InfoHub Logo

Jazǵyturym qatty naýqastanyp, qaıta jazylǵan kishkentaı Baıan kilt ózgergen. Burynǵy orynsyz erkelik, jónsiz sholjańdyǵyn umytyp, birtoǵa bop aldy. Kımelep asa kóp sóılemeıdi. Tek kóbine qolyna túsken aq qaǵazǵa zaýlap ushqan qarlyǵashtyń shúıile quldılaǵan sýretin salýǵa qumar. Tipti tańerteń uıqydan erte oıana salyp, tósegin tap-tuınaqtaı jınap qoıatyn jaqsy ádet te tapty. Kún saıyn esiktiń aldyna sý sebedi de, eski sypyrǵyshpen muqıattap sypyryp, kóldeneń qylaý qaldyrmaı tazalap tastaıdy. Al buǵan atasy men ájesi: «Bıyl qyzymyz mektepke alǵash ret barady ǵoı. Qudaıǵa táýbe, boıy da ósip, taralyp qaldy. Es kirip, qolǵanatqa jarap júr ózi», — dep júdá rıza. Kóbine keshkisin kishkentaı nemereleriniń birinshi synypqa qalaı baratynyn, oǵan Astanadan Baıannyń kókesi men apasy arnaıy kelip, kóp-kóp kitap, sálemdeme ákelerin sóz qylyp, máz-meıram bolady.

Shýaǵyn mol tókken kún quryq boıy kóterilgenimen tańǵy salqynnyń áli serpile qoımaǵan ádemi sáti. Atasy men ájesi búgin tipti erte oıanypty uıqydan. Búıirine qıalaı túsken kún sáýlesi kózdi qaryqtyra jarqyldap oınaǵan jez samaýryndy sáki ústine qoıǵan ájesi:

— Baıanjan, qolyńdaǵy sypyrǵyshty tasta. Beti-qolyńdy jýyp, shaıǵa kel, — dep daýystady. — Atań pishen orýǵa baramyn dep júr ǵoı, erterek qamdansyn. Shildeniń qapyryq ystyǵy túspeı oralǵany ózine jaqsy.

— Qazir, áje, — dedi qoqysty bir orynǵa muqıattap jınaǵan Baıan syńǵyrlaǵan daýyspen. Dóńgelek júzi sopaqshalanyp, aqquba beti araılanyp, burynǵydan da súıkimdi bola túsken. Sál buıralaý qara shashy ıyǵyna túse tógilip, ádemi etip kórsetedi álpetin. — Mine, boldym. Qazir baramyn...

Atasy men ájesi, úsheýi ishken shaı tátti ári sińimdi. Ádetinshe atasynyń tizesine shyntaǵyn qoıyp, áńgimesine únsiz qulaq túredi. Al Jumanbek atasy áńgimeni kóp biledi deısiń bir. Jurttyń aıtýynsha: «Kókireginde bulaq bar. Shejire men tarıhtyń taýsylmaıtyn bulaǵy». Bir ózi emes, osy úıge kelgen qonaqtardyń kóbi atasynyń ádemi áńgimelerin bólmeı, uıyp tyńdaıtynyn talaı ańǵarǵan.

Al jaıshylyqta shaıdy meıirlene, asa bappen ishetin atasy búgin tym asyǵys kórindi. Bir-eki kese ishken soń-aq keıin syrǵyp, «iship boldym» degendeı kesesin jozyǵa tóńkerip qoıdy.

— Tuıyq kólge jetkenimshe talaı ýaqyt ótedi, — dedi sosyn tizesin qaqqylaǵan kúıi ornynan kóterile berip. — Onyń ústine jalǵyz kisiniń jumysy ónýshi me edi?!

— Ata, sizben birge shópke baraıynshy, — Baıan ornynan ushyp turdy. — Sizge kómekteseıin.

