InfoHub Logo

Ahmet Baıtursynuly qazaqtyń uly aǵartýshysy, iri ǵalym-lıngvıst, túrkitanýshy, aqyn, aýdarmashy, ádebıet jınaýshy hám zertteýshi, birqatar oqýlyqtar men oqý quraldarynyń avtory. Týǵan jeri burynǵy Torǵaı ýeziniń Tosyn bolysy (Qazirgi Qostanaı oblysynyń Jankeldın aýdanyndaǵy Aqkól aýyly).
Batyrlyqty, bılikti salt qylǵan iri minezdi adamdary kóp ortada týyp-ósken Ahmettiń tárbıesi mal baǵyp, kúıbiń tirlik keshken ózge qazaqy ortadan bólekteý edi. Ádiletti jaqtaý, qıanatqa tózbeý ndash atadan balaǵa qalǵan mura sekildi qasıet edi munda. Áýlettiń isin tizip, árige barmaı-aq, beriden qaıyrsaq, ákesi Baıtursynnyń paraǵa satylyp, aýylyna qıanat jasaǵan Torǵaı ýeziniń nachalnıgi, kári oıaz atanǵan. Iakovlevti sabap, basyn jarýy da sol qasıettiń qudireti bolatyn. Osy qasıet Ahmetti de óz ortasynan sýyryp alyp, kúres jolyna saldy. Patsha ókimetiniń zulym saıasatyn, halqyna jasap otyrǵan kóreneý zorlyq-zombylyǵyn, qorlyǵyn kórip, bilip otyryp, jan baǵyp, jaıyna júre almady. Bar oqyǵany: aýyldaǵy eki jyldyq, Orynbordaǵy tórt jyldyq muǵalimder mektepterimen shektelgenine qaramastan, ózge oqyǵan myrzalar shen izdep júrgende, qorlyqqa shydap, quldyqqa kónip, uıqy basqan qalyń qazaqtyń ult namysyn jyrtyp, ulttyq aryn joqtaǵan patsha zamanynda jalǵyz-aq Ahmet edi. Qazaqtyń ol ýaqyttaǵy keıbir oqyǵandary ýez, gýbernıa sottaryna kúsh salyp, tilmash bolyp, keıbiri aryn satyp, ulyqtyq izdep júrgende, Ahmet qazaq ultyna janyn aıamaı qyzmet qyldy, halyqtyń aryn izdep, óziniń oıǵa alǵan isi úshin bir basyn báıgege tikti (S.Seıfýllın). Ol zamana aǵymymen ketpeı, ózgeler qusap qazaq halqyn baı, kedeıge bólmeı, tutas jaqsy kórdi, namysyn birdeı jyrtty, aryn birge joqtady.

