Balanyń jas ereksheligine saı damý deńgeıi
«Balabaqshanyń zattyq damytýshylyq ortasy balanyń, pedagogtyń, ata-ananyń qyzyǵýshylyǵyn oıatyp qajettiligin qanaǵattandyra otyryp, múmkindigin júzege asyrýshy keńistik».
1 Kirispe bólim
1Mektepke deıingi bala tárbıesi.
11 Negizgi bólim
Balanyń jas ereksheligine saı damý deńgeıi.
Balanyń boıynda adamgershilik qasıetterdiń negizi otbasynda qalyptasady. Ata-ananyń aıaly alaqany týǵan úıdiń jylýy onyń kókireginde ómir boıy saqtalyp máńgi esinde qalady. Otbasyndaǵy adamdarmen qarym –qatynasta bala mádenıetti úırenedi, jeke adamǵa tán ar-uıat, aqyl –oı adamgershilik qasıetterde qalyptasady. Adamnyń ózge tirshilik ıesinen aıyrmashylyǵynyń biri – dúnıege perzent ákelgen soń onyń bolashaǵyn oılaý, ıaǵnı qandaı taǵdyry bar, kim bolar eken dep, sol jolda ata-analyq boryshyn atqarady.
Osyǵan oraı kez kelgen búldirshin úshin bala baqsha tárbıesi ata-anadan tálim –tárbıeni odan ári jalǵastyryp, jandandyrary sózsiz. Der kezinde alynǵan mektepke deıingi bilimniń ár búldirshin úshin mańyzy zor. Bala baqshanyń eń basty maqsaty memlekettik bilim berý baǵdarlamasyna saı mektep jasyna deıingi búldirshinniń jan-jaqty estetıkalyq damýyn qamtamasyz etedi. Kishkentaı búldirshinderdiń alǵashqy damý kezeńinde bilim men tárbıe berý jumysy jan-jaqty bolýy zaman talaby.
El basymyz N.Á. Nazarbaev óziniń «Qazaqstan bolashaǵymyz – qoǵamnyń ıdeıalyq birliginde» atty eńbeginde «Ulttyq mádenıetke,ana tilge erkindik berý, ony tálim-tárbıe qurylymyna aınaldyrý, tárbıe máselesinde ulttyq izgilik pen órkenıetti álemdik ımandylyq úrdisiniń ortaq múddesin jappaı seziný jáne ony kiriktire paıdalaný arqyly iske asyrý kerek» - dep atap ótken. Mundaı tárbıe jumysyn ádette mektepke deıingi tárbıeden, ıaǵnı balabaqshadan bastaǵan durys.
Ádette adamnyń jeke basynyń qasıetteri bes jasqa deıin qalyptasady eken. Sondyqtan balanyń jan-jaqty qalyptasýy úshin mektep jasyna deıingi búldirshinderdiń boıyna jaqsy, jaǵymdy qasıetterdi sińire bilý kerek. Bala ár nársege qumar, qyzyqqysh, ol óziniń bolyp jatqan ózgeristi, tamasha qubylystardy sezinýge tyrysady. Onyń jan-jaqty damyp, jeke tulǵa bolyp tárbıelenýine, tiliniń damýyna eń aldymen ata-anasy mindetti.
Mektepke deıingi uıymdarda tárbıeleý men bilim berýdi uıymdastyrýda ustanatyn prınsıpter:
Balalardyń jas erekshelikterin eskerý, qyzyǵýshylyǵyna súıený.
Tárbıe men oqytý mindetterin birlikte sheshý.
Balanyń erkin de derbes damýyn qamtamasyz etetin tabıǵı, emin erkin jaǵdaı týǵyzý.
Áreket etýge úıretý, úırengenin boıyna daǵdy qylyp sińirý.
