Asqar Toqmaǵambetov "Bıdaı men Qańbaq"
Ádebıettik oqý 2 - synyp
Sabaqtyń taqyryby: A. Toqmaǵambetov. Bıdaı men Qańbaq
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: avtordyń ómiri, shyǵarmashylyǵymen tanystyrý; mysaldyń mazmunyn meńgertý; tárbıelik mánin ashý; bıdaı, qańbaq jaıly jańa maǵlumattar berý; óz oıyn, pikirin dáleldeı bilýge daǵdylandyrý.
Damytýshylyq: oqýshylardy daýystap, durys, mánerlep, keıipkerdiń obrazyna kirip oqýǵa mashyqtandyrý; sóıleý tilin, shyǵarmashylyq qabiletterin damytý.
Tárbıelik: maqtanshaqtyq, ýaqytty bosqa ótkizý, jeńiltektik sıaqty jat minezderden aýlaq bolýǵa úırete otyryp adamgershilik qasıetterge, eńbekke, úlkender eńbegin qurmetteýge tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: jańa bilim berý.
Sabaqtyń túri: sahnalyq sabaq.
Sabaqtyń ádis - tásili: suraq - jaýap, oqý, izdený, toppen jumys, kórnekilik, sahnalaý, BBÚ kestesi, esse.
Sabaqtyń kórnekiligi: A. Toqmaǵambetov sýreti, taqyrypqa baılanysty slaıd, oqý quraldary, kesteler, bıdaı men qańbaqtyń atrıbýttary.
Sabaqtyń barysy
I. Uıymdastyrý kezeńi:
a) oqýshylarmen sálemdesý
á) daıyndyǵyn qadaǵalaý
b) psıhologıalyq daıyndyq
Eńbekti súı, qurmette,
Kerek bolar ómirde,
Eńbek etseń emersiń,
Jaqyn bolshy eńbekke.
II. Úı tapsyrmasyn tekserý kezeńi:
a) Óleńdi jatqa suraý. á) Áýenmen aıtqyzý.
b) Úı tapsyrmasyn qorytyndylaý:
- Óleń sende qandaı kóńil kúı týǵyzdy?
- Kúzgi eńbek túrlerin ata.
- Bizdiń oblysymyz qúzde qandaı dándi daqyldardy jınaıdy?
- Kúzde pisetin baqsha daqyldaryn ata.
III. Jańa sabaqqa daıyndyq kezeńi:
1) Jumbaq sheshkizý.
1. Uzyn murtty sarylar,
Qoıynynda nany bar. (Bıdaı)
2. Sheńber jasap ósedi,
Jelmen birge kóshedi. (Qańbaq)
IV. Maqsat qoıý
Búgingi sabaqtyń maqsaty – «Bıdaı men Qańbaq» atty mysalmen tanysý.
V. Jańa materıaldy túsindirý kezeńi:
1. Jańa aqparattarmen tanysý.
- Asqar Toqmaǵambetov kim?
- Bıdaı týraly ne bilesińder?
- Qańbaq qandaı ósimdik? /Oqýshylardyń jaýaptaryn tyńdaý/
2. BBÚ kestesimen jumys. /Kesteniń «bilemin», «bilgim keledi» bólikterin toltyrý/
Bıdaı Qazaqstanda ósiriledi
Bıdaıdyń túrleri
Odan nan ónimderi jasalady
Qańbaqtyń paıdasy bar ma?
Qańbaq – shóp
A. Toqmaǵambetov – aqyn, jazýshy, jerlesimiz
Nan týraly maqal - mátel, taqpaq
3. Muǵalimniń túsindirmesi. /Slaıd arqyly/
a/ ASQAR TOQMAǴAMBETOV (19. 09. 1905 — 21. 08. 1983 j. j.) Qyzylorda oblysy., Tereńózek aýdany, burynǵy HÚİİİ partıa sıezi atyndaǵy keńsharda dúnıege kelgen — aqyn, jazýshy.
