Aqtóbe qalasy turǵyndaryna jaǵymsyz áser etetin jasandy fızıkalyq faktorlar
Taqyryby: «Aqtóbe qalasy turǵyndaryna jaǵymsyz áser etetin jasandy fızıkalyq faktorlar»
Kirispe
Qazirgi tańda qoǵam men tabıǵat arasyndaǵy qarym - qatynas kóptegen ekologıalyq qıyndyqtardy týdyryp otyr. Myńdaǵan jyldar boıyna adam balasy tabıǵattaǵy bıologıalyq tepe - teńdikti saqtaý kerektigine mán bermeı, óziniń tehnıkalyq múmkinshilikterin kúsheıtip keledi.
Ásirese qorshaǵan ortaǵa degen kúsh 20 ǵasyrdyń ekinshi jartysynda asyp tústi. Halyq sanynyń kúrt ósýinen, iri óndiris oryndarynyń qarqyndy damýynan bıosferanyń tabıǵı aınalymy buzyldy. Nátıjesinde, adam balasynyń densaýlyǵyna qaýip tóndi. Mundaı qaýip tek bizdiń elimizge ǵana emes, barlyq jer betine tónip tur.
Qorshaǵan ortanyń lastanýynyń birneshe túrleri belgilengen, sonyń ishinde fızıkalyq lastaný, ıaǵnı jylýmen, shýmen, elektromagnıtti, radıoaktıvti lastaný qazirgi tańda keń óris alǵan jáne ǵalamdyq sıpatqa ıe bolǵan lastaný bolyp tabylady.
Halyqtyń densaýlyǵyna áser etetin basty tehnogendik faktorlar tabıǵı ortanyń (aýanyń, topyraqtyń, sýdyń, ósimdiktiń) shyǵaryndylarymen jáne óndiristik kásiporyndardyń, avtokólikterdiń paıdalanǵan qaldyqtarymen lastanýy bolyp tabylsa, sonyń ishinde qala halqynyń densaýlyǵyna jaǵymsyz áser etetin negizinen jasandy fızıkalyq faktorlar, ıaǵnı shýyldyq júktemeler, elektromagnıttik sáýlelený, mekemelerdegi radonnyń mólsheriniń jáne radıasıalyq deńgeıdiń joǵary bolýyn erekshe aıta ketýge bolady [1]. Sondyqtan men ǵylymı jumysymnyń taqyrybyn «Aqtóbe qalasy turǵyndaryna jaǵymsyz áser etetin jasandy fızıkalyq faktorlar» dep aldym.
Ǵylymı jumystyń maqsaty:
Aqtóbe qalasy boıynsha qorshaǵan ortanyń fızıkalyq lastaný jaǵdaıyna sıpattama bere otyryp, jasandy fızıkalyq faktorlardyń turǵyndar densaýlyǵyna áserin baǵalaý.
Ǵylymı jumystyń mindetteri:
- Aqtóbe qalasynyń jalpy beınesin kórsetý;
- Fızıkalyq lastaný jaǵdaılaryna (túrlerine) anyqtama berý;
- Qala ortasyna jaǵymsyz áser etip otyrǵan negizgi fızıkalyq faktorlardy anyqtaý jáne baǵa berý:
a) qala kósheleriniń shýmen lastaný jaǵdaıy;
b) elektromagnıttik sáýlelený kózderi;
v) radıasıalyq jaǵdaıy;
- qala kóshelerindegi shý deńgeıin anyqtaý.
Ǵylymı jumystyń ózektiligi: jasandy fızıkalyq faktorlar halyq densaýlyǵyna jaǵymsyz áser etetin eń basty tehnogendi faktorlardyń biri bolǵandyqtan, olardy anyqtap, baǵa berý basqa da tehnogendik faktorlardy anyqtaýǵa, olardy boldyrmaýǵa múmkindik beredi.
İ Taraý
Aqtóbe qalasynyń jalpy beınesi jáne ada aǵzasyna zıandy fızıkaly faktorlardyń túrleri
1. 1 Aqtóbe qalasynyń jalpy beınesi
Aqtóbe qalasy – oblys ortalyǵy – respýblıkanyń eń iri qalalarynyń biri, ony Qazaqstannyń Batys qaqpasy dep ataıdy. Qala 1869 jyly Elek ózeniniń jaǵalaýynda salynǵan jáne salystyrmaly túrde bıik emes taý baýraılarymen oqshaýlanǵan, kórkem dala jazyqtyǵynda ornalasqan.
