InfoHub Logo

Ata - baba dástúri - asyl qazyna (Ata - analarmen jumys)
Maqsaty: Qazaq halqynyń salt - dástúrleri men ádet-ǵurpynyń tárbıelik mánin uǵyndyrý, balalarǵa óz halqynyń tegin jatqa bilip, ata - babanyń salt - dástúrin boıyna sińirý. Adamgershilik qasıetterin qalyptastyrý, tilin damyta otyryp, halyq ónegesin úıretý, dostyqqa baýlý, ata - anamen tyǵyz baılanys jasaý arqyly ortaq tárbıege jumyldyrý.
Kórnekilikter: Mýltımedıa, besik, kıiz úı jabdyqtary.

Sabaqtyń barysy:
Tárbıeshi: Ata saltym - asyl mura ardaǵym
Babalardyń jalǵastyrar armanyn
San ǵasyrda qalpyn buzbas qadirim
Ótkenimdi búginmenen jalǵadym.

1 - bala: Jınalyppyz, sátti kúni bárimizde
Úlken, kishi jasymyz, kárimiz de.
Tórletińiz, qadirmendi qonaqtar
Gúl - gúl jaınap myna bizdiń tórimiz

2 - bala: Qazaǵymnyń salt - dástúri jańǵyrǵan,
Tálimdi oı synaǵy, tárbıe kózi qaldyrǵan.
Salt - dástúrdi ardaqtaıyq, aǵaıyn
Qazaq atty úlken kishi, baldyrǵan.

Tárbıeshi: (Slaıd arqyly salt - dástúrler týraly qysqasha málimet)
Salt - dástúrleriniń ishinde bala tárbıesine baılanysty tárbıe dástúrine toqtalsaq.
Tárbıe dástúri:
1. Shildehana (salt) jańa týǵan náresteniń qurmetine jasalatyn oıyn - saýyq toı.

2. Kindik keser (salt). Náreste týǵan sátte onyń kindigin áıelder (kindik sheshesi) kesýge daıyn turady. Kindik kesý mártebeli, abyroıly is.

3. Besikke salý (salt) jańa týǵan balany besikke salý. Besik qasıetti, kıeli, qutty múlik, sábıdiń altyn uıasy bolyp esepteledi.

4. Qyrqynan shyǵarý (salt). Balanyń týǵanyna qyryq kún tolǵan soń, ony ydysqa qyryq qasyq sý quıyp shomyldyrady, ol sábıdiń jan júıesiniń qalyptasyp, deni saý bolyp ósýine degen aq tilikpen jasalatyn ǵuryp.

5. Tusaýkeser (salt) sábı qaz turǵannan keıin tez júrip ketsin degen
tilekpen jasalatyn ǵuryp.

Qazaq halqynyń qalyptasqan birneshe ǵuryptary:
1. At qoıý (ǵuryp) qazaq halqy jańa týǵan sábıge jaqsy esimder men áıgili adamdardyń atyn qoıǵan. Sonymen birge bala esimin bedeldi kópti kórgen atalarymyzǵa qoıǵyzyp, batasyn alǵan.
2. Aıdar (ǵuryp). Balalardyń tóbesine shashyn uzartyp ósirip qoıady. Bul er balaǵa jasalady.
3. Kekil (ǵuryp). Jas balalardyń shashyn ustaramen alyp tastaıdy da, mańdaıyna bir shókim shash qaldyryp, onyń jıegin tegistep qıyp qoıady. Ony «kekil» deıdi.

