Balany oıyn arqyly adamgershilikke tárbıeleý
Jambyl oblysy, T. Rysqulov aýdany, Qulan aýyly
«Balaýsa» balabaqsha tárbıeshisi
Alımova Gýlnar Mýhanovna
Balany oıyn arqyly adamgershilikke tárbıeleý
Halqymyzdyń «balany oıyn ósiredi» degen danalyq sózi tegin aıtylmasa kerek. Oıyn balalar úshin aınaladaǵyny tanyp bilý tásili. Bala oınap júrip oılanady, júıkesi tynyǵady, kóńili ósip oıy sergıdi, denesi shymyrlanady. Balalar oıyndarynyń tárbıelik mańyzyn joǵary baǵalaı kelip, A. S Makarenko bylaı dedi; «Bala oıynda qalaı bolsa ósken soń jumysta da kóp jaǵynan uqsas bolady» Sondyqtan balalar ún-túnsiz oınaıdy. Tipti bala jalǵyz bolǵanyn ózinde de sóılesip júredi. Sóılese júrip bala pikirlesip, áser alysyp, oıynyń túrki nıeti men mazmunyn anyqtaıdy. Zaman ózgergen saıyn adam balasynyń basynan ótkenderi balanyń oıynynda kórinis tabatynyna eshkim de shek keltirmes. Tárbıeli balalardyń fızıologıalyq psıhologıalyq erekshelikteri este ustap, ulttyq qozǵalys oıyndaryn balabaqsha ómirinde jas erekshelikterine saı kelmese keri áserin tıgizýi múmkin. Sonymen qatar oıyndar balanyń belsendiligin arttylyp, tárbıesinde oń áserin tıgizýdi, ózine de baǵa bere alady. Ár bir oıyn balalardyń adamgershilik jolyndaǵy bir kóterilip baspaldaǵy sekildi. Oıynyń túrki nıeti - bul balalardyń neni jáne qalaı oınaıtynyń jalpy anyqtamasy. Mysaly: «dúken», «aýrýhana», «ushqyshtar», Otbasy, balalar baqshasy jáne t. b bolyp oınaıdy.
Oıyn negizinen sergý kezinde uıymdactyrylady. Sondyqtan aýada arnaýly qurylystar ǵımarattar, kóptegen qurylys materıaldary kúrekter, doptar, sekirgishter bolýǵa tıis. Sújetti roldi oıyndar mektepte deıingi balalarǵa tán eń sıpatty bar oıyndar bolyp tabylady.
Mysaly: Dúken oıynyń oınaǵanda balalar satýshy men satyp alýshynyń áreketterin jasaıdy. Al Aýrýhana oıyny oınaǵanda dáriger men naýqastyń áreketterine elekteıdi.
Dramatızııalyq oıyndarda qandaı da bir ádebı shyǵarmanyń erteginiń t, b sújetti men mazmunyna sáıkes bolady. Dramatızıalyq oıynynda áreketiniń biri túri. Dıdaktıkalyq oıyn formasy kishkene balalarǵa meılinshe tán oqytý formasy bolyp tabylady. Mysaly: Sıqyrly qaqpaqtyń syryn ashaıyq degen oıynda eresek toptardy tárbıeli balalardy zat týraly aıta bilýge úıretý, balalardy zat týraly aıta bilýge úıretý olardyń júıesi sóıleý qabiletin damytý mindetin alǵa qoıady. Dıdaktıkalyq oıynyń nátıjesi qandaı jolmen bolsa da ótý emes, balalardyń bilimdi ıgerý, aqyl - oı qyzmetin damytýda, dara qarym - qatynas jasaýda jetken jetistikteriniń baǵalaý. Dıdaktıkalyq oıyndar top bólimshesinde, aýlaýda, zalda ótkiziledi. Dıdaktıkalyq oıynyń ortalyǵy oıynshyqtar men oıyn quraldary.
