz qıyndyqpen sener-aq.
Onda, — kimniń dańqy dúrildedi, kimniń moıny ıilmedi,
Maıdanda emes. jaıshylyqta da maqsatyna keýdemen jetti,
Basyn jerge tıgenshe uryp baryp jetti
Kim báıek bolsa — ol batpaqqa batyp jyǵyldy,
Kim bıik bolsa, — soǵan jaǵynýshylar sendeı soǵyldy.
Ol zaman — ári aıbatty kúsh, ári qorqynysh,
Bári de patshaǵa jaǵynýdyń áleginen bolǵan is
Sizdiń aǵańyz týraly aıtyp otyrǵanym joq barlyǵyn,
Tebirentip ne qylamyz arýaǵyn;
Quldyq urýdyń zamany bolsa da tegi,
Kimniń solaı bolǵysy keledi,
Al, endi qazir halyqqa jaı ermekke
Bireý jelkesin úzip ólýi kerek pe?
Al, keıbir zamandas káriler
Esine tússe sol kúnder
Terisine syımaı óńmeńdep
Ah! Men de sondaı bolsam — der!..
Múmkin, áli de taban jalap jalmań qaǵýǵa.
Kez kelgen jerde zymıandyqqa barýǵa
Jany qumarlar da bolar,
Iá, qazir kúlki etedi dep qorqady,
Ondaıdan uıaty betine basylyp toqyrady.
Sondyqtan, patshanyń meıirimi túspeıdi olarǵa.

F a m ý s o v
Ah! Táńirim! Bul karbonarı!4 revolúsıanyń jasyryn uıymynyń múshesi, keıde — zulym degen maǵynasynda.

Ch a s k ı ı
Joq, qazirgi álem ondaı emes.

F a m ý s o v
Qaýypty adam.

Ch a s k ı ı
Erkin adam ózin erkinirek ustaıdy,
Qýaqylar polkyna jazylýdy tospaıdy.

F a m ý s o v
Ne deıdi! Tasqa basqandaı sóıleıdi!

Ch a s k ı ı
Panalatýshy adamyna kelgende,
Tóbege qarap esineýdi súıedi,
Tek, aınalaǵa kóz jiberip, otyryp as ishýdi,
Oryndyq usynýdy,
Oramal ustap turýdy ǵapa
Biledi.

F a m ý s o v
Bul, erkindikti madaqtaǵysy keledi!

Ch a s k ı ı
Bireýler el kezip serýen qurady, bireýler derevnáda turady.

F a m ý s o v
Ia, olar ókimetti moıyndamaıdy!

Ch a s k ı ı
Kisi úshin emes, úshin qyzmet etetinder.

F a m ý s o v
Astanaǵa oq boıy jer jolama
Dep tyıym salar em bul myrzalarǵa.

Ch a s k ı ı
Endi ýaqyt bereıin damyldarǵa...

F a m ý s o v
Tózim bitti, ál ketti. Yzasy ótti.

Ch a s k ı ı
Siz jasaǵan ǵasyrdy tildep bittim,
Erkińizge bereıin ómir kiltin:
Bir bólshegin ból-daǵy bere salshy, —
Bolsyn bizdiń zamannyń sybaǵasy —
Men de odan artyǵym suramaımyn,
Solaı bolýǵa tıis qoı, jylamaımyn.

F a m ý s o v
Meniń sizdi bilgim de kelmeıdi,
Saıqaldyqqa janym tózbeıdi.

Ch a s k ı ı
Men endi aıtarymdy aıttym.

F a m ý s o v
Raqmet, men de qulaǵymdy tars japtym.

Ch a s k ı ı
Nege? Qulaǵyńyzǵa jaqpastaı ne aıttym?

Famýsov (shapshań sóılep)
Mine, bular jer-dúnıeni sharlap, túk istemeı sabylady,
Bulardan qandaı tártip tabylady?

Ch a s k ı ı
Men qoıdym.

F a m ý s o v
Sóıt, tipti aıashy!

Ch a s k ı ı
Sóz jarystyra berýdi tilemeımin! —

F a m ý s o v
Tym bolmasa, janyma tynym berýińdi tiler edim.

ÚSHİNSHİ KÓRİNİS

Q y z m e t sh i (kiredi)
Polkovnık Skalozýb.

F a m ý s o v
(Eshnárseni kórmeıdi de, esitpeıdi de)
Seni endigi pisirip ábden qaqtady,
Sotqa beredi, qylq etkizip jutqaly.

Ch a s k ı ı
Sizdiń úıge bireý keldi bilem.

F a m ý s o v
Tyńdamaımyn, pod sýd!

Ch a s k ı ı
Sizge ol kisi bir jumyspen kelip tur.

F a m ý s o v
Tyńdamaımyn, pod sýd! Pod sýd!

Ch a s k ı ı
Moıyn buryńyzshy, sizdi shaqyrady...
Famýsov (burylady)
A? Býnt? Ózim de sol soıqandy kútip em.

Q y z m e t sh i
Polkovnık Skalozýb kelip tur, kirsin deısiz be?

Famýsov (turady.)
Esekter sizge aıtpadym ba júz qabat!
Qabylda, shaqyr, sura, aıt, úıde de, kóńili shat
Bar, ket, shapshań.
(Qyzmetshi shyǵyp ketedi).
Táńir jarylǵasyn, taqsyr, onan saqtan!
Ol kórnekti adam, áıgili,
Jetkilikti ataq alǵan belgili,
Jas bolsa da sheni bar,
Búgip bolmasa da, erteń general.
Táńiri jarylǵasyn, onyń aldynda ózińdi ádepti usta
Oh, Aleksandr Andreevıch, yńǵaısyzdaý, týysqan!.
Jıi, jıi muńyn shaǵady ol maǵan,
Bilesiń be, men sopyń, bárine de qýanam.
Óne boıy Moskvada selen
Bálkim, balqyp ol janymen qýanar,
Ne jóni bar maǵan ony qup alar,
Búgin-erteń qyz uzatyp jatqan joqpyn qalaı da
Sofıa áli jas, ol táńiri isi ǵoı, alaıda.
Táńiri jarylqasyn, onyń aldynda irisin, qaǵyspa
Shanshyp-shalyp sóıleıtin minezińdi tasta,
Áli joq! Sebebi ne eken, nemene...
Á, kirgen shyǵar múmkin ana bólmege.

TÓRTİNSHİ KÓRİNİS

Ch a s k ı ı
Qalaı zýyldaıdy! Netken sekek!
Al, Sofıa qaıda ketti eken?
Oǵan bireý-mireý kúıeý bolyp
Kelip otyrǵan joq pa eken?
Qashanǵy jatqa sanaı bermek osylar?
Ol qalaısha kelmes eken osynda!..
Ákesiniń esi qalmaı júrgen
Skalozýb deıtini kim eken?
Qyzy emes, elpildep júrgen tek bul ma eken?
Ah, úsh jyl boıy júrgen janǵa shet jerde,
Ǵashyqtyqtyń oty sónip bitti de.

BESİNSHİ KÓRİNİS

Chaskıı, Skalozýb, Famýsov.

F a m ý s o v
Sergeı Sergeıch, beri júrińiz, munda
Ótinemin, jyly jerge kelińiz!
Tońǵa bolarsyz, jylytaıyq onda
Taza aýa kirgizemiz, sergińiz!

S k a l o z ý b (jýan daýyspen)
Azaptanyp, sizge shyǵý ne kerek...
Ondaı is, mendeı ofıserge jón.

F a m ý s o v
Dostar úshin birer qadam basýǵa, nem ketedi deısiń,
Qurmetti Sergeı Sergeıch!
Qalpaǵyńyzdy qoıyńyz, shpagaty sheshińiz,
Mine, sizge jaıly oryn, qysyla kórmeńiz!

S k a l o z ý b
Tek otyrýǵa ǵana bolsa bolady, qanda buıyrasyz,
(Úsheýi otyrady, Chaskıı qashyqtaý otyrady.)

F a m ý s o v
Al, ákem, umytpaı turyp aıtyp qoıalyq,
Ulyqsat et, ózimiz aǵaıyn kórinemiz aramyzdy aıyryp alalyq.
Siz bilmeıtin shyǵarsyz, men de bilmeıdi ekem,
Tipti, alys aǵaıynmen de júr aǵat bolmaıdy eken.
Raqmet, muny sizdiń nemere inińiz aıtyp edi,
Aıtpaqshy, Nastasá Nıkolaevna sizge kim bolady?

S k a l o z ý b
Ǵafý etińiz, bilmedim,
Onymen ásker qyzmetinde birge bolmap edim.

F a m ý s o v
Sergeı Sergeıch, siz solaı ma edińiz!
Joq! Men olaı emespin, al, ózimiz
Olardy izdegende jer baýyrlap jorǵalaımyz,
Cóıtip teńiz túbine ketse de taýyp alamyz.
Mende bóten adamdar sırek kezdesedi,
Apaılar men qaıyn bıkelerdiń balalary isteıdi;
Tek, jalǵyz-aq Molchalın bóten adam.
Áıtse de ol iske óte maman,
Jumys retinde, ol sizden de, kógi paıda kórdim dedi.

S k a l o z ý b
İnimiz ekeýmiz on úshinshi jyly-aq erekshe bolǵamyz,
Otyzynshy jyly Eger polkynda chın de alǵamyz;
Al, sońǵysy qyryq besinshi polkta.

F a m ý s o v
Ia, mundaı balasy bardyń armany bolyp pa?
Onda sirá birqatar orden de bolar?

S k a l o z ý b
Úshinshi avgýst úshin alǵamyz, bekiniste otyrǵan kezimiz edi,
Oǵan bantymen taǵatyn, maǵan moıynǵa iletin berdi.

F a m ý s o v
Kórýge jaıdary, batyr deneli,
Sizdiń nemere inińiz óte ádemi.

S k a l o z ý b
Bir jada tártipti ol nyq ustapty,
Naq chın alar kezde jumysty da tastapty,
Derevnáǵa baryp kitap oqı bastapty

F a m ý s o v
Mine, jastyq!.. Oqı bastaǵan!..
Sońynan ne bolǵanyn kórersiz!.
Ózińizdi tártipti ustap, durys istedińiz siz.
Qyzmetke jaqynda kirseńiz de,
Kópten-aq polkovnıksiz.

S k a l o z ý b
Joldas-jora arasynda baǵym bar,
Qyzmetke turýǵa da bos oryn bar,
Jasy jetkenderdi ornynan da alyp jatyr,
Qarap tursań múgedekter de tolyp jatyr.

F a m ý s o v
Iá, qudaı ózi qalaǵanyna
Mártebesin berip jatyr.

S k a l o z ý b
Keıbireýlerge meniń dárejemnen de artyq baq beredi,
On besinshi dıvızıadan árige barmaı onsha,
Mysalǵa bizdiń brıgadalyq generaldy alsaq

F a m ý s o v
Keshirińiz, sizge ne jetpeıdi?

S k a l o z ý b
Shaǵyp aıtarym joq, eleýsiz qaldyrmaı meni esine aldy,
Áıtse de, — eki jyl boıy sarsyldy polk sońyna saldy.

F a m ý s o v
Polktyń sońyna salyp qoıǵany qalaı?
Árıne, keıbir rette, birtalaı,
Sizge de jete almaı júrgender kóp emes pe?

S k a l o z ý b
Joq, — korpýsta menen kóp istegender de bar,
Men, tek segiz júz toǵyzynshy jyldan beri qaraı,
Ia, chın alýdyń joly bar ǵoı bir talaı.
Men, olar jóninde naǵyz fılosof sóıleımin,
Meniń tilegim, tek, qolym generaldyqqa jetse eken deımin.

F a m ý s o v
Tamasha pikir, tek táńirim denińizdi saý etip,
Generaldyq mártebege qolyńyzdy jetkizip.
Kútetin nesi bar arǵy jaǵyn, —
Áńgime etsek qaıter edi
Generaldyń alar jarym?

S k a l o z ý b
Úılenýge me? Úılenýge tipti qarsy emespin.

F a m ý s o v
Nemene? Jurtta jıen de, qaryndas ta, qyz da bar,
Moskvada kúıeý bolsa, qyz daıar,
Týyp-ónip jatyr ǵoı jyldan-jylǵa,
Áketaı, shynyn aıtsaq moıynǵa ala,
Moskvadaı astana tabylar ma?!

S k a l o z ý b
Ólsheýsiz ushan-teńiz — aıyrmasy.