1932 jyly Moskva polıgrafıa ınstıtýtyn bitirgen. Onyń poemalaryn taqyryby, túri jaǵynan tórt topqa bólýge bolady:
1. Keńshar, aýyl ómiri;
2. Elge eńbegi sińgen tarıhı adamdarǵa arnalǵan shyǵarmalary;
3. Otan qorǵaý, erlik;
4. Halyqtar dostyǵy taqyryptary.
Shyǵarmalary: «Bizdiń Sáýle», «Qosh, aman bol», «Bátımanyń haty», «Kút meni», «Súıgen jarǵa», t. b. ánge arnalǵan óleńderi. Toqmaǵambetov proza janrynda «Qyran tuǵyrdan ushady», «Aq - monshaq» (O. Bodyqovpen birge) povesi, «Áke men bala» romany, «Qarbalasta» t. b. Toqtaǵambetov «Jyr kúmbezi» (1975) atty tarıhı romannyń avtory. Aqynnyń alǵashqy satıralyq óleńder jınaǵy «Kúlki - syqaq» 1929 jyldary basyldy. Toqtaǵambetov «Áziret Sultan», «Semafor ashyq», «Eki zań» atty dramalyq shyǵarmalar, «Bárimiz de sondaı bolsaq» kınosenarıı de jazdy. S. Aınıdiń «Quldar» romanyn qazaqshaǵa aýdardy (1953). Marapattaýlary: 1 - dár. Otan soǵysy, 3 ret Eńbek Qyzyl Tý ordenderimen jáne birneshe medaldarmen marapattalǵan.
á/ BIDAI — astyq tuqymdasyna jatatyn asa mańyzdy dándi daqyl. Qazaqstanda 6 túri (Edil bıdaıy, Polsha bıdaıy, kóje bıdaı, jumsaq bıdaı, qatty bıdaı, kóben bıdaı) ósedi, jabaıy túrleri sırek kezdesedi.
Surpyna qaraı bıdaıdyń quramyndaǵy krahmal men kómirsýlardyń mólsheri 50 - 70%- ǵa deıin, aqýyzdar 10%- dan 20%- ǵa deıin jetedi. Sondaı - aq, ósimdik maılary, dárýmender (V1, V2, V6, S, E, RR), mıneraldar (kalıı, kálsı, magnıı, fosfor t. b), ózekter, pektındi zattar, sonymen qatar belsendi fermentter bar.
b/ QAŃBAQ – bir jyldyq shóptesin ósimdik. Qazaqstannyń barlyq óńirinde kezdesedi. Kaspıı, Aral teńizderi atyraýynda, Saryarqanyń shyǵysy men batysynda, Ústúrttiń soltústiginde, Mańǵystaý, Qyzylorda oblystarynda, Moıynqum, Balqash – Alakól oıysynyń saz topyraqty shóldi aımaqtarynda ósedi. Bıikt. 15 – 60 sm. Sabaǵy túbinen bastap butaqtanǵan, butaǵy óte qalyń, tikenegi kóp bolady, tamyr júıesi álsiz. Mal azyǵy, ony ásirese túıe súısinip jeıdi.
Aq qańbaq degen túri — qalampyr tuqymdasyna jatatyn kópjyldyq shóptesin ósimdik. Qazaqstannyń qumdy dalalarynda, ózen jaǵalarynda, taqyrlanǵan jerlerde ósedi. 1 ga jerden 40 — 50 s pishen alynady. Tamyr untaǵy jún jýýǵa, sabyn, shampýn óndirý ónerkásibine qoldanylady. Shóbiniń tunbasyn baýyr aýrýyn emdeýge paıdalanady.
4. Oqýlyqpen jumys.
a/. Oqyp, taldaý.
Mysaldy oqyp, mazmunyn ashyp, taldaý.
Suraqtarǵa jaýap alý.
- Durys aıtqan bıdaı ma, qańbaq pa?
- Bıdaıdyń qandaı paıdasy bar?
- Nan qalaı jasalatynyn aıt.
- Tómengi sózder qaı keıipkerge baılanysty aıtylǵan?
«Onda qandaı salmaq bolsyn!»
«Ýf» dese, ushasyń,
«Sýf» dese, qonasyń.
Usharyńdy jel bilip,
Qonaryńdy saı bilip,
Saıran salyp júrgeniń.
Jıǵanymyz dán,
Aınalamyz tolǵan án.
Abyroı da, dańq ta,
Erlik te, jeńis te –
Barlyǵy osy egiste.
Kóktemde shyǵyp,
Kúz bolsa buǵyp.
