Memlekettik til – meniń tilim
Sabaqtyń taqyryby: Memlekettik til – meniń tilim
Týǵan elim – tirligimniń aıǵaǵy,
Tilim barda aıtylar syr oıdaǵy,
Ósse tilim, mende birge ósemin,
Óshshe tilim, men de birge óshemin!
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Tyńdaýshylardy óz ana tiliniń qadir - qasıetin bilip, óz ana tiliniń kórkemdigin sezinip, sóz qudiretin túsinip, onyń adam ómirindegi mańyzyn uǵynýǵa úıretý.
Damytýshylyq: Til áýezdiligin, kórkemdigin, baılyǵyn, sheshendigin kórsetetin naqyl sózder, maqal - mátelder arqyly oqýshy dúnıetanymyn keńeıtý.
Tárbıelik: Til tazalyǵyn saqtaý, mádenıetti sóıleý, sheshendik ónerdi tyńdaýshy boıyna sińire otyra, ana tiline súıispenshiligin qalyptastyrý, memlekettik til mártebesin kóterýge at salysýǵa shaqyrý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Microsoft Pover Point programmasynda bezendirilgen prezentasıa
Sabaqtyń ádis - tásilderi, jumys túrleri: túsindirmeli, qaıtalaý, shyǵarmashylyq, taldaý, suraq - jaýap
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
İİ. Sabaqtyń barysy:
Sálemetsizder me, qurmetti tyńdaýshylar! Til – halyqtyń jany. Tili qurysa, halyq ta jer betinen joǵalady. Adamzat tarıhynda kóptegen órkenıetti elderdiń óship ketýi aldymen tildiń aýylynan bastalǵanyn ǵylym dáleldep otyr. Búgingi qazaq qoǵamyndaǵy máńgúrttiktiń basy da óz tilin tárk etýden týdy. Tili men dininen aıyrylǵan ondaı jan rýhanı kemtarlyǵyn, adamdyq bolmysyn túsinbeı, kóldeneneń kók atynyń qoljaýlyǵyna aınalady. Jambyl Jabaevtyń 175 jyldyǵyna oraı ótkizilip otyrǵan «Memlekettik til – meniń tilim» atty sabaǵyn bastaımyz.
Til degenimiz ne?
Til ne úshin kerek?
Ana tili degen ne? – suraqtaryna keńinen toqtala keteıik.
Til – qatynas quraly bolǵandyqtan, qarym – qatynas, ózara áreket sol til arqyly damıdy. Qazaq tili – qazaq halqynyń ádebı tili jáne memlekettik til. Qazaq tili - óte baı jáne kórkem tilderdiń biri.
1989 jyly – Qazaqstan Respýblıkasynyń Til týraly zańy qabyldanyp, qazaq tili - memlekettik til dárejesin aldy. Orys tili – resmı til retinde qoldanylady. 1997 – jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Til týraly zańyna ózgertýler men tolyqtyrýlar engizildi.
Qazaqstan úsh tuǵyrly til saıasatyn qoldaıdy: qazaq, orys, aǵylshyn tilderin.
Tilder merekesiniń datasy nege ózgerdi?
Al elimizdegi tilder merekesiniń datasy ózgerýiniń de ózindik sebebi bar. Bul kún – «Ulttyń saqtalýyna da, joǵalýyna da sebep bolatyn nárseniń qýattysy – til» degen ulaǵatty sóz qaldyrǵan, qazaq halqynyń taǵdyry men tili úshin kúresken Alash arysy, ult ustazy Ahmet Baıtursynulynyń týǵan kúni. Búgin barsha qazaqstandyq qazaq álipbıiniń negizin salǵan ǵalymnyń týǵan kúninde Tilder merekesin toılaıdy.