F a m ý s o v
Oı, kóke-aı! Ózgeshe, árkim kóz qarasy,
Báriniń bar ózinshe zań-jobasy:
Erteden kele jatqan jol sara;
Atasynyń atymen qurmettele balasy,
Jaman bolsa da, birer myń qul ustaýǵa qoly jetse,
Ol bolady kúıeýdiń tańdama,
Keıbireý shider úzip sekirse de,
Aqyldy bolyp, sonsha artyq jetilse de,
Ondaılar qatarǵa eshbir ene almaıdy,
Munda áli dvorándy baǵalaıdy.
Jalǵyz bul ma? Tuz-dám ázir bizderde,
Shaqyrylyp, ıa shaqyrylmaı kelgende,
Esik ashyq kelip-ketip júrgenge,
Adal bolsyn, meıli adal bolmasyn, —
Ásirese, shet jerden bolsa,
Qushaq jaıyp qarsy alyp ony sonsha,
Tabaq tartyp syılaımyz biz barynsha.
Basynan aıaǵyna deıin qarasań,
Moskvalyqta zor belgi bar orasan.
Eger bizdiń jastarǵa kóz jiberseńiz, —
Osy kúngi myna bizdiń nemerelerimiz de,
Qulaǵyn julyp esirgen shóberelerimiz de,
Qanatyn qaqpaı qarshadaı basynan
Taı-talasyp shetinen —
On bes jasar kezinen —
Ustazynyń ala ketedi betinen.
Al, bizdiń shaldar she?.. Qytyǵyna tıseń,
Týra ekim kesedi betimen.
Olar siresip ósken ór bolyp,
Eshkimniń betine de kelmeıdi jel bolyp,
Keıde, — ókimetke til tıgizedi asqyna,
Eger, ony bireý estise masqara!..
Jańalyq engizý jóninde sóz bastaý túgil
Qudaı saqtasyn, birdeme deýden de túńil...
Joq-aý, tipti ursysyp betten tyrnaıdy.
Aıtqandary túkke turmaıdy,
Eregisip biraz shýlap qaraıdy.
Aqyrynda túk bitirmeı taraıdy.
Olardyń ishindegi ulyqtarynyń tapqan aqyly
Otstavkege shyǵa qoıady aqyry.
Naǵyz aqyldylyqtan otstavkege shyqqan
Memleket basshylary!
Men aıtsam, bilimdi bolatyn ýaqyt jetpegen,
Biraq olarsyz eshbir is bitpegen.
Al, áıelder she? Olardy bıleýge eshkimniń de kúshi joq,
Olar bárine de tergeýshi, al, olardy terger kisi joq,
Olardyń karta oıyny ústinde shyǵaratyn janjalyn ne dersiń,
Áıeldi bolyp kórdik qoı, táńirim tek tózim bersin,
Olardy tek komanda berý úshin frontqa, —
Jiberse, ıa qatnas dep Senatqa,
Irına Vlassvna! Lýkerá Alekseevna!
Tatána Iýrevna! Pýlherıa Andreevna!
A, qyzdaryn kórseń, bas kótermeı túser edi eńseń!
Osynda prýss koroli keldi ulaǵatty,
Qyzdardy kórgende ol mahabbatty, —
Moskva turqy tys,
Kórkine emes, minez-qulqyna qyzyqty parasatty.
Bolar ma oman ótken jaqsy tártip,
Ádemi kıinipti kıimdi artyq;
Maǵynasyz jaı sózdi sóılemeıdi,
Ústine kıingeni asyl, barqyt.
Fransýzdar romans aıtyp ándetedi,
Joǵary notany alýǵa da daýsy jetedi,
Shetinen áskerı adamǵa janasa ketedi,
Óıtkeni, ol qyzdar shetinen patrıot.
Shynynda sizge sirá aıtatynym:
Moskvadaı astana tabý qıyn.

S k a l o z ý b
Meniń oıymsha:
Moskvanyń órtenýi kórkeıýine kóp kómek etti.

F a m ý s o v
Ony eske túsirýdiń qajeti qansha,
Jurt ne demeıdi,
Sonan beri joldar da, tas tóselgen kósheler de,
Jada túrge kóshti,
Úıler de kórkeıip jańara tústi.

Ch a s k ı ı
Úıler jańa, biraq, pikir eski,
Qýanyńdar, ony eshbir jyldar máńgi
Órt te, jáne moly da qurta almaıdy.

Famýsov (Chaskııge)
Áı, manaǵy aıtqanymdy oıyńa túı;
Úndeme degenim qaıda, qıyn bolyp pa so da,
(Skalozýbqa qarap.)
Mine, meniń Chaskıı deıtin dosym,
Bul marqum Ilıch Andreıdiń balasy,
Ózi esh jerde jumys istemeıdi,
Onan paıda keledi dep te bilmeıdi,
Al, isteıin dese, qolynan is te keledi:
Aqylyna qaraǵanda jas ta bolsa, bastaı,
Átteń, tek jumys istemeıtini aıanyshty,
Aýdarmaǵa, jazý-syzýǵa sondaı kúshti,
Naǵyp aıamassyń, osy syqyldy aqylmen...

Ch a s k ı ı
Basqa bireýdi aıasańyz netti
Maqtaýyńyzdyń ózi maqtamen baýyzdaǵandaı bop ketti.

F a m ý s o v
Jalǵyz men emes, jurttyń bári de osylaı mineıdi sizdi.

Ch a s k ı ı
Al, tóreshi kim? Kóne zamannan bergi qalpynan
Olardyń erkindik ómirge dushpandyǵy artylǵan,
Olardyń pikirleri — eski gazetter sarynynan
Sonaý Ochakov zamanynan
Qyrymdy baǵyndyrǵan kózderden alynǵan.
Balaǵattaýǵa ázir turady,
Bir aıtqan áleýláıin myń ret qaıtalaıdy,
Ózderin ózi baıqamaıdy;
Qartaıǵan saıyn maltady.
Úlgi bolarlyqtaı bizge
Týǵan eldiń atalaryn kórsetshi kózge?
Álde osy, tonaýmen baıyǵandar ma?
Olar qaıda?
Ózim qorǵap, ózine qamqor bolǵan,
Sot úkiminen dostardyń arqasynda qalǵandar ma,
Úrim-butaǵynan beri
Ádemi saraılar salǵan,
Toı-dýmannan qalmaǵan.
Shetten kelip júrip eski zamannyń zymıan belgilerin
Kózge ilmeıtin surqıa jandar ma?
Tústi as, keshki as ýaǵynda,
Bı bıler shaǵynda, —
Bul Moskvada kimniń aýzyna tyıym salynbady?
Meni siz bala kúnimnen sondaı kisilerge tilemep pe edińiz
Áldeqandaı bir túsiniksiz oımen
Soǵan meni tájim etkizip baýlymaǵan ba edińiz?
Olarǵa moınyńda qaryzy barlardy
Ýaqytynda tólemese qysyp baqty.
Ol, barlyq ádemilikti, mahabbatty,
Aqyrynda birindep aqshaǵa satty!!!
Mine, shash aǵarǵansha ómir súrgen káriler!
Basqa adam bolmaǵan soń bizdiń bas ıetin seriler!
Mine bizdiń synshylarymyz da, tóreshilerimiz de osylar.
Al endi, jan-tánimen eskilikke qastardan
Shyǵar bireýi bizdiń osy kúngi jastardan:
Ol jastar oryn talap etpeıdi,
Chın, shekpendi de tilemeıdi,
Bul jastardyń zeıini ótkir uǵýǵa, jany da qumar ǵylymǵa,
Sulýlyqtyń shynyn da, kórkem ónerdiń syryn da
Uǵý úshin olardy táńirińiz ózi-aq otty qylyp jaratqan.
Al, analar: talandyq-erteń dep shýlaıdy jan-jaqtan!
Olardyń oıynsha jastar: qıalshyl, qaýypty jan!
Mýndır! Tek qana mýndır! Olardyń eski saltynda,
Mýndır degen bir kezdegi kestelenip tigilgen jamylǵy,
Olardyń sezimsiz janymen sholaq oılary
Mýndırmen ǵana jabýly.
Olardyń sońyn ala shyqqan bizge de joly ashyq!
Áıelderimiz de, qyzdarymyz da áli sol mýndırge ǵashyq!
Men solardyń mýndırinen, náziktiginen
Jaqynda ǵana bosandym, bezip qashyp.
Men endi ol balalyqqa jýymaspyn shatasyp,
Ol kezde oǵan kim qyzyqpady qushaq ashyp?
Gvardıadan, qazirgi anaý saraıdan
Bireý kele qalsa qaýmalap
Áıelder aıqaı salady: — ýralap,
Jelbegeılerin aspanǵa atady jamyrap.

Famýsov (ózine-ózi)
Bul endi meni bir pálege kezdestiredi, (qatty daýystap)
Sergeı Sergeıch, men ketemin,
Sizdi kabınette kútemin (ketedi).

ALTYNSHY KÓRİNİS

Skalozýb, Chaskıı

S k a l o z ý b
Maǵan osy jaıyndaǵy sózińiz,
Ásirese Moskvanyń uǵymy týraly
Óte sheber aıtqan jerińiz unaıdy.
Olardyń jany súıetin gvardıalaryna, gvardıondaryna,
Olardyń altynyna, kestesine kún kórgendeı
Tańyrqaıtynyn durys aıtyp berdińiz.
Al, birinshi armıanyń kem qalǵan jeri bar ma?
Kemshiligi nede?
Qynaı beldi, symbatty ǵoı bári de:
Tipti ofıserlerdiń keıbireýleri
Fransýzsha da sóıleı biletin kórinedi.

JETİNSHİ KÓRİNİS

Skalozýb, Chaskıı, Sofıa, Lıza.

Sofıa (terezege qaraı júgiredi)
Ah! Táńirim-aı! Qulady, óldi! (Esi ketip qalady.)

Ch a s k ı ı
Kim,
Kim ol?

S k a l o z ý b
Kimge bále kele qaldy?

Ch a s k ı ı
Bul talyp ketti ǵoı shoshyǵannan!

S k a l o z ý b
Kim deıdi? Qaıdan?

Ch a s k ı ı
Birdemege soǵylyp qaldy ma?

S k a l o z ý b
Álde, bizdiń shal jazataıym boldy ma?

L ı z a
(Boıjetkenniń qasynda asyp-sasyp júr)
Taǵdyrdyń jazǵanynan kim qutylmaq,
Aıaǵyn úzengige salǵannan-aq,
Aryndap astyndaǵy aty týlap,
Molchalın qazir áne ushyp túsip,
Shanshylyp tóbesinen jatyr qulap.

S k a l o z ý b
Tizginin tejep ustaǵan ǵoı,
Ózi de bir at ústine qolapaısyz neme eken.
Ash búıirinen qulady ma eken, álde etpetteı sulady ma eken?
Baıqalyq, qalaı qulap qaldy eken? (Shyǵyp ketedi.)

SEGİZİNSHİ KÓRİNİS

Skalozýb joq, basqasy burynǵylar.

Ch a s k ı ı
Buǵan ne isteý kerek? Aıtsańshy tezirek.

L ı z a
Ana bólmede sý tur edi.
(Chaskıı júgirip sýdy alyp keledi; Sofıa esin jıǵansha bári de jaılap sóıledi.)

L ı z a
Bir stakan quıyńyzshy.

Ch a s k ı ı
Quıýly tur.
Túımelerin aǵytyńyz,
Samaıyn sirke sýmen súrtińiz;
Sý búrkińiz
Qarańyz, erkin dem ala bastady,
Nemen jelpımiz?

L ı z a
Mine, jelpigish.

Ch a s k ı ı
Terezege qara,
Molchalın turypty ǵoı áni!
Bıkesh ermek taba almaǵandyqtan úreılenedi.

L ı z a
Iá, boıjetkenniń názik sezimi,
Bireý omaqasa qulap jatqanda
Kórip turýǵa jetpeıdi ǵoı tózimi.

Ch a s k ı ı
Sý búrkińiz taǵy da,
Mine, solaı, taǵy, taǵy da.

Sofıa (aýyr kúrsinip, dem alyp)
Kir bar janymda?
Túsim be, álde, óńim be? (Asyǵyp daýystap.)
Qaıda ol? Ne bolǵan oǵan? Aıtshy maǵan.

Ch a s k ı ı
Moınyn úzip alsa da meıli,
Sizge jazym ete jazdady ǵoı tegi!

S o f ı ıa
Ólgenshe salqyn sezimdi jan ekensiz ózińiz!
Sizge qaraý túgil, sózińizdi tyńdaýǵa da dármenim qalmaǵan

Ch a s k ı ı
Sol úshin bulan-talan bol deısiz be maǵan?

S o f ı ıa
Júgir, bar, ush, járdem etýge tyrys oǵan.

Ch a s k ı ı
Onda siz jalǵyz qalmaısyz ba kómeksiz?

S o f ı ıa
Siz maǵan nege kereksiz?
Iá, durys-aq: óz basyńyz aman bolǵan soń siz úshin bul ermek qoı.
Saǵan ákeń ólse de báribir.
(Lızaǵa.)
Sonda baralyq, júgir, júr.

L ı z a (Sofıany shetirek alyp ketedi) (Sofıa terezeden úńiledi.)

Ch a s k ı ı
Asqan, sasqan! Jan talasqan! Esten tanǵan! Renjigen, shoshyǵan!
Tap osylaı bolatyndy qashannan —
Jan degende jalǵyz ǵana aıyrylsa eger dosynan.

S o f ı ıa
Kótere almaıdy qolyn da, kele jatyr osynda...

Ch a s k ı ı
Men de qulasam edi, sonymenen qosyla...

L ı z a
Kompanıa úshin be?

S o f ı ıa
Joq, ne oılasańyz, sol úshin.

TOǴYZYNSHY KÓRİNİS

Sofıa, Lıza, Chaskıı, Skalozýb, Molchalın (qolyn tańyp alǵan.)

S k a l o z ý b
Saýyqty, denesine zaqym bolmaǵan
Jaı, qoly jeńil ǵana jaralanǵan,
Shoshýymyz beker eken manadan.

M o l ch a l ı n
Men sizdi shoshytyp alyppyn. Qudaı úshin keshire kórińiz, baýyrym.

S k a l o z ý b
Sizdiń júregińiz ushyp ketetinin bilmeı qaldym.
Ózińiz jalma-jan qustaı ushtyńyz, —
Bizdiń janymyz túrshikti, bir kezde qulap tústińiz.
Aqyrynda bárimiz de bostan-bosqa shoshynyppyz.

S o f ı ıa (eshkimge qaramastan)
Ah! Kórip turmyn, bári-daǵy jaı eken, —
Biraq, áli qaltyraımyn, nege eken.

Ch a s k ı ı (ózine-ózi)
Molchalınmen tildespe!

Sofıa (burynǵysha)
Men ózim týraly aıtsam bylaı:
Qorqaq emespin, bolady ǵoı ondaı-ondaı,
Keı kezde kareta qulaı qalsa:
Ony turǵyzyp jóndep bolsa
İrkilmeı-aq tarta bergim keledi barynsha.
Meni bir zattyń tyqyry da
Álde neniń sybdyry da shoshytady.
Onan keletin bir bále bolmasa da — •
Shoshımyn, nege ekenin ózim de bilmeı qalam.

Chaskıı (ózine-ózi)
Keshirim surap tur onan,
Bir rette bolsa bireýdi aıaǵan!

