Astana tarıhyn oqytyp-úırený arqyly «Máńgilik el» ıdeıasyn júzege asyrý
«Búgingi urpaqtyń zańǵar muraty – tarıh tórinen tıesili oryn alǵan, ózgelermen terezesi teń, órkenıetti, ómirsheń el – Qazaqstannyń myzǵymas tuǵyryn qalyptastyrý. Biz qazir sol ıgilikti qoǵamnyń laıyqty irgetasyn qalaý úshin eńbek etip jatyrmyz. Sony senderge amanattaıtyn bolamyz» degen sózdi N. Nazarbaev 1997 jyly aıtqan edi.
Sodan bergi 20 jylǵa jýyq ýaqytta táýelsizdiktiń tuǵyry bekip, egemen eldiń eńsesi bıiktedi, álemniń barlyǵyna derlik atyn tanıtyn elge aınaldy. Munyń bári qazaq halqynyń jáne qazaqstandyqtardyń basyn birlik pen yntymaqta jarastyra bilgen Elbasynyń kóregen saıasaty arqasynda múmkin boldy.
«Men qoǵamda «Qazaq eliniń ulttyq ıdeıasy qandaı bolýy kerek?» degen saýal jıi talqyǵa túsetinin kórip júrmin. Biz úshin bolashaǵymyzǵa baǵdar etetin, ultty uıystyryp, uly maqsattarǵa jeteleıtin ıdeıa bar. Ol - Máńgilik El ıdeıasy» degen sóz búgin basty qaǵıdaǵa aınaldy. Osy bir uly maqsatty iske asyratyn, eń aldymen qazaq azamaty bolýy tıis. Al ıdeıa otbasynda, bilim mekemelerinde jan - jaqty jáne toqtaýsyz júıeli túrde júrgizilýi kerek» degen tujyrymdamasy Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń jyl saıynǵy Joldaýlary men halyqpen bolǵan kezdesýlerdiń barlyǵynda kórinis tabatyn.
2012 jyly 5 maýsymda L. N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetinde QR Memlekettik hatshysy Marat Tájınniń tóraǵalyǵymen qazaqtyń ulttyq tarıhyn zerdeleý jónindegi vedomstvoaralyq keńeıtilgen otyrysta Elbasynyń usynysymen «Tarıh tolqynyndaǵy halyq» atty arnaýly baǵdarlamanyń maqsaty - qazaqtyń ulttyq tarıhynyń kókjıegin keńeıtý, ulttyń jańa tarıhı dúnıetanymyn qalyptastyrý ekenin aıtty. Ol tól tarıhymyzdy zerdeleýde basty kóńil bóletin jaıttarǵa toqtaldy.
Bul úshin eń aldymen orta mektepter men joǵary oqý oryndarynda tarıhty oqytýdyń zamanaýı zertteý tásilderi men oqytý ádisterine negizdelgen qazirgi zamanǵy jáne ǵylymı birtutas memlekettik standarty jasalýy kerek. Jumys 5 bólikte qarastyrylýy kerek: 1). Ulttyq tarıh qoǵamdyq ǵylymdardyń arasynda negizgi salaǵa aınalýy tıis; 2). Qazaqstan tarıhynyń ortaq tujyrymdamasy jasalýy tıis; 3). Qazaqstan týraly elimizdegi jáne shet elderdegi tarıhı materıaldar jınaqtalyp, júıelenýi tıis; 4). Orta azıalyq nomadtyq órkenıetti zertteýge aıryqsha mán berilýi tıis; 5). Tarıhı sapaly oqýlyqtardy daıarlaý máselesi.
«Bul - tarıhı jady men tarıhı ádilettilikti qalpyna keltirý jolyndaǵy aýqymdy jumystardyń basy. Qazirgi memleketimizdiń qalyptasqan belesinde biz óz tarıhymyzdy búgingi zaman bıiginen kórsetýge tıistimiz» dedi Memlekettik hatshy. Árbir adamdy óz tarıhyn jete bilýge, qurmetteýge úndegen osy qujat, ásirese bilim salasyndaǵy mamandarǵa mol jaýapkershilik júktedi. Osy rette, sabaqta jáne sabaqtan tys is - sharalarda táýelsiz eldiń tarıhyn Elbasy shyǵarmalaryn oqytý arqyly oqýshylarǵa tanytýǵa ábden bolady. Jáne bul jumyspen tek tarıhshylar ǵana emes, barlyq pán muǵalimi aınalysýy kerek.