Sózdikpen jumys:
qatynas quraly — sredstvo obshenıa
pikir almasý — obmen mnenıem
mamandyq — spesıalnost
urpaqtan - urpaqqa — s pokolenıa v pokolenıe
órkendeý — razvıvatsá
keskin - kelbeti — oblık
Qylysh – sablá
Jan – dýsha
Kilt – klúch
Aına – zerkalo
Yrǵaq - rıtm
Sabaǵymyz kezeńnen turady:
1. «Bilgenge marjan»
2. «Shashylǵan maqaldar»
3. «Jyr alyby - Jambyl»
4. «Adasqan áripter»
5. «Meniń oıymsha...» shyǵarmashylyq jumys
6. «Mánerlep oqý»
1 - kezeń: «Bilgenge marjan» (Gramatıkalyq suraqtar).
Tyńdaýshylarǵa ár túrli suraqtar qoıylady.
1. Qazaq álipbıinde neshe árip bar? (42 árip)
2. Jas kelse nege? (iske)
1. Neshe daýysty dybys bar? (9)
2. Bilmegen ne ishedi? ( ý ishedi)
3. Qazaqsha apta kúnderin ata.
4. Bilgeniń qansha, bilmegeniń qansha?(bilgeniń 9, bilmegeniń 99)
5. Qazaq tilinde neshe jalǵaý bar? (4)
6. Dos basqa qaraıdy, al dushpan she?(dushpan aıaqqa qaraıdy)
7. Qazaq tili sabaǵynda biz qaı tilde sóılesemiz?
8. Ótirikshi kimdi aldaıdy?(ózin - ózi aldaıdy)
9. Jyl mezgilderin ata.
10. Kópke ne shashpa?(topyraq)
11. Jaz aılaryn ata.
12. Beınet túbi ne?(zeınet)
13. Aı attaryn ata.
14. Tastyń jeńili bola ma?(Kerek tastyń aýyrlyǵy joq)
15. Bir jylda neshe aı bar?
2 - kezeń: «Shashylǵan maqaldar»
Berilgen sózdermen durys sóılem qurý. (Til týraly naqyl sózder)
1. Súıek, ıek, erinde, tilde, joq. (Tilde súıek, erinde ıek joq.)
2. Til, janynyń, tilmashy, adam. (Til adam janynyń tilmashy.)
3. Tis, túıgendi, til, sheshe almaıdy. (Til túıgendi tis sheshe almaıdy.)
4. Joqtyń, dini, tili, joq. (Tili joqtyń dini joq.)
5. Til, kótermegendi, pil, kóteredi. (Pil kótermegendi, til kóteredi.)
6. Til -, murasy, halyqtyń. (Til - halyqtyń murasy.)
7. Óner, qyzyl, aldy -, til. (Óner aldy - qyzyl til.)
3 - kezeń: Jambyl Jabaevtyń ómirimen qysqasha tanystyrý. Beınerolık arqyly shyǵarmashylyǵyna qysqasha toqtalý.
ALATAÝ. J. Jabaev
Tizilgen taýlary bar Jetisýdyń,
İshinde orman, toǵaı bitken nýdyń.
Darıadaı sol taýlardan týlap tasyp,
Kóresiń tamashasyn aqqan sýdyń.
Esepsiz taý sýreti kóz jetpeıtin,
Jyrlaýǵa qazynasy kóp til jetpeıtin.
Órik pen alma, almurt, jemister kóp,
Bir tatsań, aýyzyńnan dám ketpeıtin.
Qarly taý basy bıik munar ketpes,
Syrlasyp, bulttarmenen bolǵan keptes.
Túrli ańdar meken etip, ónip - ósip,
Júredi bir - birimen bop tilektes.
Arystan, aıý, qasqyr, túlki, borsyq,
Sileýsin, jolbarystar túnde jortyp.
Týlaǵan aqqan bulaq tasqynynda
Asaýdaı oınaq salar balyq shorshyp.
Alataý Jetisýmen qushaqtasqan,
Eline qazynaly qoınyn ashqan, '
Baýyrynda Qazaqstan astanam bar, —
Bir baýyr orys - qazaq aralasqan.
Jaılaý bar bul taýlarda shóbi shalǵyn,
Kók maısa oıy, qyry bári balǵyn,
Qyzyǵyn sol jaılaýdyń kórsem deseń, —
Shóbine baýyryń tósep jatyp alǵyń.