S k a l o z ý b
Ruqsat etseńiz, men aıtaıyn bir habar,
Knágıná Lasova deıtin osynda bir áıel bar.
Atqa júrdek, tul qatyn,
Onymen jarysa qoıatyn
Qasynda kóp kavaler de bolmaıtyn,
Sol áıel jaqynda kúl-talqan bop attan qulapty
Shybyn sanap júrgendeı
Qasyndaǵy atshysy da demeı almaı qalypty.
Ózi de qolapaısyz neme denesin ustaı bilmeıdi
Sol qulaǵannan onyń qabyrǵasy kúıreıdi,
Endi súıeıtin kúıeý izdep júr deıdi.

S o f ı ıa
Ah, Aleksandr Andreıch, mini,
Júregińiz aqkóńil, izgi eken,
Jaqyn-jaranyńyz baqytsyzdyqqa ushyraǵanda,
Janyńyz tózbeıdi eken.

Ch a s k ı ı
Men sizge janym ashıtyndyǵyn
Mine, osy jerde kórsettim;
Sizge sý búriktirdim,
Deneńizdi de súrtti,
Onyń kim úshin istegenimdi ózim de uqpadym,
Biraq, sizdiń janyńyzdy alyp qaldym.
(Qalpaǵyn alyp kete bastaıdy.)

ONYNSHY KÓRİNİS

Chaskııden basqasynyń bári burynǵylar.

S o f ı ıa
Siz, keshke bizge kelesiz be?

S k a l o z ý b
Qalaı, erte kelý kerek pe?

S o f ı ıa
Árıne, dos-jarandar erte keledi álbette.
Fortepánoǵa bıleý kerek te,
Biz qaıǵylymyz ǵoı, bal berýge bolmaıdy.

S k a l o z ý b
Keleıin, ákeıge kirip shyǵýǵa ýáde baılaǵan edim,
Bas ıemin!

S o f ı ıa
Qosh bolyńyz.

S k a l o z ý b (Molchalınniń qolyn qysyp qoshtasady)
Quldyǵyńyz bolaıyn (shyǵyp ketedi.)

ON BİRİNSHİ KÓRİNİS

Sofıa, Lıza, Molchalın

S o f ı ıa
Molchalın! Oılaǵanymdaı-aq aman qalǵanyńyzdy kóresiz be!
Sizdiń ómirińizdiń maǵan qymbat ekenin bilesiz be?
Ómirmen abaısyz oınaý nege qajet edi?
Aıtyńyzshy, qolyńyz qalaı?
Sizge dári bersem be eken? Dem alsańyz netti?
Doktor shaqyrtaıyn, elemeýge bolmaıdy tipti.

M o l ch a l ı n
Oramalmen tańyp aldym, sodan beri aýyrmaıdy.

L ı z a
Bástesemin, olaı deýge bolmaıdy,
Ózińizge laıyq emes desem de,
Qolyńyzdy tańasyz nesine,
Áıtpese ol sóz bolady, sóz qylatyn kisige:
Muny jurtqa Chaskıı kúlki etedi,
Skalozýb ta shoqtyǵyn dúrdıtedi,
Talyp qalǵanyńdy júz ese asyra aıtyp búlkekteıdi,
Besin aıtýdan búıregi búlk etpeıdi,
Ol ózi, tipti, ásirelegish,
Osy kúni kimdi-kim kúlki etpeıdi!

S o f ı ıa
Men, — olardyń qaısysyn unatam?
Súıgim kelse súıem, aıtqym kelse aıtam.
Molchalın! Sonda shybyn-shirkeı bolmadyń dep kim aıtar maǵan!»
Siz kirgende aýzyma kelgen sózdi aıta almaǵam.
Sizden bir sóz suraýǵa da, sizge qaraýǵa da,
Olardyń aldynda — men bata almaǵam.

M o l ch a l ı n
Joq, Sofıa Pavlovna, siz — ashyqsyz barynsha.

S o f ı ıa
Syrdy búgip otyra alma men onsha!
Sizge terezeden sekirip túsip barǵym kelip edi múlde,
Dúnıede, ıa bireýde, ıa elde meniń jumysym ne?
Kúlse kúle bersin!
Meıli, mazaqtasyn, tipti uryssa-uryssyn.

M o l ch a l ı n
Osy aq kóńildiligińiz ózińizge zıanǵa shyǵyp júrmes pe eken?

S o f ı ıa
Sizdi shynymen-aq dýelge shaqyrar ma eken?
M o l ch a l ı n
Ah! Zymıan tildiń ushy mirdiń oǵynan da kúshti.

L ı z a
Mm! Endi olar áke-taıynyń qasynda,
Álgide siz jarqyn júzben kenet esik ashyp qalǵanda
Bizge bir sóz aıtýyna da bolmaıtyndaı,
Ne tilesek soǵan nanatyndaı, —
Olarmen birge Aleksandr Andreıch
Ótkendegi istegen sumdyqtaryn aıtyp ortaǵa salǵan,
Ol — eki aýyz sóz aıtsa da kúlimdep jymıa qalǵan,
Ǵashyq adam neden taıynǵan.

M o l ch a l ı n
Sizge pálen dep aqyl aıtýǵa batylym barmaıdy.
(Qolynan súıedi.)

S o f ı ıa
Tileseńiz, betimdi jaspen jýyp otyryp syrlasýǵa aıanbaımyn,
Biraq, jorta múláıimsimeýge tóze almaımyn.
Osydan Chaskııdi nege keltirdi eken qudaıym!

ON EKİNSHİ KÓRİNİS

Molchalın, Lıza

M o l ch a l ı n
Siz bir kóńildi jaratylǵan jan ekensiz

L ı z a
Jiberińiz, mensiz de, sizder ekeýsiz.

M o l ch a l ı n
Netken sulý reńiń!
Seni sonsha súıemin!

L ı z a
A, boıjetkenińizdi?

M o l ch a l ı n
Ony mindetim boıynsha, al, seni.,.
(Qushaqtaǵysy keledi.)

L ı z a
Erikkendikten ǵoı, qalpyńyz...
Jalynamyn, qolyńyzdy tartyńyz!

M o l ch a l ı n
Mende bir úsh zat bar,
Sheber qolmen jasalǵan týalet,
Onyń syrty da, ishi de aınadan,
Aınala onyń býnaǵy altyndaıyn jaınaǵan;
Qundaqshasy asyl tastaı jarqyldaı,
Aqyq salǵan saýyty da alqadaı,
Qobdıshasy ıne, jip pen pyshaqtyń
Asyldyǵyn dál injýge uqsattym!
Taǵy da bar erin boıar boıaýy,
Ony ózgege de paıdalanýyńyzǵa bolady,
Átir de ázir jupar atqan ısimen,
Shynyda tur, rezeda-jasmın.

L ı z a
Bilseńiz, men ondaıǵa qyzyqpaımyn, alańsyz,
Biraq, aıtyńyzshy, ózińiz,
bıkesh aldynda uıań,
Maǵan kelgende nege jylmaq?

M o l ch a l ı n
Búgin syrqatpyn ǵoı, tańǵanymdy sheshpeımin;
Túski tamaqqa kelińiz, otyraıyq ózimiz,
Sonda bar shynymdy aıtaıyn, túsinersiz ózińiz!

ON ÚSHİNSHİ KÓRİNİS

S o f ı ıa
Áketaıymda bolyp em, onda eshkim joq basqa
Búgin syrqattaý, barmaımyn asqa
Molchalınge, men aıtty dersin:
Búgin menimen júz kórisýge kelsin.
(Shyǵyp ketedi.)

 

ON TÓRTİNSHİ KÓRİNİS

L ı z a
Apyr-aı! Bul jaqtyń adamdary qalaı edi!
Bul ony súıedi, ol meni súıedi;
Al, men, súıý degenmen ólgenshe qorqamyn!
Biraq, býfetshi Petrýshkany qalaı súımeı otyramyn!

 

Ekinshi perdeniń sońy.

ÚSHİNSHİ PERDE

BİRİNSHİ KÓRİNİS

Chaskıı, sonsoń Sofıa.

Ch a s k ı ı
Kútem, shynyn aıtqyzbaı qoıman,
Skalozýb pen Molchalınniń
Qaısysy unaıdy eken oǵan?
Molchalın buryn sonshalyq esalań,
Beıshara adam edi jaratyla salǵan!
Qazir aqyldy bola qoıdy deısiz be?..
Anaýsy — qyryldaq, naǵyz zymıan;
Manevr men mazýrkeniń shoq juldyzy!
Súıý taǵdyry, qyzǵa jasyrynbaq oıny tárizdi.
Al, maǵan...
(Sofıa kirip keledi.)
Siz munda ma edińiz? Men buǵan óte qýanam.
Tilegenim de osy edi manadan.

Sofıa (ózine-ózi)
Múlde sátsiz dýshar bolǵam.

Ch a s k ı ı
Árıne, meni izdep kelmegen shyǵarsyz?

S o f ı ıa
Men sizdi izdegen de emespin.

Ch a s k ı ı
Bul joly bilýim. de kerek emes tym,
Áıtse de, bilýge bolmas pa maǵan?
Sizge kim unaǵan?

S o f ı ıa
Ýa, táńirim! Barlyq ǵalam.

Ch a s k ı ı
Áıtse de, kóbinese kim unaıdy?

S o f ı ıa
Unatarym kóp. Ásirese, týǵandarym...

Ch a s k ı ı
Menen artyq kóresiń be sonyń bárin.

S o f ı ıa
Basqa.

Ch a s k ı ı
Barlyǵy sheshilip qoıǵan bolsa, men nesine umsynam?
Bul úshin men jan talasam, al, ol kúle qaraıdy osyǵan.

S o f ı ıa
Tyńdaısyz ba? Eki-aq aýyz sózim bar,
Bireýdiń sol ǵana, tek mini bolsa,
Mazaqtamaı tóze almaısyz osynsha,
Al, siz ózińiz...

Ch a s k ı ı
Men be? Shynynda, kúlkiniń adamy emespin be men?

S o f ı ıa
Iá, qaharly minez, ótkir reń.
Ondaı ereksheligińiz de túpsiz tereń.
Al, úske tóngen qahar tipti paıdasyz der em.

Ch a s k ı ı
Men sumdyq adammyn ba? Sonda sumdyq emesiń kim teginde,
Sumdyq emesiń, — aqymaqtarǵa usaǵan
Mysal y, Molchalın be?

S o f ı ıa
Jańalyq emes maǵan mysaldaryń
Jurtqa ázirsiz shashýǵa ýdyń zárin;
Al, men sizge bóget bolyp ne etemin,
Sondyqtan da, osy jerden keteıin.

Chaskıı (ony ustaıdy)
Toqtańyzshy! (Basqa jaqqa qarap) bir ret múláıimsip kóreıinshi
(Daýystap) qoıalyq eregisti,
Molchalın aldynda kinálimin.
Úsh jyl burynǵy qalpynan, ózgergen shyǵar o da búgin.
Ózgeris degen múmkin ǵoı jer júzinde,
Ákimshilik orny, aýa raıy da ózgermek árbir kezde,
Ózgeredi adamnyń minezi de;
Baǵzy bir mańǵaz adamdar jorta aqmaq bop talady,
Keıbireýler — áskerı bop atalady;
Keıbireýler — qur jaman aqyn symaq, —
Keıbiriniń atyn ataýǵa da jasqanam,
Sonda da olar búkil álemge pash bolǵan,
Ásirese, sońǵy kezderde
Aqyldylar kóbeıdi ǵoı bizderde.
Al, endi meıli, Molchalınniń aqylynda —
Ótkirlik, danyshpandyq, bola-aq qoısyn,
Ol ózi siz degende, sizden basqa álemniń bárin umytyp,
Onyń júreginiń árbir soǵysy da
Sizge mahabbat lebimen soǵa ala ma?
Bar oıyn, bar tynysyn, bar jumysyn
Jan-tánin sizge qurban qyla ala ma?
Ondaı qushtarlyq? Ondaı sezim? Ondaı jalyn —
Bar ma onda?
Ózim sezem, osyny aıta almaımyn,
İshim órt, syrtym tútin, baıqalmaımyn,
Ol dertti dosym túgil qasyma da tilemeımin.
Al, ol ún qatpastan basyn ıip,
Otyrady da qoıady bolyp buıyq,
Onyń mıyna máńgilik ne toltyrylyp qoıǵanyn
Kim bilsin, ol bir jumbaq,
Ony aqyldy etem dep azaptanyp
Taǵy ne oılap júrgenińizdi kim uǵynbaq.
Múmkin, boıyńyzdaǵy ólsheýsiz bitken qasıetti alańsyz, —
Súıgendikten soǵan bergen de shyǵarsyz.
Onyń ózi túk kúnásiz adam,
Júz ese artyq kúnásiz emessiz be siz odan,
Joq, tipti, sonyń aqyly saǵat saıyn esin,
Sonda da, ol sizge teń bola ala ma?
Olaı bolsa, alańsyz-aq úmitim úzilip bitsin.

S o f ı ıa
Beker: munyń bári basqa adamǵa tán minez
Eger az ýaqytqa bolsa da Molchalınge bolsańyz kez,
Onyń ish pystyrmaıtynyn biler edińiz siz.

Chaskıı (qyzyp)
Ony siz nege sonsha kelte bildińiz?

S o f ı ıa
Men, tilemesem de: qudaıdyń ózi qosty;
Ol ózi úı ishinen tapty dosty,
Ol úsh jyl áketaıymnyń qamqorlyǵynda jumys istedi,
Biraq, oǵan ákeı talaı ret bosqa ursyp edi,
Ákeme ol, — uryssa da úndemeıdi,
Ony úndemeı jeńedi,
Jany ezgi bolǵan soń keshirdi.
Ol, úlkenderdiń janynan shyqpaıdy.
Saýyqty súıgen de ol súısin,
Biraq, qoly qaıdan tısin!
Asyr salyp, máz bop quptaıtyn biz ǵoı ondaıdy.
Ol uzaq kúnge shaldarmen bolady.
Kóńildi bolsa da, kóńildi bolmasa da oınaıdy...

