Balaqaı, atyń kim?
Sabaqtyń taqyryby: Balaqaı, atyń kim?
Sabaqtyń maqsaty׃
Qazaq salty boıynsha balaǵa at qoıý rásimderi týraly, at qoıýdyń ejelden qalyptasqan júıesi baryn túsindirý.
Qoıylǵan esimniń qupıasy men maǵynasy adam ómirine úlken ról atqaratynyn, aqyl - oıyna, sana - sezimine tikeleı qatysy baryn, ómirden óz ornyn tabýǵý yqpal etetiniń meńgertý.
Óz esimderiniń mánin túsinip, ata - ana senimin aqtaýǵa baýlý, qorshaǵan ortamen baılanysyn arttyrý, kóshbasshylyq qabiletke tárbıeleý.
Sabaqtyń kórnekiligi׃ Muhtar Shahanovtyń jyr jınaǵy, Shalqar ensıklopedıasy, Baldyrǵan jýrnaly, «Kún júıesi» taqyrybyndaǵy balalarǵa arnalǵan kitaptar serıasy, slaıdtar, ınternet materıaldary.
Pánaralyq baılanys ׃ Dúnıetaný, matematıka.
Sabaqtyń barysy׃
Uıymdastyrý kezeńi.
Kirispe bólim.
Balalar, búgin sabaqta halqymyzdyń at qoıý rásimi, jón - joralǵylary týraly kóp nárse bilemiz.
Bala – adamnyń baýyr eti. Qaı ata - ana da óz shańyraǵynda shyr etip sábı dúnıege kelgeninde oǵan eń jaqsy esimdi qoıýǵa tyrysady. Negizinen, jańa týǵan sábıge esim tańdaýǵa qazaqtan dana, qazaqtan sheber halyq joq. Alaıda, árbir ata - ana balasyna at qoıarda ózine júkteler jaýapkershilikti jete sezinip, oǵan saqtyqpen qaraǵany, on oılanyp, on tolǵanyp baryp qana júregi qalaǵan esimdi sábıine qoıǵany abzal. Óıtkeni, esimderdiń adam ómirine yqpaly óte aıryqsha.
Oqýshylar.
Muhtar Shahanov.
Aqjúnis.
Myqtylardyń kúıin shertip óter kún,
Zaman - terek, adam sonyń butaǵy,
Men týǵanda, dosym, seniń ákeńniń
Jazylypty Abaı jaıly kitaby.
Aıkórkem.
Meniń ákem sony oqyp,
Uzaq túnder otyrypty ońasha.
Bir bıikpen tabystym dep tamasha,
Shattanypty balasha.
Erqanat.
Aıqara ashyp aspanyn,
Jınap barlyq dostary men qastaryn
Nıetimdi quptar dep,
Bul esimde erekshe bir qut bar dep,
Myna mendeı perzentine sol kúni
At qoıypty Muhtar dep.
Sáýle.
- HA - ha - ha! Kókirekte arman kóp,
Bizdiń aýyl ıtteriniń aty da
Keledi ylǵı «Bóribasar», «Arlan» bop.
Biraq áli qasqyr alǵan biri joq,-
Qasqyr túgel qoıan ustar túri joq,-
Dep kúlipti tórde otyrǵan bir kisi.
Jarasbek.
Jurt shattyǵyn sý sepkendeı basypty
Álgi adamnyń ájýaly kúlkisi.
Ákem sonda besigime súıenip,
Kep turypty kóńilmenen qulaǵan.
Beksultan.
- Ulym, senen suranam,
Tirligińde boı kórsetpe jyradan.
Ulym, meni taba qylma mynaǵan,
Qyran bolsań keńistik kóp qaıda da,-
Dep senimmen jymıypty jaı ǵana.
Aqmaral.
Qas qylǵandaı, qaljyńyn tasqa urǵandaı,
Atqa mindim...
Bolsa da kóp armany,
Ákem marqum ol kúndi kóre almady.
Kóre almady ol taǵdyrdyń mergendigin,
Ulanynyń jyrdan gúl tergendigin.
Erjan.
Meniń tuńǵysh kitabym basylǵanda,
Úmit oty aldymnan shashylǵanda
Anam baıǵus shattyqtan jarylardaı,
Jyrtyq, eski kebisin súırelektep,
Kórshilerge júgirdi kúıbelektep.
Nurly.
Sosyn únsiz turdy da oıǵa qalyp,
Úırenbegen áli de toıǵa baryp
Meniń tıtteı eleýsiz kitabymdy
Uly tomnyń qasyna qoıdy aparyp.
Aıagóz.
Qazaqtyń salty boıynsha, jas náreste týǵan kezde ata - anasy eń syıly, qatty qurmet tutatyn adamyna óz sábıiniń esimin qoıǵyzady. Keıde olar kelise otyryp, bala esimin ózderi tańdaıdy. Egerde áke - sheshesi, ata - ájesi tiri bolsa, óz nemere, shóbereleriniń esimderin solar qoıady. Mundaıda úlken kisilerdiń aıtqany – zań. Olar aıtqan esimdi ata - anasynyń azan shaqyrtyp, sábıine qoıýy – buljytpaı oryndalatyn mindet.