2. Sergitý sáti. Kók aspandy sharlaımyz,
Ushqan qusty sanaımyz
Úshburysh bop tyrnalar,
Kók júzinde jorǵalar.
VI Jańa materıaldy meńgergenin bekitý kezeńi:
1. Oqýshylarǵa oqytý:
a/ İshteı oqý. á/ Daýystap, tizbekteı oqý. b/ Rólmen oqý.
á/ Toppen jumys.
1 - top. Qańbaqqa minezdeme ber.
2 - top. Bıdaıǵa minezdeme ber.
3 - top. Mysaldy sahnalap kórsetińder.
2. Dáptermen jumys. Dápterlerine jazady.
Nanǵa baılanysty tyıym sózder jazǵyzý.
« Nandy baspa. Ysyrap qylma. Jegennen qalǵan nandy jerge tastama, obal bolady. Nandy bir qolyńmen úzbe».
3. Qorytý.
- Sabaqta ne jaıly áńgimeledik?
Kestemen jumys. (BBÚ) Kesteniń «úırendim» bóligin toltyrý
............ Qazaqstanda bıdaıdyń 6 túri ósiriledi
(Edil bıdaıy, Polsha bıdaıy, kóje bıdaı, jumsaq bıdaı, qatty bıdaı, kóben bıdaı).
Quramynda mıneraldar bar (kalıı, kálsı, magnıı, fosfor t. b).
Qańbaq - mal azyǵy; oblysymyzda ósedi; tamyr untaǵy jún jýýǵa, sabyn, shampýn óndirý ónerkásibine qoldanylady. Shóbiniń tunbasyn baýyr aýrýyn emdeýge paıdalanady.
Maqtanshaqtyq, sózýarlyq, óz qadirin bilmeý, jeńiltektik, ýaqytty bosqa ótkizý – jaman ádet.
VII. Oqýshylardy baǵalaý: Belsendi qatysqan oqýshylardy baǵalaý
VIII. Úıge tapsyrma berý:
1. Mysaldy mánerlep oqyp kelý, óleńdi óz sózimen baıandaýǵa daıyndalý.
2. « Eger, men qańbaq bolsam,...» esse jazý
Sabaqtyń taqyryby: A. Toqmaǵambetov. Bıdaı men Qańbaq
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: avtordyń ómiri, shyǵarmashylyǵymen tanystyrý; mysaldyń mazmunyn meńgertý; tárbıelik mánin ashý; bıdaı, qańbaq jaıly jańa maǵlumattar berý; óz oıyn, pikirin dáleldeı bilýge daǵdylandyrý.
Damytýshylyq: oqýshylardy daýystap, durys, mánerlep, keıipkerdiń obrazyna kirip oqýǵa mashyqtandyrý; sóıleý tilin, shyǵarmashylyq qabiletterin damytý.
Tárbıelik: maqtanshaqtyq, ýaqytty bosqa ótkizý, jeńiltektik sıaqty jat minezderden aýlaq bolýǵa úırete otyryp adamgershilik qasıetterge, eńbekke, úlkender eńbegin qurmetteýge tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: jańa bilim berý.
Sabaqtyń túri: sahnalyq sabaq.
Sabaqtyń ádis - tásili: suraq - jaýap, oqý, izdený, toppen jumys, kórnekilik, sahnalaý, BBÚ kestesi, esse.
Sabaqtyń kórnekiligi: A. Toqmaǵambetov sýreti, taqyrypqa baılanysty slaıd, oqý quraldary, kesteler, bıdaı men qańbaqtyń atrıbýttary.
Sabaqtyń barysy
I. Uıymdastyrý kezeńi:
a) oqýshylarmen sálemdesý
á) daıyndyǵyn qadaǵalaý
b) psıhologıalyq daıyndyq
Eńbekti súı, qurmette,
Kerek bolar ómirde,
Eńbek etseń emersiń,
Jaqyn bolshy eńbekke.
II. Úı tapsyrmasyn tekserý kezeńi:
a) Óleńdi jatqa suraý. á) Áýenmen aıtqyzý.
b) Úı tapsyrmasyn qorytyndylaý:
- Óleń sende qandaı kóńil kúı týǵyzdy?
- Kúzgi eńbek túrlerin ata.