Ch a s k ı ı
Kúni boıy oınaıdy!
Uryssa, úndemeıdi. (Bir jaqqa qarap)
Sirá, ony bul táýir kórmeıdi.

S o f ı ıa
Árıne, onda onsha danalyq ta, aqyldylyq ta joq,
Keıbireýlerge danalyq ne, danalyqty —
keıbireýler juqpaly aýrýdaı kóredi.

Ch a s k ı ı (Basqa jaqqa qarap)
Oınap aıtady, ony bul súımeıdi. (Daýystap)
Molchalınniń sıpatyn jetkize sýretteýge
Kómekteskim keledi,
Al, Skalozýb shy? Ony jurttyń bári biledi,
Ásker dese, talaby taýdaı qurystaıdy,
Ózi tulǵasyn tik ustaıdy,
Geroıǵa, tek, daýysy men beti uqsaıdy...

S o f ı ıa
Ondaılar meniń romanymnyń geroıyna ushtaspaıdy.

Ch a s k ı ı
Sizdiń romannyń geroıyna ushtaspaı ma?
Sizdi kim uǵar.

EKİNSHİ KÓRİNİS

Chaskıı, Sofıa, Lıza.

Lıza (sybyrlap)
Bıkesh, sizge qazir
Alekseı Stepanych keledi.

S o f ı ıa
Ǵafý etińiz, meniń tez ketýim kerek edi.

Ch a s k ı ı
Qaıda?

S o f ı ıa
Parıkmaherǵa.

Ch a s k ı ı
Meıli, pe bolsa, o bolsyn.

S o f ı ıa
Shymshýyr symdary sýyp ketedi,

Ch a s k ı ı
Meıli...

S o f ı ıa
Kidirýge bolmaıdy, keshke qonaq kútýshi ek.

Ch a s k ı ı
Táńiride tapsyrdym, taǵy qalam, em taba almaı jumbaqqa,
Ulyqsat et kirýge tek jasyrynyp ań jaqqa,
Úıdiń jary, qosh ıisti aýasy da ádemi,
Bólmeńizge engizińiz, biraz ǵana mınýtqa,
Qaıta oralmas kúnderdi eske túsirip,
Ol meni, ashyndyryp, mingizedi qaıratqa!
Kóp otyrma, eki-aq mınýt ólshensin,
Oılaǵaısyz, aǵylshynnyń klýbynyń múshesin.
Molchalınniń aqyly men Skalozýbtyń júregin
Sonda otyryp uzaq kúnge jyr qyp aıtyp kóreıin.

(Sofıa tańǵalǵan pishinmen ıyǵyn shoshań etkizip, óz bólmesine kirip ketip, esikti jaýyp alady, onyń artynan Lıza ketedi.)

ÚSHİNSHİ KÓRİNİS

Chaskıı, sonan soń Molchalın keledi.

Ch a s k ı ı
Oı, Sofıa aı Molchalındi qalaı unatty osy qyz!
Biraq, bul kúısý bolýǵa jaramaı ma?
Tek qana aqyly az;
Demek,
Balaly bolý úshin,
Qalma aqyl kerek.
Óńi shyraıly,qyzmetker, ózi uıań.
(Molchalın kirip keledi.)

M o l ch a l ı n
Joq, árkimniń de ózine tán daryndylyǵy bolady ǵoı...

Ch a s k ı ı
Sizdiń qabilettiligińiz qandaı?

M o l ch a l ı n
Mende ekeý.
Ustamdylyq jáne uqyptylyq.

Ch a s k ı ı
Ekeýi de tamasha eken!

M o l ch a l ı n
Shen-shekpen tımegen be, isińizde boldy ma álde qapylyq,

Ch a s k ı ı
Chındi adam bermes pe,
Adamnyń aldanýy da múmkin emes pe?

M o l ch a l ı n
Bizdiń sizdiń muńyńyzǵa tańǵaldyq!

Ch a s k ı ı
Tańdanarlyq ne qyldyq?

M o l ch a l ı n
Sizdi aıaǵan edik.
Bosqa ketken ǵoı

Ch a s k ı ı
Ony men ómiri kórgen adamym ba!
Biraq onyń suǵanaq áıel ekeni habarymda.

M o l ch a l ı n
Munyńyz durys bola qoıar ma sonda?
Tatána Iýrevna!!! Áıgili adam,
Jumysta júrgen chınovnıkterdiń
Bári de oǵan dos-jaran, bári-daǵy týysqan,
Tatána Iýrevnaǵa eń bolmasa bir ret,
Baryp jolyǵyp qaıtýyńyz kerek.

Ch a s k ı ı
Nege? Ne úshin?

M o l ch a l ı n
Ol bizge qamqorlyq etetin adam.

Ch a s k ı ı
Men qamqorlyq úshin emes, áıelder úshin baram.

M o l ch a l ı n
Kútimpaz! Sonsha ezgi! Tamasha,
Bal berse, baılyqqa onan kim asady,
Bir meıram men bir meıram ulasady,
Jazdaǵy merekeni baqshada ótkizgeni de jarasady,
Shynynda, siz jumysty Moskvada isteseńiz qaıtedi?
Sonda, nagradtar alýǵa da, kóńildi turýǵa da qol jetedi.

Ch a s k ı ı
İs istesem, dýmannan qasham,
Tentektik kerek bolsa, tentektikke de basam.
Osy ekeýiniń basyn
Qosýshylar kóp-aq
Biraq ondaılardan men aýlaq!

M o l ch a l ı n
Keshirińiz, onda qandaı qylmys bar?
Aıtpaqshy, tanýshy ma edińiz, munda Foma Fomıch bar?

Ch a s k ı ı
Bolsa she, munyńyz ne mánis bar?

M o l ch a l ı n
Úsh mınıstrde bólimniń nachalnıgi bolǵan,
Sonan soń munda jumysqa aýǵan.

Ch a s k ı ı
Biraq, bos qýys adam, naǵyz baryp turǵan mıǵula nadan.

M o l ch a l ı n
Qalaısha? Onyń jazýyn osynda úlgi etip júr ǵoı?
Siz oqydyńyz ba?

Ch a s k ı ı
Men aqymaqtardy oqyǵysh emespin,
Úlgili degenderińdi onan ári elemespin.

M o l ch a l ı n
Joq, onyń bir jazǵanyn oqyǵanymda maǵan unaǵan.
Men janymnan oılap shyǵarma...

Ch a s k ı ı
Ia, onyńyz kórinip tur, aıqyn da.

M o l ch a l ı n
Batylym barmaıdy ǵoı pikirimdi kótere aıtýǵa

Ch a s k ı ı
Nege, ol ne degen qupıa?

M o l ch a l ı n
Mundaı jastaǵy kezde,
Pikir aıtýǵa múmkin be bizge.

Ch a s k ı ı
Keshirińiz, janbyz ba, siz ben biz bala derlik,
Ózgeniń pikirin áýlıe tutý neme kerek?

M o l ch a l ı n
Óziń basqaǵa
Táýeldi bolýyń kerek.

Ch a s k ı ı
Ol ne úshin qajet?

M o l ch a l ı n
Bizdiń mártebemiz joǵary emes qoı.

Chaskıı (daýystap)
Osyndaı sezimi bar, osyndaı jany súlde
Adam da súıikti bolmaqshy múlde.
Qap, myna qyz kúlki qyp júrgenin kórdiń be!
Qalaı zýyldaıdy! Netken sekek!
Al, Sofıa qaıda ketti eken?
Oǵan bireý-mireý kúıeý bolyp
Kelip otyrǵan joq pa eken?
Qashanǵy jatqa sanaı bermek osylar?
Ol qalaısha kelmes eken osynda!..
Ákesiniń esi qalmaı júrgen Skalozýb deıtini kim eken?
Qyzy emes, elpildep júrgen tek bul ma eken?
Ah, úsh jyl boıy júrgen janǵa shet jerde,
Ǵashyqtyqtyń oty sónip bitti de.

TÓRTİNSHİ KÓRİNİS

Keshki saýyq

Sofıanyń jatatyn bólmesinen ózge barlyq esik ashyq, birte-birte sońynan sham janǵan áldeneshe bólmeler ashylady. Kútýshi slýgalar jantalasyp júgiredi. Olardyń basty bireýi sóıledi.

Áı, Fılka, Fomka, al, shapshań!
Karta oınaýǵa stoldar, shetka, sham ákelińder!
(Sofıanyń bólmesiniń esigin qaǵady.)
Shapshańyraq, boıjetkenge bildirińiz,
Lızaveta, Natalá Dmıtrıevna
Kúıeýimen keldi deńiz,
Taǵy bir at-arbaly esikke tóndi deńiz.
(Tarap ketedi, jalǵyz Chaskıı qalady.)

BESİNSHİ KÓRİNİS

Chaskıı jáne Natalá Dmıtrıevna (jas kelinshek)

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
Qatelespegen shyǵarmyn! Keskini uqsaıdy dál ózine
Ah! Aleksandr Andreıch, siz naǵyz ózińiz be?

Ch a s k ı ı
Shúbálánip qaraısyz basym men aıaǵyma,
Úsh jylda ózgerip-aq qalǵanym ba?

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
Moskvadan sizdi shalǵaı shyǵar dep oılaǵan edim;
Kelgenińizge kóp boldy ma?

Ch a s k ı ı
Jańa ǵana...

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
Uzaq ýaqytqa ma?

Ch a s k ı ı
Retine qaraı.
Sizdi kórip kete alar kim tańǵalmaı?
Jasaryp, shyraılanyp ketipsiz ǵoı!
Tolyǵypsyz, qaǵylez emessiz burynǵydaı,
Tolypsyz ottaı, janyp, narttaı balqyp,
Beıneńizden naz, ázil quıylǵandaı.

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
Men kúıeýge shyqqam.

Ch a s k ı ı
Erterek aıtsańyz etti!

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
Kúıeýim óte ádemi, qazir keledi,
Tileseńiz, tanystyraıyn sizdi?

Ch a s k ı ı
Tileımin.

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
Kún buryn-aq bilemin,
Sizge onyń unaryn,
Kórińiz de, synańyz!

Ch a s k ı ı
Sizdiń kúıeýińiz bolǵan soń-aq, aıtqanyńyzǵa senemin.

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
O, joq, ol úshin emes,
Ózine saı aqyly men sanasy;
Meniń Platon Mıhaılovıchımniń sonsha artyq baǵasy!
Qazir otstavkede, buryn áskerı adam bolǵan.
Ia, solaı elge áıgili burynnan
Oǵan bitken erlik penen zor talant.
Osy kezge deıin jumys istese
Bolar edi Moskvaǵa komendant.

ALTYNSHY KÓRİNİS

Chaskıı, Natalá Dmıtrıevna, Platon Mıhaılovıch

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
Mine, bizdiń Platon Mıhaılovıch.

Ch a s k ı ı
Mássaǵan!
Eski dos, burynnan tanys, myna taǵdyr degen!

P l a t o n M ı h a ı l o v ı ch
Aman júrmisiń, Chaskıı týǵan.

Ch a s k ı ı
Lagerdegi ishýdi, joldas-joralardy umyttyń ba?
Álde, buıyǵyp, jalqaý tarttyń ba?

P l a t o n M ı h a ı l o v ı ch
Joq, bir óner ustadym,
Fleıtege dýet qosamyn, —
Molnyı...

Ch a s k ı ı
Bes jyl burynǵy úırengen óneriń be?
Tastamapsyń daǵdyńdy,
Erkekterge bárinen sol qadirli!

P l a t o n M ı h a ı l o v ı ch
Shyraǵym, úılenseń, meni esińe alarsyń.
Sen de ishiń pysyp bir ermek tabarsyń.

Ch a s k ı ı
İsh pysqandyqtan! Qalaısha?
Áıelden ish pysa qoımas deımin.

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
Meniń Platon Mıhaılovıchym ázirge joq ártúrli jumysqa da beıim.
Bilimge, ár nárseni kórýge, — manejge qumar edi.
Osy kúni keıde erteńgi mezgilde ishi pysady endi.

Ch a s k ı ı
Al, súıikti dostym, dýmanyńa jol bosyn?
Polkke, eskadronǵa beredi ǵoı; sen óner men shtabtyń qaısysyn?

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
Bizdiń Platon Mıhaılochtyń densaýlyǵy nasharlaǵan.

Ch a s k ı ı
Densaýlyǵy nasharlaǵan! Qashannan?

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
Óneboıy revmatızm jáne basy aýyratyn bolǵan.

Ch a s k ı ı
Moskvany, qalany... Seni endi ne dersin!
Al, burynǵyńdy bilemisiń?

P l a t o n M ı h a ı l o v ı ch
Ia, týǵan, endi olaı emespin.

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
Ah, jan dosym!
Munda sondaı salqyn, dármenim de bitti,
Sonsha jaıylyp, nege aǵyttyń jel etti.

P l a t o n M ı h a ı l o v ı ch
Men, baýyrym, burynǵy men emespin...

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
Jarqynym, bir rette bolsa tilimdi alshy,
Tezirek túımeńdi salshy.

P l a t o n M ı h a ı l o v ı ch
Qazir.

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
Esikten aýlaq otyr,
Arqańnan jel soǵyp tur.

P l a t o n M ı h a ı l o v ı ch
Men endi, shyraǵym, burynǵy men emespin...

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
Perishtem, táńiri tileýińdi bersin,
Tek esikten aýlaq!

P l a t o n M ı h a ı l o v ı ch (kókke qarap)
Oı, toba!

Ch a s k ı ı
Al, endi olaı bolsa táńiriń bilsin,
Az mezgilde-aq ózgerip úlgergensiń!
Ótken jyly-aq men seni kórmep pe edim,
Sonda sen polkte júrmep pe ediń?
Tań atsa-aq úzengige aıaq shirep,
Kók aıǵyrdyń ústinde qustaı zymyrap,
Kergenmin. júrgenińdi birneshe ret
Ókpek jel aldy-artyńnan birdeı zýlap.