Muǵalim׃
Buryndary balaǵa esimdi besikke bóler aldynda qoıǵan. Balany besikke bólerde kún ilgeri aýyl - aımaqqa habar berilip, árkim qal - qadirinshe toı jasaıdy. Toıǵa jınalǵandar balaǵa qatysty eki sharany júzege asyratyn bolǵan.
Janel.
Birinshi kezekte balaǵa aǵaıyn - týysynyń uıǵarymymen ózderi ishteı quptap júrgen esimdi qoıý. Muny sol aýyldyń eń bedeldi azamaty sábıdi qolyna alyp azan shaqyryp, úsh ret bala esimin qulaǵyna qaıtalaıdy.
Gúlnur.
Sharıǵat zańy boıynsha, náreste týǵan soń úsh kúnniń ishinde oǵan azan shaqyryp, at qoıý kerek. Sábı esimi úsh ret qulaǵyna qaıtalanady.
Arýjan.
Balasynyń atyn yrymdap qoıý – ata - anasynyń nıetin bildiredi. Qazir de kóp adam balasyna ǵulama bolsyn dep – Marǵulan, Qanysh, aqyn bolsyn dep – Abaı, batyr bolsyn dep – Edige, Jánibek, Alpamys, aqylgóı ana bolsyn dep – Zere, Aıǵanym dep yrymdap at qoıyp jatady. Keıingi kezde elimizde Nursultan esimdi balalar da kóbeıe bastady.
Maral.
Balamnyń aty zatyna saı bolsyn dep nebir jahanger qolbasshy, dinbasy, paıǵambar esimderin de beretinder bolǵan.
Muǵalim׃
Sábıge at qoıýdaǵy salt - dástúr negizinen, qazaq halqynda balaǵa at qoıǵanda ata-analardyń arqa súıeıtin eń basty on bes salt-dástúri bar.
Olar:
Oqýshy.
1. Balaǵa artyq saýsaǵyna qaraı at qoıý.
Esimderi: Artyq, Artyqáli, Artyqbaı, Qoseken.
2. Balaǵa til - kóz tımeıdi degen nıetpen at qoıý.
Esimderi: Jamanbaı, Qoıshybaı, Oshaqbaı, Tezekbaı.
3. Balanyń deni saý, jany berik bolýy úshin at qoıý.
Esimderi: Tasbolat, Tastemir, Shymyrbaı.
4. Balasy shetineı bergen úıde jas sábıge at qoıý.
Esimderi: Aman, Amankúl, Esen, Júrsin, Toqtar, Tursyn, Tursynkúl t. b.
5. Bala-shaǵalarynyń ómiri uzaq bolsyn, kóp jasasyn degen nıetpen at qoıý. Esimderi: Januzaq, Júzbaı, Júzjasar, Myńjasar, Ómirbek, Seksenbaı, Toqsanbaı, Uzaqbaı.
6. Buryn-sońdy bolǵan qarý-jaraq attaryna baılanysty at qoıý. Esimderi: Qylyshbaı, Myltyqbaı, Naızabek, Sadaqbaı, Shoqparbaı t. b.
7. Eldiń ardaqty azamattarynyń atyn solardaı batyr, dana, ónerli bolsyn degen nıetpen jańa týylǵan balaǵa at qoıý
Esimderi: Abaı, Abylaı, Ǵabıt, Jánibek, Isataı, Qazybek, Mahambet, Sábıt t. b.
8. Erekshe kózge túsken belgilerine qaraı at qoıý.
Esimderi: Anarbaı, Qaldygúl, Qaldybaı, Qudiret, Meńdibaı, Meńdigúl, Súndet.
9. Islam dininiń áserine baılanysty at qoıý.
Esimderi: Ǵalı, Jamal, Zylıha, Isa, Muhammed, Omar, Ospan, Súleımen, Hadısha.
10. Qyz attaryna aspan áleminiń, ańdardyń, asyl tastardyń, qymbat matalardyń, názik ósimdikterdiń atyn qoıý.
Esimderi: Aıman, Altyn, Eńlik, Jibek, Juldyz, Kúmis, Quralaı, Maqpal, Merýert, Raýshan, Sholpan, Shynar t. b.
11. Merziminen buryn dúnıege kelgen balaǵa at qoıý.
Esimderi: Leker, Shalabaı, Shalabek.
12. Murat-maqsatyma jettim-aý degen nıetpen at qoıý.
Esimderi: Arman, Baqyt, Maqsat, Murat.
13. Sońǵy balaǵa at qoıý.
Esimderi: Kenjebaı, Kenje - gúl, Kenjetaı.
14. Tórt túlik mal, ań men qustarǵa baılanysty at qoıý.
Esimderi: Arystan, Aıýbaı, Bota, Botagóz, Búrkit, Qoıshybaı, Sandýǵash t. b.
15. Uly joq úıde qyz týǵanda at qoıý.
Esimderi: Bolǵan, Toıǵan, Ulbala, Ultýǵan, Ulmeken, Ulbosyn, Ultýar, Uljan t. b.
Muǵalim׃
Bizdiń dana halqymyzda «Balaǵa qandaı at qoıylsa, onyń bolashaq taǵdyry soǵan baılanysty bolady» - degen nanym-senim bar.