Ar jaǵy — eńregen el Qytaı jeri,
Ber jaǵy — en jaılaǵan qazaq eli,
Basynda bahyt jyrlap Jambyl otyr,
Jelbirep qyzyl jalaý shyǵys beli.
Óleńniń maǵynasyn ashý.
Dáptermen jumys.
Ný - qalyń
Munar - bulyńǵyr
Keptes - tildesý, sóılesý
Suraq - jaýap ádisi
Tiri tabıǵatqa ne jatady?(ósimdik, janýar, adam)
Óli tabıǵatqa ne jatady?(jer, sý, kún, juldyz, aýa)
Tabıǵat qubylystaryna ne jatady?(jel, jaýyn, qar, qyraý, boran)
4 - kezeń: «Adasqan áripter»
Sharty: Tyńdaýshylarǵa áripter jazylǵan paraqtar taratylady jáne jumbaq jasyrylady, onyń sheshýin jyldam jáne durys tabýǵa tıis.
1. Tili joq, aqyl - keńes beredi. (kitap)
2. Jazý jazyp jalyqpaǵan, jaza - jaza aryqtaǵan. (bor)
3. Tili joq ózinde, sózi bar izinde.(qalam)
4. Ústinde esigi, ózi oryndyq, ózi ústel, oqýshylar besigi.(parta)
5. Bólingendi tabystyryp, biriktirse qabystyryp.
Jymdastyrǵan jigit de, baıqamaısyń túgin de. (jelim)
5 - kezeń: «Meniń oıymsha...» shyǵarmashylyq jumys.
1 taqyryp: Til – asyl qazyna.
2. taqyryp: Otan - eldiń anasy.
6 - kezeń: «Mánerlep oqý»
Úzindilerdi 3 qaıtara mánerlep oqý, aýdarý, taqyrybyn ashý.
Súıemin týǵan tildi, ana tildi,
Besikte jatqanymda bergen bilim.
Shyr etip jerge túsken mınýtymnan
Qulaǵyma sińirgen tanys únim.
S. Toraıǵyrov
Ana tiliń bilip qoı,
Erkindigiń, eldigiń.
Ana tiliń bilip qoı,
Maqtanyshyń, eldigiń.
Ana tiliń – aryń bul,
Uıatyń bop tur bette.
Ózge tildiń bárin bil,
Óz tilińdi qurmette!
Q. Myrzalıev
Gramatıkalyq tapsyrma:
Óleńderden táýeldik jalǵaýly sózderdi jazyp alyńyz, olardyń qaı jaqta turǵanyn anyqtańyz.
Jatqa jazý.
Óleńnen este qalǵan joldy jazý.
Qorytyndy bólim:
Qoryta aıtqanda, «Bilekke sener zamanda - eshkimge ese bermedik. Bilimge sener zamanda – qapy qalyp júrmeıik» - dep Abylaı han aıtyp ketkendeı, erteńgi kúnniń bolashaǵy búgingiden de nurly bolýyna yqpal etip, adamzat qoǵamyn alǵa aparatyn qudiretti kúsh tek bilimge ǵana tán ekenin esten shyǵarmaıyq! Bilim men ǵylymnyń, ekonomıkanyń, bıznestiń, saıasattyń, jalpy básekelestiktiń qaryshtap damyp otyrǵan búgingideı jaqandaný kezeńinde Elbasy kóregendik tanytyp, aldymyzǵa úsh tildi bilý qajettigin qoıyp otyr. Ásirese, óskeleń urpaqtyń jastar aldynda birneshe til bilý mindeti tur. Olaı bolsa, búgingi Qazaqstan azamattarynyń paryzy - «ózge tildiń bárin meńgerip, memlekettik tildi qurmetteý» dep bilemin!
Úıge tapsyrma: Aqyn - jazýshylardyń tilge qatysty bir qanatty sózin jattap kelý.
Aqmola oblysy, Býrabaı aýdany
Tilderdi oqytý ortalyǵynyń oqytýshysy A. S. Mahmetovanyń ÁZİRLEMESİ
Týǵan elim – tirligimniń aıǵaǵy,
Tilim barda aıtylar syr oıdaǵy,
Ósse tilim, mende birge ósemin,
Óshshe tilim, men de birge óshemin!