P l a t o n M ı h a ı l o v ı ch (kúrsinip)
Aı, týysqan-aı, ótti ǵoı ol qyzyq shaq!

JETİNSHİ KÓRİNİS

Burynǵylar jáne knáz Týgoýhovskıı, knágıná alty qyzymen.

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a (názik daýyspen)
Knáz, Petr Ilıch, knágıná! Qudaı-aý!
Knájna Zızı! Mımı!
(Estirte súıisip, otyrysady, onan soń basynan aıaǵynadeıin birine-biri qaraıdy.)

1-q n ıa j n a
Fasony qandaı ádemi!

2-k n ıa j n a
Qalaı ásem búrmelengen!

1-k n ıa j n a
Ón boıy shym jibekpen kúltelengen.

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
Joq, eger, meniń atlas kóılegimdi kórseńiz — etegi dóńgelengen!

3-k n ıa j n a
Meniń shálim qandaı deseńizshi, bólem syıǵa bergen!

4-k n ıa j n a
Ia, ol bir asyl, qolǵa túspeıtin neken-saıaq.

5-k n ıa j n a
Oıpyrym-aı, ol ádemi, tipti ǵajap!

6-k n ıa j n a
Ah, súıkimdi, sondaı názik!

K n ıa g ı n ıa
Tys! — Biz kirgende buryshtap kim ıilgen?

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
Ol — Chaskıı jańa kelgen.

K n ıa g ı n ıa
Jumystan shyǵyp qalǵan ba?

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
Ia, dúnıeni kezip, jaqynda ǵana oralǵan.

K n ıa g ı n ıa
Jáne, boıdaq pa?

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
Ia, úılenbegen adam.

K n ıa g ı n ıa
Knáz, knáz munda kelshi, jyldam!

K n ıa z
(qulaq tútigin so laı buryp)
Ia, hm!

K n ıa g ı n ıa
Áne, ana turǵan Natalá Dmıtrıevnanyń tanysy. Shaqyryńyz beısenbide bizge kelsin sol kisi.

K n ıa z
Ia, hm!
(Ketip baryp Chaskııdiń qasynan urshyqtaı úıirilip, jótele bastaıdy.)

K n ıa g ı n ıa
Mine balalyq degen sol endi!
Olarǵa keregi bal, al kárıa sen tájim etip
sergeldeń bolasyń múlde.
Óte sırep ketip edi bıshiler de...
Ol ózi kamer-únker me?

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
Joq!

K n ıa g ı n ıa
Baı ma?

N a t a l ıa D m ı t r ı e v n a
O, joq, baılyq qaıda!
Knágıná (barynsha daýystap)
Knáz, knáz, sheginińiz!

SEGİZİNSHİ KÓRİNİS

Burynǵylar jáne Graf Hrúmındar, qart ájesi men nemeresi.

Grafınıanyń nemere qyzy
Ah, áje! Sonshama erte kim kelýshi edi, Buryn kelgeni bizder!
(Bir búıirdegi bólmege kirip ǵaıyp bolady.)

K n ıa g ı n ıa
Mine, bizge qurmetter! Mine, aldymen-aq keldik, bizdi bireý keldi dep te eler emes, Qyzdardyń ishinde únemi sumdyq jatady, tek táńirim óziń kesh.

Grafınıanyń nemere qyzy
(Qaıtyp kelip, Chaskııge lornetpen ıaǵnı qos múıiz kózildirikpen qaraıdy.) Chaskıı! Siz Moskvadasyz ǵoı! Burynǵy qalpyńyz ba?

Ch a s k ı ı
Burynǵy bolmaı nesine ózgereıin?

Grafınıanyń nemere qyzy
Boıdaq qalpyńyzda qaıttyńyz ba?

Ch a s k ı ı
Kimge úıleneıin?

Grafınıanyń nemere qyzy
Shet jerde júrgende kimge derińiz bar ma?
O, mysaldy alystan almaı-aq, bizden alsa da bolady,
Onda úılenedi, quda túsip toılaıdy.
Jáne bizderdi modyly dúkenderdiń sheber áıelderimen
Jaqyndastyrmaı da qoımaıdy.

Ch a s k ı ı
Bısharalar! modyǵa eliktegish áıelderdiń
Min taǵýyn estýge mindetti me eken!
Álde bul olardyń —
Kóshirmesine qaraǵanda orıgınalyn artyq kórgendigi me eken?

TOǴYZYNSHY KÓRİNİS

Burynǵylardyń ústine kóp qonaqtar, Zagoreskıı de bar, erkekter kelip jatyr, sendelip júrip, bir bólmeden ekinshi bólmege kirip-shyǵyp júr. Sofıa óz bólmesinen shyǵady,barlyǵy ony qarsy alady.

Grafınıanyń nemere qyzy
Á, qaıyrly kesh! Aqyry keldińiz be siz de?
Asyǵys emes shyǵarsyz, kútken kezde
Qyzyqty sharapatyńyz tıer bizge

Zagoreskıı (Sofıaǵa)
Erteńgi spektáklge bıletińiz bar ma?

S o f ı ıa
Joq.

ONYNSHY KÓRİNİS

H l e s t o v a
Alpys bes jasqa kelgen adamǵa
Súıretilip jetý ońaı ma? —
Árıne, qınaldym da.
Meniń Pokrovskiden shyqqanyma
Tabandaǵan bir saǵat ótti,
Sharshap, álim de bitti;
Tún — tastaı qarańǵy
İshim pysady ǵoı dep baıaǵy
Kúshigim men arab qyzymdy ertip shyqtym,
Olardy tamaqtandyraıyn dep ertip em, dosym,
İshken joq edi keshki asyn.
Knágıná, amansyz ba? (Otyrady).Sáýlem.
Sofúshka, qalaısyń, óziń,
Qurmet bolýǵa qalaı eken meniń arap qyzym,
Qunys jaýyryn, shashy buıyrmasaq,
Ózi ashýlanshaq! Mysyqtaı saq!
Qandaı qap-qara deseńizshi! Usqynsyz-aq!
Mundaı urpaqty da jaratqan ǵoı táńiri qalap!
Qyzdardyń bólmesinde otyr, quddy jyn sıaqty;
Shaqyraıyn ba osynda?

S o f ı ıa
Joq, basqa bir ýaqytta bolsyn da.

H l e s t o v a
Olardy, kádimgi ańdy kórmege alyp júrgendeı alyp júredi deıdi dástúrde,
Men sondaı bir túrik qalasy bar dep estigenim esimde,
Ony maǵan kimniń taýyp bergenin bilesiń be?

Anton Zagoreskıı.
(Zagoreskıı jurttyń aldyna shyǵyp kórine túsedi.)
Ol ótirikshi, kartashy jáne ury-qaraqshy.
(Zagoreskıı joq bolyp ketedi)
Ony úıime jolatpaýǵa da oılaǵam.

Kisini kútýge sheber-aq, sińlim Praskovege, jáne maǵan Arabtyń eki balasyn jármeńkeden taýyp alyp syılaǵan. Qarta oınaý jylpostyǵyna saldym, sonan satyp aldym deısiń, Áıteýir, maǵan syılyq, tek táńirim deni de saýlyq bersin!

Ch a s k ı ı
(Qarqyldap kúlip Platon Mıhaılovıchke qarap.)

Mundaı maqtaýdan soń endi ońatyn ne qaldy, Zagoreskıı de" shydaı almaı joǵaldy.

H l e s t o v a
Myna máz-meıram bop turǵanyń kim edi? Sheni qandaı tegi?

S o f ı ıa
Mynaý ma? Chaskıı.

H l e s t o v a
Al, ol nemenesine kúldi?
Onyń nesi kúlki? Nege qýanady?
Kárilikke kúlse kúná bolady.
Áli esimde, sen bala kezińde onymen bı bılep te júrýshi edi.
Men onyń keıde azdap qulaǵyn da julýshy em.

ON BİRİNSHİ KÓRİNİS

Famýsov (qatty daýyspen.)
Knáz Petr Ilıchti kútelik,
A, knáz munda eken ǵoı!
Men sýret zalynda otyryp qalyppyn, anda,
Sergeı Sergeıch, Skalozýb qaıda? Á?
Joq, ol joq sıaqty. Ol belgili adam ǵoı, sirá,
Sergeı Sergeıch Skalozýb.

H l e s t o v a
Jaratqan-aı! Qulaǵym dabyl qaqqannan beter ketti tunyp.

ON EKİNSHİ KÓRİNİS

Burynǵylar jáne Skalozýb, sonsoń Molchalın.

F a m ý s o v
Sergeı Sergeıch, tym keshigip qaldyńyz,
Al, sizdi kúttik, kúttik, kep kúttik bárimiz.
(Hlestovaǵa alyp keledi.)
Meniń qalyńdyǵym
Oǵan siz týraly túsindirgem barlyǵyn.

H l e s t o v a (otyryp)
Siz buryn mundaǵy... polkta... boldyńyz da...Ana grenaderde?

S k a l o z ý b (jýan daýyspen)
Nono-zemlánskııdegi mýshketerde,
Sonyń quzyrynda boldyńyz ba, degińiz kele me?

H l e s t o v a
Men, ol polktardyń aıyrmasyn bilmeımin,

S k a l o z ý b
Olardyń formasy ár túrli bolady,
Mýndırlerinde pogon, jáne petli taǵylady.

F a m ý s o v
Al, men sizderdi aıda barǵan soń kúldirermin, júrińiz;
Bizde bir iri oıyn bar, knáz bizben birge bolyńyz.
(Ony jáne knázdy ózimen birge alyp júredi.)

H l e s t o v a (Sofıaǵa)
Áı! Men, durysyn aıtqanda duzaqtan qutylǵandaı bop turmyn;
Seniń ákeńniń esi shala-jansar ǵoı deımin,
Bir uzyn turany alyp kelip tanystyryp bolmaıdy,
Men ony unatam ba, joq pa? Ony esine de almaıdy.

M o l ch a l ı n (oǵan karta ákelip usynady).
Men karta oınaıtyn partıańyzdy yńǵaıladym: mose
Kók, Foma Fomıch jáne men ǵana bolam tek.

H l e s t o v a
Dostym, raqmet! (Ornynan turady)

M o l ch a l ı n
Sizdiń kúshigińiz ádemi-aq eken, ózi kip-kishkene — oımaqtaı,
Men ony sıpap erkelettim, túgi tipti mamyqtaı.

H l e s t o v a
Raqmet, qaraǵym!
(Júrip ketedi, onyń sońynan Molchalın jáne biraz adam ketedi.)

ON ÚSHİNSHİ KÓRİNİS

Chaskıı jáne Sofıa, bul ekeýinen basqa ózge adamdar — bular sahna oqıǵasy uzaǵan saıyn birindep tarap ketedi.

Chaskıı
Al, men bultty ydyrattym endi.

Sofıa
Osyny kóp sozbaýǵa bolmas pa edi?

Chaskıı
Shoshyǵandaı ne istedim men sizge? Qonaǵyńyzdyń ashýyn basqan adamdy Maqtaǵym kelgen úshin be?

Sofıa
Bul isti sumdyqpen aıaqtaǵan bolar edińiz, tegi.

Chaskıı
Men sizge ne oılaǵanymdy aıtaıyn ba, mini:
Kempir degen ashýlanshaq halyq únemi:
Bir babyn tabatyn kisi, olardyń qasynda otyrsa jaman ba?
Jańa najaǵaı oınaǵandaı bolǵan joq pa tabanda?
Ondaıdy, Molchalınnen basqa kim uqsata alady?
Ol kúshikti de sylap-sıpap qoıady,
Kartoshkeni de kezinde arshyp úlgiredi,
Onan Zagoreskıı de ólmeıdi!
Mana, maǵan, siz onyń qasıetterin aıtyp berdińiz bir deste.
Kóbin umytqan da shyǵarsyz? Solaı emes pe? (Shyǵyp ketedi)

ON TÓRTİNİİİİ KÓRİNİS

Sofıa (ózine-ózi)
Apyr-aı? Árqashan da osy adam,
Tek ashýdyń sebepshisi ǵana maǵan;
Kemitip, minese qýanady, ózi qyzǵanshaq, sózi ótkir naızadan.
Tákappar, ári zymıan!

G. N. (jaqyn keledi) Siz bir oıda otyrǵandaı kórinesiz.

Sofıa
Chaskıı týr aly.

G. N.
Onyń qaıtyp kelgennen keıingi álpetin qalaı kóresiz?

Sofıa
Onyń aqyly aýǵan.

G. N.
Jyndanǵan ba, ne bolǵan?

Sofıa (úndemeı otyryp)
Onsha jyndana qoımaǵan.

G. N.
Áıtse de, ózinde ondaıdyń belgisi bar ma tegi?

Sofıa (Oǵan qadala qarap turyp) Maǵan solaı kórinedi.

G. N.
Jasyna qaraǵanda olaı bolýǵa múmkin be eken?

Sofıa (Basqa jaqqa qarap)
Endi ne etem!
Bul soǵan endi nanady.
Al, Chaskıı, tileseń, bárin syqaq qylady,
Ony qaıtyp janym qabyl alady? (Shyǵyp ketedi)

ON BESİNSHİ KÓRİNİS

G. N. jáne G. D.

G. N.
Jyndanǵan!.. Áı, sirá oǵan anaý bilem?
Beker emes qoı?
Ol qyz bilip aıtqan shyǵar, solaı degen,
Sen esittiń be?

G. D.
Nemene?

G. D.
Chaskıı týraly?
Ne bolǵan?

G. N.
Jyndanǵan!

G. D.
Jalǵan.

G. N.
Men emes, jurt aıtady menen basqa.

G. D.
Al, sony pash qylý saǵan qýanysh pa?

G. N.
Shyǵyp keleıin, múmkin bireý-mireý anyǵyn biletin shyǵar (ketedi).

ON ALTYNSHY KÓRİNİS

G. D.
Al, nam endi bul sýaıtqa!
Birdemeni estise, alyp ushady sol saǵatta.
Sen Chaskıı týraly esittiń be?
Zagoreskıı. Al? Ne qylǵan?