Olaı bolsa óz esimimizdiń qandaı maǵyna beretindigi týraly shyǵarma jazyp kelýdi bergen edim. Kim oqıdy?
Muǵalim׃
Yrymdap at qoıý – qazaqtyń qanyna sińgen dástúri. Sonyń ishinde bala týysymen eń alǵash kezdesken kisiniń atyn qoıý – buryndary jaqsy yrym sanalǵan. Jáne de ata - babalarymyz jańa týǵan nárestege kóz tımesin, ómiri uzaq bolsyn degen nıetpen balasyna ádeıi túpki maǵynasy sıyqsyz esimderdi de qoıǵan. Mundaı dástúr qazaqtarda ǵana emes, orystarda da bar. Orys halqynda: Klavdıa (aqsaq), Ardalıon (las), qazaq halqynda: Jaman, Qıqym t. b.
Aýdanymyzdaǵy Eset - Dáribaı kesenesi, Eset Kótibaruly týraly áńgimeleý.
(Shalqar ensıklopedıasy).
Kórdińiz be, bizdiń qazaq halqynyń sábıine at qoıarda yrymǵa qalaı senetini, yrymdy qalaı saqtaıtyny. Tipti, Shyńǵys atamyzdyń ózi Shoqan ómirge kelgeninde ol Segizserideı ári aqyn, ári batyr bolsyn dep onyń esimin Muhammed – Qanapıa qoıǵan kórinedi.
Muǵalim׃
Qyzyq esimder.
Respýblıkalyq «Jas Alash» gazetinde jarıalanǵan bir maqalaǵa arqa súıesek, 24 jylda 20 balany dúnıege ákelgen Qamash apaı qyz bala toqtap, ornyna ul kelsin degen yrymmen 8 qyzynyń esimin Toqtar dep atapty.
Máselen, álemdegi eń uzyn esim Úndistan azamatynyń enshisinde. Onyń aty 1478 áripten turady. Esimin tolyq aıtyp shyǵý úshin 10 mınýt ýaqyt kerek eken.
Al eń qyzyq famılıa 19 ǵasyrda ómir súrgen fransýz azamatynda bolǵan. Qyzyqtyǵy sol, onyń famılıasy – 1792, ıaǵnı tek sandardan quralǵan. 1792 tekti sol adam óziniń tórt balasyna jyldyń alǵashqy tórt aıynyń atyn qoıǵan. Nátıjesinde, balalarynyń tolyq aty - jónderi (ıaǵnı aty men famılıasy) – Qańtar 1792, Aqpan 1792, Naýryz 1792 jáne Sáýir 1792 bolyp tirkelgen.
Sondaı - aq, Ispanıada ótetin qyzyqty esim ıeleriniń sıezine qatysýshylar arasynda «Eki keli kúrish», «Men kartopty jaqsy kóremin» esimdi adamdar da kezdesken. Olar Úndistannyń Kandmahal aýdanynyń turǵyndary eken.
Al, Latyn Amerıkasynda bir adamǵa qosarlanǵan attyń syrtynda birneshe esimdi, ıaǵnı, 8 - 9 atty biraq qoıý dástúri qalyptasqan. Ony Brazılıa men Meksıkanyń
televızıalyq serıaldarynan aıqyn ańǵarýǵa bolady. Bul teledıdarlyq hıkaıattarda Lýıs – Karlos – Fernanda – Aýgýsto – Marıa – Hose - Ignasıo degen esim shubalańqy aıtylmaıdy ma?
Adam atyna planetalardyń yqpaly Ǵylymı derekterge súıensek, adamnyń týǵan kezeńiniń, maýsymnyń taǵdyrǵa tıgizer áseri mol.
Ásirese, qysty kúnderi týǵandardyń basty qasıeti pysyqtyq, kóktemde týǵandarǵa jumsaqtyq, jaz mezgilinde týǵandarǵa qaıyrymdylyq, kúzde týǵandarǵa sharýaqorlyq qasıetter tán. Esimderi túrli áripten bastalatyn jas jubaılar esimderi uqsas, bir áripten bastalatyn adamdarǵa qaraǵanda baqytty ómir súredi eken. Máselen, Marat, Hasen. 4+1+2+1+4=12. 5+1+3+5+ 5=19. 12+19=31. Qorytyndy san (31). Iaǵnı, 1 - 9 - ǵa deıingi bir tańbaly sanǵa sáıkes - tendiriledi. 31 - bul (3+1=4).
Mine, osy 4 sany sizdiń esimińizdiń sany bolyp esepteledi. Nazar aýdaryńyz!
Árbir árip belgili bir sanǵa sáıkes kelse, árbir san belgili bir planetanyń yqpalyna baǵynady. Adam óz esiminiń qaı planetamen baılanysty ekenin tómendegideı tásilmen anyqtaı alady
Osy keste boıynsha árbir adam óz esiminiń tıesili sanyn anyqtap, sol arqyly qaı planetanyń minezi men taǵdyryna qanshalyqty áser etetindigin bilýine bolady. Árbir esimniń sanyna sáıkes planetalardyń yqpalyna oraı adam boıynda qalyptasatyn erekshe qasıetter:
1. Kún. Kún planetasynyń yqpalyndaǵylar: kó - emder, asqaq kóńildi tákappar, astamshyl jáne jaýapkershiligi mol adamdar.
2. Aı. Sezimtal, talantty, shyǵarmashylyqqa beıim oıshyl-qıal keńistigi mol kópshil, sezimtal da parasatty jandar.
3. Iýpıter. Keńpeıil, optımıs, adamnyń tilin ta - ba biletin qasıeti mol, birden sheshim qabyldaı qoımaıtyn, ıdealıs jandar.