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Tyńdaýshylardy óz ana tiliniń qadir - qasıetin bilip, óz ana tiliniń kórkemdigin sezinip, sóz qudiretin túsinip, onyń adam ómirindegi mańyzyn uǵynýǵa úıretý.
Damytýshylyq: Til áýezdiligin, kórkemdigin, baılyǵyn, sheshendigin kórsetetin naqyl sózder, maqal - mátelder arqyly oqýshy dúnıetanymyn keńeıtý.
Tárbıelik: Til tazalyǵyn saqtaý, mádenıetti sóıleý, sheshendik ónerdi tyńdaýshy boıyna sińire otyra, ana tiline súıispenshiligin qalyptastyrý, memlekettik til mártebesin kóterýge at salysýǵa shaqyrý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Microsoft Pover Point programmasynda bezendirilgen prezentasıa
Sabaqtyń ádis - tásilderi, jumys túrleri: túsindirmeli, qaıtalaý, shyǵarmashylyq, taldaý, suraq - jaýap
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
İİ. Sabaqtyń barysy:
Sálemetsizder me, qurmetti tyńdaýshylar! Til – halyqtyń jany. Tili qurysa, halyq ta jer betinen joǵalady. Adamzat tarıhynda kóptegen órkenıetti elderdiń óship ketýi aldymen tildiń aýylynan bastalǵanyn ǵylym dáleldep otyr. Búgingi qazaq qoǵamyndaǵy máńgúrttiktiń basy da óz tilin tárk etýden týdy. Tili men dininen aıyrylǵan ondaı jan rýhanı kemtarlyǵyn, adamdyq bolmysyn túsinbeı, kóldeneneń kók atynyń qoljaýlyǵyna aınalady. Jambyl Jabaevtyń 175 jyldyǵyna oraı ótkizilip otyrǵan «Memlekettik til – meniń tilim» atty sabaǵyn bastaımyz.
Til degenimiz ne?
Til ne úshin kerek?
Ana tili degen ne? – suraqtaryna keńinen toqtala keteıik.
Til – qatynas quraly bolǵandyqtan, qarym – qatynas, ózara áreket sol til arqyly damıdy. Qazaq tili – qazaq halqynyń ádebı tili jáne memlekettik til. Qazaq tili - óte baı jáne kórkem tilderdiń biri.
1989 jyly – Qazaqstan Respýblıkasynyń Til týraly zańy qabyldanyp, qazaq tili - memlekettik til dárejesin aldy. Orys tili – resmı til retinde qoldanylady. 1997 – jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Til týraly zańyna ózgertýler men tolyqtyrýlar engizildi.
Qazaqstan úsh tuǵyrly til saıasatyn qoldaıdy: qazaq, orys, aǵylshyn tilderin.
Tilder merekesiniń datasy nege ózgerdi?
Al elimizdegi tilder merekesiniń datasy ózgerýiniń de ózindik sebebi bar. Bul kún – «Ulttyń saqtalýyna da, joǵalýyna da sebep bolatyn nárseniń qýattysy – til» degen ulaǵatty sóz qaldyrǵan, qazaq halqynyń taǵdyry men tili úshin kúresken Alash arysy, ult ustazy Ahmet Baıtursynulynyń týǵan kúni. Búgin barsha qazaqstandyq qazaq álipbıiniń negizin salǵan ǵalymnyń týǵan kúninde Tilder merekesin toılaıdy.
- Sizderdiń ana tilderińiz qandaı til?
- Til – sózin estigende oılaryńyzǵa ne keledi?