Aqtóbe – jaqyn jáne alys shetel naryqtaryna deıin shyqqan ataqty eksportqa baǵyttalǵan iri kásiporyndary bar, ónerkásibi damyǵan jáne Óńirlik Ýnıversıtet pen Medısınalyq ýnıversıtetten lıseılerge jáne arnaıy mektepterge deıingi oqý oryndarynyń keń jelisi bar qala.
Oblys halqy 721, 3 myń adamdy quraıdy (2010 jyldyń 1 - mamyry).
Qala halqynyń sany – 393, 1 myń adamdy (55, 5%), al aýyl halqynyń sany – 328, 2 myń adamdy (45, 5%) quraıdy.
Qaladan ońtústikke deıin 90 km qashyqtyqta Máskeý - Tashkent jáne Orsk - Atyraý - Astrahan temir joldar qıylysynda Qandyaǵash temir jol túıini ornalasqan.
Qala respýblıkalyq mańyzy bar jeńilkólik joldarymen Oral, Orynbor, Orsk, Qyzylorda, Hromtaý jáne Atyraý arqyly baılanysqan. Aqtóbe qalasyndaǵy aeroport apatty jaǵdaılarda aýyr áýe ushaqtaryn qabyldaý úshin saqtalym qory bolyp tabylady.
Ónerkásiptik qala ıadrosy eń iri eki kásiporyn feroqorytpa jáne hromdy qosylystar zaýyttary bolyp tabylady. Sonymen qatar mashınajasaý, tamaq ónerkásibi jáne qurylys ónerkásibi damyǵan. Bul saladaǵy eń iri kásiporyndar «Aktúbrentgen», «Avıaremzavod №406 GA», «Transmars» JSHS, «Ramazan» JSHS, «Ómirbek» JSHS, «Stroıdetal» JSHS, «Aqtóbe JEO» JAQ bolyp tabylady.
Sonymen qatar Aqtóbe qalasy Batys Qazaqstannyń eń iri saýda ortalyǵy bolyp tabylady. Tek bólshektik saýdada 6 myń adam jumys isteıdi. Qalada birneshe iri bazarlar men sýpermarketter bar. Kishi bıznes salasyndaǵy jumysshylardyń jalpy sany 38 myń adam bolatyn 14 myńnan astam sýbektiler tirkelgen.
Mádenıet pen óner drama, qýyrshaq teatrlarymen, oblystyq fılarmonıamen, planetarıamen, halyq shyǵarmashylyǵy úıimen, kórkem zalymen, eki murajaımen, 11 kitaphanamen, bes mádenıet úılerimen tanylady. İri sportttyq ǵımaratttardan – 100000 orynǵa arnalǵan fýtbol alańy, 2 júzý alańy, 1500 orynǵa arnalǵan 2 stadıon bar.
Qalada 10 qonaq úı jumys jasaıdy, olardyń ishinde Albıon jáne Samal atty 2 iri qonaq úı keshenderi bar [4].
Qatarynda «SNPS – Aqtóbemunaıgaz», «Uly dýal» AQ, «Qazaqstandyq - Qytaı burǵy kompanıasy» JSHS iri kompanıalary kezdesetin 78 birikken jáne sheteldik kompanıalar qala rezıdentteri bolyp tabylady.
Qaladan alys emes jerlerde Elek jáne Sazdy ózenderindegi sý alqaptaryndaǵy Jylandy - Taý taý baýraı silemi, Qarǵaly ózen alqaby rekreasıalyq aımaqtary qala halqynyń tańdamaly demalys oryndary bolyp tabylady.
Aqtóbe qalasynda óz shyǵaryndylary jáne tógindilerimen qorshaǵan ortaǵa qolaısyz áserin tıgizetin birqatar kásiporyndar bar.
Aqtóbe qalasynyń ónerkásiptik aımaq terıtorıasyndaǵy tabıǵı ortany lastaýdyń negizgi kózderi Aqtóbe hrom qosylystar zaýyty (AHQZ AQ), onyń toǵandary jáne shlam jınaǵyshtary, «Almaty Paýer Konsolıdeıted» aksıonerlik qoǵamynyń Aqtóbelik jylý ortalyǵy (Aqtóbe JEO) jáne onyń sý kúıesin joıý ydysy, «Qazhrom» transulttyq kompanıa» aksıonerlik qoǵamynyń bólimshesi Aqtóbe feroqorytpa zaýyty (AFZ), onyń qoqys úıindisi jáne súzgishtiń eski óristeri bolyp tabylady.
