InfoHub Logo

Ashyq sabaq
Taqyryby: «Ashanalyq ydystar men jabdyqtar. Merekelik dastarqandy jabdyqtaý»
Synyby: 5

Sabaqtyń taqyryby: « Ashanalyq ydystar men jabdyqtar. Merekelik dastarqandy jabdyqtaý»
Sabaqtyń maqsaty: Ashanalyq ydystarmen tanystyrý. Merekelik dastarqandy jabdyqtaýǵa úıretý.
a) Sabaqtyń bilimdilik maqsaty: Jańa sabaqty meńgerte otyryp, bilimderin qalyptastyrý.
á) damytýshylyq maqsaty: Oqýshylardyń oı - órisin, qabiletin, ónerin damytý.
b) tárbıelik maqsaty: Dastarqan jabdyqtaý óneri arqyly estetıkalyq talǵamyn arttyrý, mádenıettilikke tárbıeleý.
Sabaqtyń ádis - tásili: Baıandaý, túsindirý, kórsetý
Sabaqtyń kórnekiligi: ydystardyń túrleri

Sabaqtyń barysy:
I) Uıymdastyrý kezeńi: Oqýshylardy túgeldep, saramandyq jumysqa ázirligin tekserý.
II) Úı tapsyrmasyn suraý:
Úı tapsyrmasy boıynsha oqýshylardyń bilimin tekserý. Jalpy oqýshylarǵa suraqtar qoıý.
1) Shaı degenimiz ne?
2) Shaıdyń paıdasy men zıany?
3) Otany qaı jer?
4) Shaıdy qalaı saqtaý kerek?
5) Shaıdy neshe mınýt buqtyryp qoıamyz?
6) Shyǵys elderine shaı qaı jyldary kele bastaıdy?
7) Kofe degenimiz ne?
8) Kofeni qalaı daıarlaımyz?
9) Otany qaı jer?
10) Kofe degen sóz qaıdan shyqqan?

III) Jańa sabaq
Ashanalyq ydystar qyzmetine qaraı bólinedi: basytqylarǵa arnalǵan tárelkeler; birinshi taǵamǵa arnalǵan tárelkeler; ekinshi taǵamǵa arnalǵan tárelkeler; nanǵa, unnan jasalǵan aspazdyq taǵamdarǵa jáne ystyq sýsynǵa arnalǵan ydys - aıaqtar.
Basytqylarǵa arnalǵan ydystar:
• basytqy salatyn tárelkeler;
• salattar, tuzdalǵan taǵamdar úshin sharshy pishindi ydystar;
• seledka salatyn ydystar;
• salqyn tuzdyqtar, qaımaq quıatyn ydystar.

Birinshi taǵamdy usynýǵa arnalǵan ydystar:
• kóje, sorpa quıatyn ydystar;
• sorpa quıatyn qaqpaqty ydystar.
Ekinshi taǵamdy usynýǵa arnalǵan ydystar:
• et, balyq, qus taǵamdary úshin ashanalyq kishkene tárelkeler;
• kókónis, qus taǵamdary úshin dóńgelek úlken tárelkeler.

Ystyq sýsyndarǵa arnalǵan ydystar:
• shaı, kofe, kakao kishkene tárelkesi bar shyny aıaq;
• shaı shyǵaratyn shaınek;
• qaınaǵan sýǵa arnalǵan shaınek;
• shaı ishetin keseler;
• sút quıǵysh;
• qant salǵysh;
Ashanalyq quraldar negizgi jáne kómekshi bolyp ekige bólinedi.

Negizgi ydystar tamaq ishý úshin, al kómekshi quraldar tamaq salý úshin qajet.
Negizgi ashanalyq quraldar:
• birinshi taǵamdarǵa jáne basqalarǵa arnalǵan ashanalyq qasyq;
• shaıǵa, sút qosylǵan kofege arnalǵan shaı qasyq;
• ekinshi ystyq taǵamdarǵa (balyq taǵamdarynan basqa) arnalǵan ashanalyq shanyshqy;
• basytqylar men salqyn taǵamdarǵa arnalǵan shanyshqy (ashanalyq shanyshqydan kishirek);
• deserttik shanyshqy – basytqylarǵa arnalǵan shanyshqydan jińishke jáne kishirek;
• et taǵamdaryn týraýyna arnalǵan ashanalyq pyshaq;
• basytqylarǵa arnalǵan pyshaq – ashanalyq pyshaqtan kishirek, al deserttik taǵamdarǵa qoıylatyn pyshaq odan da kishirek bolady;

