InfoHub Logo

Beıimbet (Bımaǵambet) Jarmaǵambetuly Maılın 1894 jyly burynǵy Torǵaı oblysy, Qostanaı ýezi, Dambar bolysyndaǵy Aqtóbe degen jerde qazirgi Qostanaı oblysy, Taran aýdany, Maılın keńsharynda týǵan. Eki jasynda ákeden jetim qalǵan Beıimbet bir baıdyń saýynshysy bolyp júrgen anasynyń qolynda tárbıelenedi. Jetigi jetken soń ózi de sol baıdyń qozysyn baǵyp, keıin atynyń delbesin ustaıdy. Beınet pen joqshylyqtyń ashshy dámin erte tatqan jas bala kári ájesiniń jyly qushaǵynda buıyǵa terbelip otyryp, onyń:

Ómirimde kórgenim kúńdik, quldyq,
Bul jalǵanda bar ma eken bizdeı muńdyq? –

degen góı-góıiniń zar syryn janymen uǵady. Ájesi kóne jyrlardy kóp biletin, ózi de azdap óleń shyǵaratyn aqynjandy adam eken. Sonyń áseri bolsa kerek, Beıimbet qarshadaıynan ónerge qumartyp óleńge áýestenedi.
Maılın alǵash ret aýyl moldasynan saýat ashyp, hat tanıdy. Sodan soń esiginde júrgen baı úıinde turatyn Ábdirahman Satybaldın degen tatar muǵaliminen dáris alady. Odan ári irgeles kórshi aýyldaǵy basqa bir Ábdirahman Arǵynbaev degenniń medresesine túsip, eki jyl (1910-1912) oqıdy. (Shuǵanyń belgisindegi bas keıipkerdiń muǵalim bolýy jáne Ábdirahman atanýy tegin emes-ti). Óz betinshe kitap oqyp, kóp izdenedi; qalaǵa baryp, bilimin odan ári kóterýge talaptanady.

1913-1914 jyldary Maılın Troıskidegi «Ýazıfa» mektebinde, ony bitirgennen keıin Ýfa qalasyndaǵy Medrese-Ǵalıada oqıdy. Sol jyldary medrese shákirtteriniń ádebı úıirmesine qatysyp, ózi sekildi talapker jastarmen birge «Sadaq» atty qoljazba jýrnal shyǵarysady. «Sadaqtyń» ári redaktory, ári belsendi avtory bolǵan Beıimbet osy jýrnaldyń 1914 jyldaǵy úsh nómirinde óziniń tyrnaq aldy prozalyq týyndysy «Shuǵanyń belgisin» jarıalaıdy. Bul «Ǵalıa» shákirtteri men ustazdarynyń arasynda avtordyń atyn shyǵaryp, talantyn tanytqan tamasha shyǵarma bolatyn. Beıimbet Maılınniń medresege sabaq beretin belgili tatar jazýshylary Májıt Ǵafýrınmen, Ǵalymjan Ibragımovpen shyǵarmashylyq baılanysy, medresede ózimen birge oqıtyn bashqurt aqyny Saıfı Qudashpen dostyǵy osy kezden bastalady. Solarmen yntymaqtasa júrip, Beıimbet eki jyldaı orys tilin úırenýge kóp kúsh salady; Gogol, Lev Tolstoı, Chehov, Gorkıı shyǵarmalarymen túpnusqadan tanysady.