Taǵy bir aıta ketetin jaıt – balabaqshadan bastap, JOO stýdentterine deıin Elbasynyń adamı - azamattyq tulǵasyn úlgi etip, onyń adamgershilik qasıetterin bilim salasyndaǵy jeke tulǵa tárbıesinde ónege etýdi jolǵa qoıý kerek. Máselen, balabaqsha búldirshinderine Astana qalasynyń kóshe, ǵımarattarynyń tarıhynan, ataqty adamdardyń ómirinen qysqa áńgimeler qurastyryp tanystyrý kerek. Ózderi tárbıelenip jatqan balabaqshanyń qashan salynǵany, «Altyn sandyq», «Alpamys», «Altyn dán», «Álem», «Taıbýryl» dep atalýynyń syry nede, sol balabaqsha ornalasqan Respýblıka, Abylaı han, Bógenbaı batyr, Táýelsizdik t. b. dańǵyldary men Beıbitshilik, Dostyq, Sh. Ýálıhanov, S. Seıfýllın t. b. kósheleriniń atalý sebepterin qyzyqty málimettermen tanystyrý nátıjeli bolmaq. Sondaı - aq, mektep oqýshylarynyń árbir sabaqta barlyq pán boıynsha, Qazaqstan memleketiniń tarıhy men búgingi tynys - tirshiliginen maǵlumat beretin aqparattar keńinen paıdalanylýy kerek. Mysaly, Qazaqstan tarıhy, ádebıet sabaqtarynda «Uıǵyr halqynda «jigit basyn» saılaý dástúri bar. Onyń tarıhy tereńge tartady. Bas bolyp saılanǵan jigit sol birge turyp jatqan adamdardyń barlyq isi: sharýasy, salt - dástúriniń saqtaýy, toı - tomalaq ótkizip, ólim - jitimdi jóneltýi – bári - bári úshin jaýap beredi, uıymdastyrady, al jurty oǵan sózsiz baǵynady, aıtqanyn múltiksiz oryndaıdy. Eger jigit basy júktelgen mindetti oryndamasa, halyq ony dereý alyp tastaıdy». Bul ejelgi dástúrdiń qazirgi ózin - ózi basqarý múddesimen uqsastyǵy men aıyrmashylyǵyn salystyr. Qazaq halqynda bul qalaı atalady? Degen tapsyrmalar oqýshyny izdenýge, ózinshe oı túıýge, salystyrýǵa úıretse, Elbasynyń «... Beste me ekem, álde jeti jastamyn ba... Mende bir qupıa arman boldy. Munar basqan kógildir kóp taýlardyń tym bolmasa eń berisiniń shyńyna bir shyqsam shirkin dep kókseıtinmin.
Biraq, qóz arbaǵan álgi shyńǵa on tórt jasymda taban tiregenim jadymda. Sol jerde turyp men bárin kórdim... jer táninde sala - sala bolyp jatqan alyp kúre tamyrlar sıaqty jyralar men saılar; bizdiń aýyl men kórshi aýyldardyń túımedeı bolyp aǵarańdaǵan úıleri; burań qaqqan san - tarap joldar; shoq - shoq qyzǵaldaqqa bókken kók maısa belder; kúreń dalanyń betindegi jamaý sıaqty júgeri alqabynyń tórtburysh sap - sarǵysh tanaptary... bári - bári kóz aldymda, etek tusta jaıyla kósilip jatty» - degen esteligin geografıa, tabıǵattaný, dúnıetaný pánderinde paıdalanyp, oqýshylardyń arman - maqsatyn anyqtaý, týǵan jerdi súıý, tabıǵatyn qorǵaý qasıetterine tárbıeleýde qoldaný – ár muǵalimniń shyǵarmashylyq sheberligine baılanysty.
1997 jyly shyqqan Q. Álimqulov pen M. Qasymbekovtyń «Nursultan dep at qoıdym...» kitabynda:
Qurmettep qalasy da, dalasy da,
Sanaıdy dúıim jurttyń panasyna.
Alashtyń ardaq tutqan azamaty,
Atyńdy enshilepti balasyna,- degen óleń shýmaǵy bar.
Sol jyldary 18 ulttyń balasyna esimi berilgen úsh Nursultan Nazarbaev, úsh Nursultan Ábishulynyń sany qazir qanshaǵa jetkenin bilý de balalarǵa qyzyqty bolar edi. Zertteý - izdený jumysy osydan bastalady.