— Qoı, úıbaı, ol ne degeniń? — dep eki qolyn erbeńdetti ájesi oıda joqta asyp-sasyp. — Alys jerge jetkenińshe ańqań keýip shóldeısiń. Áneýkúni sýyq tıip aýyryp qalǵanyńdy umytpa. Úreıimizdi ushyrdyń ǵoı.

— Áje-e-taı, baraıynshy. Atama serik bolam ǵoı. «Qolǵanatym» deýshi edińder, atama kómekteseıin de.

— Jaraıdy, ájesi, bara qoısyn endi. Zerigip, úıge syımaı júrgen shyǵar. Tuıyq kóldi, keń dalany qyzyqtap, kóńili sergisin, — dedi atasy aq qalpaǵyn mılyqtata kıip jatyp. — Týyp-ósken aýylynyń sulý, kórikti jerlerin kórmegen bala týǵan jerin súıe almaıtyn kórmádik bop erjeter túbi.

...Qos dóńgelekti arbaǵa qatar jaıǵasqan atasy men nemere qyzy kóńildi-aq. Ásirese birden sergip sala bergen Baıannyń qýanyshynda shek joq. Aınalaǵa súısine qarap, álsin-álsin jymıyp qoıady. Kerqula at qalyń jalyn silkip tastap, bort-bort jelse, jeńil rezına dońǵalaqtardyń dybysy shyqpaı, qumshaýyt jolda únsiz syrǵıdy. Al bıik aspanda kúmis bulttar áldeqaıda asyǵys kóship, toqtaýsyz qalyqtaıdy. Ushy-qıyry joq kógildir mataǵa aqshańqan shymyldyq tutqandaı. Jýyrda ǵana shóbi orylǵan shabyndyqtyń shetinde tuıaq iliktirgende kishkentaı qyz únsizdikten jalyqty ma, suraqty qarsha jaýdyrǵan.

— Ata, siz shópti nege alystan, Tuıyq kólden ákelesiz? — dep tań qala surady. — Shóp osy jazyqta da kóp eken ǵoı. Ózin oryp ta tastaǵan.

— Á-á, qyzym, bul súregi ábden qatyp, súti keýip ketken shóp. Al kól jaǵasynyń maısasy maldyń tilin úıiretin juǵymdy shóp te.

— Sonda qalaı, buny jegen mal toımaı ma?

— Joǵa-a, — dep jymıdy atasy aq saqalyn salalaı sıpap qoıyp. — Qalaı túsindirsem eken, á?! Qarashy óziń, alma eki túrli bolady emes pe? Bir — ábden ýyljyp pisken tátti alma, ekinshisi kók túınek, ashshy. Sen qaısysyn súıip jeısiń?

— Úı-ı, ata, sony da bilmeısiz be? — dep erkeleı syńǵyrlap kúldi Baıan buıra shashy jelmen jelbirep. — Kisilerdiń bári táttisin jeıdi ǵoı. Men de tátti almany jaqsy kóremin.

— Áni, kórdiń be, endeshe kóldiń shóbi de maldyń tátti almasy. Olar da «ap-p» dep qarshyldatyp asaıdy.

— Á-á...

Jol jıeginen taban asty «pyr» etip ushqan boztorǵaılar sál bıiktep baryp, bitpeıtin ánge basýda. Quıqyljyta, úzildire saıraıdy kep. Bular uzaı túsken saıyn kógildir aspanǵa qara noqat bolyp ilinip qap, úzdiksiz saıraǵan boztorǵaılar kóbeıe túsken. Bári de bulardy kólge deıin ánmen shyǵaryp salýǵa ýádelesken sıaqty.

Baıan saıraǵan boztorǵaılarǵa qarap, únsiz oıǵa berildi. Mańdaıyn tyrjıtyp, qabaǵyn túıip apty. Kenetten:

— Ata dese, ata, bulttar da, qustar da aspanda ushady. Butaqtan julyp alsań, japyraqtar da, baqbaqtyń úlpegi de aýada qalyqtaıdy, — dedi tereń oıly qalpy. — Al adamdar nege ushpaıdy eken... Siz ushqyńyz kelmeı me?