G. D.
Ol jyndanǵan!

Zagoreskıı
Á, esitkem, bilem, ańǵarǵam.
Men qalaı bilmeıin, sondaı bir oqıǵa bolǵan.
Ony essiz-tússiz kúıinde júrgende
Bildirmeı sýaıt aǵady, ustap alǵan
Jibermeı shynjyrlap baılap qoıǵan.

G. D.
Keshirińiz, ol álgide ǵana osynda, anaý bólmede bolǵan.
Zagoreskıı. Onda, ony bosatqan ǵoı baılaýdan.

G. D.
Al, dostym, sen turǵanda gazettiń keregi ne,
Men endi baraıyn, qanatymdy qomdaıyn.
Ol jaıynda barlyq jurttan surastyraıyn.
Biraq, bul qupıa ǵoı.

ON JETİNSHİ KÓRİNİS

Zagoreskıı
Munyń qaısysy Chaskıı?
Famılıasy tanys maǵan,
Bir kezde men Chaskıı deıtin bireýmen tanys bolǵam,
Ol jaıynda estidińiz be siz?
Grafınıanyń nemere qyzy
Kim jaıynda deısiz?

Zagoreskıı
Chaskıı jaıynda. Ol jańa ǵana osynda bolǵan.

Grafınıanyń nemere qyzy Bilemin,
Men onymen sóılesip te qalǵam.

Zagoreskıı
Onda, men sizdi quttyqtaımyn, demek, ol esinen aıyrylǵan...

Grafınıanyń nemere qyzy
Ne deısiz?

Zagoreskıı
Iá, ol jyndanǵan.

Grafınıanyń nemere qyzy
Rasynda, ózim de sony ańǵarǵam,
Osynyń tyn ekendigine bástesýge deıin baram.

ON SEGİZİNSHİ KÓRİNİS

Grafınıanyń nemere qyzy
Ah, qart áje! Mine sumdyq! Mine, jańalyq!
Mundaǵy sumdyqty esitpegen shyǵarsyz onda siz?
Mine, ǵajap, ári qyzyq! Tyńdańyz!.. Grafınıa kempir
Qulaǵym tosań tartqan; Qattyraq aıtshy, — qalqam...

Grafınıanyń nemere qyzy
Ýaqytym joq; (Zagoreskııdi kórsetedi)
Sizge myna kisi aıtar, onyń jaıyn,
Baryp suraıyn. (Shyǵyp ketedi)

ON TOǴYZYNSHY KÓRİNİS

Grafınıa k e m p i r
Nemene? Nemene? Osynda órt shyǵýdan aman ba eken?

Zagoreskıı
Joq, Chaskıı ǵoı. Barlyǵyn dúbirletken.

Grafınıa kempir
Chaskııdi deısiń be? Ony kim túrmege áketken?

Zagoreskıı
Taýda júril mańdaıyna oq tıgen, sonan bilmeı qapty ol esin,

Grafınıa kempir
Ne? Farmazondar klýbyna ma? ol busyrmandarǵa barypty deısiń be?!

Zagoreskıı
Muny endi túsindire almassyń. (Ketedi)

Grafınıa kempir
Anton Antonych! Qap!
Bul da qashyp barady, záresi ushyp abdyrap.

JIYRMASYNSHY KÓRİNİS

Grafınıa kempir jáne knáz Týgoýhovskıı.

Grafınıa kempir
Knáz, knáz, ah, osy knázdy-aı, toıdan dýmanǵa Aptyǵyp-úptigi júgiredi de júredi. Knáz esittińiz be?
E,! MM!

Grafınıa kempir
Bul esh nárse de esitpeıdi.
Bálkim, kórgen shyǵarsyz, osynda polısmeıster boldy ma?

Knáz
E — hm!

Grafınıa kempir Knáz deımin, Chaskıı me, túrmege kimdi áketken?

Knáz
E — hm!

Grafınıa kempir Iá, oǵan erterek qoı,
Soldatqa barý ońaı ma! Zańdy ózgertken!

K n ıa z
E — hm!

Grafınıa kempir
Iá!.. Busyrmandarda ol! Aı! Ońbaǵan vólteránshyl!
Ne? A? Kóresiń-aý. Áketaı, tútigińdi tos beri!
Áı, osy kereńdik te bir úlken kemshiliktiń biri.

JIYRMA BİRİNSHİ KÓRİNİS

Burynǵylar, jáne de Hlestova, Sofıa, Molchalın, Platon Mıhaılovıch, Natalá Dmıtrıevna, Gra fınányń qyzy, Knágıná qyzdarymen, Zagoreskıı, Skalozýb, sonsoń Famýsov jáne de basqa kóp adamdar.

Hlestova
Jyndanǵan! Ótinemin, osynsha —
Qalaı tez! Qalpy burynǵysha!
Sofıa, sen, esittiń be?

Platon Mıhaılovıch
Osyny aldymenen shyǵaryp júrgen kim?

Natalá Dmıtrıevna
Oı! Dostym-aý, bári.
Platon Mıhaılovıch
Al; bári bolsa, eriksiz-aq, nanam; Biraq ta, men osyǵan kúmándanam.

Famýsov (kirip kele jatyp)
Ne týraly? Chaskıı týraly emes pe?
Onyń kúmándanatyn ıesi bar?
Ony birinshi aıtqan men bolam.
Ony áldeqashannan-aq baılap qoımaǵanǵa tań qalam.
Onymen ókimet týrasynda sóılesip kóresiń aıtpas sózdi aıtady.
Onysyn erteden-aq ańǵarǵam!
Bireýge tájim etip júresiń de,
Tipti, mártebesi bıik adamdarǵa bas ıe qalasyń da,
Sondaı balaǵattap sógedi...

Hlestova
Ol ózi anaý syqaqshylardan:
Mana men bir sóz aıtyp edim,
Qarqyldap turyp kúle bastady.

Molchalın
Maǵan, ol, Moskvadaǵy arhıvte jumys iste dep oı tastady.

Skalozýb
Men sizdi qýantaıyn, otyryńdar tym-tyrys,
Mektepter de, lıseıler de, gımnazıalar da tegi
Ózgeredi degen joba bar deıdi:
Onda bizdegideı aıaq túzý basýǵa oqytady-mys,
Al, kitaptardy bir úlkenirek kesapatqa saqtaýǵa tıis.

Famýsov
Joq, Sergeı Sergeıch, ondaı kesapatty joıý úshin, — demek:
Kitap bitkendi jınap alyp otqa jaǵý kerek.
Zagoreskıı (tuıyq minezben)
Joq-aý, kitap pen kitaptyń aıyrmasy kóp,
Ózara sóıleskende ánsheıin, tek,
Baspasózdiń senzory bolsam men ózim, —
Eń aldymen mysaldarǵa aýar edi nazarym, —
Iapyr-aı, basná degen meniń naǵyz ajalym,
Óne boıy pilder men qyrandardy syqaqtaıdy.
Pálen, pálen eken dep despe:
Haıýan bolsa da,- patsha aty patsha emes pe!?

Hlestova
Kókelerim-aý, osy bireýdiń aqyly aýyssyn,
Onysy meıli, kitaptan bolsyn, ıa, araqtan bolsyn,
Al, men Chaskııdi aıaımyn,
Hrıstıandyq retpen qaraǵanda, — aıaıtyn-aq adam,
Ótkir kisi edi, qaraýynda úsh júz jany bolǵan.

Famýsov
Tórt júz.

Hlestova
Úsh, deńiz, taqsyr.

Famýsov
Tórt júz.

Hlestova
Joq! Úsh júz.

Famýsov
Meniń kalendarymda bar...

Hlestova
Kalendar bárin de ótirik kórsetedi.

Famýsov
Dál tórt júz, oı, tipti daýryǵyp eregisetiniń ne!

Hlestova
Joq, úsh júz! Basqalardyń múlkin men endi bilmeımin be!

Famýsov Tórt júz deımin jalynamyn, uǵynyńyz.

Hlestova Joq! Úsh júz, úsh júz, úsh júz!

JIYRMA EKİNSHİ KÓRİNİS

Burynǵylardyń bári jáne Chaskıı

Natalá Dmıtrıevna
Mine, ózi!

Grafınıanyń nemere qyzy

B á r i Shsh!
(Onyń kelgen jaǵynan basqa jaqqa qaraı yǵysady.) Shsh!

Hlestova
Al, kózińdi baqyraıtyp qoıyp
Qyran japqandaı tóbelestirýge deıin barady.
Sóıtip jaq-jaq etip, óshtestire salady.

Famýsov
Ýa, Táńirim! Bizdeı kúnáharlardy keshire gór!
(qaýiptenip)
Qalqam! Sen shatasýdan saýmysyń!
Joldan kelgen kisige uıqy kerek, tamyryńdy ákelshi!
Aýrýsyń!
Ia, dármenim de qalmaǵan:
Kókiregim meniń mıllıondaǵan.
Dostardyń qyspaǵyna túsip talanǵan.
Tusalyp sonan aıaǵym,
Dań-duńnan qajyp qulaǵym,
Dańǵoılardan zeńip basym taǵy da.

(Sofıaǵa jaqyndaıdy)

Áldeqandaı qaıǵy tónip boıyma, qysylyp bitti janym da,
Men kóp tobyrdyń ishinde ózimdi-ózim joǵalttym,
Ózim, ózim emespin,
Joq! Tipti, Moskvaǵa da rıza emespin.

Chaskıı
Ata meken qonysynda, dostarynyń arasynda
Otyrǵandaı sezinedi ol, rasynda.
Al endi ony keshtiǵurym kórseń tek,
Júredi ózin kishi patshaǵa eseptep.
Áıelder de solarsha kıim kıedi
Oǵan ol súıinedi, bizdiń ishimiz kúıedi.
Ol sózin toqtatqanda, tus-tustan
Bireýler ahlaǵan, kúrsinip ishi pysqan.
— Ah! Álemde Fransıadan táýir el joq, dep!
Eki knájna men qaryndastar sony ejiktep
Jastaıynan jattaǵan sabaǵyn sóz etpek
Bul knájnalardan qaıtyp qutylarsyń!
Shalǵaıda jatyp-aq men tilep edim
Sondaǵy sál de bolsa tilegenim:
Quldyq uryp, kózsiz qur elikteýdiń
Sol topas kesepatty jelikterin
Tádirim, tezirek jerimizden qýǵyzyp
Jany jalyndy berse erdi týǵyzyp
İspen, sózben úlgi bop barlyq janǵa
El tizginin myqty ustap, alyp qolǵa
Shet eldiń jıirkenishti ádetinen
Qutqarar bizdi bireý tabylar ma! —
Dep edim.

Úshinshi perdeniń sońy.

TÓRTİNSHİ PERDE

Famýsovtyń úıiniń kire beris senegi, ekinshi úıge shyǵatyn úlken basqysh. Oǵan jalǵas, jeńil demalyp otyratyn bir búıirdegi áldeneshe bólmeler; tómende oń jaqtan (oıynǵa qatynasýshylardan) syrtqa shyǵatyn esik, jáne kútýshi, esik baǵýshylardyń lojasy, sol jaqta bir planda Molchalınniń bólmesi.

Tún. Álsiz ǵana jaryq. Lakeılerdiń keıbireýi júgirip júr, keıbireýleri kútetin bólmede uıyqtap jatyr.

BİRİNSHİ KÓRİNİS

Grafınıa kempir, Grafınıanyń nemere qyzy, olardyń aldyńǵy jaǵynda lakeı.

Lakeı
Grafınıa Hrúmınanyń karetasy.

Grafınıanyń nemere qyzy (ony yńǵaılaǵansha).
Bal bolǵanyńa! Aı, Famýsov!
Shaqyratyn qonaǵyn qaıdan taýyp jınaǵan!
O dúnıeniń kisisinde óńsheń bir usqynsyz ońbaǵan,
Sóılesetin de, bı bıleıtin de eshkim joq.

Grafınıa kempir
Qaıtalyq, qaraǵym, otyratyn dármenim de qaldy ma,
Bal, bal dep júrip bir jola
Bir kúni osy baldan tup-týra tartatyn shyǵarmyz molaǵa.
(Ekeýi de qaıtady)

EKİNSHİ KÓRİNİS

Platon Mıhaılovıch jáne Natalá Dmıtrıevna. Daıashy lakeılerdiń biri — olardyń aınalasynda júr, ekinshisi esikke kirer jerde aıqaılap tur.

Gorıchtiń karetasy.

Natalá Dmıtrıevna
Meniń perishtem, meniń ómirim,
Baǵa jetpes, janym-aý, nege sonsha jabyrqańqy kóńiliń?
(Kúıeýiniń mańdaıynan súıedi)
Famýsovtarda tamasha qyzyq boldy ǵoı, solaı emes pe?

Platon Mıhaılovıch
Janym, Natasha, balda otyrsam — men qalǵımyn,
Ondaıdy ólgenshe jek kórem, unata da almaımyn.
Seniń qolqanatyńmyn ǵoı, ondaıda qarsy da bolmaımyn,
Ne buıyrsań sonyńdy oryndaımyn,
Tún ortasy aýǵansha kúzetińe men daıyn,
Kóńilsiz bolsam da, aıtsań-aq boldy.
Máımeń qaǵyp qurdaı jorǵalaımyn.
Platon Mıhaılovıch Kettim, kettim.

(Shyǵyp ketedi)

ÚSHİNSHİ KÓRİNİS

Chaskıı onyń aldynda kútýshi — lakeı.