Sondaı - aq, «Astanany aýystyrý – sózsiz tosyn da sırek oqıǵa. Qonys aýdarý da adam ómirindegi aıryqsha oqıǵa sanalady. Keıbir adamdarda esh ýaqytta kóshýge degen qajettilik týmaıdy, endi bireýler jıi kóship - qonýǵa qumar. Memleketter de ózderiniń bas qalalaryn aýystyryp jatady. Jáne osyndaı aýystyrýdyń qajettiligi el turǵyndarynyń qalaýyna qaraǵanda, memlekettiń paıdasynan jıirek týyndaıdy» degen Elbasynyń sózin siz qalaı túsindiresiz? Birneshe dálel keltirińiz degen tapsyrma bere otyryp, «HH ǵasyrda tutas bes qala bizdiń memleketimizdiń astanasy bolyp belgilendi», «1920 jyly QAKSRdiń astanasy – Orynbor qalasy boldy. Respýblıkanyń ońtústigindegi qazaqtar úshin Orynbor alys bolýy – astanany kóshirý qajettiligin týǵyzdy. Úmitkerler retinde – Aqtóbe, Semeı, Aqmola, Shymkent, Áýlıeata jáne Aqmeshit qalalary usynyldy» degen málimetti qazirgi Astanaǵa kóshirý kezindegi saıası - áleýmettik, ekonomıkalyq faktilermen salystyr. «1832 jylǵy 22 tamyzda Aqmola prıkazy men syrtqy okrýg resmı túrde ashyldy. Ashylý saltanatynda báıge, kúres, aqyndar aıtysy ótkizildi. Barlyq zeńbirekterden 31 dúrkin artılerıa salúti atyldy», «Qalada eki mektep - kazak mektebi men meshit janyndaǵy medrese, bir maı qorytatyn kásiporyn, eki ustahana, eki nan ónimderin satatyn dúken, bir sharap jertólesi men on bir ishimdik mekemesi boldy. Birte - birte óse kele, bekinis 1845 jyly Aqmola beketine aınaldy. Saýdagerlerdiń sany - 1236 adamǵa jetti. Qala mártebesi Aqmola stanısasyna Reseı ımperıasynyń İshki ister mınıstrliginiń 1862 jylǵy 7 mamyrdaǵy sheshimimen berildi. 1869 jyly Aqmolada 5172 adam turdy, al 1910 jyly halyq sany túrli ulttaǵy 13 000 sanǵa jetti», «1925 jyly15 - 19 sáýirde Aqmeshitte V sezd ótti, Aqmeshit Qyzylorda bolyp ózgertilip, astanaǵa aınaldy», «1927 jyly Transsibir temirjol magıstrali salyndy, ol Almaty arqyly ótetin. Sondyqtan, astana Almatyǵa kóshirildi»
«Avstralıanyń astanasy bolýǵa Melbýrn men Sıdneı qalalary talasty. 1913 jyly astana bolyp Kanberra tańdaldy», «1998 jyly 6 mamyrda Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń jarlyǵyna sáıkes Aqmola Astana bolyp atalatyn boldy», «1998 jyly IýNESKO sheshimi boıynsha Qazaqstan astanasyna medal berilip «Álem qalasy» joǵary ataǵy berildi» degen málimetti oqýshylardyń talqysyna salyp, HH ǵasyrda tutas bes qalanyń bizdiń memleketimizdiń astanasy bolyp belgilenýin salystyrý, mysal keltirý arqyly sheshim shyǵarýǵa, qorytyndylaýǵa, óz oıyn dáleldeýge úıretýde – búgingi oqýshy boıynda quzyrettilikti qalyptastyrýdyń bir joly bolmaq.
2009 jyldan beri mektepterde engizilgen «Dintaný negizderi» páni sabaǵynda Elbasynyń «Óz ata - anamnyń naǵyz musylman bolǵanyn bilemin. Olar meni musylmandyq rýhynda tárbıeledi. Jáne ateısik baǵyttaǵy ótkenimizge qaramastan, biz óz dinimizdi saqtaı bildik. Bizdi arab tilinde oqytqan joq, mektepte bizge Qurandy tanytyp, namaz oqýdy úıretken emes. Sondyqtan men jáne meniń býynym mundaı tálim ala almadyq. Biraq, biz ózimizdi musylmanbyz dep esepteımiz. Muhamed paıǵambarǵa ishteı senemiz. Biz Qasıetti Quran sózine senemiz» Birikken Arab Emıraty «Galf Nús» gazeti men «Arabsat» teledıdaryna bergen suhbatyn paıdalaný da ózekti.