— Joǵa-a, men ushsam... qartaıǵanda jerge qulap, jambasymdy aýyrtyp alarmyn. — Atasy qarqyldap kúlip jiberdi. — Áı, balamysyń degen-aı. Qudaı tirshilikti solaı jaratqan ǵoı. Qusqa qanat bergen, adamǵa — qol.

— Al men túsimde ylǵı ushyp júremin. Mine, bylaı. — Baıan eki qolyn jaıyp, atasyna qalaı ushatynyn kórsetti. — Biraq ylǵı túsim bolady. Sosyn ókinemin.

Nemere qyzynyń shashynan aqyryn, aıalaı sıpaǵan qarıa:

— Olaı deme, qyzym, — dep jeńil kúrsindi. — Adamnyń túsinde ushqany jaqsy bolady. Ómiriń alda, óskende ushqysh bolasyń, keń aspanda zýyldaısyń ushaqpen.

— Ata, men qazir ushqym keledi. Shirkin, qoldarymdy keń jaıyp, usha alsam ǵoı. Anaý Astanaǵa ushyp keter em. Sulý qalany aralap, kókem men apamdy, ádemi «Báıterekti» kórer edim...

— Á-á, qyzym-aı, áke-sheshemdi saǵyndym deshi...

— Jo-joq, men saǵynǵan joqpyn, biraq ózderi ǵoı túsime ylǵı kiredi.

Kilt teris aınalǵan Jumanbek qarıa tereń kúrsindi.

...Baıan kishkentaı qyzǵyltym gúlden kóz almaı, etpetinen qımylsyz jatqaly kóp bolǵan. Eki shyntaǵy tyzyldatyp aýyryp ketsin. Tańdap-tańdap shalǵymen shóp orǵan atasy da talaı jerge uzap úlgeripti. Aınalada bógde ún estilmeıdi, qulaqqa urǵandaı. Tek anda-sanda sholp etip kól betine súńgigen kúmis balyqtyń daýsy múlgigen tynyshtyqty buzyp tur. Gúldiń qaýashaǵyna qonǵan juqa ınelik ádemi-aq. Eshteńeden beıqam kúıi qyzǵylt gúldiń shyrynyn shóli qanbaı soratyn sıaqty.

Kishkentaı qyzdyń moıyldaı móldiregen kózderiniń túbinde gúldiń názik qaýashaǵy, jibekteı juqa qanattary dir-dir etken kók ınelik tóńkerilip, túpsiz aınadaǵydaı anyq kórinedi.

Osy bir kók ınelikke ishteı qyzyǵyp ketken Baıan qolyn aqyryn sozdy da, shap berip ustap alǵan. Sosyn ornynan abaılap turyp, kólge qaraı tizerlep otyrdy. Ineliktiń aqshyl shilterdeı qanattarymen alaqanyn jumsaq jybyrlatqany tipten qyzyq. «Bosatshy» degendeı tynymsyz jybyrlaıdy.

Aıap ketip, alaqanyn ashty. Jaryq dúnıeden bir sát seskengen ınelik sál qımylsyz otyryp, kishkeneden soń qanatyn qomdap, kólge qaraı jyldam usha jónelsin. Qanattary zyryldap, tıtimdeı tikushaq sıaqty sýdyń betin baýyrymen syza qalyqtaıdy. Sońynan kóz almaı qaraǵan Baıan da qolyn bulǵaǵan kúıi:
 
Inelik-aý, ınelik
Názik qanat ınelik.
Gúl nárinen qanyp ish,
Astanaǵa alyp ush!
Sý betimen zyrlashy,
Kók aspanda samǵashy.
Báıterekke baryp qon,
Qustarǵa jem bolmashy, —

dep aqyryn-aqyryn kúbirledi.

---