Pedogogıkalyq proses belgili bir quraldar men ádister kómegimen júzege asyrylady. Balabaqshadaǵy tárbıe –qazaqy ulttyq sana, ulttyq psıhologıa qalyptasqan parasatty, adamgershilik qadir-qasıeti mol, fızıkalyq jáne moraldyq joǵary belsendi jeke adamdy qalyptastyryp shyǵarý prosesi bolyp tabylady.
Oınaý, eńbek etý jáne oqý barysynda aqyl –oı adamgershilik fızıkalyq jáne kórkem tárbıe, damý prosesi qatar júredi. Bala osy kezde belgili dárejede bilim alady, iskerlikke úırenedi, ózin qorshaǵan ortamen qarym-qatynas jasaýǵa, qoǵamdyq ómirdiń ádet-daǵdylaryn ıgerýge beıimdeledi.
İs-árekettiń osy túrlerin ǵana damytý arqyly tárbıeleý bilim berý mindetterin sheshýge, bala damýyn durys jolmen baǵyttap otyrýǵa múmkindik týady. Osy atalyp ótken is-árekettiń árqaısysy bala damýyna ózindik, ózine tán úlesin qosady. Bala ózin-ózi kórsetse oıyn, oqýda adamgershilikke tárbıelenedi degen sóz. Osylar arqyly biz balalarǵa belgili bir turǵyda yqpal jasaı alamyz. Biz is-áreketter oıyn, eńbek, oqytý ózara ushtasqan jaǵdaıda ǵana balanyń jeke basyn damytýda tolyq nátıjege jete alamyz. Osylardy negizge ala otyryp ata-analar men tárbıeshiler balany tárbıeleýde ertegiler men qoıylymdardyń jáne sahnalaýdyń roliniń aıryqsha ekenin umytpaý kerek.
Sóılesý qyzmeti – belsendi ári maqsatty úrdis.Bul qyzmet túri seriktestiktiń bolýyn talap etedi, onda biri suraq qoısa, ekinshisi jaýap beredi. Mektep jasyna deıingi mekemelerdiń basty maqsaty – búldirshinderdiń dıalogtyq qarym-qatynasy bolyp tabylady. Balalar óz qurbylarymen sóılesý arqyly sóıleý tilderin damytady. Sonymen qatar ózimen seriktesiniń qımyl-qozǵalysyn kelisý men baqylaý daǵdysy qalyptasady. Bul jerde men trafarettik sahnalaý tásiline basty nazar aýdardym. trafaret arqyly sóz quramynyń baılyǵyn, dıalogty damytýǵa bolady. Bul jumys barysynda balalar daıyn trafaretterdiń kómegimen bolashaq keıipkerlerdiń sýretterin jasaıdy. Olardy túrli-tústi boıaýmen boıaıdy. Daıyn beınelerdi qaıshymen qıady. Bul jerde balanyń shyǵarmashylyq oılaý qabletteri damıdy. Ujymdasyp jumys jasaý kezinde árbir balanyń jeke qıalyna da oryn beriledi.
Mysaly: júgirip kele jatqan qoıan beınesi .Daıyndyq kezeńi aıaqtalǵan soń sóıleý kezeńin ótemiz. Bul kezeńde balalar ertegi keıipkerlerimen dıalogtyq áreket jasaıdy. Árbir bala ózine jup tańdaıdy. Iaǵnı jumys juptasý túrinde júredi. Bul kezeńde men kimniń yntaly, kimniń yntasyz qatysyp otyrǵanyn bilemin .Ertegiler qurastyrǵan kezde balalar bir-birimen ózara sóılesedi. Bul jerde avtor sózi degen bolmaıdy. Balalardyń tilin damytýda, sóıleý mádenıetimen oı-órisin, dúnıe tanymyn jetildirýde róldik oıyndar tıimdi nátıje beredi. Roldi oınap turǵan bala ózin sol keıipkerge teńep, keıipkerdiń jaqsy qasıetterin boıyna sińiredi. Maqal-mátelderdi paıdalaný barysynda ádebı sóıleýge daǵdylanyp sóz qory molaıady. Halqymyzdyń asyl marjanyn meńgeredi.