4. Ýran. Tik minezdi jáne birbetkeı, ózimshil bolyp keledi, jaqsy jumys istep, adamdarmen tez dostasady.
5. Merkýrıı. Kópshil, epti jáne tabıǵatynda bastamashyl, ár nárseni bilýge qumar, synshyl, sátsizdikke moıymaıdy.
6. Sholpan. Tabıǵatynda sezimtal, súıkimdi, azdap tákapparlaý, isker, ár ýaqytta qaı iste de joly bolǵysh.
7. Neptýn. Jumsaq minezdi jáne materıaldyq jaǵdaıy árkelki, sezimtal, ymyrashyl, qaıyrymdy fılosoftar.
8. Satýrn. İshki jan - dú - nıesi sezimtal, biraq syrt kózge sýyq kórinedi. Pragmatık, jetistikke óz eńbegimen ǵana qol jetkizedi. Birbetkeı, óte saq, biraq olarǵa ár ýaqytta senim artýǵa bolady.
9. Mars. Qaıratty, qyzba, basynan sóz asyrmaıtyn, qysymǵa tózbeıtin, ózimshil, qaı ýaqytta da tek ózine ǵana
A - Á - 1 E - 5 L - 2 R - 2 H - 5 Y - İ - 1
B - 2 J - 2 M - 4 S - 3 S - 3 - 1
V - 6 Z - 7 N - Ń - 5 T - 4 Ch - 7 E - 6
G - Ǵ - 3 I - I - 1 O - Ó - 7 Ý - U - Ú - 6 Sh - 2 Iý - 7
D - 4 K - Q - 2 P - 8 F - 6 Sh - 9 Ia - 2
Sondaı - aq adam esimindegi árbir áriptiń ózindik qupıasy mán - maǵynasy bar.
Áripter qupıasy
A - Á - kúsh, saltanat, bılik.
B - bıik sezimge bıimdilik, turaqtylyq.
V - turaqsyzdyq, júıeliktiń joqtyǵy.
G - qupıalyq, bolmashyǵa mán berýshilik, tıanaqtylyq.
D - kópshildik, aqjarqyndyq, kinámshildik.
E - ómir súrýge beıimdilik, sózge qumarlyq.
J - ózine degen senimsizdik, mańyzdylyq, ishki syryna beriktik.
Z - materıaldyq turǵydan qanaǵattanbaýshylyq, joǵary sezimtaldyq.
I - názik rýhanılyq, áserlengish, beıbitshil.
K - Q - tózimdilik, kúıgelektik.
L - ártistik, usaqshyldyq, qısyn, ár nárseni oılap tabýshylyq.
M - qamqorshyldyq, uıalshaqtyq, eńbeksúıgishtik.
N - shyǵarmashylyq ambısıa, densaýlyqqa mán berýshilik, alǵyr oı.
O - erekshe sezimtaldyq, qupıa tolǵanys.
P - qarapaıymdylyq, jalǵyzdyq, ıdeıanyń moldyǵy, syrtqy túrine mán berý.
R - ózine degen senimdilik, únemi shıyrshyq atý.
S - bılikke qumartýshylyq, kinámshildik.
T - ıdeal izdeýshilik, sezimtal shyǵarmashylyq tulǵa.
Ý - jaralanǵysh, úrkektik.
F - jumsaqtyq.
H - zańǵa baǵynyshtyq, sezimniń ekiudaılyǵy.
Sh - qyzǵanshaqtyq, ázilqoılyq.
Y - ispen kórinýshilik.
Ia - óz ornyn baǵalaı bilýshilik, zıalylyq, shyǵarmashylyq beıimdilik.
Bekitý׃ Oıyn. «Sen qandaı ulansyń?»
Oqýshylar óz aty qandaı áripten bastalsa, sol áripke baılanysty taldaý jasaýy.
Mine balalar, at qoıý rásimi týraly kóp nárse bildik. Ata-anamyz qoıǵan esimimizde úlken mán baryn uǵyndyq. Sol atymyzǵa daq túsirmeı, ata-anamyzdyń úmitin aqtaıtyn, elimizdi súıetin, óz Otanyn qorǵaı biletin ulan bolyp óseıik.
Sabaq aıaqtaldy. Rahmet.
Sen qandaı ulansyń?
1. Sabaqqa únemi daıyndalasyń ba? Ia - 2, joq - 1
2. Jıi renjısiń be? Ia - 20, joq - 10
3. Kóńil - kúıiń tez ózgere me? Ia - 1, joq - 2
4. Armandaı
Mańǵystaý oblysy, Qaraqıa aýdany, Jetibaı aýyly.