Chaskıı
Shaqyr aıǵaılap, tez daıyndasyn kólikti,

(Lakeı shyǵyp ketedi)
Mine, endi osymen kún de ótti,
Sonymen birge ushqan tútindeı
Elestegen úmit jubanyshy da — birge ketti:
Men ne kútip edim? Ne tabam dep edim osynda?
Bul kezdesýlerdiń nesi tamasha?
Oıyma ortaqtasar kimdi tabam dep edim osynsha?
Daýryǵý! Qýaný! Qushaqtasý! Bári bos dańǵyra
Keıde, uzaq jolda kele jatasyń arbada, —
Alqaby mol aınala — kóz jetkisiz keń dala
Alystan birdemeler kózge shalyna
Zeńgir aspan, alýan sýret kóz tartady aldynda,
Bir saǵat júresiń, eki saǵat júresiń,
Kúni boıy júresin, aqyrynda demalyp
Tynyǵar jerińe de jetesiń, mine qonalqań:
Qaıda bolsań, qaıda qarasań, —
Osy beıne, osy dala, bári de bir túrdegi,
Bos jatqan bir qula dúz, — bári sulyq, bári ólik beıneli,
Oılaǵan saıyp dármeniń quryp, janyń kúıinedi.
(Lakeı qaıtyp keledi) Ázir boldy ma?

Lakeı
Kóshirińiz dep eshqaıdan tappaı qoıdyń.
Bar, izde munda endi qalmaqpyz ba qonyp?

TÓRTİNSHİ KÓRİNİS

Chaskıı, Repetılov (esik aldynan júgirip kiredi, kele jatyp súrinip qulaıdy, asyǵys jóndeledi).

Repetılov
Tfý! Mundaı abyrjymaspyn — jaratqan!
Kózi qurǵyrdy súrtip alaıyn bir,
Apyrym-aý, janym, qaı jaqtan?
Ardaqty dos! Súıikti dos! Mon sher!5
El meni — kók myljyń, aqymaq dep te ósek taratqan.
Meni — dańǵoı, aqmaq, nege bolsa soǵan senedi
Bos nárseni yrym etedi — dep, men týraly kúllisi
Talaı ret ósek-ańyz taratqan el ishi;
Al, qazir... Ózińiz oılap qarańyzshy, —
Bilgendeı-aq osynda kelýge asyqtym,
Tabaldyryqqa súrindim, astym-sastym,
Aqyrynda uzyn turamnan sulap tústim,
Repetılov ótirik aıtady, ol ánsheıin ǵana dama —
Dep kúlersiń de maǵan?
Meni bir nárse tartady da turady saǵan.
Sen degende bir aýrýym bar,
Mende siz úshin qandaı da bolsa bir qumarlyq bar.
Tipti janymdy pıda qylýǵa da taıynbaspyn,
Mendeı dosty jer dúnıeden izdep taba almassyń,
Qudaı biledi, qudaı biledi solaı.
Osy tipti, — qatypsyz qalaıyn, balasyz óteıin,
Jaryq dúnıeden qol úzip keteıin,
Meıli tipti tabanda qata qalaıyn,
Táńiriniń kárine ushyraıyn... nanyńyz...

Ch a s k ı ı
Chaskıı
Oı, ótirikke baspa,
Bassań shamadan aspa!
Mine, ókinish sondaıdan týmaq qoı!

Repetılov
Sen meni quttyqtap qoı
Endi men aqyldylarmen aınalysa bastadym
Túni boıy jortýdy tastadym.

Chaskıı
Al, mysaly, búgin she?

Repetılov
Bir tún esh nárse emes qoı, ol esepke alyna ma sirá,
Oman da menen qaıda boldyń dep sura?

Chaskıı
Ózim de bilip otyrmyn jobasyn,
Klýbta bolǵan shyǵarsyń?

Repetılov
Aǵylshyn klýbynda boldym, shynymdy aıtsam,
Men shýly májilisten keldim.
Táńir jarylǵasyn, úndeme, men úndemeýge ant berdim.
Bizde bir uıym bar, beısenbi saıyn qupıa jıyn.
Bul ózi bir jasyryn uıym.
Oıpyrym-aı! Baýyrym-aı, zárem ushty ǵoı,
Ol ózi qalaısha? Klýbta ma? Qaıda?
Repetılov
Dál sonda.

Ch a s k ı ı
Sizderdi jasyryn syrlaryńmen qosa
Jelkelep bordaı tozdyratyn bir shara bolsa...

Repetılov
Bosqa úreılenesiń, bosqa shoshısyń,
Daýystap qatty sóılegenmen, jurt nesin túsinsin.
Men ózim kamera týraly, prısájnoılar jaıynda,
Beıron týraly, ne bir zat týraly taǵy da
Sóz qozǵalsa-aq tis jarmastan tyńdaımyn da otyram,
Ózimniń túkke álim kelmeıtin, aqmaq ekenimdi uǵamyn da otyramyn.
Aı, Aleksandr-aı! Bizde tek sen ǵana jetpeı tursyń,
Qaraǵym, az da bolsa, kóńilimdi kóterersiń múmkin,
Qazir baraıyqshy, aıaq astynan-aq raqat daıyn,
Men seni adamdarǵa jolyqtyraıyn,
Shirkin, qandaı adamdar deseńshi, —
Olar tipti maǵan uqsas emes, kórseńshi!
Qandaı adam deseńshi, dosym-aý, sondaǵy
Aqyldy jastardyń óńkeı bir qaımaǵy.
Ekinshisi! — Vorkýlov Evdokım,
Sen esitken joqsyń ba? Ol, ándi qandaı salady deseńshi?
— O! Tamasha!
Tyńda, shyraǵym, ásirese, onyń súıetin áni sol:
«Á, — non-lashár-mı, no, no,»
Bizde taǵy da eki aǵaıyndy kisi bar:
Levon jáne Borınka, tamasha jigitter!
Ne aıtýǵa da bilmeısiń, olar týraly ne aıtaıyn,
A, endi danalardy ata deseń — ataıyn:
Ýdýshev Ippolıt Markelych!!!
Onyń shyǵarmalaryn oqısyń ba sen, sirá,
Tipti, usaq nárseler bolsa da?
Oqy, týǵan, ıa, ol ózi shynynda esh nárse de jazbaıdy óndirip.
Mine, osyndaı adamdardy ylǵı dúrelep otyryp —
Jaza ber, jaza ber, jaza ber! — dese,
Onyń shyǵarmalarynyń úzindilerin izdese,
Múmkin, jýrnaldardan da kezdeser.
Kóz qarasyn, taǵy birdemelerin de,
İzdep tabýǵa bolady teginde,
Taǵy birdemelerin dedim be?
Ia, biledi ol — bárinde.
Ony biz, bir eki talaı qara kúnge saqtap júrmiz.
Al, bizdiń bastyǵymyzǵa kelseń, — Rossıada ondaı adam joq,
Atyn atap keregi ne, qandaı ekenin sýretten-aq tanısyń tek.
Ózi naǵyz tún qaraqshysy, dýelshil, myqty
Kamchatkaǵa aıdalyp edi,
Aleýtten bir-aq shyqty.
Qoly orasan suǵanaq,
Ia, aqyldy adam.
Jylpostaý, aldaǵysh jan-aq.
Ondaı adam jylpos bolmaýǵa múmkin emes qoı, biraq,
Tazalyq, bıik mártebe týraly sóılegende — bar ma —
Naq bir perisi bardaı: Kózi qanǵa tolyp, bir qyzarǵan shaǵynda
Eńkildep qoıa beredi, biz de birge eńireımiz sonda,
Ondaı adamdar sırek qoı, qaıda, ondaı adam tabylar ma?
Tańdanatynǵa — tańdana bil:
Táńirim maǵan zerektik bermedi,
Maǵan ezgi júrek bergen jaratqan,
Jurt meni sondyǵynan unatqan,
Ótirik aıtsam, keshetini de sondyqtan.

Lakeı

(Syrtqy esik aldynda)

Skalozýbtyń karetasy
Repetılov
Kimniń?

 

BESİNSHİ KÓRİNİS

Burynǵylar jáne Skalozýb (baspadan túsip keledi)

Repetılov
Ah, janym — Skalozýb.
Toqta, dostyq iste, qaıda barasyń?
(Qushaqtap tunshyqtyra jazdaıdy.)

Ch a s k ı ı
Bulardan qalaı qutylarsyń!
(Shveısardyń bólmesine kiredi)

Repetılov (Skalozýbqa)
Semen kópten beri habar-oshar bolmaı dybys óshti,
Bireýler, seni polkqa jumysqa ketti desti.
Sizder tanys pa edińizder týǵan? (Kózimen Chaskııdi izdeıdi)
Qap, zytqan eken qaısar anturǵan!
Qajeti de joq, oılamaǵan jerden seni taptym,
Sózsiz qazir menimen birge júrýińizdi suraımyn,
Endigi Grıgorıı knázdiń úıi de adamǵa lyq toly shyǵar.
Kórersiz onda bizden qyryq shaqty kisi bar,
Fý! Suramańyz, ylǵı aqyldylar!
Onda túni boıy másele talqylaıdy, jalyqtyrmaıdy.
Birinshiden, shampanskııge qaryq qylady,
Ekinshiden — ekeýmizdiń eshýaqytta da
Oıymyzǵa kelmeıtin nárselerdi aıtyp uqtyrady.
Tálim-tárbıege qanyq qylady.

Skalozýb
Aýlaq! Bilimpazdyqty aıtyp basymdy qatyrma aýlaq júr,
Basqa bireýdi aınaldyr!
Tileseń: knáz Grıgorıı ekeýińe men
Vólter ornyna feldfebeldi berem.
Ol senderdi úsh sapqa tizip turǵyzady,
Tyrı etseńder, qas qaqqansha isterińdi tynǵyzady.

Repetılov
Dostym, oıyńnyń bári qyzmet jaıy,
Ber qarashy, mártebeli chındi men de izdedim.
Eshbir sáti túspep edi.
Meniń statskııde istegenimdeı kim ister edi.
Ol kezde Baron fon-Klos mınıstrlikti de kózdedi.
Al, men alystan izdep jatpaı-aq, oǵan kúıeýi bolýǵa tyrystym.
Jáne onyń ózi men qatynyna qanshama aqsha shashtym,
Qudaı basqa bermesin, bul isti!
Ol fantankide turdy, men solardyń janynan kelisti
Baǵanaly, úlken úı saldyrdym, qymbatqa tústi!
Aqyrynda sonyń qyzyna úılendim.
Jasaý aldym, jumystan jamandyq kórmedim,
Qaıyn atam nemis, onysynan ne kórdim?
Biraq, ol jaqynyna kórsetedi dep kómegin
Qańqý sózden qashqanyn bildim;
Qorqypty arýaq atqyr, maǵan paıdasy ne?
Hatshylary da ońbaǵan órkókirek, — shetinen janyn satqan aqymaqtar,
Jaratyla salǵan, qoly qalam túrte biletin ǵana maqulyqtar.
Qazir, shetinen úlken adam bolypty shamasy,
Óziń adres-kalendar qarashy,
Tfý! Tipti, osy ataq, dańq, shen degender —
Janyńdy áýre-sarsań qylatyn dúnıeler.
Endi bizge qajet radıkaldyq dárilerdi,
Asqazan da munan bylaı sińirmeıdi
Dep, — Lahmotev Alekseı tamasha-aq dáleldeıdi.

(Skalozýbtyń ornyna Zagoreskııdiń kelip turǵanyn kórip toqtaı qalady. Al anaý áldeqashan júrip ketken)

ALTYNSHY KÓRİNİS

Repetılov jáne Zagoreskıı

Zagoreskıı
Sózdi soza túsýge ulyqsat etińiz, jan-tánimmen qabyl aldym.
Ózim de siz sıaqty orasan lıberalmyn!
Sondyqtan da, sizge syrymdy ashyq aıtsam —
Men shash-etekten zıanǵa qaldym.

Repetılov (yzalanyp)
Árqaısysy ár túrli, eshbir sóz aıtpaı turyp,
Lezde bireý kózden taısa, qas qaqqansha ekinshisi joq,
Chaskıı bolyp edi, ol ǵaıyp boldy, ile-shala Skalozýb.

Zagoreskıı
Siz Chaskıı týraly qalam oılaısyz?

Repetılov
Ol aqmaq emes,
Jańa ol ekeýmiz kezdestik, biraz myljyńdadyq,
Jáne vodevıl jaıynda tıimdi áńgimelerge sheıin bardyq.
Iá, vodevıl — mándi, sándi zat, ózgesi qur sandyraq. Ol ekeýmiz...
Ekeýmizdiń talǵaýshylyq minezderimiz — únemi bir shyǵady týra.

Zagoreskıı
Siz baıqadyńyz ba, sirá,
Onyń aqylyna ájeptáýir zaqym kelgen ǵoı shynynda?

Repetılov
Sonyń nesi sóz bolǵan!

Zagoreskıı
Ol jóninde bári solaı dep senip qalǵan.

Repetılov
Jalǵan.

Zagoreskıı
Surańyz barlyǵynan.

Repetılov
Solaı dep oıdan ótirik shyǵara salǵan.

Zagoreskıı
Aıtpaqshy, myna knáz Petr Ilıch,
Jáne knágıná men knájna qyzdar.

Repetılov
Óńsheń, qustar.

JETİNSHİ KÓRİNİS

Repetılov, Zagoreskıı, knáz jáne knágıná qyzdarymen, azdan soń syrttan kiretin esikten (basqyshtan) Hlestova keledi: Molchalın ony qoltyqtap, súıep — bastap keledi, lakeı shybyn-shirkeı bolyp júr.

Zagoreskıı
Knájnalar, qosh keldińder, sizder qalaı deısiz, Chaskııdiń aqyly aýysqan ba? Aýyspaǵan ba?

1-k n ıa j n a Onysynda kúmán bar ma?

2-k n ıa j n a
Bári biledi, ony bilmeıtin jan da joq bu jalǵanda.

3-k n ıa j n a
Dránskııler do, Hvorovtar da, Varlánskıı áýleti, Skachkovtar, bári túgel biledi.

4-k n ıa j n a
Oı, táıiri, eski habar ǵoı onyń nesi jańalyq?

5-k n ıa j n a Turǵan kim tańǵalyp?

Zagoreskıı
Mine, nanbaıdy, bul halyq.

6-k n ıa j n a (Repetılovqa)
Siz!