Sondaı-aq oıyn ádisi men áreketteriniń qoldanýy balada jaǵymdy emosıa, joǵary qyzyǵýshylyq týǵyzady. Atap aıtqanda balabaqshada tárbıemen oqytýdyń negizgi jáne jetekshi formasy bul jalpy toppen, shaǵyn toppen jáne arnaıy uıymdastyrylatyn sabaqtar, ekskýrsıalar, serýender, erteńgilikter, oıyndar. Balabaqshamyz bıylǵy oqý jylynan bastap QR memlekettik jalpy mindetti bilim berý standartyn basshylyqqa ala otyryp: «Densaýlyq», «Qatynas», «Tanym», «Shyǵarmashylyq», «Áleýmettik orta» atty bilim berý salalaryna baılanysty mektepke deıingi balalardyń jas ereksheligine saı oqý –shyǵarmashylyq izdenis negizinde júzege asyrýdamyz.
Balabaqshada balalar ózdiginen oqı almaıtyny belgili, sondyqtan teksti oqýǵa, áńgimelep aıtýǵa úıretý, kórkem sózdermen tanystyrý jumysy baǵdarlama talabyna sáıkes taqyryptyq prınsıpterge negizdeledi. Ol prınsıpter – aınaladaǵy dúnıemen, qoǵam ómirimen, tabıǵatpen tanystyrý, dúnıetanymyn, oı-órisin jetildirý, zeıinin, qabyldaýyn, baǵdarlaı bilý, qabletterin damytý bolyp tabylady.
Shyǵarma oqý, til damytý jumysynda estıarlar men eresekter tobynda shyǵarmany tyńdaı otyryp, onyń mazmunyn júıeli áńgimeleı bilýge, keıipkerlerdiń is-áreketterin túsinip, ózinshe taldap oıyn qorytyndylaı bilýge, keıbir úzindilerdi jatqa aıtýǵa, mazmunǵa saı áńgime quraýǵa, beıneli sózderdi dál taýyp aıtýǵa, ózdiginen salystyra sıpattaı bilýge úırenýge tıisti.
1 Kirispe bólim
1Mektepke deıingi bala tárbıesi.
11 Negizgi bólim
Balanyń jas ereksheligine saı damý deńgeıi.
Balanyń boıynda adamgershilik qasıetterdiń negizi otbasynda qalyptasady. Ata-ananyń aıaly alaqany týǵan úıdiń jylýy onyń kókireginde ómir boıy saqtalyp máńgi esinde qalady. Otbasyndaǵy adamdarmen qarym –qatynasta bala mádenıetti úırenedi, jeke adamǵa tán ar-uıat, aqyl –oı adamgershilik qasıetterde qalyptasady. Adamnyń ózge tirshilik ıesinen aıyrmashylyǵynyń biri – dúnıege perzent ákelgen soń onyń bolashaǵyn oılaý, ıaǵnı qandaı taǵdyry bar, kim bolar eken dep, sol jolda ata-analyq boryshyn atqarady.
Osyǵan oraı kez kelgen búldirshin úshin bala baqsha tárbıesi ata-anadan tálim –tárbıeni odan ári jalǵastyryp, jandandyrary sózsiz. Der kezinde alynǵan mektepke deıingi bilimniń ár búldirshin úshin mańyzy zor. Bala baqshanyń eń basty maqsaty memlekettik bilim berý baǵdarlamasyna saı mektep jasyna deıingi búldirshinniń jan-jaqty estetıkalyq damýyn qamtamasyz etedi. Kishkentaı búldirshinderdiń alǵashqy damý kezeńinde bilim men tárbıe berý jumysy jan-jaqty bolýy zaman talaby.