Tanatarova Razıa Nýrymovna
Sabaqtyń maqsaty׃
Qazaq salty boıynsha balaǵa at qoıý rásimderi týraly, at qoıýdyń ejelden qalyptasqan júıesi baryn túsindirý.
Qoıylǵan esimniń qupıasy men maǵynasy adam ómirine úlken ról atqaratynyn, aqyl - oıyna, sana - sezimine tikeleı qatysy baryn, ómirden óz ornyn tabýǵý yqpal etetiniń meńgertý.
Óz esimderiniń mánin túsinip, ata - ana senimin aqtaýǵa baýlý, qorshaǵan ortamen baılanysyn arttyrý, kóshbasshylyq qabiletke tárbıeleý.
Sabaqtyń kórnekiligi׃ Muhtar Shahanovtyń jyr jınaǵy, Shalqar ensıklopedıasy, Baldyrǵan jýrnaly, «Kún júıesi» taqyrybyndaǵy balalarǵa arnalǵan kitaptar serıasy, slaıdtar, ınternet materıaldary.
Pánaralyq baılanys ׃ Dúnıetaný, matematıka.
Sabaqtyń barysy׃
Uıymdastyrý kezeńi.
Kirispe bólim.
Balalar, búgin sabaqta halqymyzdyń at qoıý rásimi, jón - joralǵylary týraly kóp nárse bilemiz.
Bala – adamnyń baýyr eti. Qaı ata - ana da óz shańyraǵynda shyr etip sábı dúnıege kelgeninde oǵan eń jaqsy esimdi qoıýǵa tyrysady. Negizinen, jańa týǵan sábıge esim tańdaýǵa qazaqtan dana, qazaqtan sheber halyq joq. Alaıda, árbir ata - ana balasyna at qoıarda ózine júkteler jaýapkershilikti jete sezinip, oǵan saqtyqpen qaraǵany, on oılanyp, on tolǵanyp baryp qana júregi qalaǵan esimdi sábıine qoıǵany abzal. Óıtkeni, esimderdiń adam ómirine yqpaly óte aıryqsha.
Oqýshylar.
Muhtar Shahanov.
Aqjúnis.
Myqtylardyń kúıin shertip óter kún,
Zaman - terek, adam sonyń butaǵy,
Men týǵanda, dosym, seniń ákeńniń
Jazylypty Abaı jaıly kitaby.
Aıkórkem.
Meniń ákem sony oqyp,
Uzaq túnder otyrypty ońasha.
Bir bıikpen tabystym dep tamasha,
Shattanypty balasha.
Erqanat.
Aıqara ashyp aspanyn,
Jınap barlyq dostary men qastaryn
Nıetimdi quptar dep,
Bul esimde erekshe bir qut bar dep,
Myna mendeı perzentine sol kúni
At qoıypty Muhtar dep.
Sáýle.
- HA - ha - ha! Kókirekte arman kóp,
Bizdiń aýyl ıtteriniń aty da
Keledi ylǵı «Bóribasar», «Arlan» bop.
Biraq áli qasqyr alǵan biri joq,-
Qasqyr túgel qoıan ustar túri joq,-
Dep kúlipti tórde otyrǵan bir kisi.
Jarasbek.
Jurt shattyǵyn sý sepkendeı basypty
Álgi adamnyń ájýaly kúlkisi.
Ákem sonda besigime súıenip,
Kep turypty kóńilmenen qulaǵan.
Beksultan.
- Ulym, senen suranam,
Tirligińde boı kórsetpe jyradan.
Ulym, meni taba qylma mynaǵan,
Qyran bolsań keńistik kóp qaıda da,-
Dep senimmen jymıypty jaı ǵana.
Aqmaral.
Qas qylǵandaı, qaljyńyn tasqa urǵandaı,
Atqa mindim...
Bolsa da kóp armany,
Ákem marqum ol kúndi kóre almady.
Kóre almady ol taǵdyrdyń mergendigin,
Ulanynyń jyrdan gúl tergendigin.
Erjan.
Meniń tuńǵysh kitabym basylǵanda,
Úmit oty aldymnan shashylǵanda
Anam baıǵus shattyqtan jarylardaı,
Jyrtyq, eski kebisin súırelektep,
Kórshilerge júgirdi kúıbelektep.
Nurly.
Sosyn únsiz turdy da oıǵa qalyp,
Úırenbegen áli de toıǵa baryp
Meniń tıtteı eleýsiz kitabymdy
Uly tomnyń qasyna qoıdy aparyp.
Aıagóz.
Qazaqtyń salty boıynsha, jas náreste týǵan kezde ata - anasy eń syıly, qatty qurmet tutatyn adamyna óz sábıiniń esimin qoıǵyzady. Keıde olar kelise otyryp, bala esimin ózderi tańdaıdy. Egerde áke - sheshesi, ata - ájesi tiri bolsa, óz nemere, shóbereleriniń esimderin solar qoıady. Mundaıda úlken kisilerdiń aıtqany – zań. Olar aıtqan esimdi ata - anasynyń azan shaqyrtyp, sábıine qoıýy – buljytpaı oryndalatyn mindet.