Mektepterde kóp paıdalanyp júrgen oqytýdyń túrleri, sabaq túrin belgileý muǵalimniń tereń bilimine, iskerligine, shyǵarmashylyq qabiletine baılanysty. Sabaqtyń qandaı túri tańdalsa da, eń negizgisi oqýshylardy derbestikke, belsendilikke, oıshyldyqqa, iskerlikke úıretý, alǵan bilimi senimine, dúnıetanymyna aınalýyn úzdiksiz kózdeý bolsa, N. Nazarbaevtyń eńbekterinde, jyl saıynǵy halyqqa arnaǵan Joldaýlarynda azamattardyń boıynda joǵary patrıottyq sanany, eli, halqy úshin maqtanysh sezimin qalyptastyrýdy basty murat etý kerektigin talmaı aıtyp keledi. Ásirese, Elbasynyń halyqtyń maqal - mátelderin orynymen qodanýynyń ózinen kóp nársege úırenýge bolady.
*Taqqa talasýshy kóp, jarasýshy az.
*Hannyń taǵy shaıqalsa, halyqtyń baǵy shaıqalady.
*Ákege ul bolý - arbaǵa jegilý, halyqqa ul bolý – armanǵa jegilý.
*Handa qyryq kisiniń aqyly bar.
*Bir adam taqqa otyrsa, qyryq adam atqa otyrady.
*Tozǵan qazdy toptanǵan qarǵa alady.
*Zamanyna qaraı amaly.
Elbasy eńbekterinen yntymaq pen birlikke, dostyq pen tatýlyqqa úndegen tárbıelik taǵylym mol mysaldardy óte kóp keltirýge bolady.
... Maǵan halqym osyndaı ótpeli kezeńde óziniń tizginin ustatty. Bul - ońaı sharýa emes. Búkil qazaqstandyqtar bolyp uıymshyldyq tanytýymyz qajet. Jáne de elimmen pikirlesýdiń osy múmkindigin paıdalana otyryp, erteńgi bolashaǵymyz – jastarǵa degen erekshe kózqarasymdy taǵy da qaıtalamaqpyn. Keler úshinshi myńjyldyqta ómir súrý baqyty jastardyń mańdaıyna jazylǵan. Jastardyń óz bolashaqtarynyń, jaqsy turmystarynyń negizin ózderi qalaýǵa aıanbaı jumylatyn ýaqyty keldi.... Birligimizdi, Eldigimizdi saqtaı bileıik» (Prezıdenttik telefon jelisi. 1991j.) degen sózin eske alsaq, 20 - dan asyp, jelkildep ósken táýelsizdiktiń qurdastaryn mysalǵa kóptep keltirýge bolady. Óıtkeni, olar, óz aramyzda, qasymyzda ómir súrip jatyr.
N. Nazarbaevtyń eńbekteriniń arasynda «Eýrazıa júreginde» kitabyndaǵy « Almaty kókjıegi», «Astana ajary», «Ataýlar kerýeni», «Óńirlik órleý ózegi», «Tarıhtan tanabynda tańba qalǵan», «E l qondyrdyq Esilge», «Esildiń oń jaǵasy, sol jaǵasy», « Máýeli báıterek», « Astananyń bas qalqany», «Ejelgi qonys, eski jurt» osyndaı kóptegen taraýlaryn taqyryp etip alyp, sabaqta paıdalaný arqyly kókireginde máńgilik eldiń alaýy mazdaǵan, qaısar da tabandy ul, jaısań da jany jaqsylyqqa ińkár qazaq qyzynyń tárbıeleýdiń mańyzy zor.
«N. Nazarbaevtyń el erteńin oılaýdaǵy aqyl - oı ozyqtyǵyna, sol arqyly saralanatyn aıryqsha eki qasıeti bar. Onyń alǵashqysy - sabyrly da sańlaq saıasatkerligi, ekinshisi - bolashaqty boljaı biletindigi, ári sol baılamdary boıynsha batyl qadamdarǵa barýy» dep baǵa bergen Orazaly Aısınniń sózine esh talas joq. (168 - bet).
Qorytyndylaı kele senimmen aıtarym, júzdegen ult pen ulystyń basy qosylǵan, dini men dili, tili men mádenıeti ártúrli ókildi biriktirip, úsh júz qazaqtyń maqsat - múddesin bir arnaǵa toǵystyra bilgen Qazaqstan Respýblıkasynyń tuńǵysh Prezıdenti N. Nazarbaevtyń ómiri men eńbek joly, sóz joq kez kelgen azamatqa adamgershilik turǵydan, el basqarý óneri - úlgi bolarlyq.