- Bizdiń oblysymyz qúzde qandaı dándi daqyldardy jınaıdy?
- Kúzde pisetin baqsha daqyldaryn ata.
III. Jańa sabaqqa daıyndyq kezeńi:
1) Jumbaq sheshkizý.
1. Uzyn murtty sarylar,
Qoıynynda nany bar. (Bıdaı)
2. Sheńber jasap ósedi,
Jelmen birge kóshedi. (Qańbaq)
IV. Maqsat qoıý
Búgingi sabaqtyń maqsaty – «Bıdaı men Qańbaq» atty mysalmen tanysý.
V. Jańa materıaldy túsindirý kezeńi:
1. Jańa aqparattarmen tanysý.
- Asqar Toqmaǵambetov kim?
- Bıdaı týraly ne bilesińder?
- Qańbaq qandaı ósimdik? /Oqýshylardyń jaýaptaryn tyńdaý/
2. BBÚ kestesimen jumys. /Kesteniń «bilemin», «bilgim keledi» bólikterin toltyrý/
Bıdaı Qazaqstanda ósiriledi
Bıdaıdyń túrleri
Odan nan ónimderi jasalady
Qańbaqtyń paıdasy bar ma?
Qańbaq – shóp
A. Toqmaǵambetov – aqyn, jazýshy, jerlesimiz
Nan týraly maqal - mátel, taqpaq
3. Muǵalimniń túsindirmesi. /Slaıd arqyly/
a/ ASQAR TOQMAǴAMBETOV (19. 09. 1905 — 21. 08. 1983 j. j.) Qyzylorda oblysy., Tereńózek aýdany, burynǵy HÚİİİ partıa sıezi atyndaǵy keńsharda dúnıege kelgen — aqyn, jazýshy.
1932 jyly Moskva polıgrafıa ınstıtýtyn bitirgen. Onyń poemalaryn taqyryby, túri jaǵynan tórt topqa bólýge bolady:
1. Keńshar, aýyl ómiri;
2. Elge eńbegi sińgen tarıhı adamdarǵa arnalǵan shyǵarmalary;
3. Otan qorǵaý, erlik;
4. Halyqtar dostyǵy taqyryptary.
Shyǵarmalary: «Bizdiń Sáýle», «Qosh, aman bol», «Bátımanyń haty», «Kút meni», «Súıgen jarǵa», t. b. ánge arnalǵan óleńderi. Toqmaǵambetov proza janrynda «Qyran tuǵyrdan ushady», «Aq - monshaq» (O. Bodyqovpen birge) povesi, «Áke men bala» romany, «Qarbalasta» t. b. Toqtaǵambetov «Jyr kúmbezi» (1975) atty tarıhı romannyń avtory. Aqynnyń alǵashqy satıralyq óleńder jınaǵy «Kúlki - syqaq» 1929 jyldary basyldy. Toqtaǵambetov «Áziret Sultan», «Semafor ashyq», «Eki zań» atty dramalyq shyǵarmalar, «Bárimiz de sondaı bolsaq» kınosenarıı de jazdy. S. Aınıdiń «Quldar» romanyn qazaqshaǵa aýdardy (1953). Marapattaýlary: 1 - dár. Otan soǵysy, 3 ret Eńbek Qyzyl Tý ordenderimen jáne birneshe medaldarmen marapattalǵan.
á/ BIDAI — astyq tuqymdasyna jatatyn asa mańyzdy dándi daqyl. Qazaqstanda 6 túri (Edil bıdaıy, Polsha bıdaıy, kóje bıdaı, jumsaq bıdaı, qatty bıdaı, kóben bıdaı) ósedi, jabaıy túrleri sırek kezdesedi.
Surpyna qaraı bıdaıdyń quramyndaǵy krahmal men kómirsýlardyń mólsheri 50 - 70%- ǵa deıin, aqýyzdar 10%- dan 20%- ǵa deıin jetedi. Sondaı - aq, ósimdik maılary, dárýmender (V1, V2, V6, S, E, RR), mıneraldar (kalıı, kálsı, magnıı, fosfor t. b), ózekter, pektındi zattar, sonymen qatar belsendi fermentter bar.
b/ QAŃBAQ – bir jyldyq shóptesin ósimdik. Qazaqstannyń barlyq óńirinde kezdesedi. Kaspıı, Aral teńizderi atyraýynda, Saryarqanyń shyǵysy men batysynda, Ústúrttiń soltústiginde, Mańǵystaý, Qyzylorda oblystarynda, Moıynqum, Balqash – Alakól oıysynyń saz topyraqty shóldi aımaqtarynda ósedi. Bıikt. 15 – 60 sm. Sabaǵy túbinen bastap butaqtanǵan, butaǵy óte qalyń, tikenegi kóp bolady, tamyr júıesi álsiz. Mal azyǵy, ony ásirese túıe súısinip jeıdi.