Ol otarshyldyqtyń ozbyr saıasatyna qarsy halyqty oıatý úshin halyqty aǵartýdan basqa jol joq ekenin, nadandyqpen, qarańǵylyqpen kúresý kerektigin tolyq túsinip, bar ǵumyryn osy jolǵa arnady. Qýǵyn-súrginge tústi ndash muqalmady túrmege qamaldy ndash jasyp, juqarmady. Muǵalim bolyp, bala oqytyp, jas urpaqtyń kózin ashty gazet shyǵaryp, maqala jazyp, uıqydaǵy ultyn oıatyp, zamana ańǵaryn túsindirdi óleń jazyp, maqsat-múddesin tanytty, túrli qyzmet etip, úlgi-ónege kórsetti. Ol ózi atqarǵan úlkendi-kishili qyzmetti de, sabaq bergen mektepti de, maqalasy men Qazaq gazeti
Qazaq gazeti betinde qazaq halqynyń qoǵamdyq jáne mádenı múdde-qajettilikterin batyl sóz etken materıaldar jıi basylǵan. Sondyqtan da ol óz dáýiriniń bedeldi organy sanalǵan. Alǵashqy shyqqan jylynyń sońynda-aq onyń 3000-nan astam jazdyryp alýshysy bolǵan, al jabylar aldynda óziniń baspahanasy, kitaphanasy jumys istegen jáne tırajy 8 myńǵa jetken.
qazaq gazeti sońǵy kezge deıin kertartpa ultshyl-býrjýazıashylyq basylym retinde sıpattalyp keldi. Munyń syńarjaqtyǵy qazir belgili bolyp otyr.
Qazaq gazeti betinde basylǵan qoǵamynyń áleýmettik, saıası ómirine qatysty keıbir materıaldar, el bıleýshilerdiń ozbyrlyǵyn, paraqorlyǵyn áshkerelegen maqalalar resmı organdardyń narazylyǵyn týdyryp, olar gazet redaksıasyn únemi baqylaýǵa alyp, tintýler júrgizip otyrǵan. Gýbernator men jandarm bastyǵy Ahmet Baıtursynovty birneshe ret jaýapqa tartyp, aıyp salǵan. Mysaly, Qazaq gazetiniń 1914 jylǵy 80-saynda Ahmet Baıtursynov jazǵan bas maqalada Qazaq aımaǵyn basqarý erejeleri qatty synalǵany úshin Orynbor gýbernatory Sýhomlınov redaktordy 1500 som shtraf tóleý nemese úsh aıǵa tutqyndaý týraly sheshim qabyldaıdy. 1500som shtraf tóleý gazet taǵdyry úshin aýyrlyqqa túsetin bolǵandyqtan A. Baıtursynov densaýlyǵynyń nasharlyǵyna qaramastan polısıaǵa ózi baryp, aıyp tóleýden bas tartatynyn, túrmege otyrýǵa daıyn ekendigin aıtady, 20 qazanda ol túrmege alynady. Bul jaǵdaı týraly habar tarasymen-aq gazet oqýshylary aqsha jınap, aıypty tólep, 5 kúnnen keıin A.Baıtursynovty túrmeden bosatyp alady, sóıtip 1916 jyly da gazet 3000 som aıyp tólegen, solardyń bárin de gazettiń oqýshylary, tilektesteri kótergen. Olar Baıtursynovty tutqynǵa alǵyzbaı, basylymdy japtyrmaı, asa izgi minezder tanytqan.
A. Baıtursynov basqarýymen shyǵyp turǵan Qazaq gazeti qazaq halqynyń rýhanı, mádenı tarıhynda úlken orny bar basylym boldy. 1923 jyly Muhtar Áýezov: ...Qazaqtyń eńkeıgen kári, eńbektegen jasyna túgelimen oı túsirip, kúzgi tańnyń salqyn jelindeı shıryqtyrǵan, etek-jeńin jıǵyzǵan Qazaq gazeti bolatyn. Ol gazetiniń jany kim edi? İshindegi qajymaıtyn qaırat, kemimeıtin ekpin kimniń ekpini edi? Ol ekpin uıyqtaǵan qazaqty aıqaılap oıatýǵa zaman erik bermegen soń Masa bolyp talaı yzyńdap oıatamyn dep uzaq beınetti mindet qylyp alǵan, Ahańnyń ekpini bolatyn - dep jazǵan-dy. Qazaq gazeti 1917 jyldyń shilde aıynan Alash uıymynyń resmı organyna aınaldy da, kóp uzamaı Torǵaı oblystyq Sovetteri Seziniń sheshimimen jabyldy.
Ahmet Baıtursynovtyyń ómirbaıanyn júkteý

Óleńderi, aýdarmalary
Adamdyq dıqanshysy
Altyn átesh
Anama hat
At
Aqyn inime
Balyqshy men balyq
Baq
Potanınge
Danyshpan Alıktiń ajaly
Esek pen úki
Dostyma hat
Arystan, kıik hám túlki
Ala qoılar
Ańdarǵa kelgen indet
Jadovskaıadan
Jazýshynyń qanaǵaty
Jaýap hattan
Jaýǵa túskenniń sózi
Aqqý, shortan hám shaıan
Aına men maımyl
At pen esek
Bulbul men esek
Ózen men Qarasý
Jıǵan - tergen
Jubatý
Jurtyma
I. B. jezdem hatynan
Kók esekterge
Nábek aty
Pýshkın Vólterden
Oqýǵa shaqyrý
Sorly bolǵan mujyq
Sóz ıesinen
Tilek batam
Tartý
Týysyma
Ǵylym
Qa... qalasyna
Qazaq salty
Qazaq qalpy
Qazaqtyń bala jubatý óleńi
Qazdar
Eginniń bastary
Eki bóshke
Eki shybyn
Emen men qamys
Jarly baı
Jas aǵash
Júrginshiler men ıtter
Zamandastaryma
Ittiń dostyǵy
Kisi men arystan
Kisi men aıý
Kisi men kóleńke
Maımyl
Maımyl men kózildirik
Malshy men masa
Sary shymshyq
Túlki men qarashekpen
Shal men ajal
Shal men jumysker
Shymshyq pen kógershin
Qaıyrshy men Qydyr
Qara bult
Qaıyrymdy túlki
Qartaıǵan arystan
Qarǵa men túlki
Qasqyr men mysyq
Qasqyr men tyrna
Qasqyr men qozy
Úles
Ógiz ben baqa
N. Q. hanymǵa
Qapteser men kórtyshqan