Sodan bergi 20 jylǵa jýyq ýaqytta táýelsizdiktiń tuǵyry bekip, egemen eldiń eńsesi bıiktedi, álemniń barlyǵyna derlik atyn tanıtyn elge aınaldy. Munyń bári qazaq halqynyń jáne qazaqstandyqtardyń basyn birlik pen yntymaqta jarastyra bilgen Elbasynyń kóregen saıasaty arqasynda múmkin boldy.
«Men qoǵamda «Qazaq eliniń ulttyq ıdeıasy qandaı bolýy kerek?» degen saýal jıi talqyǵa túsetinin kórip júrmin. Biz úshin bolashaǵymyzǵa baǵdar etetin, ultty uıystyryp, uly maqsattarǵa jeteleıtin ıdeıa bar. Ol - Máńgilik El ıdeıasy» degen sóz búgin basty qaǵıdaǵa aınaldy. Osy bir uly maqsatty iske asyratyn, eń aldymen qazaq azamaty bolýy tıis. Al ıdeıa otbasynda, bilim mekemelerinde jan - jaqty jáne toqtaýsyz júıeli túrde júrgizilýi kerek» degen tujyrymdamasy Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń jyl saıynǵy Joldaýlary men halyqpen bolǵan kezdesýlerdiń barlyǵynda kórinis tabatyn.
2012 jyly 5 maýsymda L. N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa ulttyq ýnıversıtetinde QR Memlekettik hatshysy Marat Tájınniń tóraǵalyǵymen qazaqtyń ulttyq tarıhyn zerdeleý jónindegi vedomstvoaralyq keńeıtilgen otyrysta Elbasynyń usynysymen «Tarıh tolqynyndaǵy halyq» atty arnaýly baǵdarlamanyń maqsaty - qazaqtyń ulttyq tarıhynyń kókjıegin keńeıtý, ulttyń jańa tarıhı dúnıetanymyn qalyptastyrý ekenin aıtty. Ol tól tarıhymyzdy zerdeleýde basty kóńil bóletin jaıttarǵa toqtaldy.
Bul úshin eń aldymen orta mektepter men joǵary oqý oryndarynda tarıhty oqytýdyń zamanaýı zertteý tásilderi men oqytý ádisterine negizdelgen qazirgi zamanǵy jáne ǵylymı birtutas memlekettik standarty jasalýy kerek. Jumys 5 bólikte qarastyrylýy kerek: 1). Ulttyq tarıh qoǵamdyq ǵylymdardyń arasynda negizgi salaǵa aınalýy tıis; 2). Qazaqstan tarıhynyń ortaq tujyrymdamasy jasalýy tıis; 3). Qazaqstan týraly elimizdegi jáne shet elderdegi tarıhı materıaldar jınaqtalyp, júıelenýi tıis; 4). Orta azıalyq nomadtyq órkenıetti zertteýge aıryqsha mán berilýi tıis; 5). Tarıhı sapaly oqýlyqtardy daıarlaý máselesi.
«Bul - tarıhı jady men tarıhı ádilettilikti qalpyna keltirý jolyndaǵy aýqymdy jumystardyń basy. Qazirgi memleketimizdiń qalyptasqan belesinde biz óz tarıhymyzdy búgingi zaman bıiginen kórsetýge tıistimiz» dedi Memlekettik hatshy. Árbir adamdy óz tarıhyn jete bilýge, qurmetteýge úndegen osy qujat, ásirese bilim salasyndaǵy mamandarǵa mol jaýapkershilik júktedi. Osy rette, sabaqta jáne sabaqtan tys is - sharalarda táýelsiz eldiń tarıhyn Elbasy shyǵarmalaryn oqytý arqyly oqýshylarǵa tanytýǵa ábden bolady. Jáne bul jumyspen tek tarıhshylar ǵana emes, barlyq pán muǵalimi aınalysýy kerek.