( baı, kórkem, damyǵan, qunarly, yrǵaqty, mura, paryz, qurmet, ana tili, qazyna, memlekettik til, otbasy, rýhanı baılyq, táýelsizdik, qorǵaý, ata - baba)
Sózdikpen jumys:
qatynas quraly — sredstvo obshenıa
pikir almasý — obmen mnenıem
mamandyq — spesıalnost
urpaqtan - urpaqqa — s pokolenıa v pokolenıe
órkendeý — razvıvatsá
keskin - kelbeti — oblık
Qylysh – sablá
Jan – dýsha
Kilt – klúch
Aına – zerkalo
Yrǵaq - rıtm
Sabaǵymyz kezeńnen turady:
1. «Bilgenge marjan»
2. «Shashylǵan maqaldar»
3. «Jyr alyby - Jambyl»
4. «Adasqan áripter»
5. «Meniń oıymsha...» shyǵarmashylyq jumys
6. «Mánerlep oqý»
1 - kezeń: «Bilgenge marjan» (Gramatıkalyq suraqtar).
Tyńdaýshylarǵa ár túrli suraqtar qoıylady.
1. Qazaq álipbıinde neshe árip bar? (42 árip)
2. Jas kelse nege? (iske)
1. Neshe daýysty dybys bar? (9)
2. Bilmegen ne ishedi? ( ý ishedi)
3. Qazaqsha apta kúnderin ata.
4. Bilgeniń qansha, bilmegeniń qansha?(bilgeniń 9, bilmegeniń 99)
5. Qazaq tilinde neshe jalǵaý bar? (4)
6. Dos basqa qaraıdy, al dushpan she?(dushpan aıaqqa qaraıdy)
7. Qazaq tili sabaǵynda biz qaı tilde sóılesemiz?
8. Ótirikshi kimdi aldaıdy?(ózin - ózi aldaıdy)
9. Jyl mezgilderin ata.
10. Kópke ne shashpa?(topyraq)
11. Jaz aılaryn ata.
12. Beınet túbi ne?(zeınet)
13. Aı attaryn ata.
14. Tastyń jeńili bola ma?(Kerek tastyń aýyrlyǵy joq)
15. Bir jylda neshe aı bar?
2 - kezeń: «Shashylǵan maqaldar»
Berilgen sózdermen durys sóılem qurý. (Til týraly naqyl sózder)
1. Súıek, ıek, erinde, tilde, joq. (Tilde súıek, erinde ıek joq.)
2. Til, janynyń, tilmashy, adam. (Til adam janynyń tilmashy.)
3. Tis, túıgendi, til, sheshe almaıdy. (Til túıgendi tis sheshe almaıdy.)
4. Joqtyń, dini, tili, joq. (Tili joqtyń dini joq.)
5. Til, kótermegendi, pil, kóteredi. (Pil kótermegendi, til kóteredi.)
6. Til -, murasy, halyqtyń. (Til - halyqtyń murasy.)
7. Óner, qyzyl, aldy -, til. (Óner aldy - qyzyl til.)
3 - kezeń: Jambyl Jabaevtyń ómirimen qysqasha tanystyrý. Beınerolık arqyly shyǵarmashylyǵyna qysqasha toqtalý.
ALATAÝ. J. Jabaev
Tizilgen taýlary bar Jetisýdyń,
İshinde orman, toǵaı bitken nýdyń.
Darıadaı sol taýlardan týlap tasyp,
Kóresiń tamashasyn aqqan sýdyń.
Esepsiz taý sýreti kóz jetpeıtin,
Jyrlaýǵa qazynasy kóp til jetpeıtin.
Órik pen alma, almurt, jemister kóp,
Bir tatsań, aýyzyńnan dám ketpeıtin.
Qarly taý basy bıik munar ketpes,
Syrlasyp, bulttarmenen bolǵan keptes.
Túrli ańdar meken etip, ónip - ósip,
Júredi bir - birimen bop tilektes.
Arystan, aıý, qasqyr, túlki, borsyq,
Sileýsin, jolbarystar túnde jortyp.
Týlaǵan aqqan bulaq tasqynynda
Asaýdaı oınaq salar balyq shorshyp.
Alataý Jetisýmen qushaqtasqan,
Eline qazynaly qoınyn ashqan, '
Baýyrynda Qazaqstan astanam bar, —
Bir baýyr orys - qazaq aralasqan.
Jaılaý bar bul taýlarda shóbi shalǵyn,
Kók maısa oıy, qyry bári balǵyn,
Qyzyǵyn sol jaılaýdyń kórsem deseń, —
Shóbine baýyryń tósep jatyp alǵyń.