Dıdaktıkalyq oıynnyń nátıjesi qandaı jolmen bolsa da utý emes, balalardy bilimdi ıgerý, aqyl - oı qyzmetin damytý da, ózara qarym - qatynas jasaýda jetken jetistikteriniń kórsetkishi. Dıdaktıkalyq oıyndar da balalardyń aldyna qandaı da bir mindetter qoıylady, olardy sheshý úshin nazardy jumyldyrý, erikti zeıin qoıý, oılaý jumsaý, erejeni oı eleginen ótkize bilý is - áreketterdiń qıynshylyqtardy joıý kerek. Olar balalardyń túıisin jáne qabyldaý qabiletin, damytýǵa uǵymdaryn qalyptastyrýǵa, bilimdi meńgerýin kómektesedi. Dıdaktıkalyq oıyndar tabıǵatpen tanystyrý sabaǵynda matematıka, til damytý, saýat ashý, kórkem ádebıet sabaqtarynda jıi qoldanady.
Árbir topta dıdaktıkalyq turǵydan jabdyqtalǵan qýyrshaq, onyń kúndelikti tutynýyna kerekti barlyq zattardyń komplektileri bolý kerek. Stol ústinde oıyndarǵa loto, domıno taqyryptyq oıyndar («Qaıda ne ósedi?»), («Bul kimge kerek») t. b pazldar, legolar, qımyl belsendiligin, eriktilikti talap etetin oıyndar jatady.
Eresek toptaǵy balalar úshin qaǵazǵa basylǵan stol ústinde oınalatyn oıyn qyzyqty keledi. Olarǵa tabıǵat qubylystary, kóliktiń alýan túrleri (Kim ne biledi, nemen júredi, nemen júzedi, nemen ushady?) beınelengen ertegilerdiń keıipkerleri qımyl kórsetedi.
Qımyl oıyndary balalardyń qozǵalysyn júgirý, sekirý, órmeleý laqtyrý, qaǵyp alýdy jattyqtyrýǵa, damytýǵa jáne jetildirýge múmkindik beredi. Qımyl oıyndary balanyń júıke psıhıkalyq damytýyna, jeke basynyń asa mańyzdy salalardyń qalyptastyrýyna da úlken áser etedi. Qımyl oıyndary úıdiń ishinde serýen kezinde birneshe balamen nemese búkil toppen ótkiziledi. Olar sondaı dene shynyqtyrý sabaǵyna ıgergen soń ózdigine oınaı alady. Mysaly: Soqyr teke, Kókpar, Asyq, Báıge, Taqıa tastamaq t. b oıyndar jatady.
Sol sıaqty oıyndar da topta jas ereksheligine saı júrgiziledi. Oıyn balalarǵa sabaqta da serýende óte qajet, tipti bala jaı dem alyp otyrǵanyń ózide de oıyn ústinde bolady. Qımyldy oıyndar balanyń barlyq jas kezeńinde ótedi. Merekelik erteńgilikter, is - sharalarǵa qatysqan ata - analar, tárbıeshiler, muǵalimder balanyń tilin damytý úshin shyǵarmalardy sahnalaýdyń bilimdilik tárbıelik mańyzy zor ekenin aıtady.
Dramalyq oıyndar shyǵarmanyń mazmunyn este saqtaýǵa, keıipkerdiń jaǵymdy, jaǵymsyz is - áreketterin, adamgershilik qasıetterin ajyratýǵa, otan súıgishtikke, eńbekqorlyqqa, uıymshyldyqqa tárbıeleıdi. Balany halyqqa pedagogıkasy negizinde tárbıeleý, eldi tanytý baǵytynda mańyzy oryn
«Oramal ketti», «Asyq atý», «Túıilgen oramal», «Qyz Qýý» «USHTY, USHTY» t. b ulttyq oıyndar balanyń sózdik qoryn molaıtýǵa, ómir tájirıbesin keńeıtý, eptilik qabiletterin jetildirýge óz áserin tıgizedi. «Jumyla kótergen júk jeńil» deıdi qalqymyz.
Sabaqta paıdalanylatyn oıyn túrlerimen ata - analar ár toptaǵy aqparattyq buryshtaǵy materıaldar arqyly jáne sabaq, erteńgilik, is - sharalarǵa qatysqanda tanysady. Ata - analar jınalystarynda, jeke áńgimelesýge otbasynda balaǵa qazaq tilin úıretkende oıyndy paıdalaný joldary týraly pikir alysamyz.
Tipti balalar qyzyǵýshylyǵy sonshalyq sabaqtan keıin, sol ortalyqta oıyn oınaǵysy keledi.