El basymyz N.Á. Nazarbaev óziniń «Qazaqstan bolashaǵymyz – qoǵamnyń ıdeıalyq birliginde» atty eńbeginde «Ulttyq mádenıetke,ana tilge erkindik berý, ony tálim-tárbıe qurylymyna aınaldyrý, tárbıe máselesinde ulttyq izgilik pen órkenıetti álemdik ımandylyq úrdisiniń ortaq múddesin jappaı seziný jáne ony kiriktire paıdalaný arqyly iske asyrý kerek» - dep atap ótken. Mundaı tárbıe jumysyn ádette mektepke deıingi tárbıeden, ıaǵnı balabaqshadan bastaǵan durys.
Ádette adamnyń jeke basynyń qasıetteri bes jasqa deıin qalyptasady eken. Sondyqtan balanyń jan-jaqty qalyptasýy úshin mektep jasyna deıingi búldirshinderdiń boıyna jaqsy, jaǵymdy qasıetterdi sińire bilý kerek. Bala ár nársege qumar, qyzyqqysh, ol óziniń bolyp jatqan ózgeristi, tamasha qubylystardy sezinýge tyrysady. Onyń jan-jaqty damyp, jeke tulǵa bolyp tárbıelenýine, tiliniń damýyna eń aldymen ata-anasy mindetti.
Mektepke deıingi uıymdarda tárbıeleý men bilim berýdi uıymdastyrýda ustanatyn prınsıpter:
Balalardyń jas erekshelikterin eskerý, qyzyǵýshylyǵyna súıený.
Tárbıe men oqytý mindetterin birlikte sheshý.
Balanyń erkin de derbes damýyn qamtamasyz etetin tabıǵı, emin erkin jaǵdaı týǵyzý.
Áreket etýge úıretý, úırengenin boıyna daǵdy qylyp sińirý.
Pedogogıkalyq proses belgili bir quraldar men ádister kómegimen júzege asyrylady. Balabaqshadaǵy tárbıe –qazaqy ulttyq sana, ulttyq psıhologıa qalyptasqan parasatty, adamgershilik qadir-qasıeti mol, fızıkalyq jáne moraldyq joǵary belsendi jeke adamdy qalyptastyryp shyǵarý prosesi bolyp tabylady.
Oınaý, eńbek etý jáne oqý barysynda aqyl –oı adamgershilik fızıkalyq jáne kórkem tárbıe, damý prosesi qatar júredi. Bala osy kezde belgili dárejede bilim alady, iskerlikke úırenedi, ózin qorshaǵan ortamen qarym-qatynas jasaýǵa, qoǵamdyq ómirdiń ádet-daǵdylaryn ıgerýge beıimdeledi.
İs-árekettiń osy túrlerin ǵana damytý arqyly tárbıeleý bilim berý mindetterin sheshýge, bala damýyn durys jolmen baǵyttap otyrýǵa múmkindik týady. Osy atalyp ótken is-árekettiń árqaısysy bala damýyna ózindik, ózine tán úlesin qosady. Bala ózin-ózi kórsetse oıyn, oqýda adamgershilikke tárbıelenedi degen sóz. Osylar arqyly biz balalarǵa belgili bir turǵyda yqpal jasaı alamyz. Biz is-áreketter oıyn, eńbek, oqytý ózara ushtasqan jaǵdaıda ǵana balanyń jeke basyn damytýda tolyq nátıjege jete alamyz. Osylardy negizge ala otyryp ata-analar men tárbıeshiler balany tárbıeleýde ertegiler men qoıylymdardyń jáne sahnalaýdyń roliniń aıryqsha ekenin umytpaý kerek.
