InfoHub Logo

Júırik at, altyn jalatylǵan er-turman, sulý jar – er-azamattyń ajary. Ásirese mingen aty men er-turmanyna er adam úlken mán bergen, aýyl-aımaq ony soǵan qarap baǵalaǵan. Ábzel jasaıtyn, er qosatyn sheberler men órimshilerdi halyqta qurmettep, olardyń eńbegine kóp mal tólegen, mysaly, kúmistelgen bir er-toqymǵa bir at tólegen.

At-ábzelderi – atqa miný jáne jegý úshin paıdalanatyn er-turmandary men jabdyqtary.

Er-turman – salt minetin at turmanynyń jalpy ataýy. Oǵan er, toqym, júgen, noqta, aıyl, ómildirik, quıysqan, qamshy, tusamys, shider jatady.

Er – ábzeldiń negizgi aǵash tuǵyry (bóligi). Ol eki qastan (aldyńǵy jáne artqy), eki qaptaldan, belaǵashtan turady. Qazaqy er, qurandy er, shoshaq bas er, úırek bas (qusbas) er, qazyq bas er, qozyquıryq er sıaqty túrleri bolady. Rýlyq belgisine qaraı altaı er, naıman er, úısin er, kereı er, adaı er, qyzaı er dep te bólinedi. Sapasyna qaraı altyn er, kúmis er, sondaı-aq erkek jáne áıel eri de bolady. Aǵashtan jasalyp, tutas oıylǵan erdi oıma er dep ataıdy.

Ómildirik – er keıin ketpes úshin attyń omyraýyna shettik arqyly taǵylatyn, ásemdelgen, sheketýlegen óte sándi ábzel.

Quıysqan – er at moınyna ketpes úshin at quıryǵy astynan eki jambas ústimen er shettigine jalǵasatyn kúmistelgen ábzel.

Aıyl (tós aıyl, shap aıyl) – er-toqymdy at arqasyna bekitetin qaıys ábzel, tartpa dep te atalady.

Qur aıyl – taı, qunan baýyryn qıyp ketpes úshin oıý-órnekti, túrli tústi qurdan jasalǵan aıyl.

Qanjyǵa – bóktergen zatty baılaý úshin qaptaldaǵy qanjyǵalyqqa bekitilgen uzyn taspalar.

Shettik – ómildirik pen quıysqandy bekitý úshin qaptaldyń aldyńǵy jáne art jaǵynda bolatyn tesik.

Toqym – er astynan keletin, bylǵarymen qaptalyp, kıizden jasalǵan ábzel.

Tebingi – atqa úzeńgi tımes úshin jáne kıim at terimen búlinbes úshin toqymǵa jalǵasatyn ábzel.

Terlik – at arqasyna jumsaq bolý úshin toqym astyna salynatyn juqa kıiz.

Úzeńgi – jezden, temirden jasalǵan atqa miný úshin qoldanylatyn turman.

Taralǵy – úzeńgini erge qosatyn qaıys.

Úzeńgilik – qaptaldyń taralǵy ótetin tesigi.

Tós baý – bir ushy ómildirikke, bir ushy tós aıylǵa jalǵasatyn qaıys baý.

Salpynshaq – quıysqanǵa, shilıaǵa, ershikke sándik úshin taǵylatyn shashaq (shoq).

Júgen – at basyna kıgiziletin negizgi ábzeldiń biri. Ol eki jaqtaýdan, jelkelikten, kekildikten, keńsirikten, sýlyqtan, aýyzdyqtan, saǵaldyryqtan, shyǵyrshyqtan jáne tizginnen turady.

Noqta – júgen astynan túsetin ábzel.

Shylbyr – jylqy noqtasyna taǵylatyn berik espe baý.

Shybyrtqy (bıshik) – kólikti at, shana ústinen aıdaıtyn uzyn qamshy.

Shilıa – atty jekkende qamyt ilgeri ketpes úshin, arba nemese shana at aıaǵyn soqpas úshin qaıystan jasalatyn (óriletin) sheketýlegen, shashaqtalǵan ábzel.

Qamyt – at ábzeli. Quramy: qamyt, shujyq, kópshik, qulaqbaý jáne tamaqbaý.

Doǵa – atty arbaǵa (shanaǵa) jekkende qamyt pen jetekti qosyp turatyn, negizgi kúsh túsetin doǵa aǵash.

Ershik – jegin at ústindegi jetekti qaıys arqyly kóterý úshin paıdalanatyn ábzel.

Qońyraý – doǵaǵa sándik jáne dybys berý úshin taǵylatyn kádimgi jez qońyraý.

Syldyrmaq – ershikke, shilıaǵa sándik úshin taǵylǵan kishkene qońyraýshalar.

Bojy – kólikti basqaryp (buryp) otyratyn qaıystan órgen ábzel.

Jelqom – jaýyr attyń jarasyna tımeý úshin er astyna salynatyn kıiz, nemese jaýyr atqa salatyn erge uqsas jeńil ábzel túri.

Atjabý – jylqy tońbas úshin jabatyn órnektelgen kıiz, mata jabyndy.

Tusamys – attyń aldyńǵy aıaǵynan tusalatyn ábzel.

Óre – jylqynyń bir aldyńǵy, bir artqy aıaǵyna salynatyn ábzel.

Shider – aldyńǵy eki aıaǵyn jáne artqy bir aıaǵyna salynatyn ábzel.

Ashamaı – taıǵa minetin bala eri.

Shólke – túıeniń qamyty.

Jazy – júk artatyn, túıe ústine qoıylatyn turman.

Muryndyq – jetekteý (baılaý) úshin túıe murnyna kóldeneń ótkiziletin kishkene aǵash. Ol muryndyq, eki tyǵyryq, jelbuıdadan turady.

Jelbuıda – muryndyqqa baılanǵan qysqa jip.

Buıda – jetekteý úshin jelbuıdaǵa jalǵanǵan baý.

Tyǵyryq – muryndyq shyǵyp ketpes úshin onyń eki jaǵynan kıgizilgen bylǵary shyǵyrshyq.

Moıynturyq – ógizdiń jegin quraly (qamyt).

Shúı – moıynturyqty bekitetin aǵash (temir).

Par qamyt – par ógiz jegetin moıynturyq.

Yńyrshaq – jegin ógiz ústine salynatyn ábzel (ershik).

Qur – jip ornyna qoldanatyn, termelep júnnen jasalatyn baý.

---