Bastaýysh synyp oqýshylaryn shyǵarmashylyqqa baýlý
BASTAÝYSH SYNYP OQÝSHYLARYN SHYǴARMASHYLYQQA BAÝLÝ
Shyǵarmashylyq taqyryby: Bastaýysh synyp oqýshylaryn shyǵarmashylyqqa baýlý
Maqsaty: Oqýshylardy shyǵarmashylyqqa baýlı otyryp bilimdi, jańashyl, básekege qabiletti, ushqyr oıly, sanaly urpaq tárbıeleý.
Shyǵarmashylyq búkil bolmystyń, qozǵalystyń, damýdyń ıaǵnı búkil tirshilik kózi.
Mekteptegi úzdik bitirgen myńdaǵan oqýshynyń ómirmen betpe-bet kelgende ıkemsiz, dármensiz bolyp shyǵatyn kezderi az bolmaıdy. Sondyqtan oqýshynyń shyǵarmashylyq múmkindigin ashýdy, oǵan baǵyt-baǵdar berýdiń qyr-syryn, oqytý júıesindegi mánin, ornyn, zańdylyqtaryn, joldaryn sóz etpekpiz.
Shyǵarmashylyqtyń túrleri kóp. Alaıda bizdiń nysanamyz sóz óneri adamnyń sheksiz múmkindigin ashý qasıetimen qudiretti.
Qazirgi tańda mamandyq ataýlynyń barlyǵy beıimdilikti, eptilikti, shapshańdyqty, erekshe oı qyzmetin, mol shyǵarmashylyq múmkindikti, ózin-ózi qorshaǵan túrli jaǵdaılarǵa tez ıkemdelip qoımaı, olardy kerekti baǵytyna shyǵarmashylyqpen bura bilý qabilettiligin qajet etedi. Endeshe erteńgi kúni qazaq mektebin bitirgen jas ulan qoǵam aldynda dármensizdik kórsetpeý úshin mamandyqtyń kez-kelgen salasyna qajetti bilik daǵdyny mektepten alyp shyǵýy kerek. Al bilim negizi bastaýyshtan qalanady.
Shyǵarmashylyq prosestiń 3 satysy bar.
- Birinshi satysy jańany, ózgeshe tyń dúnıeni seze bilý, shyǵarmashylyq oı taldaýǵa beıimdilik, tanymdyq qyzyǵýshylyq.
- Ekinshi satysy ıntýısıa, shyǵarmashylyq qıal, ádemilikti sezine bilý, sóz ushqyrlyǵy, batyldyq.
- Úshinshi satysy ózindik syn, bastaǵan isin aıaǵyna deıin jetkizý, dáleldeme dáıektemeler usyna bilý, onyń formalaryn tabý.
Mine osyǵan baılanysty qazirgi tańda ǵalymdar men psıhologtar muǵalimderge balanyń bilimin ǵana kóterip qoımaı jeke shyǵarmashylyq baýlýǵa ózek bolardaı ózindik erekshe qabilet, beıimdilik bar ekenin aıtady:
- tómengi synyp oqýshylary nebir dúnıeni qıalynda qıystyra alǵanymen olardyń qıaly turaqtap, bir obrazdy sújetti ustap tura almaıdy, aldyn ala oı, ıdeıa, maqsat týmaıdy. Oı-qıal turaqsyz bolǵandyqtan, ony árbir tapsyrma mindet tóńireginde turaqtandyrý óte qıyn. Muǵalimniń mindeti balanyń qıalyn, oıyn belgili maqsatqa baǵyttaı bilý. Sonda ǵana keremet obraz týýy múmkin;
- tómengi synyp oqýshylary shyǵarmashylyqqa óte belsendilik kórsetkenmen, ony tek oıyn retinde qabyldaıdy. Sondyqtan ádebı jattyǵý, tapsyrmalar oıyn úlgisinde berilýi kerek;
- tómengi synyp oqýshylary bastaǵan isin aıaǵyna deıin jetkizýge shydamsyz. Sondyqtan pedagog mindeti balany balany úzdik sozdyq fantazıa elementterin emes, kólemi shaǵyn, mazmuny jeńil bolsa da, tutas kompozısıalyq týyndy ákelýge jetekteý;