Muǵalim׃
Buryndary balaǵa esimdi besikke bóler aldynda qoıǵan. Balany besikke bólerde kún ilgeri aýyl - aımaqqa habar berilip, árkim qal - qadirinshe toı jasaıdy. Toıǵa jınalǵandar balaǵa qatysty eki sharany júzege asyratyn bolǵan.
Janel.
Birinshi kezekte balaǵa aǵaıyn - týysynyń uıǵarymymen ózderi ishteı quptap júrgen esimdi qoıý. Muny sol aýyldyń eń bedeldi azamaty sábıdi qolyna alyp azan shaqyryp, úsh ret bala esimin qulaǵyna qaıtalaıdy.
Gúlnur.
Sharıǵat zańy boıynsha, náreste týǵan soń úsh kúnniń ishinde oǵan azan shaqyryp, at qoıý kerek. Sábı esimi úsh ret qulaǵyna qaıtalanady.
Arýjan.
Balasynyń atyn yrymdap qoıý – ata - anasynyń nıetin bildiredi. Qazir de kóp adam balasyna ǵulama bolsyn dep – Marǵulan, Qanysh, aqyn bolsyn dep – Abaı, batyr bolsyn dep – Edige, Jánibek, Alpamys, aqylgóı ana bolsyn dep – Zere, Aıǵanym dep yrymdap at qoıyp jatady. Keıingi kezde elimizde Nursultan esimdi balalar da kóbeıe bastady.
Maral.
Balamnyń aty zatyna saı bolsyn dep nebir jahanger qolbasshy, dinbasy, paıǵambar esimderin de beretinder bolǵan.
Muǵalim׃
Sábıge at qoıýdaǵy salt - dástúr negizinen, qazaq halqynda balaǵa at qoıǵanda ata-analardyń arqa súıeıtin eń basty on bes salt-dástúri bar.
Olar:
Oqýshy.
1. Balaǵa artyq saýsaǵyna qaraı at qoıý.
Esimderi: Artyq, Artyqáli, Artyqbaı, Qoseken.
2. Balaǵa til - kóz tımeıdi degen nıetpen at qoıý.
Esimderi: Jamanbaı, Qoıshybaı, Oshaqbaı, Tezekbaı.
3. Balanyń deni saý, jany berik bolýy úshin at qoıý.
Esimderi: Tasbolat, Tastemir, Shymyrbaı.
4. Balasy shetineı bergen úıde jas sábıge at qoıý.
Esimderi: Aman, Amankúl, Esen, Júrsin, Toqtar, Tursyn, Tursynkúl t. b.
5. Bala-shaǵalarynyń ómiri uzaq bolsyn, kóp jasasyn degen nıetpen at qoıý. Esimderi: Januzaq, Júzbaı, Júzjasar, Myńjasar, Ómirbek, Seksenbaı, Toqsanbaı, Uzaqbaı.
6. Buryn-sońdy bolǵan qarý-jaraq attaryna baılanysty at qoıý. Esimderi: Qylyshbaı, Myltyqbaı, Naızabek, Sadaqbaı, Shoqparbaı t. b.
7. Eldiń ardaqty azamattarynyń atyn solardaı batyr, dana, ónerli bolsyn degen nıetpen jańa týylǵan balaǵa at qoıý
Esimderi: Abaı, Abylaı, Ǵabıt, Jánibek, Isataı, Qazybek, Mahambet, Sábıt t. b.
8. Erekshe kózge túsken belgilerine qaraı at qoıý.
Esimderi: Anarbaı, Qaldygúl, Qaldybaı, Qudiret, Meńdibaı, Meńdigúl, Súndet.
9. Islam dininiń áserine baılanysty at qoıý.
Esimderi: Ǵalı, Jamal, Zylıha, Isa, Muhammed, Omar, Ospan, Súleımen, Hadısha.
10. Qyz attaryna aspan áleminiń, ańdardyń, asyl tastardyń, qymbat matalardyń, názik ósimdikterdiń atyn qoıý.
Esimderi: Aıman, Altyn, Eńlik, Jibek, Juldyz, Kúmis, Quralaı, Maqpal, Merýert, Raýshan, Sholpan, Shynar t. b.
11. Merziminen buryn dúnıege kelgen balaǵa at qoıý.
Esimderi: Leker, Shalabaı, Shalabek.
12. Murat-maqsatyma jettim-aý degen nıetpen at qoıý.
Esimderi: Arman, Baqyt, Maqsat, Murat.
13. Sońǵy balaǵa at qoıý.
Esimderi: Kenjebaı, Kenje - gúl, Kenjetaı.
14. Tórt túlik mal, ań men qustarǵa baılanysty at qoıý.
Esimderi: Arystan, Aıýbaı, Bota, Botagóz, Búrkit, Qoıshybaı, Sandýǵash t. b.
15. Uly joq úıde qyz týǵanda at qoıý.
Esimderi: Bolǵan, Toıǵan, Ulbala, Ultýǵan, Ulmeken, Ulbosyn, Ultýar, Uljan t. b.
Muǵalim׃
Bizdiń dana halqymyzda «Balaǵa qandaı at qoıylsa, onyń bolashaq taǵdyry soǵan baılanysty bolady» - degen nanym-senim bar.