Biraq densaýlyq jaǵdaıyna baılanysty Medrese-Ǵalıanyń oqýyn aıaqtaı almaı, 1915 jyly dárigerge kórinbek bolyp Troısk qalsyna qaıtyp oralady da, osy tusta «Aıqap» jýrnalynda qyzmette júrgen Sultanmahmut Toraıǵyrovpen, Muhamedjan Seralınmen tanysady. Jýrnalda birneshe óleńder jarıalaıdy. 1916 jyly eline kelip, 1919 jylǵa deıin qalamgerlik qyzmetimen qatar, aýyl jastaryna ustazdyq etedi. Bul bir orasan qıyn, oıly-qyrly, buralań joldary kóp kúrdeli kezeń edi. 1916 jylǵy maýsym jarlyǵy kezinde eldiń er-azamattary qylyshtaryn kekke qaırap, eki jaqty ezgige – patsha jendetteriniń talaýyna, jergilikti jemqorlardyń qanaýyna qarsy ult-azattyq kóterilisine attanǵanda, Beıimbet olarǵa sát-sapar tilep, kúres adamdaryn ashyq aıqasqa, berik sapqa turýǵa shaqyrdy («Qandy tuman»):
Oıbaı-aý qaıdasyńdar? Attanyńdar!
Beri kel, shashaý shyqpa, toptanyńdar! -
deı turǵanymen, osy qozǵalys birsypyra jerlerde sátsizdikke ushyraǵanda kenet toryǵyp, keler kúnnen úmit úze jazdaıdy da, 1917 jyldyń aqpanynda patshanyń taqtan qulaǵanyna qýanyp, qaıta jadyraıdy («Qazaqqa»):

Keldi teńdik, týdy teńdik basyńa,
Qatyn, erkek, kári menen jasyńa.
Týysqandyq, qurdastyqqa asyǵa –
Alalyqty arańdaǵy joı, qazaq!
Burynǵydaı baıyń, jarlyń shashylma!
Birlikpenen jumys atqar basyl da!
Azynaýlaq mıyń bolsa basyńda,
Partıa, shtat, daý-sharyńdy qoı, qazaq!

Aqpan revolúsıasynyń nátıjesinde shynymen-aq «keldi teńdik, týdy teńdik» dep asyǵys túıin túıgenine qaramastan, osy óleńdegi el-jurtty birlikke shaqyrǵan aqyn úniniń asqaq rýhy, azamattyq áýeni áli kúnge mańyzyn joıǵan joq. Taǵy bir eskeretin nárse, osy óleń sol kezdiń alaýyz, jikshil, ur da jyq rýhynan ada. Baǵzy bireýlershe, óziniń el-jurtyn, ultyn tapqa bólip, anaý baı, mynaý jarly-jaqybaı dep qylyń buqara arasyna jik salyp, alaýyzdyq otyn jaǵyp jatqan Beıimbet jáne joq. Kerisinshe, baıyń bir bólek, jarlyń bir bólek shashylmańdar, birigińder, birlesip eńbek etińder, qazaǵym deıdi. Demek, Beıimbet Maılın sol kezdiń ózinde týǵan eliniń bolashaq azattyq, erkindik, egemendik rýhymen tynystaǵandaı...

Biraq ol tustaǵy jaǵdaı da, zań da jalpyǵa málim. Soǵan sáıkes endigi ómiri men ónerin túgel jáne birjola Qazannan keıingi jańa zamanǵa baǵyshtaǵan Beıimbet Maılın 1919-1921 jyldary aýyldaǵy keńes jumysyna aralasady. 1922 jyly Sáken Seıfýllınniń shaqyrýymen Orynborǵa kelip, baspasóz qyzmetine qyzý kirisedi. Ortalyq gazet betinde jıi-jıi áńgime-ocherkter jarıalap, «Qyzyl Qazaqstan» jýrnalynda «Shuǵanyń belgisin» jańadan jóndep bastyrady, kitap baspasynan óleńder jınaǵyn shyǵarady.
1923 jyly Maılın Qostanaı qalasyna baryp, «Aýyl» degen jańa gazet shyǵarysady. Kóptegen novelalary, syqaq áńgimeleri, belgili «Raýshan komýnıs» hıkaıaty osy gazet betinde jaryq kóredi. 1925 j.
Ólkelik ókimettiń arnaıy shaqyrýymen respýblıkanyń sol kezdegi astanasy Qyzylordaǵa kelip, qaıtadan baspasóz jáne baspa oryndarynda (1934 jylǵa deıin) ár alýan qyzmetter atqarady. 1934-1937 jyldary «qazaq ádebıeti» gazetiniń bas redaktory bolyp isteıdi.