- tómengi synyp oqýshylarynda ózindik syn múldem joqtyń qasy. Olar úlkendik syn oı pikirine qatty súıenedi. Mine osy jaǵdaı sıtýasıalarda pedagogtik kóregen kóz ben qabilet kerek. Oqýshynyń qatelesken jerin dál taýyp aıta bilýi jáne oqýshynyń kózin jetkize bilýi kerek. Osy oraıda shyǵarmashylyqqa baýlýdyń, ózindik is-áreketin uıymdastyrýda synnan ótken mynadaı túrlerin alýǵa bolady:
- taqyrypty maómunyna saı jınaqtaý;
- belgili bir taqyrypta pikir talas týdyrý;
- sózjumbaq quraý, sheshý;
- shyǵarma, shaǵyn áńgime, mátin quraý;
- áńgimeniń uqsastyǵy men aıyrmashylyǵyn salystyrý, bólikterge bólgizý, taqyryp qoıǵyzý;
- qıaldaý arqyly sýretin saldyrý, rólge bólip oqytý;
- unatqan keıipkerine mazmunyna keri áńgime quratý;
- mazmundama túrlerin jazý;
- adasqan sózdi ornyna qoıdyrý.
Elimizdiń bilim salasynda oqytýdyń jańa tehnologıalarynyń birneshe túrleri qoldanylýda.
Ustazdardyń shyǵarmashylyǵyn, iskerligin jetildirý maqsatynda uıymdastyrylǵan shyǵarmashylyq toptar bar. Olar:
1. Varıatıvti (standarttan tys jumys isteıtin muǵalimder);
2. Turaqty kúntizbelik josparmen jan-jaqty jumys isteıtin muǵalimder;
3. Reprodýktıvti (kitaptaǵy bilimdi qaıtalaý);
4. Problemamen (zertteý maqsaty);
5. Inovasıa (jańashyldyq).
Osylardyń ınovasıa (jańashyldyq) baǵytymen jumys isteıtin muǵalimderden bizde top qurylǵan. Olar M.Janpeıisovanyń «Modýldik oqytý», Qaraevtyń «Deńgeılep-saralap oqytý», «Oqý men jazý arqyly syn turǵysynan oılaý», «Interaktıvtik oqytý», «Táı-táı» baǵdarlamasynyń «Ortalyqqa bólip oqytý» ádisi t.b.
Damyta oqytýda oqytýdyń belsendi ádisteriniń biri bolyp eselenip otyrǵan «Soros - Qazaqstan» qorynyń uıymdastyrýymen ótkizilip otyrǵan «Oqý men jazý arqyly syn turǵysynan oılaýdy damytý» baǵdarlamasyn oqyp úırenip, ony óz jumystarynda qoldanyp júrgen mualimderimiz kóp. Bul baǵdarlamanyń ereksheligi sol, eger adam boıynda shyn talant bolsa, onyń kórinýine birden bir jol bolady. Men óz tájirıbemde «Oqý men jazý arqyly syn turǵysynan oılaýdy damytý» baǵdarlamasyna súıene otyryp sabaq júrgizemin. «Táı-táı» baǵdarlamasynyń «Ortalyqqa bólip oqytý» ádisterin tańdaýyma sebep bolǵan oqýshylarymnyń jas ereksheligi men jergilikti turǵan mekenimizdiń aýyl ómirine sáıkes kelýine baılanysty. Máselen, mátinmen jumys isteý jáne ana tili sabaqtarynda oqýshynyń sóıleý men jazý til baılyǵyn qalyptastyrý maqsattaryna baılanysty osy ádis-tásilderdi tańdap aldym.
Sonyń nátıjesinde 2010 jyly ótken «Zerde» ǵylymı joba jarysynda oqýshym topty jaryp «Gran-prıdi» jeńip aldy. Bul tek mekteptiń, ata-ananyń jetistigi, qýanyshy emes búkil oblystyń qýanyshy dep oılaımyn.
Aldaǵy ýaqytta áriptesterime Uly Abaı atamyzdyń «Aqyryn júrip anyq bas, eńbegiń ketpes zaıaǵa» - degen ósıetin aıtqym keledi.