Kirispe
Qazirgi tańda qoǵam men tabıǵat arasyndaǵy qarym - qatynas kóptegen ekologıalyq qıyndyqtardy týdyryp otyr. Myńdaǵan jyldar boıyna adam balasy tabıǵattaǵy bıologıalyq tepe - teńdikti saqtaý kerektigine mán bermeı, óziniń tehnıkalyq múmkinshilikterin kúsheıtip keledi.
Ásirese qorshaǵan ortaǵa degen kúsh 20 ǵasyrdyń ekinshi jartysynda asyp tústi. Halyq sanynyń kúrt ósýinen, iri óndiris oryndarynyń qarqyndy damýynan bıosferanyń tabıǵı aınalymy buzyldy. Nátıjesinde, adam balasynyń densaýlyǵyna qaýip tóndi. Mundaı qaýip tek bizdiń elimizge ǵana emes, barlyq jer betine tónip tur.
Qorshaǵan ortanyń lastanýynyń birneshe túrleri belgilengen, sonyń ishinde fızıkalyq lastaný, ıaǵnı jylýmen, shýmen, elektromagnıtti, radıoaktıvti lastaný qazirgi tańda keń óris alǵan jáne ǵalamdyq sıpatqa ıe bolǵan lastaný bolyp tabylady.
Halyqtyń densaýlyǵyna áser etetin basty tehnogendik faktorlar tabıǵı ortanyń (aýanyń, topyraqtyń, sýdyń, ósimdiktiń) shyǵaryndylarymen jáne óndiristik kásiporyndardyń, avtokólikterdiń paıdalanǵan qaldyqtarymen lastanýy bolyp tabylsa, sonyń ishinde qala halqynyń densaýlyǵyna jaǵymsyz áser etetin negizinen jasandy fızıkalyq faktorlar, ıaǵnı shýyldyq júktemeler, elektromagnıttik sáýlelený, mekemelerdegi radonnyń mólsheriniń jáne radıasıalyq deńgeıdiń joǵary bolýyn erekshe aıta ketýge bolady [1]. Sondyqtan men ǵylymı jumysymnyń taqyrybyn «Aqtóbe qalasy turǵyndaryna jaǵymsyz áser etetin jasandy fızıkalyq faktorlar» dep aldym.
Ǵylymı jumystyń maqsaty:
Aqtóbe qalasy boıynsha qorshaǵan ortanyń fızıkalyq lastaný jaǵdaıyna sıpattama bere otyryp, jasandy fızıkalyq faktorlardyń turǵyndar densaýlyǵyna áserin baǵalaý.
Ǵylymı jumystyń mindetteri:
- Aqtóbe qalasynyń jalpy beınesin kórsetý;
- Fızıkalyq lastaný jaǵdaılaryna (túrlerine) anyqtama berý;
- Qala ortasyna jaǵymsyz áser etip otyrǵan negizgi fızıkalyq faktorlardy anyqtaý jáne baǵa berý:
a) qala kósheleriniń shýmen lastaný jaǵdaıy;
b) elektromagnıttik sáýlelený kózderi;
v) radıasıalyq jaǵdaıy;
- qala kóshelerindegi shý deńgeıin anyqtaý.
Ǵylymı jumystyń ózektiligi: jasandy fızıkalyq faktorlar halyq densaýlyǵyna jaǵymsyz áser etetin eń basty tehnogendi faktorlardyń biri bolǵandyqtan, olardy anyqtap, baǵa berý basqa da tehnogendik faktorlardy anyqtaýǵa, olardy boldyrmaýǵa múmkindik beredi.
İ Taraý
Aqtóbe qalasynyń jalpy beınesi jáne ada aǵzasyna zıandy fızıkaly faktorlardyń túrleri
1. 1 Aqtóbe qalasynyń jalpy beınesi
Aqtóbe qalasy – oblys ortalyǵy – respýblıkanyń eń iri qalalarynyń biri, ony Qazaqstannyń Batys qaqpasy dep ataıdy. Qala 1869 jyly Elek ózeniniń jaǵalaýynda salynǵan jáne salystyrmaly túrde bıik emes taý baýraılarymen oqshaýlanǵan, kórkem dala jazyqtyǵynda ornalasqan.