Olaı bolsa óz esimimizdiń qandaı maǵyna beretindigi týraly shyǵarma jazyp kelýdi bergen edim. Kim oqıdy?
Muǵalim׃
Yrymdap at qoıý – qazaqtyń qanyna sińgen dástúri. Sonyń ishinde bala týysymen eń alǵash kezdesken kisiniń atyn qoıý – buryndary jaqsy yrym sanalǵan. Jáne de ata - babalarymyz jańa týǵan nárestege kóz tımesin, ómiri uzaq bolsyn degen nıetpen balasyna ádeıi túpki maǵynasy sıyqsyz esimderdi de qoıǵan. Mundaı dástúr qazaqtarda ǵana emes, orystarda da bar. Orys halqynda: Klavdıa (aqsaq), Ardalıon (las), qazaq halqynda: Jaman, Qıqym t. b.
Aýdanymyzdaǵy Eset - Dáribaı kesenesi, Eset Kótibaruly týraly áńgimeleý.
(Shalqar ensıklopedıasy).
Kórdińiz be, bizdiń qazaq halqynyń sábıine at qoıarda yrymǵa qalaı senetini, yrymdy qalaı saqtaıtyny. Tipti, Shyńǵys atamyzdyń ózi Shoqan ómirge kelgeninde ol Segizserideı ári aqyn, ári batyr bolsyn dep onyń esimin Muhammed – Qanapıa qoıǵan kórinedi.
Muǵalim׃
Qyzyq esimder.
Respýblıkalyq «Jas Alash» gazetinde jarıalanǵan bir maqalaǵa arqa súıesek, 24 jylda 20 balany dúnıege ákelgen Qamash apaı qyz bala toqtap, ornyna ul kelsin degen yrymmen 8 qyzynyń esimin Toqtar dep atapty.
Máselen, álemdegi eń uzyn esim Úndistan azamatynyń enshisinde. Onyń aty 1478 áripten turady. Esimin tolyq aıtyp shyǵý úshin 10 mınýt ýaqyt kerek eken.
Al eń qyzyq famılıa 19 ǵasyrda ómir súrgen fransýz azamatynda bolǵan. Qyzyqtyǵy sol, onyń famılıasy – 1792, ıaǵnı tek sandardan quralǵan. 1792 tekti sol adam óziniń tórt balasyna jyldyń alǵashqy tórt aıynyń atyn qoıǵan. Nátıjesinde, balalarynyń tolyq aty - jónderi (ıaǵnı aty men famılıasy) – Qańtar 1792, Aqpan 1792, Naýryz 1792 jáne Sáýir 1792 bolyp tirkelgen.
Sondaı - aq, Ispanıada ótetin qyzyqty esim ıeleriniń sıezine qatysýshylar arasynda «Eki keli kúrish», «Men kartopty jaqsy kóremin» esimdi adamdar da kezdesken. Olar Úndistannyń Kandmahal aýdanynyń turǵyndary eken.
Al, Latyn Amerıkasynda bir adamǵa qosarlanǵan attyń syrtynda birneshe esimdi, ıaǵnı, 8 - 9 atty biraq qoıý dástúri qalyptasqan. Ony Brazılıa men Meksıkanyń
televızıalyq serıaldarynan aıqyn ańǵarýǵa bolady. Bul teledıdarlyq hıkaıattarda Lýıs – Karlos – Fernanda – Aýgýsto – Marıa – Hose - Ignasıo degen esim shubalańqy aıtylmaıdy ma?
Adam atyna planetalardyń yqpaly Ǵylymı derekterge súıensek, adamnyń týǵan kezeńiniń, maýsymnyń taǵdyrǵa tıgizer áseri mol.
Ásirese, qysty kúnderi týǵandardyń basty qasıeti pysyqtyq, kóktemde týǵandarǵa jumsaqtyq, jaz mezgilinde týǵandarǵa qaıyrymdylyq, kúzde týǵandarǵa sharýaqorlyq qasıetter tán. Esimderi túrli áripten bastalatyn jas jubaılar esimderi uqsas, bir áripten bastalatyn adamdarǵa qaraǵanda baqytty ómir súredi eken. Máselen, Marat, Hasen. 4+1+2+1+4=12. 5+1+3+5+ 5=19. 12+19=31. Qorytyndy san (31). Iaǵnı, 1 - 9 - ǵa deıingi bir tańbaly sanǵa sáıkes - tendiriledi. 31 - bul (3+1=4).
Mine, osy 4 sany sizdiń esimińizdiń sany bolyp esepteledi. Nazar aýdaryńyz!
Árbir árip belgili bir sanǵa sáıkes kelse, árbir san belgili bir planetanyń yqpalyna baǵynady. Adam óz esiminiń qaı planetamen baılanysty ekenin tómendegideı tásilmen anyqtaı alady
Osy keste boıynsha árbir adam óz esiminiń tıesili sanyn anyqtap, sol arqyly qaı planetanyń minezi men taǵdyryna qanshalyqty áser etetindigin bilýine bolady. Árbir esimniń sanyna sáıkes planetalardyń yqpalyna oraı adam boıynda qalyptasatyn erekshe qasıetter:
1. Kún. Kún planetasynyń yqpalyndaǵylar: kó - emder, asqaq kóńildi tákappar, astamshyl jáne jaýapkershiligi mol adamdar.
2. Aı. Sezimtal, talantty, shyǵarmashylyqqa beıim oıshyl-qıal keńistigi mol kópshil, sezimtal da parasatty jandar.
3. Iýpıter. Keńpeıil, optımıs, adamnyń tilin ta - ba biletin qasıeti mol, birden sheshim qabyldaı qoımaıtyn, ıdealıs jandar.