Osylarmen qatar, uıymdasqan kúnnen bastap Qazaqstan jazýshylar ujymynyń quramynda bolyp kelgen Beıimbet ulan-ǵaıyr ádebı eńbekti uıymdastyrý, uıym jumysyn basqarý, jas ádebıetshilerdi tárbıeleý isine únemi at salysyp otyrady.
Bul jyldary Maılın-sýretker óz dáýiriniń uly, óz zamanynyń úni bolýdyń úlgisin kórsetti. Ásirese onyń shaǵyn jáne orta kólemdi epıka túrinde aı saıyn, apta saıyn tolassyz sýyp, merzimdi gazet-jýrnal betterinde úzdiksiz jarıalanyp jatatyn ádebı shyǵarmalary jıyrmasynshy-otyzynshy jyldardaǵy aýyl ómiriniń tirshiliginiń Beıimbet beınelemegen syry da, symbaty da sırek shyǵar...
Osy jyldar ishinde jazýshynyń ózi qalam terbegen barlyq janrda elý bes kitaby jaryq kórip, jurtqa keńinen taralyp edi.
B. Maılın 1938 jyly dúnıe saldy.


Beıimbet Maılın – aqyn: ádebıettegi alǵashqy adymyn óleńnen bastady jáne qazaq poezıasynyń damýyna ózine laıyq úles qosty.
Maılın – realıs. Onyń poezıa, proza dramatýrgıa salalarynyń qaı-qaısynda jazǵan shyǵarmalaryn alyp qarasaq ta, tunyp turǵan shyndyq; aqıqattan aýyp basqan bir de bir adymy bolǵan emes.
Endeshe, shynshyl sýretkerdiń ádebı týyndylarynyń bolmys-bitimin, syr-sıpatyn, qajet jaǵdaıda tipti kúngeıimen qosa kóleńkesin sarapqa salǵan tusta da onyń ózine uqsamaýǵa, ıaǵnı aqıqat shyndyqtan alshaqtaýǵa bolmaıdy.

Qazaq poezıasynyń damýyna ózindik úles qosty degende biz qazaq óleńin kórkemdik jaǵynan eýropalyq bıikke kóterip, onyń mazmundy pishinin totynyń túgindeı qubylta qulpyrtqan Abaıdan ári órletip áketti demeımiz. Ádiline kelsek, Beıimbet óleńderiniń órimi eń jeńili, yrǵaǵy, uıqasy ... – Abaı reformalarynan kósh keıin jatady.
Demek, keıbir zertteýlerde aıtylyp júrgen «Beıimbet – qazaq óleńiniń asqan sheberi» degen pikirdi ushqary, aǵat. Mazmun men pishin jaǵynan qatar salmaqtap baıqasaq, onyń sýretkerlik sheberligi áńgimelerine qaraǵanda óleńderinde báseń, álsiz.
Olaı bolsa, Maılın poezıanyń qadir-qasıeti nede?

Eki nársede – jyrlaǵan taqyrybynda jáne beınelegen obrazynda birinshiden, Beıimbet qazaq kedeıiniń turmysy men tirshiligin qazaq poezıasynda ózine deıin bolmaǵan aýmaqta, keń, tereń jáne jan-jaqty sýrettedi.
Ekinshiden, Beıimbet qazaq kedeıiniń minezi men músinin qazaq poezıasynda ózine deıin bolmaǵan deńgeıde dál, tipti tıptik hám sımvoldyq dárejede (Myrqymbaı) tarıhı jaǵynan naqty jáne órbý, ósý ústinde somdap soqty.

Osy ekeýiniń ústine endi Beıimbet óleńderi men poemalarynyń tula boıyna kún shýaǵyndaı tarap, ushqyn atyp, sáýle shashyp jatqan ári jyly, ári shymyr ıýmordy (álsiz ájýáni) qossaq, jalpy Maılın aqyndyǵynyń ózgelerden oqshaý tek ózine ǵana ereksheligi belgilenedi de, onyń joǵaryda aıtylǵandaı, qazirgi qazaq poezıasynyń damýyna qosqan úlesi anyqtalady.