«Balaýsa» balabaqsha tárbıeshisi
Alımova Gýlnar Mýhanovna
Balany oıyn arqyly adamgershilikke tárbıeleý
Halqymyzdyń «balany oıyn ósiredi» degen danalyq sózi tegin aıtylmasa kerek. Oıyn balalar úshin aınaladaǵyny tanyp bilý tásili. Bala oınap júrip oılanady, júıkesi tynyǵady, kóńili ósip oıy sergıdi, denesi shymyrlanady. Balalar oıyndarynyń tárbıelik mańyzyn joǵary baǵalaı kelip, A. S Makarenko bylaı dedi; «Bala oıynda qalaı bolsa ósken soń jumysta da kóp jaǵynan uqsas bolady» Sondyqtan balalar ún-túnsiz oınaıdy. Tipti bala jalǵyz bolǵanyn ózinde de sóılesip júredi. Sóılese júrip bala pikirlesip, áser alysyp, oıynyń túrki nıeti men mazmunyn anyqtaıdy. Zaman ózgergen saıyn adam balasynyń basynan ótkenderi balanyń oıynynda kórinis tabatynyna eshkim de shek keltirmes. Tárbıeli balalardyń fızıologıalyq psıhologıalyq erekshelikteri este ustap, ulttyq qozǵalys oıyndaryn balabaqsha ómirinde jas erekshelikterine saı kelmese keri áserin tıgizýi múmkin. Sonymen qatar oıyndar balanyń belsendiligin arttylyp, tárbıesinde oń áserin tıgizýdi, ózine de baǵa bere alady. Ár bir oıyn balalardyń adamgershilik jolyndaǵy bir kóterilip baspaldaǵy sekildi. Oıynyń túrki nıeti - bul balalardyń neni jáne qalaı oınaıtynyń jalpy anyqtamasy. Mysaly: «dúken», «aýrýhana», «ushqyshtar», Otbasy, balalar baqshasy jáne t. b bolyp oınaıdy.
Oıyn negizinen sergý kezinde uıymdactyrylady. Sondyqtan aýada arnaýly qurylystar ǵımarattar, kóptegen qurylys materıaldary kúrekter, doptar, sekirgishter bolýǵa tıis. Sújetti roldi oıyndar mektepte deıingi balalarǵa tán eń sıpatty bar oıyndar bolyp tabylady.
Mysaly: Dúken oıynyń oınaǵanda balalar satýshy men satyp alýshynyń áreketterin jasaıdy. Al Aýrýhana oıyny oınaǵanda dáriger men naýqastyń áreketterine elekteıdi.
Dramatızııalyq oıyndarda qandaı da bir ádebı shyǵarmanyń erteginiń t, b sújetti men mazmunyna sáıkes bolady. Dramatızıalyq oıynynda áreketiniń biri túri. Dıdaktıkalyq oıyn formasy kishkene balalarǵa meılinshe tán oqytý formasy bolyp tabylady. Mysaly: Sıqyrly qaqpaqtyń syryn ashaıyq degen oıynda eresek toptardy tárbıeli balalardy zat týraly aıta bilýge úıretý, balalardy zat týraly aıta bilýge úıretý olardyń júıesi sóıleý qabiletin damytý mindetin alǵa qoıady. Dıdaktıkalyq oıynyń nátıjesi qandaı jolmen bolsa da ótý emes, balalardyń bilimdi ıgerý, aqyl - oı qyzmetin damytýda, dara qarym - qatynas jasaýda jetken jetistikteriniń baǵalaý. Dıdaktıkalyq oıyndar top bólimshesinde, aýlaýda, zalda ótkiziledi. Dıdaktıkalyq oıynyń ortalyǵy oıynshyqtar men oıyn quraldary.