Aq qańbaq degen túri — qalampyr tuqymdasyna jatatyn kópjyldyq shóptesin ósimdik. Qazaqstannyń qumdy dalalarynda, ózen jaǵalarynda, taqyrlanǵan jerlerde ósedi. 1 ga jerden 40 — 50 s pishen alynady. Tamyr untaǵy jún jýýǵa, sabyn, shampýn óndirý ónerkásibine qoldanylady. Shóbiniń tunbasyn baýyr aýrýyn emdeýge paıdalanady.
4. Oqýlyqpen jumys.
a/. Oqyp, taldaý.
Mysaldy oqyp, mazmunyn ashyp, taldaý.
Suraqtarǵa jaýap alý.
- Durys aıtqan bıdaı ma, qańbaq pa?
- Bıdaıdyń qandaı paıdasy bar?
- Nan qalaı jasalatynyn aıt.
- Tómengi sózder qaı keıipkerge baılanysty aıtylǵan?
«Onda qandaı salmaq bolsyn!»
«Ýf» dese, ushasyń,
«Sýf» dese, qonasyń.
Usharyńdy jel bilip,
Qonaryńdy saı bilip,
Saıran salyp júrgeniń.
Jıǵanymyz dán,
Aınalamyz tolǵan án.
Abyroı da, dańq ta,
Erlik te, jeńis te –
Barlyǵy osy egiste.
Kóktemde shyǵyp,
Kúz bolsa buǵyp.
2. Sergitý sáti. Kók aspandy sharlaımyz,
Ushqan qusty sanaımyz
Úshburysh bop tyrnalar,
Kók júzinde jorǵalar.
VI Jańa materıaldy meńgergenin bekitý kezeńi:
1. Oqýshylarǵa oqytý:
a/ İshteı oqý. á/ Daýystap, tizbekteı oqý. b/ Rólmen oqý.
á/ Toppen jumys.
1 - top. Qańbaqqa minezdeme ber.
2 - top. Bıdaıǵa minezdeme ber.
3 - top. Mysaldy sahnalap kórsetińder.
2. Dáptermen jumys. Dápterlerine jazady.
Nanǵa baılanysty tyıym sózder jazǵyzý.
« Nandy baspa. Ysyrap qylma. Jegennen qalǵan nandy jerge tastama, obal bolady. Nandy bir qolyńmen úzbe».
3. Qorytý.
- Sabaqta ne jaıly áńgimeledik?
Kestemen jumys. (BBÚ) Kesteniń «úırendim» bóligin toltyrý
............ Qazaqstanda bıdaıdyń 6 túri ósiriledi
(Edil bıdaıy, Polsha bıdaıy, kóje bıdaı, jumsaq bıdaı, qatty bıdaı, kóben bıdaı).
Quramynda mıneraldar bar (kalıı, kálsı, magnıı, fosfor t. b).
Qańbaq - mal azyǵy; oblysymyzda ósedi; tamyr untaǵy jún jýýǵa, sabyn, shampýn óndirý ónerkásibine qoldanylady. Shóbiniń tunbasyn baýyr aýrýyn emdeýge paıdalanady.
Maqtanshaqtyq, sózýarlyq, óz qadirin bilmeý, jeńiltektik, ýaqytty bosqa ótkizý – jaman ádet.
VII. Oqýshylardy baǵalaý: Belsendi qatysqan oqýshylardy baǵalaý
VIII. Úıge tapsyrma berý:
1. Mysaldy mánerlep oqyp kelý, óleńdi óz sózimen baıandaýǵa daıyndalý.
2. « Eger, men qańbaq bolsam,...» esse jazý
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Zat esimniń jekeshe jáne kópshe túrleri
