InfoHub Logo

Ahmet Baıtursynuly - óz zamanynyń aǵysyna qarsy tura bilgen dara tulǵalalardyń biri. Qazirgi tańdaǵy qazaq jastary ult ustazy Ahmet Baıtursynuly týraly keı tyń derekterdi bilmeýi múmkin. Biz stýdenttik shaǵymyzdyń sońǵy aılarynda ýnıversıtet tarapynan A.Baıtursynuly murajaı-úıine óndiristik tájirıbege bardyq. Qazaq ádebıetiniń sharyqtap damýyna úles qosyp júrgen oqytýshylarymyz Imahanbet Raıhan Sahybekqyzy men Mekebaeva Leıla Adamqyzy óndiristik tájirbıemizdiń jetekshileri boldy. Osy tájirbıeni jan-jaqty júıeli túrde ótkizý arqyly bizge, ıaǵnı ál-Farabı atyndaǵy  Qazaq Ulttyq ýnıversıtetiniń bilim alýshylaryna ult ustazy Ahmet Baıtursynulynyń dara tulǵasyn tereńirek tanyp bilýimizge úlken múmikindik týdy.

Qazaq halqynyń aǵartýshysy jáne bolashaq urpaqtyń jarqyn ómir súrýine óz ómirin jolyn arnaǵan ǵalym. Ol óz zamandastarynyń aldy bola bilgen ótkir tildi aqyn. Adamnyń oıyn, sezimin óleń joldary arqyly bildire bilgen. Ahmet Baıtursynuly qazaq eliniń keleshegin táýelsizdik jolyndaǵy kúreske baǵyttaǵan halyqtyń rýhanı jetekshisi. Halyq úshin, halyqtyń mádenı-áleýmettik bolmysyn kóterý úshin qyzmet etken dara tulǵamyz.

Halyqty aǵartý baladan, mektepten jáne otbasynan bastaý alady. Eń alǵash ret qazaq halqynyń jarqyn jáne minsiz bolashaǵy úshin qazaq tilinde álippe kitabyn jınaqtaǵan Ahmet Baıtursynuly edi. Qazaq balalary men jastarynyń  kózi ashyq, kókiregi oıaý, saýatty azamat bolyp shyǵýǵa óz qajyr qaıratyn aıamaǵan ǵalym. Qazaq tilinde alǵash baspa betin kórgen álipbı osy sózderdiń bárine dáleldep tolyqtaı maqtanyshpen aıta alamyz.

Ahmet Baıtursynuly – HH ǵasyrdyń birinshi shıregindegi qazaq mádenıeti men ádebıetine erkindik pen táýelsizdik jolyndaǵy kúres ıdeıasyn jetkize bilgen aqyn. Bul sózimizge dálel onyń 1911 jyly Orynbor qalasynda  «Masa» degen ataýmen jaryq kórgen poetıkalyq eńbegi. Eńbekte birinshiden tolyqtaı qazaq halqynyń aýyr turmysy, quqyqsyz, nadandyqtan boı kótere almaýyn sıpatasa, ekinshiden qarapaıym qara halyqty týyn bilimge, ǵylymǵa tigýge úndeıdi. Aqynnyń zamandastarynyń boıynda oıana qoımaǵan erkindik pen táýelsizdik sezimin oıatýǵa degen erik jigeri erekshe boldy.

Qazaq halqynyń bilimdi jáne saýatty bolýyna jola asha bilgen. Erte kezderden beri qoldanylyp kelgen  qarapaıym qara sózderdi jańǵyrtyp, eldiń sanasyna qalyptastyrý basty maqsattarynyń biri boldy. Kókeıindegi jınaqtalǵan oıdy utqyr jáne kórkem sózdermen ana tilimiz arqyly jetkize bilgen. Shyǵarmalarynda berilgen sózderdiń ózi adamnyń kóńiline talpynys jáne qıalyna úshqyrlyq beredi. Qazaq tilin bolashaq urpaqtarǵa jańǵyrǵan qalpynda, basqa tilderden bıigirek ustap, tazalyǵyn saqtaýǵa amanattady. Ahmet Baıtursynulynyń qajyrly eńbeginiń jemisi qazirgi qazaq mektepterinde qazaq tilin pán retinde úıretetin oqýlyqtar jazýmen ulasty. Ol qalyptastyrǵan ádebı-teorıalyq termınder men ǵylymı eńbekteri osy kúnge deıin qazaq halyqyna qyzmetin jalǵastyrýda. Ádebıetshi ǵalymnyń gaýhardaı asyl sózderi men tárbıege toly, adamdyq qasıetterdi jan-jaqty  sıpattap jazǵan óleńderi bári - bári bolashaq urpaqqa keleshegine kerek túzý jol. Qazaq tilin ásem sózdermen kómkere bilgen jáne ol óz eńbekterimen basqa da elderge tanymal bola bildi.

Qazaqtyń halyq bolyp qalyptasýyna úlken úles qoskan Ahmet Baıtursynuly orys halqynyń ataqty jazýshylarynyń halyq arasyna keń taraǵan eńbekterin qazaq eliniń ana tiline aýdaryp, óziniń halyqqa shamshyraq ekenin dáleldeı bilgen. Basqa halyq aqyndary men jazýshylarynyń úzdik óleńderi men mysaldaryn óz ana tilimizge aýdardy. Qazaq tilinde A.S. Pýshkın, M.Iý.Lermontov, S.Ia.Nadson, F. Vólter óleńderin aýdardy jáne bul aýdarmalar taqyryptyq, ıdeıalyq-kórkemdik deńgeıleri joǵarǵy shyǵarmalary boldy. Artyna óshpes iz qaldyra bilgen jáne jas urpaqtyń keleshegi úshin janyn bergen dana tulǵa.

Qazaq álipbıiniń atasy, túrki tiltaný ǵylymynyń aǵartýshysy ǵalymnyń murasy  jańa ýaqyttaǵy, jańa zamanǵadaǵy jas urpaqqa jáne qazaq halqyna qyzmet etýde. Ahmet Baıtursynulynyń ulttym dep soqqan júregi, oqýǵa, bilimge degen yntacy qazirgi jańa zamandaǵy qaısar jas urpaqqa óte qajeti dúnıeler.

Egızbaev Jazıra, ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ, fılologıa fakúltetiniń 4 - kýrs stýdenti 

Mekebaeva Leıla Adamqyzy f.ǵ.k, aǵa oqytýshy

---