Taǵy bir aıta ketetin jaıt – balabaqshadan bastap, JOO stýdentterine deıin Elbasynyń adamı - azamattyq tulǵasyn úlgi etip, onyń adamgershilik qasıetterin bilim salasyndaǵy jeke tulǵa tárbıesinde ónege etýdi jolǵa qoıý kerek. Máselen, balabaqsha búldirshinderine Astana qalasynyń kóshe, ǵımarattarynyń tarıhynan, ataqty adamdardyń ómirinen qysqa áńgimeler qurastyryp tanystyrý kerek. Ózderi tárbıelenip jatqan balabaqshanyń qashan salynǵany, «Altyn sandyq», «Alpamys», «Altyn dán», «Álem», «Taıbýryl» dep atalýynyń syry nede, sol balabaqsha ornalasqan Respýblıka, Abylaı han, Bógenbaı batyr, Táýelsizdik t. b. dańǵyldary men Beıbitshilik, Dostyq, Sh. Ýálıhanov, S. Seıfýllın t. b. kósheleriniń atalý sebepterin qyzyqty málimettermen tanystyrý nátıjeli bolmaq. Sondaı - aq, mektep oqýshylarynyń árbir sabaqta barlyq pán boıynsha, Qazaqstan memleketiniń tarıhy men búgingi tynys - tirshiliginen maǵlumat beretin aqparattar keńinen paıdalanylýy kerek. Mysaly, Qazaqstan tarıhy, ádebıet sabaqtarynda «Uıǵyr halqynda «jigit basyn» saılaý dástúri bar. Onyń tarıhy tereńge tartady. Bas bolyp saılanǵan jigit sol birge turyp jatqan adamdardyń barlyq isi: sharýasy, salt - dástúriniń saqtaýy, toı - tomalaq ótkizip, ólim - jitimdi jóneltýi – bári - bári úshin jaýap beredi, uıymdastyrady, al jurty oǵan sózsiz baǵynady, aıtqanyn múltiksiz oryndaıdy. Eger jigit basy júktelgen mindetti oryndamasa, halyq ony dereý alyp tastaıdy». Bul ejelgi dástúrdiń qazirgi ózin - ózi basqarý múddesimen uqsastyǵy men aıyrmashylyǵyn salystyr. Qazaq halqynda bul qalaı atalady? Degen tapsyrmalar oqýshyny izdenýge, ózinshe oı túıýge, salystyrýǵa úıretse, Elbasynyń «... Beste me ekem, álde jeti jastamyn ba... Mende bir qupıa arman boldy. Munar basqan kógildir kóp taýlardyń tym bolmasa eń berisiniń shyńyna bir shyqsam shirkin dep kókseıtinmin.
Biraq, qóz arbaǵan álgi shyńǵa on tórt jasymda taban tiregenim jadymda. Sol jerde turyp men bárin kórdim... jer táninde sala - sala bolyp jatqan alyp kúre tamyrlar sıaqty jyralar men saılar; bizdiń aýyl men kórshi aýyldardyń túımedeı bolyp aǵarańdaǵan úıleri; burań qaqqan san - tarap joldar; shoq - shoq qyzǵaldaqqa bókken kók maısa belder; kúreń dalanyń betindegi jamaý sıaqty júgeri alqabynyń tórtburysh sap - sarǵysh tanaptary... bári - bári kóz aldymda, etek tusta jaıyla kósilip jatty» - degen esteligin geografıa, tabıǵattaný, dúnıetaný pánderinde paıdalanyp, oqýshylardyń arman - maqsatyn anyqtaý, týǵan jerdi súıý, tabıǵatyn qorǵaý qasıetterine tárbıeleýde qoldaný – ár muǵalimniń shyǵarmashylyq sheberligine baılanysty.
1997 jyly shyqqan Q. Álimqulov pen M. Qasymbekovtyń «Nursultan dep at qoıdym...» kitabynda:
Qurmettep qalasy da, dalasy da,
Sanaıdy dúıim jurttyń panasyna.
Alashtyń ardaq tutqan azamaty,
Atyńdy enshilepti balasyna,- degen óleń shýmaǵy bar.
Sol jyldary 18 ulttyń balasyna esimi berilgen úsh Nursultan Nazarbaev, úsh Nursultan Ábishulynyń sany qazir qanshaǵa jetkenin bilý de balalarǵa qyzyqty bolar edi. Zertteý - izdený jumysy osydan bastalady.