B a r l y ǵ y b i r i g i p
Mose Repetılov! Siz! Sizge ne bolǵan! Ia, munyńyz qalaı!
Jurttyń bárine qarsy bolýǵa múmkin be eken.
Onyńyz ne? Uıat eken, kúlkili eken.

Repetılov (qulaǵyn shuqı bastaıdy)
Ǵafý etińiz, ondaı elge pash bolǵan áńgime ekeniń bildim be eken!

Knágıná
Pash bolmaq túgil pash bolǵan.
Onymen sóıleýdiń ózi úreıli,
Áldeqashan-aq, jaýyp qoıý kerek edi.
Jalǵyz shynashaǵy jurttyń bárinen de,
Tipti knáz Petrden de
Aqyldy degeni — ne degeni!
Men tipti onyń ózi ıakobınes qoı deımin, —
Sizdiń Chaskıı!!! Júremiz.
Knáz, siz Katá men Zızıdiń birin aparyp tastasańyz etti,
Bizder alty oryndysyna minemiz.

Hlestova (Basqyshtan)
Knágıná karta oıynynan qaryzyńyz.

Knágıná
Ol moınymda, janym, qaryzdy.

B a r l y ǵ y (birine-biri)
Qosh bolyńyz.

(Knázdar, jáne Zagoreskıı de ketedi)

SEGİZİNSHİ KÓRİNİS

Repetılov, Hlestova, Molchalın.

Repetılov
Táńirim-aı!
Anfıba Nılovna! Chaskıı! Bıshara solaı boldy deńiz!
Bizdiń asqan aqylymyz, myń mártebe mehnatymyz
Neme kerek osy dúnıede, Nesine sonsha áýrelengenbiz,
Hlestova
Táńiriniń jazǵany da,
Bálkim, sátin salsa, jazylady da;
Al, kókem, saǵan tipti em joq, ne isteseńiz meılińiz.
Mezgilinde-aq keldińiz! —
Molchalın, mine, seniń sholanyń,
Shyǵaryp salýdyń qajeti joq, bar, shyraǵym,
Táńiriń jar bolsyn.

(Molchalın óz bólmesine enedi.)

Kókem, qosh bolyńyz! Denińiz saý bolsyn!
Budan ári jyndanyp ketermiz.

TOǴYZYNSHY KÓRİNİS

Repetılov (óziniń bólmesinen)

Endi qaıda jol tartýǵa,
Tańda jaqyn atýǵa,
Júr, meni karetaǵa otyrǵyz,
Áıteýir bir jerge aparǵyz.

ONYNSHY KÓRİNİS

(Eń sońǵy sham sónip bara jatady)

Chaskıı

(shveısarlar bólmesinen shyǵady).

Bul ne? Osyny men óz qulaǵymmen esitip turmyn ba!
Syqaq emes, aıqyn zulymdyq, ne degen sumdyq?
Qandaı sıqyrlyqpen ósekti men týraly —
Barlyǵy bir aýyzdan qaıtalaıdy!
Bireýler oǵan qýanyp, máz-meıram bolady!
Bireýler kúıinip, qınalǵan bolady!
Aı, shirkin jurttyń ishine kirip kórer me edi? —
Jany men tiliniń qaısysy zymıan ekenin biler me edi?
Osyny kim shyǵaryp júr eken?
Aqymaqtar soǵan senedi de, bireýden-bireýge jetkizip shyǵady.
Bireý baıqamaı mysyǵynyń ıa kúshiginiń quıryǵyn bassa da,
Tala qalady ol bassala.
Sofıa

(Basqyshtyń ústinde ekinshi qatardan maı shammen shyǵady)

Molchalınbisiz?

(Asyǵyp qaıtadan esik jabady)

Chaskıı
Sol! Sol! Dál sol qyz!
Ah! Mıym qaınap, qanym týlap, yza toldy;
Elestedi de, joq boldy!
Shynymen-aq esimnen adasqanym ba?
Bir tótenshe jaǵdaıǵa túskeli turǵan jandaımyn.
Kóringen eles emes, kezdeser kezi dál osy,
Ózimdi-ózim sonshama nege aldaımyn?
Molchalındi shaqyrady, mynaý ǵoı onyń bólmesi.

Lakeı (Basqyshtan)

Kare...
Chaskıı
Ss!.. (Ony ıterip jiberedi.)
Kirpik qaqpastan tań atqansha osy jerde bolam dál,
Al, qaıǵy zárin jutar bolsań, irkilmesten juta sal.
Aıaldaıtyn túgi joq, keler páleden aıaldap qutylar túrim joq.
Esik ashylyp ketedi.

(Qaıyrylysqa jasyrynyp tura qalady.)

ON BİRİNSHİ KÓRİNİS

Chaskıı jasyrynyp tur. Lıza qolyna maı sham ustaǵan.

L ı z a
Ah! Dármenim joq! Batylym da barmaıdy;
Túnde, beıýaqytta osy senekke barýǵa qorqyp, adamnyń táýekeli turmaıdy.
Úı torıtyn jyn-periden de, tiri adamnan da zárem qalmaıdy;
Ózimen ketken, osy mazasyz boıjetken de, azaptan aıyrmaıdy,
Chaskıı de kózge shyqqan súıeldeı bolyp aldy.
Oǵan elestep ketipti-mys, naq osy tómende júr dep qoımaıdy.

(Jan-jaǵyna qaraıdy)

Ia, osy ýaqqa deıin senekte júrip oǵan ne bopty,
Endigi qaqpadan shyǵyp ta ketken shyǵar.
Mahabbatyn erteńge saqtap, úıine baryp jatyp ta qalǵan bolar.
Ia, ǵashyǵyna ushyras dep jibermep pe edi? Meni?

(Molchalınniń esigin qaǵady)

Tyńdańyzshy! Oıanyńyzshy.
Sizdi boıjetken shaqyryp jatyr, bolyńyz!
Bireý-mireý kórip qalmaı, tezirek júrińiz.

ON EKİNSHİ KÓRİNİS

Chaskıı baǵananyń artynda, Lıza, Molchalın (kerilip esineıdi). Sofıa (joǵaryda jasyrynyp turady).

L ı z a
Siz, taqsyr, tasyńyz, muzsyz.

Molchalın
Ah! Lızanka, óz bólmeńnen keldiń be sen?
Bıkeshtiń bólmesinen.

Molchalın
Órim-taldaı ózinen, shyraıly qyzyl júzinen
Mahabbat ushqyny oınamaıdy dep kim aıtar tegi?!..
Tek jumsaǵanǵa júre berýge janyń qumar ma edi?

L ı z a
Sizdeı qalyńdyq izdep júrgen jigitterdiń kóbi
Bulaı manaýraı berse; Úılene almaı toqtaıtyn.
Súıkimdi jigitterdiń tamaqqa da meıli shappaıtyn.
Olar qudalyqqa deıin uıqy kórmeı, tynym da tappaıtyn.

Molchalın
Qandaı qudalyq? Kimge?

L ı z a
A, boıjetkenge she?

Molchalın
Bar anda,
Úmitimniń kóbi aldymda,
Quda túspeı-aq ýaqyt ótkize turam da.

Lıza
Munyńyz qalaı, taqsyr!
Sizden basqa biz
Kúıeýlikke kimdi táýeldep júrmiz.

Molchalın
Bilmeımin, denem dirildep barady,
Ózimdi bir qıal bılep barady,
Pavel Afanasevıch sezip qalar da;
Bizdi birde bolmasa, birde ustap alar.
Qýyp shyǵar, qarǵar!
Shynymdy aıtsam ba eken?
Men, Sofıa Pavlovnadan qyzyǵarlyqtaı eshnárse taba almaımyn;
Táńirim oǵan asqan dáýlet pen máńgi ómir bergen edi,
Bir kezde ol, Chaskııdi de súıgen edi;
Báribir onan aınyǵanyndaı — menen de aınyr tegi,
Perishtem, — janymnyń shyn tilegi —
Ony súıgen sezimimniń jartysy seni de súıedi, —
Joq-aý, tipti qanshama sypaıy bolaıyn desem de,
Súıe bastaımyn betpe-bet kóriskende.

Sofıa (teris qarap)
Netken sorlylyq.

Ch a s k ı ı (baǵananyń arjaǵynda turyp) Ońbaǵandyq!

L ı z a
Munyńyz arsyzdyq emes pe?

Molchalın
Jurttyń bárine de kishi peıildi, nanymdy bol,
Júrseń úı qojasyna, jumysta bolsań keńse basyna, —
Renjitpeı, jaıdary-jaǵymdy bol,
Onyń kıim tazalaıtyn malaıyna da,
Esik kúzetetin adamyna da, qora mańyna da,
Onyń ıtine deıin erkeletip, baıymdy bol!
Degen ákemniń ósıeti bar eken.

Lıza
Shynyn aıtsam, taqsyr, sizdiń ónegeńiz zor eken.

Molchalın
Sondyqtan da, qojaıynnyń qyzyna jaǵý úshin,
Mine endi men ǵashyq bolyp júrgen adamnyń qalpyna tústim.
Ózińdi asyrap, iship júrgen,
Keıde shen berip syılap júrgen kisiniń deısiń ǵoı,
Baralyq, jetkilikti-aq sóılestik qoı.

Molchalın
Al, endi jabyrqańqy ǵashyq symaq baralyq,
Qushaqtat, qushtar bolǵan qumarym qanar ma eken.

(Lıza qushaqtatpaıdy)
Shirkin-aı, ol, — nege sen bolmady eken?
(Ketkisi keledi, Sofıa ony jibermeıdi)

Sofıa
(Sybyrlap sóıleıdi, sahnada bári de jaı daýyspen)
Munan ári barmańyz, esiterimdi esitip boldym manadan,
Sumdyq adam! Men, muny kóre-tura úı jarynan da uıalam.

Molchalın Oıbaı, Sofıa Pavlovna ǵoı...

Sofıa
Sóılemeńizshi, táńirim,
Úndemeńiz, men bárine de bel býdym.

Molchalın
(Aıaǵyna jyǵylady, Sofıa ony ıterip jiberedi)
Ah! Oılańyzshy, renjimeńizshi, qarańyzshy!..

Sofıa
Eshnárse de este joq, qoıyńyzshy tomsartpaı;
Ótkendi eske túsirý — maǵan ótkir pyshaqtaı.

Molchalın
(Onyń aıaǵyna jyǵylyp qurdaı jorǵalaıdy)
Keshire kórińiz...»

Sofıa
Múláıimsime, turyńyz, —
Jaýaptyń keregi joq, sizdiń ne aıtatynyńyzdy bilem; ótirik aıtasyz...

Molchalın
Esirkeńizshi...

Sofıa
Joq, joq, joq.

Molchalın
Ázil edi, basqa esh nárse aıtqanym joq...

Sofıa
Qoıyńyz deımin, jyldam, Áıtpese:
Úı ishin oıata aıqaı salam;
Sonsoń, sizdi de, ózimdi de masqara qylam.

(Molchalın turady)
Munan bylaı men sizdi bilmegen de, kórmegen de, bolaıyn?
Menen jalbaryný, ótiný, jas tógýdi dáme qylmań!
Siz oǵan turmaısyz;
Atar tańnyń sáýlesi sizdi bul úıde kórmeıtin bolsyn laıym.
Budan bylaı men de seniń atyńdy estimeıtin bolaıyn.

Molchalın
Ámirińizde qalaıyn.
Áıtpese, ashý qysyp, bar shyndyqty áketaıyma jetkizbeı qoıman,
Bilesiz be, mundaı rette ózimdi de aıama;
Toqtańyzshy, bilip qoıyńyz, biz ben sizdiń
Jurttyń kózinshe kúndiz jolyǵyp júrgen kózimizde de
Jaıly túnniń aıasyndaǵy kezdesýlerdegi minezińizden de
Eshbir batyldyq tapqan emen;
Sizdiń táýekelińiz az da, janyńyzdyń jaltarǵyshtyǵy kóp eken.
Tún ishinde bar syrdy bilgendigime, ózime-ózim yrzamyn.
Manaǵydaı, meniń esim aýyp qulap qalǵandyǵy kúlki ǵyp
Mineı qoıar Chaskıı sıaqty eshkimniń joqtyǵyna shúkirlik.

Chaskıı (olardyń arasyna kelip qalady) Ol munda, múláıimsip. turǵan qyz.

L ı z a jáne Sofıa
Ah! Ah!

(Lıza shoshyp ketip maı shamyn qolynan túsirip alady, Molchalın óz bólmesine baryp tyǵylyp qalady)

ON ÚSHİNSHİ KÓRİNİS

Molchalınnen basqasy.

Chaskıı
Tezirek esten tan, munyń ábden kelisip tústi,
Manaǵydan bul jolǵy sebebiń kúshti,
Aqyry, syr jumbaǵy sheshildi!
Kim úshin qurbandyq bolyp júrgenim ashyldy!
Osy ishimdegi jalynǵa qalaı tózgenimdi bilmeımin!..
Kóre tura senbeımin!
Al, endi, eski dosyń dińkesin qurytyp,
Áıelge tán úreılenýdi, uıatty umytyp, —
Esik artyna tyǵylyp, jaýap berýge qorqyp tur.
Taǵdyrdyń oıynyna qalaı túsinersiń?
Jany bar adamdy qýǵynǵa túsiresiń,
Molchalınder — dúnıeniń rahatynda jortyp júr!

Sofıa (eńirep jylap)

ON BESİNSHİ KÓRİNİS

Chaskııden ózgeleri.

Famýsov
Al, nemene? Esi aýysqanyn kórmeı tursyń ba?
Aıtshy óziń durysyn da:
Aqylsyz! Túkke turmaıtyn sózdi ezbedi me osynsha!
Tájim etýshi deı-aý, qaıyn atasy deı-aý!
Moskva týraly qansha qaharyn tókken osynda!
Al, sen meni óltire jazdaǵan joqsyń ba?
Mende endi osydan artyq ońbaǵan taǵdyr bolsyn ba?
Ah! Qudiretim!
Knágıná, Marıa Alekseevna ne der eken?

Sońy.

---