Dıdaktıkalyq oıynnyń nátıjesi qandaı jolmen bolsa da utý emes, balalardy bilimdi ıgerý, aqyl - oı qyzmetin damytý da, ózara qarym - qatynas jasaýda jetken jetistikteriniń kórsetkishi. Dıdaktıkalyq oıyndar da balalardyń aldyna qandaı da bir mindetter qoıylady, olardy sheshý úshin nazardy jumyldyrý, erikti zeıin qoıý, oılaý jumsaý, erejeni oı eleginen ótkize bilý is - áreketterdiń qıynshylyqtardy joıý kerek. Olar balalardyń túıisin jáne qabyldaý qabiletin, damytýǵa uǵymdaryn qalyptastyrýǵa, bilimdi meńgerýin kómektesedi. Dıdaktıkalyq oıyndar tabıǵatpen tanystyrý sabaǵynda matematıka, til damytý, saýat ashý, kórkem ádebıet sabaqtarynda jıi qoldanady.
Árbir topta dıdaktıkalyq turǵydan jabdyqtalǵan qýyrshaq, onyń kúndelikti tutynýyna kerekti barlyq zattardyń komplektileri bolý kerek. Stol ústinde oıyndarǵa loto, domıno taqyryptyq oıyndar («Qaıda ne ósedi?»), («Bul kimge kerek») t. b pazldar, legolar, qımyl belsendiligin, eriktilikti talap etetin oıyndar jatady.
Eresek toptaǵy balalar úshin qaǵazǵa basylǵan stol ústinde oınalatyn oıyn qyzyqty keledi. Olarǵa tabıǵat qubylystary, kóliktiń alýan túrleri (Kim ne biledi, nemen júredi, nemen júzedi, nemen ushady?) beınelengen ertegilerdiń keıipkerleri qımyl kórsetedi.
Qımyl oıyndary balalardyń qozǵalysyn júgirý, sekirý, órmeleý laqtyrý, qaǵyp alýdy jattyqtyrýǵa, damytýǵa jáne jetildirýge múmkindik beredi. Qımyl oıyndary balanyń júıke psıhıkalyq damytýyna, jeke basynyń asa mańyzdy salalardyń qalyptastyrýyna da úlken áser etedi. Qımyl oıyndary úıdiń ishinde serýen kezinde birneshe balamen nemese búkil toppen ótkiziledi. Olar sondaı dene shynyqtyrý sabaǵyna ıgergen soń ózdigine oınaı alady. Mysaly: Soqyr teke, Kókpar, Asyq, Báıge, Taqıa tastamaq t. b oıyndar jatady.
Sol sıaqty oıyndar da topta jas ereksheligine saı júrgiziledi. Oıyn balalarǵa sabaqta da serýende óte qajet, tipti bala jaı dem alyp otyrǵanyń ózide de oıyn ústinde bolady. Qımyldy oıyndar balanyń barlyq jas kezeńinde ótedi. Merekelik erteńgilikter, is - sharalarǵa qatysqan ata - analar, tárbıeshiler, muǵalimder balanyń tilin damytý úshin shyǵarmalardy sahnalaýdyń bilimdilik tárbıelik mańyzy zor ekenin aıtady.
Dramalyq oıyndar shyǵarmanyń mazmunyn este saqtaýǵa, keıipkerdiń jaǵymdy, jaǵymsyz is - áreketterin, adamgershilik qasıetterin ajyratýǵa, otan súıgishtikke, eńbekqorlyqqa, uıymshyldyqqa tárbıeleıdi. Balany halyqqa pedagogıkasy negizinde tárbıeleý, eldi tanytý baǵytynda mańyzy oryn
«Oramal ketti», «Asyq atý», «Túıilgen oramal», «Qyz Qýý» «USHTY, USHTY» t. b ulttyq oıyndar balanyń sózdik qoryn molaıtýǵa, ómir tájirıbesin keńeıtý, eptilik qabiletterin jetildirýge óz áserin tıgizedi. «Jumyla kótergen júk jeńil» deıdi qalqymyz.
Sabaqta paıdalanylatyn oıyn túrlerimen ata - analar ár toptaǵy aqparattyq buryshtaǵy materıaldar arqyly jáne sabaq, erteńgilik, is - sharalarǵa qatysqanda tanysady. Ata - analar jınalystarynda, jeke áńgimelesýge otbasynda balaǵa qazaq tilin úıretkende oıyndy paıdalaný joldary týraly pikir alysamyz.
Tipti balalar qyzyǵýshylyǵy sonshalyq sabaqtan keıin, sol ortalyqta oıyn oınaǵysy keledi.
You Might Also Like