Shyǵarmashylyq taqyryby: Bastaýysh synyp oqýshylaryn shyǵarmashylyqqa baýlý
Maqsaty: Oqýshylardy shyǵarmashylyqqa baýlı otyryp bilimdi, jańashyl, básekege qabiletti, ushqyr oıly, sanaly urpaq tárbıeleý.
Shyǵarmashylyq búkil bolmystyń, qozǵalystyń, damýdyń ıaǵnı búkil tirshilik kózi.
Mekteptegi úzdik bitirgen myńdaǵan oqýshynyń ómirmen betpe-bet kelgende ıkemsiz, dármensiz bolyp shyǵatyn kezderi az bolmaıdy. Sondyqtan oqýshynyń shyǵarmashylyq múmkindigin ashýdy, oǵan baǵyt-baǵdar berýdiń qyr-syryn, oqytý júıesindegi mánin, ornyn, zańdylyqtaryn, joldaryn sóz etpekpiz.
Shyǵarmashylyqtyń túrleri kóp. Alaıda bizdiń nysanamyz sóz óneri adamnyń sheksiz múmkindigin ashý qasıetimen qudiretti.
Qazirgi tańda mamandyq ataýlynyń barlyǵy beıimdilikti, eptilikti, shapshańdyqty, erekshe oı qyzmetin, mol shyǵarmashylyq múmkindikti, ózin-ózi qorshaǵan túrli jaǵdaılarǵa tez ıkemdelip qoımaı, olardy kerekti baǵytyna shyǵarmashylyqpen bura bilý qabilettiligin qajet etedi. Endeshe erteńgi kúni qazaq mektebin bitirgen jas ulan qoǵam aldynda dármensizdik kórsetpeý úshin mamandyqtyń kez-kelgen salasyna qajetti bilik daǵdyny mektepten alyp shyǵýy kerek. Al bilim negizi bastaýyshtan qalanady.
Shyǵarmashylyq prosestiń 3 satysy bar.
- Birinshi satysy jańany, ózgeshe tyń dúnıeni seze bilý, shyǵarmashylyq oı taldaýǵa beıimdilik, tanymdyq qyzyǵýshylyq.
- Ekinshi satysy ıntýısıa, shyǵarmashylyq qıal, ádemilikti sezine bilý, sóz ushqyrlyǵy, batyldyq.
- Úshinshi satysy ózindik syn, bastaǵan isin aıaǵyna deıin jetkizý, dáleldeme dáıektemeler usyna bilý, onyń formalaryn tabý.
Mine osyǵan baılanysty qazirgi tańda ǵalymdar men psıhologtar muǵalimderge balanyń bilimin ǵana kóterip qoımaı jeke shyǵarmashylyq baýlýǵa ózek bolardaı ózindik erekshe qabilet, beıimdilik bar ekenin aıtady:
- tómengi synyp oqýshylary nebir dúnıeni qıalynda qıystyra alǵanymen olardyń qıaly turaqtap, bir obrazdy sújetti ustap tura almaıdy, aldyn ala oı, ıdeıa, maqsat týmaıdy. Oı-qıal turaqsyz bolǵandyqtan, ony árbir tapsyrma mindet tóńireginde turaqtandyrý óte qıyn. Muǵalimniń mindeti balanyń qıalyn, oıyn belgili maqsatqa baǵyttaı bilý. Sonda ǵana keremet obraz týýy múmkin;
- tómengi synyp oqýshylary shyǵarmashylyqqa óte belsendilik kórsetkenmen, ony tek oıyn retinde qabyldaıdy. Sondyqtan ádebı jattyǵý, tapsyrmalar oıyn úlgisinde berilýi kerek;
- tómengi synyp oqýshylary bastaǵan isin aıaǵyna deıin jetkizýge shydamsyz. Sondyqtan pedagog mindeti balany balany úzdik sozdyq fantazıa elementterin emes, kólemi shaǵyn, mazmuny jeńil bolsa da, tutas kompozısıalyq týyndy ákelýge jetekteý;
- tómengi synyp oqýshylarynda ózindik syn múldem joqtyń qasy. Olar úlkendik syn oı pikirine qatty súıenedi. Mine osy jaǵdaı sıtýasıalarda pedagogtik kóregen kóz ben qabilet kerek. Oqýshynyń qatelesken jerin dál taýyp aıta bilýi jáne oqýshynyń kózin jetkize bilýi kerek. Osy oraıda shyǵarmashylyqqa baýlýdyń, ózindik is-áreketin uıymdastyrýda synnan ótken mynadaı túrlerin alýǵa bolady:
- taqyrypty maómunyna saı jınaqtaý;
- belgili bir taqyrypta pikir talas týdyrý;
- sózjumbaq quraý, sheshý;
- shyǵarma, shaǵyn áńgime, mátin quraý;
- áńgimeniń uqsastyǵy men aıyrmashylyǵyn salystyrý, bólikterge bólgizý, taqyryp qoıǵyzý;
- qıaldaý arqyly sýretin saldyrý, rólge bólip oqytý;
- unatqan keıipkerine mazmunyna keri áńgime quratý;
- mazmundama túrlerin jazý;
- adasqan sózdi ornyna qoıdyrý.