Kómekshi quraldar:
• salattarǵa arnalǵan qasyq – ashanalyq qasyqtan úlkenirek, onymen ortaq ydystan árkim salatty óz tárelkesine salyp alady;
• suıyq taǵamdardy tárelkege quıýǵa arnalǵan úlken qasyq (ojaý);
• sary maı jaǵýǵa arnalǵan pyshaq ushy jalpaqtaý bolady;
• irimshik kesýge jáne salýǵa arnalǵan shanyshqy tisi bar jáne oraq pishindi bolady;
Jabdyqtaý (servırovka) (frans. Servir – qyzmet etý degen maǵynany bildiredi)
Árbir otbasynda merekelik dastarqan jasalady. Ondaı dastarqan jasaqtaýdyń negizgi talaby – adamdarǵa yńǵaıly jaǵdaı jasaý. Qonaqtar ózin erkin seziný úshin dastarqan arasynda oryndyqtar keńinen ornalastyrylady.
Ústelge aldymen jumsaq mata, ústinen jarǵaq nemese jaqsy útiktelgen, krahmaldanǵan dastarqan tóseledi. Dastarqannyń ortańǵy syzyǵy ústeldiń ortasymen ótýi kerek. Dastarqan buryshtary ústeldiń aıaǵyn 25 sm shamasynda jaýyp turady. Odan tómen jabylǵany qolaısyz, al odan joǵary jabylǵany suryqsyz kórinedi.
Úlken, jaıpaq tárelkelerdiń ara qashyqtyǵyn birdeı etip, ústeldiń shetine 4 - 5 sm alysyraq qoıady. Jaıpaq tárelkelerdiń ústine sýyq dámge arnalǵan tárelkeler, oń jaǵyna pyshaq, sol jaǵyna shanyshqy qoıady. Balyq taǵamdary beriler bolsa, soǵan sáıkes aspaptar beriledi. Bokaldar men fýjerler tárelkeniń aldyna qoıylady. Matadan ásemdep oralǵan salfetkalar dámdik tárelkelerdiń ústine salynady. Arnaıy qondyrǵylarǵa salynǵan salfetkalar ústeldiń 2 - 3 jerine qoıylady.

Ústelde bir - birine qarsy jaqta aq jáne qara nan tilikteri salynǵan ydystar ornalasady.
Ústeldiń ortasyna gúl men jemis salynǵan saýyttar qoıylady. Qalǵan bos oryndarda salqyn dámder salynǵan salat salǵyshtar, tárelkeler, ydystar, soýstar, dámdegish salynǵan ydystar turady. Barlyq dámderge ortaq aspaptar – qysqyshtar, qasyqtar, shanyshqylar, sýsyndy shıshalar qoıylady. Dastarqanǵa birinshi ystyq tamaq berer aldynda sýyq dámge arnalǵan tárelkeler men aspaptar ákelinedi. Árkim óziniń tárelkesine salyp alatyn ortaq taǵam otyrǵan kisiniń sol jaǵynan beriledi. Ekinshi tamaq tek tereń tárelkeler men qasyqtar jınalǵan soń ǵana taratylady.

Dastarqanǵa desert beriler aldynda bokaldar men fýjerlerden basqa, barlyq taǵamdar men ydystar jınalyp alynady da, deserttik maıda usaq tárelkeler, pyshaq, shanyshqy, qasyqtar qoıylady. Shaı nemese kofe ydystary deserttik tárelkelerdiń oń jaǵynan, onyń joǵarǵy kemeri qataryna qoıylady.
Fýrshet dastarqanynyń ydystary
Fýrshet dastarqanyn jasaý shyny nemese hrýstal ydystardy qoıýdan bastalady. Fýjerlerdi ústeldiń 2 - 3 jerine toptap, 10 - 15 danadan qoıady. Qasynda shyryn quıylǵan quty men staqandar turady. Fýjerler arasyna gúl saýyt pen jemis saýyttaryn da qoıýǵa bolady. Shyny ydystardan soń fýrshet ústeline toptap salqyn dámdik pen deserttik tárelkeler qoıylady. Salqyn dámdik tárelkelerdi ústel shetinen 2 sm jáne odan ári 0, 8 - 1 m jerge qoıady.
Qazirgi kezde keń taraǵany – fýrshet ústeli. Fýrshet kóbine iskerlik kezdesýde, tusaý keserde jáne keshterde daıyndalady. Qonaqtar zaldaǵy óziniń unatatyn taǵamy men sýsynyn tańdap, turyp júrip tamaqtanady. Taǵamdar men sýsyndar bir ústelde ornalasady, al tárelkeler men bokaldar ústeldiń shet jaǵynda turady. Ár taǵamnyń janynda tuzdyqtar men qysqyshtar bolady, ony qonaqtar qalaýynsha paıdalanady.
Fýrshettiń eń qarapaıym nusqasy – kanape (3x3 sm ólshemdegi 60 - 80 gr kishkentaı býterbrod), eki túrli jeńil basytqy, shaı, kofe, jemister.

1. Pyshaq maı jaǵýǵa arnalǵan. 2. Tarelka – nan jáne maı jaǵýǵa arnalǵan. 3. Qasyq (birinshi taǵamǵa arnalǵan). 4. Shanyshqy (salqyn taǵamǵa arnalǵan). 5. Pyshaq (barlyq taǵamǵa arnalǵan). 6. Shanyshqy et jáne salatqa negizgi taǵamǵa arnalǵan. 7. Ashanalyq pyshaq. 8. Sándik tárelke. 9. Kóje quıatyn tárelke. 10. Desertke arnalǵan qasyq. 11. Shanyshqy - desertke arnalǵan. 12. Sý ishýge arnalǵan stakan. 13. Bokal shampan quıýǵa arnalǵan. 14. Bokal qyzyl vınoǵa arnalǵan. 15. Bokal aq vıno quıýǵa arnalǵan.

Dastarhan jabdyqtaý kezinde qoldanylatyn qajetti kezdemelik súlgi.

Qoldanylýyna qaraı olardy ártúrli ádistermen búkteledi, tez, ońaı ashylýy eskeriledi, erindi súrtý úshin nemese tizege jaıyp qoıý úshin. Sonymen birge tazalyq erejelerin saqtaý úshin de qoldanylady. Eger de dastarhan jabdyqtaýǵa dámhanada tárelke berilmegen jaǵdaıda, onyń artyna tórt búktelgen kezdemelik sýlyqty qoıyp qoıady.

IV) Saramandyq jumys
V) Qorytyndy
VI) Úıge tapsyrma