4. Ýran. Tik minezdi jáne birbetkeı, ózimshil bolyp keledi, jaqsy jumys istep, adamdarmen tez dostasady.
5. Merkýrıı. Kópshil, epti jáne tabıǵatynda bastamashyl, ár nárseni bilýge qumar, synshyl, sátsizdikke moıymaıdy.
6. Sholpan. Tabıǵatynda sezimtal, súıkimdi, azdap tákapparlaý, isker, ár ýaqytta qaı iste de joly bolǵysh.
7. Neptýn. Jumsaq minezdi jáne materıaldyq jaǵdaıy árkelki, sezimtal, ymyrashyl, qaıyrymdy fılosoftar.
8. Satýrn. İshki jan - dú - nıesi sezimtal, biraq syrt kózge sýyq kórinedi. Pragmatık, jetistikke óz eńbegimen ǵana qol jetkizedi. Birbetkeı, óte saq, biraq olarǵa ár ýaqytta senim artýǵa bolady.
9. Mars. Qaıratty, qyzba, basynan sóz asyrmaıtyn, qysymǵa tózbeıtin, ózimshil, qaı ýaqytta da tek ózine ǵana
A - Á - 1 E - 5 L - 2 R - 2 H - 5 Y - İ - 1
B - 2 J - 2 M - 4 S - 3 S - 3 - 1
V - 6 Z - 7 N - Ń - 5 T - 4 Ch - 7 E - 6
G - Ǵ - 3 I - I - 1 O - Ó - 7 Ý - U - Ú - 6 Sh - 2 Iý - 7
D - 4 K - Q - 2 P - 8 F - 6 Sh - 9 Ia - 2
Sondaı - aq adam esimindegi árbir áriptiń ózindik qupıasy mán - maǵynasy bar.
Áripter qupıasy
A - Á - kúsh, saltanat, bılik.
B - bıik sezimge bıimdilik, turaqtylyq.
V - turaqsyzdyq, júıeliktiń joqtyǵy.
G - qupıalyq, bolmashyǵa mán berýshilik, tıanaqtylyq.
D - kópshildik, aqjarqyndyq, kinámshildik.
E - ómir súrýge beıimdilik, sózge qumarlyq.
J - ózine degen senimsizdik, mańyzdylyq, ishki syryna beriktik.
Z - materıaldyq turǵydan qanaǵattanbaýshylyq, joǵary sezimtaldyq.
I - názik rýhanılyq, áserlengish, beıbitshil.
K - Q - tózimdilik, kúıgelektik.
L - ártistik, usaqshyldyq, qısyn, ár nárseni oılap tabýshylyq.
M - qamqorshyldyq, uıalshaqtyq, eńbeksúıgishtik.
N - shyǵarmashylyq ambısıa, densaýlyqqa mán berýshilik, alǵyr oı.
O - erekshe sezimtaldyq, qupıa tolǵanys.
P - qarapaıymdylyq, jalǵyzdyq, ıdeıanyń moldyǵy, syrtqy túrine mán berý.
R - ózine degen senimdilik, únemi shıyrshyq atý.
S - bılikke qumartýshylyq, kinámshildik.
T - ıdeal izdeýshilik, sezimtal shyǵarmashylyq tulǵa.
Ý - jaralanǵysh, úrkektik.
F - jumsaqtyq.
H - zańǵa baǵynyshtyq, sezimniń ekiudaılyǵy.
Sh - qyzǵanshaqtyq, ázilqoılyq.
Y - ispen kórinýshilik.
Ia - óz ornyn baǵalaı bilýshilik, zıalylyq, shyǵarmashylyq beıimdilik.
Bekitý׃ Oıyn. «Sen qandaı ulansyń?»
Oqýshylar óz aty qandaı áripten bastalsa, sol áripke baılanysty taldaý jasaýy.
Mine balalar, at qoıý rásimi týraly kóp nárse bildik. Ata-anamyz qoıǵan esimimizde úlken mán baryn uǵyndyq. Sol atymyzǵa daq túsirmeı, ata-anamyzdyń úmitin aqtaıtyn, elimizdi súıetin, óz Otanyn qorǵaı biletin ulan bolyp óseıik.
Sabaq aıaqtaldy. Rahmet.
Sen qandaı ulansyń?
1. Sabaqqa únemi daıyndalasyń ba? Ia - 2, joq - 1
2. Jıi renjısiń be? Ia - 20, joq - 10
3. Kóńil - kúıiń tez ózgere me? Ia - 1, joq - 2
4. Armandaı
Mańǵystaý oblysy, Qaraqıa aýdany, Jetibaı aýyly.
Tanatarova Razıa Nýrymovna
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Ortaǵasyrdaǵy Qazaqstan tarıhy 7 synyp