Elimizdiń bilim salasynda oqytýdyń jańa tehnologıalarynyń birneshe túrleri qoldanylýda.
Ustazdardyń shyǵarmashylyǵyn, iskerligin jetildirý maqsatynda uıymdastyrylǵan shyǵarmashylyq toptar bar. Olar:
1. Varıatıvti (standarttan tys jumys isteıtin muǵalimder);
2. Turaqty kúntizbelik josparmen jan-jaqty jumys isteıtin muǵalimder;
3. Reprodýktıvti (kitaptaǵy bilimdi qaıtalaý);
4. Problemamen (zertteý maqsaty);
5. Inovasıa (jańashyldyq).
Osylardyń ınovasıa (jańashyldyq) baǵytymen jumys isteıtin muǵalimderden bizde top qurylǵan. Olar M.Janpeıisovanyń «Modýldik oqytý», Qaraevtyń «Deńgeılep-saralap oqytý», «Oqý men jazý arqyly syn turǵysynan oılaý», «Interaktıvtik oqytý», «Táı-táı» baǵdarlamasynyń «Ortalyqqa bólip oqytý» ádisi t.b.
Damyta oqytýda oqytýdyń belsendi ádisteriniń biri bolyp eselenip otyrǵan «Soros - Qazaqstan» qorynyń uıymdastyrýymen ótkizilip otyrǵan «Oqý men jazý arqyly syn turǵysynan oılaýdy damytý» baǵdarlamasyn oqyp úırenip, ony óz jumystarynda qoldanyp júrgen mualimderimiz kóp. Bul baǵdarlamanyń ereksheligi sol, eger adam boıynda shyn talant bolsa, onyń kórinýine birden bir jol bolady. Men óz tájirıbemde «Oqý men jazý arqyly syn turǵysynan oılaýdy damytý» baǵdarlamasyna súıene otyryp sabaq júrgizemin. «Táı-táı» baǵdarlamasynyń «Ortalyqqa bólip oqytý» ádisterin tańdaýyma sebep bolǵan oqýshylarymnyń jas ereksheligi men jergilikti turǵan mekenimizdiń aýyl ómirine sáıkes kelýine baılanysty. Máselen, mátinmen jumys isteý jáne ana tili sabaqtarynda oqýshynyń sóıleý men jazý til baılyǵyn qalyptastyrý maqsattaryna baılanysty osy ádis-tásilderdi tańdap aldym.
Sonyń nátıjesinde 2010 jyly ótken «Zerde» ǵylymı joba jarysynda oqýshym topty jaryp «Gran-prıdi» jeńip aldy. Bul tek mekteptiń, ata-ananyń jetistigi, qýanyshy emes búkil oblystyń qýanyshy dep oılaımyn.
Aldaǵy ýaqytta áriptesterime Uly Abaı atamyzdyń «Aqyryn júrip anyq bas, eńbegiń ketpes zaıaǵa» - degen ósıetin aıtqym keledi.
You Might Also Like