Qazaqtyń birneshe dástúrlerin atap ótsek.
1. Tyshtyrma (dástúr). Sábıdi besikke salar kezde besiktiń túbegi turatyn tesikten qurt, irimshik, táttiler ótkizip «tyshtyrma, tyshtyrma» dep yrym jasaıdy jáne ony «tyshtyrma» dep ataıdy. Tyshtyrmany áıelder yrym etip bólisip, bala-shaǵalaryna úlestirip beredi.
2. Bazarlyq (dástúr) – alys saparǵa shyqqan adamdardyń jaqyndaryna (jerles, kórshi - kólem, jas balalar, syılas adamdaryna ákelgen syılyǵy)
3. Baıǵazy (dástúr) balalardyń, jastardyń jańa kıim úshin beriletin aqshalaı, zattaı syı.
4. Tilashar (dástúr) balasy 7 jasqa tolǵan soń balaǵa jańa kıim kıgizip, oqý jabdyqtaryn daıyndap, shaǵyn toı ótkizedi. Muny «tilashar» toıy dep ataıdy.
Tárbıeshi: Búgin sizderge qazaqtyń ulttyq salt - dástúrlerin usynamyz. Kúı oınalyp zalǵa bir bala júgirip shyǵady.
1 bala: Súıinshi! Súıinshi! Erden atam nemereli boldy.
Tárbıeshi: Qazaqta jaqsy habar jetkizgen adamǵa súıinshi berý degen bar saǵan kámpıt bereıin.(Kámpıt beredi)
Endeshe balalar ata - analar bárimiz Erden ataıdyń úıine baraıyq.
Kúı oınalyp, barlyǵy Erden ataı men ájeıdiń shańyraǵyna keledi.
Bala: Assalamaǵaleıkým ata!
Ata: Ýaǵaleıkýmassalam!
Tárbıeshi: Kúıli - qýattymysyz ata - áje?
Ata: Qudaıǵa shúkir balam aman - saý, júrip jatyrmyz.
Tárbıeshi: Nemerelerińizdiń baýy berik bolsyn. Toılaryńyz qutty bolsyn.(Qonaqtar shashý shashady)
Áje: Qosh keldińizder! Tórletińizder.
Ata: «Alystan alty jasar bala kelse alpystaǵy qarıa sálem beredi» degen ózderińizdiń hal - jaǵdaılaryńyz qalaı?
Tárbıeshi: jaqsy ata!
Áje: «Kelgenshe qonaq uıalady, kelgennen soń úı ıesi uıalady»- degen kelińizder, tórge shyǵyp qonaq bolyp ketińizder.
1 bala: «Qonaǵyn syılasa tórge shyq» degen tórge shyǵaıyq.
(Balalar dastarhan basyna otyrady.)
Áje: Qonaqpen erip qut keledi demekshi atalaryń ekeýmiz nemereli boldyq. Sender jaqsy keldińizder. Osy nemeremizdiń qýanyshyna ortaqtasyp kýá bolyńyzdar. Endeshe nemeremizge azan shaqyryp atyn
qoıaıyq. Al kelin nemeremdi alyp kele ǵoı.
(kelin náresteni alyp keledi)

1 bala: Týǵannan soń adam bop.
Bilimsizden jaman joq.
El dástúrin bilmeseń
Jurt aıtady «nadan» dep.

Áje: Jaraısyń, balam. Atasyn nemereńdi ala ǵoı.
(Áje ataǵa nemereni beredi)

Ata: (Balanyń qulaǵyna úsh ret daýystap aıtady) Bısımıllahır rahman - rahım. Seniń atyń Qambar! (3 ret)
(balany ájege beredi)

Tárbıeshi: Mine nemereńizdiń azan shaqyrylyp aty qoıyldy.

Áje: Aldymen balamyzdyń densaýlyǵy myqty bolýy úshin tuzdy sýǵa kúmis teńgeler salyp jýyndyraıyq.
Bısımıllahır rahman - rahım (tabaqqa sý quıyp ishine tuz, kúmis teńgeler salyp jýyndyrady)
Shomyldyrǵannan keıin áje balanyń denesin maımen sylaıdy.
Ós - ós balam, óse ber
Batyr balýan bol bilekti
Batyl bol talmas júrekti
Aıaq - qolyńdy sozaıyq
Saýsaǵyndy jazaıyn
Etti bolsyn baltyryń
Epti bop ós jarqynym.
- Endi nemeremizdi besikke salaıyq. Aldymen besikti alastaıyn.
Alas, alas, páleden alas
Iesi, keldi páleden alas, qash
Alas, alas kózi jamannyń kózinen alas
Tili jamannyń tilinen alas.

Tyshtyrma jasaý.
- Balalar besiktiń túbeginiń ast yn qarańyzdar. Tyshtyma, tyshtyma?
(Kámpıt, pechene, qurt túbeginen alady)
Áje: Mynaý - besigimiz. Astyńǵy kórpeshe, bas jastyq, tize kórpe, shúmek, belbeý, bet perdesi. Al, mynaý uıqy saqtary, kóz monshaǵy, úkisin baılaımyn.
Áje: balalar sender besik týraly qandaı maqal - mátel, tyıym sózder bilesińder?
1 - bala: «Bos besikti terbetpe».
2 - bala: «El bolam deseń - besigińdi túze!»
Balany áje besikke salady.
Áje: mine nemeremizdi besikke saldyq. Qazaqta 7 sany qasıetti san atalady. Erjúrekti, kúshti, myqtylyǵy darysyn dep besikke 7 kıim jabamyz.

Oıyn: «Qyz qýý»
Tárbıeshi: Ata - analar, búgin toıymyz qyzyqty ótý úshin kelesi tanymdyq oıynǵa kezek bereıik. Myna syıqyrly sandyqshada asyqtar salynǵan. Osy asyqtardyń betinde san jazylǵyn. Kez - kelgen bir asyqty alyp, shyqqan sol sanǵa baılanysty suraq qoıamyn. Kim jaýap beredi eken?