Sóılesý qyzmeti – belsendi ári maqsatty úrdis.Bul qyzmet túri seriktestiktiń bolýyn talap etedi, onda biri suraq qoısa, ekinshisi jaýap beredi. Mektep jasyna deıingi mekemelerdiń basty maqsaty – búldirshinderdiń dıalogtyq qarym-qatynasy bolyp tabylady. Balalar óz qurbylarymen sóılesý arqyly sóıleý tilderin damytady. Sonymen qatar ózimen seriktesiniń qımyl-qozǵalysyn kelisý men baqylaý daǵdysy qalyptasady. Bul jerde men trafarettik sahnalaý tásiline basty nazar aýdardym. trafaret arqyly sóz quramynyń baılyǵyn, dıalogty damytýǵa bolady. Bul jumys barysynda balalar daıyn trafaretterdiń kómegimen bolashaq keıipkerlerdiń sýretterin jasaıdy. Olardy túrli-tústi boıaýmen boıaıdy. Daıyn beınelerdi qaıshymen qıady. Bul jerde balanyń shyǵarmashylyq oılaý qabletteri damıdy. Ujymdasyp jumys jasaý kezinde árbir balanyń jeke qıalyna da oryn beriledi.
Mysaly: júgirip kele jatqan qoıan beınesi .Daıyndyq kezeńi aıaqtalǵan soń sóıleý kezeńin ótemiz. Bul kezeńde balalar ertegi keıipkerlerimen dıalogtyq áreket jasaıdy. Árbir bala ózine jup tańdaıdy. Iaǵnı jumys juptasý túrinde júredi. Bul kezeńde men kimniń yntaly, kimniń yntasyz qatysyp otyrǵanyn bilemin .Ertegiler qurastyrǵan kezde balalar bir-birimen ózara sóılesedi. Bul jerde avtor sózi degen bolmaıdy. Balalardyń tilin damytýda, sóıleý mádenıetimen oı-órisin, dúnıe tanymyn jetildirýde róldik oıyndar tıimdi nátıje beredi. Roldi oınap turǵan bala ózin sol keıipkerge teńep, keıipkerdiń jaqsy qasıetterin boıyna sińiredi. Maqal-mátelderdi paıdalaný barysynda ádebı sóıleýge daǵdylanyp sóz qory molaıady. Halqymyzdyń asyl marjanyn meńgeredi.
Sondaı-aq oıyn ádisi men áreketteriniń qoldanýy balada jaǵymdy emosıa, joǵary qyzyǵýshylyq týǵyzady. Atap aıtqanda balabaqshada tárbıemen oqytýdyń negizgi jáne jetekshi formasy bul jalpy toppen, shaǵyn toppen jáne arnaıy uıymdastyrylatyn sabaqtar, ekskýrsıalar, serýender, erteńgilikter, oıyndar. Balabaqshamyz bıylǵy oqý jylynan bastap QR memlekettik jalpy mindetti bilim berý standartyn basshylyqqa ala otyryp: «Densaýlyq», «Qatynas», «Tanym», «Shyǵarmashylyq», «Áleýmettik orta» atty bilim berý salalaryna baılanysty mektepke deıingi balalardyń jas ereksheligine saı oqý –shyǵarmashylyq izdenis negizinde júzege asyrýdamyz.
Balabaqshada balalar ózdiginen oqı almaıtyny belgili, sondyqtan teksti oqýǵa, áńgimelep aıtýǵa úıretý, kórkem sózdermen tanystyrý jumysy baǵdarlama talabyna sáıkes taqyryptyq prınsıpterge negizdeledi. Ol prınsıpter – aınaladaǵy dúnıemen, qoǵam ómirimen, tabıǵatpen tanystyrý, dúnıetanymyn, oı-órisin jetildirý, zeıinin, qabyldaýyn, baǵdarlaı bilý, qabletterin damytý bolyp tabylady.
Shyǵarma oqý, til damytý jumysynda estıarlar men eresekter tobynda shyǵarmany tyńdaı otyryp, onyń mazmunyn júıeli áńgimeleı bilýge, keıipkerlerdiń is-áreketterin túsinip, ózinshe taldap oıyn qorytyndylaı bilýge, keıbir úzindilerdi jatqa aıtýǵa, mazmunǵa saı áńgime quraýǵa, beıneli sózderdi dál taýyp aıtýǵa, ózdiginen salystyra sıpattaı bilýge úırenýge tıisti.
You Might Also Like