Ar jaǵy — eńregen el Qytaı jeri,
Ber jaǵy — en jaılaǵan qazaq eli,
Basynda bahyt jyrlap Jambyl otyr,
Jelbirep qyzyl jalaý shyǵys beli.
Óleńniń maǵynasyn ashý.
Dáptermen jumys.
Ný - qalyń
Munar - bulyńǵyr
Keptes - tildesý, sóılesý
Suraq - jaýap ádisi
Tiri tabıǵatqa ne jatady?(ósimdik, janýar, adam)
Óli tabıǵatqa ne jatady?(jer, sý, kún, juldyz, aýa)
Tabıǵat qubylystaryna ne jatady?(jel, jaýyn, qar, qyraý, boran)
4 - kezeń: «Adasqan áripter»
Sharty: Tyńdaýshylarǵa áripter jazylǵan paraqtar taratylady jáne jumbaq jasyrylady, onyń sheshýin jyldam jáne durys tabýǵa tıis.
1. Tili joq, aqyl - keńes beredi. (kitap)
2. Jazý jazyp jalyqpaǵan, jaza - jaza aryqtaǵan. (bor)
3. Tili joq ózinde, sózi bar izinde.(qalam)
4. Ústinde esigi, ózi oryndyq, ózi ústel, oqýshylar besigi.(parta)
5. Bólingendi tabystyryp, biriktirse qabystyryp.
Jymdastyrǵan jigit de, baıqamaısyń túgin de. (jelim)
5 - kezeń: «Meniń oıymsha...» shyǵarmashylyq jumys.
1 taqyryp: Til – asyl qazyna.
2. taqyryp: Otan - eldiń anasy.
6 - kezeń: «Mánerlep oqý»
Úzindilerdi 3 qaıtara mánerlep oqý, aýdarý, taqyrybyn ashý.
Súıemin týǵan tildi, ana tildi,
Besikte jatqanymda bergen bilim.
Shyr etip jerge túsken mınýtymnan
Qulaǵyma sińirgen tanys únim.
S. Toraıǵyrov
Ana tiliń bilip qoı,
Erkindigiń, eldigiń.
Ana tiliń bilip qoı,
Maqtanyshyń, eldigiń.
Ana tiliń – aryń bul,
Uıatyń bop tur bette.
Ózge tildiń bárin bil,
Óz tilińdi qurmette!
Q. Myrzalıev
Gramatıkalyq tapsyrma:
Óleńderden táýeldik jalǵaýly sózderdi jazyp alyńyz, olardyń qaı jaqta turǵanyn anyqtańyz.
Jatqa jazý.
Óleńnen este qalǵan joldy jazý.
Qorytyndy bólim:
Qoryta aıtqanda, «Bilekke sener zamanda - eshkimge ese bermedik. Bilimge sener zamanda – qapy qalyp júrmeıik» - dep Abylaı han aıtyp ketkendeı, erteńgi kúnniń bolashaǵy búgingiden de nurly bolýyna yqpal etip, adamzat qoǵamyn alǵa aparatyn qudiretti kúsh tek bilimge ǵana tán ekenin esten shyǵarmaıyq! Bilim men ǵylymnyń, ekonomıkanyń, bıznestiń, saıasattyń, jalpy básekelestiktiń qaryshtap damyp otyrǵan búgingideı jaqandaný kezeńinde Elbasy kóregendik tanytyp, aldymyzǵa úsh tildi bilý qajettigin qoıyp otyr. Ásirese, óskeleń urpaqtyń jastar aldynda birneshe til bilý mindeti tur. Olaı bolsa, búgingi Qazaqstan azamattarynyń paryzy - «ózge tildiń bárin meńgerip, memlekettik tildi qurmetteý» dep bilemin!
Úıge tapsyrma: Aqyn - jazýshylardyń tilge qatysty bir qanatty sózin jattap kelý.
Aqmola oblysy, Býrabaı aýdany
Tilderdi oqytý ortalyǵynyń oqytýshysy A. S. Mahmetovanyń ÁZİRLEMESİ
You Might Also Like