Sondaı - aq, «Astanany aýystyrý – sózsiz tosyn da sırek oqıǵa. Qonys aýdarý da adam ómirindegi aıryqsha oqıǵa sanalady. Keıbir adamdarda esh ýaqytta kóshýge degen qajettilik týmaıdy, endi bireýler jıi kóship - qonýǵa qumar. Memleketter de ózderiniń bas qalalaryn aýystyryp jatady. Jáne osyndaı aýystyrýdyń qajettiligi el turǵyndarynyń qalaýyna qaraǵanda, memlekettiń paıdasynan jıirek týyndaıdy» degen Elbasynyń sózin siz qalaı túsindiresiz? Birneshe dálel keltirińiz degen tapsyrma bere otyryp, «HH ǵasyrda tutas bes qala bizdiń memleketimizdiń astanasy bolyp belgilendi», «1920 jyly QAKSRdiń astanasy – Orynbor qalasy boldy. Respýblıkanyń ońtústigindegi qazaqtar úshin Orynbor alys bolýy – astanany kóshirý qajettiligin týǵyzdy. Úmitkerler retinde – Aqtóbe, Semeı, Aqmola, Shymkent, Áýlıeata jáne Aqmeshit qalalary usynyldy» degen málimetti qazirgi Astanaǵa kóshirý kezindegi saıası - áleýmettik, ekonomıkalyq faktilermen salystyr. «1832 jylǵy 22 tamyzda Aqmola prıkazy men syrtqy okrýg resmı túrde ashyldy. Ashylý saltanatynda báıge, kúres, aqyndar aıtysy ótkizildi. Barlyq zeńbirekterden 31 dúrkin artılerıa salúti atyldy», «Qalada eki mektep - kazak mektebi men meshit janyndaǵy medrese, bir maı qorytatyn kásiporyn, eki ustahana, eki nan ónimderin satatyn dúken, bir sharap jertólesi men on bir ishimdik mekemesi boldy. Birte - birte óse kele, bekinis 1845 jyly Aqmola beketine aınaldy. Saýdagerlerdiń sany - 1236 adamǵa jetti. Qala mártebesi Aqmola stanısasyna Reseı ımperıasynyń İshki ister mınıstrliginiń 1862 jylǵy 7 mamyrdaǵy sheshimimen berildi. 1869 jyly Aqmolada 5172 adam turdy, al 1910 jyly halyq sany túrli ulttaǵy 13 000 sanǵa jetti», «1925 jyly15 - 19 sáýirde Aqmeshitte V sezd ótti, Aqmeshit Qyzylorda bolyp ózgertilip, astanaǵa aınaldy», «1927 jyly Transsibir temirjol magıstrali salyndy, ol Almaty arqyly ótetin. Sondyqtan, astana Almatyǵa kóshirildi»
«Avstralıanyń astanasy bolýǵa Melbýrn men Sıdneı qalalary talasty. 1913 jyly astana bolyp Kanberra tańdaldy», «1998 jyly 6 mamyrda Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń jarlyǵyna sáıkes Aqmola Astana bolyp atalatyn boldy», «1998 jyly IýNESKO sheshimi boıynsha Qazaqstan astanasyna medal berilip «Álem qalasy» joǵary ataǵy berildi» degen málimetti oqýshylardyń talqysyna salyp, HH ǵasyrda tutas bes qalanyń bizdiń memleketimizdiń astanasy bolyp belgilenýin salystyrý, mysal keltirý arqyly sheshim shyǵarýǵa, qorytyndylaýǵa, óz oıyn dáleldeýge úıretýde – búgingi oqýshy boıynda quzyrettilikti qalyptastyrýdyń bir joly bolmaq.
2009 jyldan beri mektepterde engizilgen «Dintaný negizderi» páni sabaǵynda Elbasynyń «Óz ata - anamnyń naǵyz musylman bolǵanyn bilemin. Olar meni musylmandyq rýhynda tárbıeledi. Jáne ateısik baǵyttaǵy ótkenimizge qaramastan, biz óz dinimizdi saqtaı bildik. Bizdi arab tilinde oqytqan joq, mektepte bizge Qurandy tanytyp, namaz oqýdy úıretken emes. Sondyqtan men jáne meniń býynym mundaı tálim ala almadyq. Biraq, biz ózimizdi musylmanbyz dep esepteımiz. Muhamed paıǵambarǵa ishteı senemiz. Biz Qasıetti Quran sózine senemiz» Birikken Arab Emıraty «Galf Nús» gazeti men «Arabsat» teledıdaryna bergen suhbatyn paıdalaný da ózekti.