1 - suraq
On atany atap berińiz.
(Áke, bala, nemere, shóbere, shópshik, nemene, týajat, jeǵjat, juraǵat, jamaǵaı)
2 – suraq. Úsh júzdi atańyz
(Uly júz, Orta júz, Kishi júz)
3 – suraq. Úsh daýsyz
(Minez, kárilik, ajal)
4 - suraq
Jigittiń úsh jaqyn jurtyn ata.
(Aǵaıyn jurt, naǵashy jurt, qaıyn jurt)
5 - suraq
Úsh arys.
(Sáken Seıfýllın, Beıimbet Maılın, İlıas Jansúgirov)
6 - suraq
Tórt qonaq
(Arnaıy qonaq, qudaıy qonaq, qydyrma qonaq, qylǵyma qonaq)
7 - suraq
Tórt túliktiń pirin atańyz.
(Túıe piri - Oısyl qara, jylqy piri - Qambar ata, sıyr piri - Zeńgir baba, qoı piri - Shopan ata, eshki piri - Shekshek ata)
8 - suraq
Tórt qymbat
(Altyn uıa, Otan qymbat, qut - bereke atań qymbat, meıirimdi anań qymbat, bárinen de uıat pen ar qymbat)
9 - suraq
Bes qarýǵa neler jatady?
(Myltyq, sadaq, naıza, qylysh, aıbalta)
10 - suraq
Bes qater
(Ot, jaý, borysh, aýrý, sóz)
11 - suraq
Bes jaqyn kimder?
(Tatý bolsa aǵaıyn jaqyn.
Aqylshy bolsa - apaıyń jaqyn.
Baýyrmal bolsa - iniń jaqyn
Inabatty bolsa - keliniń jaqyn
Aldyńa tartqan adal asyn
Qımas jaqyn qaryndasyń)
12 - suraq
Jeti qazynany atańyz.
(Er jigit, sulý áıel, aqyl - bilim, júırik at, beren myltyq, qyran búrkit, qumaı tazy)

Oıyn: «Arqan tartpaq»
Tárbıeshi: Qurmetti ata - analar, balalar. Qazaqta qonaq káde degen bar. Olaı bolsa sergitý sátimizde sizderge qoıar tapsyrmam myna úzik - úzik sózderden maqal qurastyrý kerek.

1) Uıada..., ushqanda....
(Uıada ne kórseń, ushqanda sony ilersiń)
2) Ata..., bala....
(Ata - báıterek, bala - japyraq)
3) Er... ez....
(Er bir óledi, ez myń óledi)
4) Óle..., bóle....
(Óle jegenshe bóle je)
5) Taıaq..., sóz....
(Taıaq etten ótedi, sóz súıekten ótedi)
6) Mal..., jer....
(Mal baqqandiki, jer jyrtqandiki)
7) Tentektiń aqyly....
(Tentektiń aqyly tústen keıin kiredi)
8)... súıindiredi,... kúıindiredi.
(Jaqsy sóz súıindiredi, jaman sóz kúıindiredi.)
9) Mysyq... tyshqan....
(Mysyqqa oıyn kerek, tyshqanǵa ólim kerek.)
10) Mektep..., bilim....
(Mektep – keme, bilim - teńiz)

Qorytyndy: Búgingi sabaǵymyzdyń maqsaty - zaman ózgerse de, ulttyq salt - dástúrimizdiń kónermeıtindigin eske salyp, ulttyq murany qaıta jańǵyrtý. Ózin qazaqpyn dep sanaıtyn árbir adam qazaqtyń dáleldeı alatyn isterimen ózgege ónege bolý kerek. Ulttyq qadir - qasıetter: ádeptilik, qonaqjaılylyq, baýyrmaldyq, qaıyrymdylyq.

Ata nemeresine bata beredi:
Bóbektiń baýy berik bolsyn
Ósken saıyn órleı tússin.
Esh jamandyq kórmesin.
Ózi jaryq kún bolsyn
Jasy uzaq myń bolsyn!
Oqýda alǵyr bol
Qataryńnyń aldy bol.
Qydyr atań joldasyń bolsyn!
Bastaryńyzǵa amandyq berip
Otbasymyzǵa yrys - qut bersin
Halqymyzǵa tynyshtyq bersin!
Ámın.

Atyraý qalasy,
MKQK №29 «Nursaıa» bóbekjaı balabaqshasy
II sanatty tárbıeshi Temirhanova Jańyl Jýmahanqyzy