Aqtóbe – jaqyn jáne alys shetel naryqtaryna deıin shyqqan ataqty eksportqa baǵyttalǵan iri kásiporyndary bar, ónerkásibi damyǵan jáne Óńirlik Ýnıversıtet pen Medısınalyq ýnıversıtetten lıseılerge jáne arnaıy mektepterge deıingi oqý oryndarynyń keń jelisi bar qala.
Oblys halqy 721, 3 myń adamdy quraıdy (2010 jyldyń 1 - mamyry).
Qala halqynyń sany – 393, 1 myń adamdy (55, 5%), al aýyl halqynyń sany – 328, 2 myń adamdy (45, 5%) quraıdy.
Qaladan ońtústikke deıin 90 km qashyqtyqta Máskeý - Tashkent jáne Orsk - Atyraý - Astrahan temir joldar qıylysynda Qandyaǵash temir jol túıini ornalasqan.
Qala respýblıkalyq mańyzy bar jeńilkólik joldarymen Oral, Orynbor, Orsk, Qyzylorda, Hromtaý jáne Atyraý arqyly baılanysqan. Aqtóbe qalasyndaǵy aeroport apatty jaǵdaılarda aýyr áýe ushaqtaryn qabyldaý úshin saqtalym qory bolyp tabylady.
Ónerkásiptik qala ıadrosy eń iri eki kásiporyn feroqorytpa jáne hromdy qosylystar zaýyttary bolyp tabylady. Sonymen qatar mashınajasaý, tamaq ónerkásibi jáne qurylys ónerkásibi damyǵan. Bul saladaǵy eń iri kásiporyndar «Aktúbrentgen», «Avıaremzavod №406 GA», «Transmars» JSHS, «Ramazan» JSHS, «Ómirbek» JSHS, «Stroıdetal» JSHS, «Aqtóbe JEO» JAQ bolyp tabylady.
Sonymen qatar Aqtóbe qalasy Batys Qazaqstannyń eń iri saýda ortalyǵy bolyp tabylady. Tek bólshektik saýdada 6 myń adam jumys isteıdi. Qalada birneshe iri bazarlar men sýpermarketter bar. Kishi bıznes salasyndaǵy jumysshylardyń jalpy sany 38 myń adam bolatyn 14 myńnan astam sýbektiler tirkelgen.
Mádenıet pen óner drama, qýyrshaq teatrlarymen, oblystyq fılarmonıamen, planetarıamen, halyq shyǵarmashylyǵy úıimen, kórkem zalymen, eki murajaımen, 11 kitaphanamen, bes mádenıet úılerimen tanylady. İri sportttyq ǵımaratttardan – 100000 orynǵa arnalǵan fýtbol alańy, 2 júzý alańy, 1500 orynǵa arnalǵan 2 stadıon bar.
Qalada 10 qonaq úı jumys jasaıdy, olardyń ishinde Albıon jáne Samal atty 2 iri qonaq úı keshenderi bar [4].
Qatarynda «SNPS – Aqtóbemunaıgaz», «Uly dýal» AQ, «Qazaqstandyq - Qytaı burǵy kompanıasy» JSHS iri kompanıalary kezdesetin 78 birikken jáne sheteldik kompanıalar qala rezıdentteri bolyp tabylady.
Qaladan alys emes jerlerde Elek jáne Sazdy ózenderindegi sý alqaptaryndaǵy Jylandy - Taý taý baýraı silemi, Qarǵaly ózen alqaby rekreasıalyq aımaqtary qala halqynyń tańdamaly demalys oryndary bolyp tabylady.
Aqtóbe qalasynda óz shyǵaryndylary jáne tógindilerimen qorshaǵan ortaǵa qolaısyz áserin tıgizetin birqatar kásiporyndar bar.
Aqtóbe qalasynyń ónerkásiptik aımaq terıtorıasyndaǵy tabıǵı ortany lastaýdyń negizgi kózderi Aqtóbe hrom qosylystar zaýyty (AHQZ AQ), onyń toǵandary jáne shlam jınaǵyshtary, «Almaty Paýer Konsolıdeıted» aksıonerlik qoǵamynyń Aqtóbelik jylý ortalyǵy (Aqtóbe JEO) jáne onyń sý kúıesin joıý ydysy, «Qazhrom» transulttyq kompanıa» aksıonerlik qoǵamynyń bólimshesi Aqtóbe feroqorytpa zaýyty (AFZ), onyń qoqys úıindisi jáne súzgishtiń eski óristeri bolyp tabylady.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Qyzylorda qalasy, № 211 A. Baıtursynov atyndaǵy orta mekteptiń