Mektepterde kóp paıdalanyp júrgen oqytýdyń túrleri, sabaq túrin belgileý muǵalimniń tereń bilimine, iskerligine, shyǵarmashylyq qabiletine baılanysty. Sabaqtyń qandaı túri tańdalsa da, eń negizgisi oqýshylardy derbestikke, belsendilikke, oıshyldyqqa, iskerlikke úıretý, alǵan bilimi senimine, dúnıetanymyna aınalýyn úzdiksiz kózdeý bolsa, N. Nazarbaevtyń eńbekterinde, jyl saıynǵy halyqqa arnaǵan Joldaýlarynda azamattardyń boıynda joǵary patrıottyq sanany, eli, halqy úshin maqtanysh sezimin qalyptastyrýdy basty murat etý kerektigin talmaı aıtyp keledi. Ásirese, Elbasynyń halyqtyń maqal - mátelderin orynymen qodanýynyń ózinen kóp nársege úırenýge bolady.
*Taqqa talasýshy kóp, jarasýshy az.
*Hannyń taǵy shaıqalsa, halyqtyń baǵy shaıqalady.
*Ákege ul bolý - arbaǵa jegilý, halyqqa ul bolý – armanǵa jegilý.
*Handa qyryq kisiniń aqyly bar.
*Bir adam taqqa otyrsa, qyryq adam atqa otyrady.
*Tozǵan qazdy toptanǵan qarǵa alady.
*Zamanyna qaraı amaly.
Elbasy eńbekterinen yntymaq pen birlikke, dostyq pen tatýlyqqa úndegen tárbıelik taǵylym mol mysaldardy óte kóp keltirýge bolady.
... Maǵan halqym osyndaı ótpeli kezeńde óziniń tizginin ustatty. Bul - ońaı sharýa emes. Búkil qazaqstandyqtar bolyp uıymshyldyq tanytýymyz qajet. Jáne de elimmen pikirlesýdiń osy múmkindigin paıdalana otyryp, erteńgi bolashaǵymyz – jastarǵa degen erekshe kózqarasymdy taǵy da qaıtalamaqpyn. Keler úshinshi myńjyldyqta ómir súrý baqyty jastardyń mańdaıyna jazylǵan. Jastardyń óz bolashaqtarynyń, jaqsy turmystarynyń negizin ózderi qalaýǵa aıanbaı jumylatyn ýaqyty keldi.... Birligimizdi, Eldigimizdi saqtaı bileıik» (Prezıdenttik telefon jelisi. 1991j.) degen sózin eske alsaq, 20 - dan asyp, jelkildep ósken táýelsizdiktiń qurdastaryn mysalǵa kóptep keltirýge bolady. Óıtkeni, olar, óz aramyzda, qasymyzda ómir súrip jatyr.
N. Nazarbaevtyń eńbekteriniń arasynda «Eýrazıa júreginde» kitabyndaǵy « Almaty kókjıegi», «Astana ajary», «Ataýlar kerýeni», «Óńirlik órleý ózegi», «Tarıhtan tanabynda tańba qalǵan», «E l qondyrdyq Esilge», «Esildiń oń jaǵasy, sol jaǵasy», « Máýeli báıterek», « Astananyń bas qalqany», «Ejelgi qonys, eski jurt» osyndaı kóptegen taraýlaryn taqyryp etip alyp, sabaqta paıdalaný arqyly kókireginde máńgilik eldiń alaýy mazdaǵan, qaısar da tabandy ul, jaısań da jany jaqsylyqqa ińkár qazaq qyzynyń tárbıeleýdiń mańyzy zor.
«N. Nazarbaevtyń el erteńin oılaýdaǵy aqyl - oı ozyqtyǵyna, sol arqyly saralanatyn aıryqsha eki qasıeti bar. Onyń alǵashqysy - sabyrly da sańlaq saıasatkerligi, ekinshisi - bolashaqty boljaı biletindigi, ári sol baılamdary boıynsha batyl qadamdarǵa barýy» dep baǵa bergen Orazaly Aısınniń sózine esh talas joq. (168 - bet).
Qorytyndylaı kele senimmen aıtarym, júzdegen ult pen ulystyń basy qosylǵan, dini men dili, tili men mádenıeti ártúrli ókildi biriktirip, úsh júz qazaqtyń maqsat - múddesin bir arnaǵa toǵystyra bilgen Qazaqstan Respýblıkasynyń tuńǵysh Prezıdenti N. Nazarbaevtyń ómiri men eńbek joly, sóz joq kez kelgen azamatqa adamgershilik turǵydan, el basqarý óneri - úlgi bolarlyq.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Aljapqyshtyń joǵary kesindilerdi óndeý. Aljapqyshtyń astyńǵy kesindilerdi óndeý. Beldikti óńdeý, Qaltalardy óńdeý
