InfoHub Logo

Bul ekeýiniń keıbir pikirleriniń birine-biri qıǵashtyǵy, ol týraly birsypyra sózdiń bolyp ótkendigi oqýshylarǵa belgili. Biraq ol taqyrypta aralarynda dushpandyq joq. Sebebi ekeýiniń de túp maqsattary bir edi.

Beıimbet Maılın

Otarshyldyq qysymdaǵy qazaqtyń ulttyq sanasyn oıatýǵa yqpal etip, halqymyzdyń saıası jáne rýhanı ilgerileý jolynda meılinshe qajetti dilgir máselelerdi ótkir kótergen alǵashqy jýrnal «Aıqap» gazeti bolsa, tutastaı jalpy ulttyń yqylaspen oqıtyn basylymynyń biri «Qazaq» gazeti bolǵan edi. Degenmen, maqsatqa jetý joldarynyń ártúrli bolyp saı kelmeýinen bolar, keıbir máselelerde pikir alalyǵy kezdespeı qalyp jatqan desedi. Biraq, bul maqsattyń bóten bolǵandyǵynan emes, baǵyttyń aıqyn bolýynan dep bilemin. Bir atap óterligi, qansha talas-tartys bolýyna qaramastan, eki basylymda biriniń sózin ekinshisi qaıtalap, birine- biri demeý bolǵandyǵyn aıtyp ketpeske bolmas. Bul qasıetterden qoldaý bildirgenderdiń óz basynan, ultqa degen, maqsatqa degen bıik qadamdaryn baıqap, tanyǵandaı bolasyz.

Qazaq baspa isiniń damýyna atap aıtarlyq óz úlesterin qosyp, ulttyq rýhty oıatý jolynda barynsha eńbek etken, sol kezdegi halyqtyń janashyry bolǵan bul qos basylymnyń arasynda týyndaǵan kıkiljiń men kózqarastarynyń birikpeýine ne sebep!?... Anyqtap kórelik!...

Eki basylym arasynda aıtys týǵyzǵan másele – qazaq jazýy jónindegi pikirtalas. Ol «Qazaq» gazeti jaryq kórmeı turyp-aq «Aıqap» betinde kórinis taýyp, sonyń ózi aptalyqtyń dúnıege kelýiniń bir sebebi bolǵandyǵyn, oǵan keıinnen birqatar qalamgerlerdiń ún qatqanynan jáne eń basty sebep, « Aıqap» jýrnaly « Kóshpelilikten bas tartyp, óner bilimge, otyryqshylyqqa kóship, egin egip, saýdamen aınalysqanyn qalasa, « Qazaq» gazeti otyryqshylyqqa beıimdelip, Reseıdiń qıturqy áreketin oryndaǵandaı bolyp, ata- babadan qalǵan ata kásipti, otyryqshylyqpen almastyrýdy qalamady. Eki basylymda óz ustanymyn alǵa tartyp, dál osylaı «Aıqap» pen «Qazaq» arasyndaǵy kereǵar pikirler, qarama- qaıshylyqtar oryn aldy. Onymen qosa, aıta keterlik olardyń bas qosý jáne álipbı tańdaýǵa kelgende de pikirleri bir- birine qarsy keldi. Bul jaıynda eki basylymnyń arasyndaǵy aıtys-tartys neden ýshyǵa túskenin kórsetken «Qazaq» gazetinde mynadaı bir málimet jarıalanǵan: «Qazaq» ta, «Aıqap» ta óz betimen kele jatqan kezde sátsiz kúni bastalǵan basqosý máselesi shyǵa keldi.», - dep jazady ol jóninde M.Dýlatov aptalyqtyń 1914 jylǵy 51-nómerinde jaryq kórgen «Aıqap» jýrnaly» degen maqalasynda.

«Aıqap» pen «Qazaq» arasyndaǵy jer týraly pikirtalas patsha ákimshiligi tarapynan tańylǵan kóshpeli jáne otyryqshy normaǵa qatysty týyndaǵanyn kóremiz. Eki basylymnyń da oılaǵan maqsattary bir boldy. Ol qaıtkende de qazaq jerin otarshyl kúshtiń qoljaýlyǵyna aınalýdan qorǵap qalý muraty bolatyn. Biraq, oǵan jetýde eki joldy tańdapty.

Kez kelgen nárseniń eki jaǵy bolatyndyqtan, bul máseleni de sol turǵydan qarap kóreıik. «Aıqap» pen «Qazaqtyń» aıtysy azattyq úshin birden-bir kúres quralyna aınalyp otyrǵan, baspasózdiń bedelin túsirip, qoǵamdyq kúshti álsirete túskeni – máseleniń ekinshi qyry. Muny Alashtyń kózi ashyq, kókiregi oıaý azamattary da jaqsy túsingen. Sondyqtan ony ýshyqtyra bermeı, qandaı shartpen bolsa da kelisip tezirek doǵarýǵa, máseleni ońtaıly turǵydan sheshýge tyrysqandyqtary baıqalady. Mundaı dálelderdi jipke tizgendeı birinen soń birin keltirýge berýge bolady. Biraq, olaı etsek biz jýrnalshynyń shekarasyn asyp ótip, zertteýshi – ǵalymnyń jaıylymyna túsip ketemiz.

Qoryta aıtqanda, bul jaǵdaıda tek bir ǵana jaqty qoldap, birden sheshim shyǵarý durys dep oılamaımyn. Sebebi, bul qos basylymda el muraty úshin jumys jasap, saıası jáne rýhanı oıaný uranyn kóterip, ony damytýǵa kóńil bólip, otarshyldyq qysymdaǵy ulttyń azattyq murattaryn temirqazyq etip ustandy. Al bul sózimniń dáleli retinde Beıimbet Maılınniń «Qazaq» gazetiniń 1915 jylǵy 138-sanynda jarıalanǵan maqalasy sózimizdi tiriltip, birshama dáleldeı túsedi.

ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti, Jýrnalısıka fakúltetiniń stýdenti Toqtarhan Eldana Erbolqyzy

---