Beıneleý óneri sabaǵynda tanymdyq jáne shyǵarmashylyq belsendilikterin damytý.
Baıandama
Taqyryby: Beıneleý óneri sabaǵynda tanymdyq jáne shyǵarmashylyq belsendilikterin damytý.
Maqsaty:
- Mektep jasyna deıingi balanyń shyǵarmashylyǵyn beıneleý túrleri arqyly damytyp, sóıleý qabiletterin jan - jaqty jetildirý;
- Ana tiline degen qurmet sezimderine tárbıeleý.
Mindetteri:
• Balalardyń tilin, sóıleý mádenıeti men dúnıetanymyn damytý.
• Balalardy adamgershilikke baýlý.
• Balanyń qıalyn este saqtaýyn shyǵarmashylyq qabiletin damytý, ujymda tatý, birlese sýret salýǵa daǵdylandyrý. Sýret arqyly oıyn, qabiletin, shyǵarmashylyǵyn damytý.
• Balanyń áleýmettik jáne emosıonaldyq damýyna jaǵdaı jasap, ár balanyń jeke dara shyǵarmashylyq qabiletterin eskere otyryp, ózin qorshaǵan ortaǵa, adamdarǵa, qurbylaryna, ózine degen qarym - qatynas mádenıetin qalyptastyrý.
Adam balasynyń qorshaǵan ortany beıneleýge yntasy ejelgi dáýirden bastalǵan. Oǵan alǵashqy adamdardyń súıekterge, mamont múıizderine jáne úńgirlerge beınelengen sýretteri dálel. Ol beıneler sol kezdegi adamdardyń turmys tirshiligin, qorshaǵan orta týraly kózqarasyn kórsetedi. Birtindep osy beıneler negizinde jazý paıda boldy. Sóz joq, alǵashqy adamdar jasaǵan beıneleý óneriniń úlgileri aıaq astynan paıda bolǵan jetistik emes, ol kóptegen jyldar boıy damyp jetilgen tájirıbe men dástúrdiń jemisi bolatyn. Dál qazirgi kezge bilimniń keń kólemdi qory jıylǵan mektepke deıingi balalarynyń tanymdyq is - áreketin qalyptastyrý máselesine toqtalyp ótetin bolsaq: beıneleý óneriniń ár túrli ádis - tásilderin qoldana otyryp, tereń bilimdi, izdenimpaz, barlyq is - áreketterinde shyǵarmashylyq baǵyt ustanatyn, sol turǵyda óz bolmysyn tanyta alatyn jeke tulǵa tárbıeleý isine erekshe mán berilýde. Demek, mekteptegi oqý úrdisi balalardyń tanymdyq belsendiligin arttyryp, shyǵarmashylyq áreketin damytýyna jol ashýy qajet. Tanymdyq belsendilik – balanyń oqýǵa, bilýge degen ynta yqylasynyń, qushtarlyǵynyń erekshe kórinisi. Tanymdyq belsendilik problemalyq suraqtyń jaýabyn izdestirýde, ózindik jumys oryndaýda júzege asady. Balanyń ózdiginen bilim alýy óz erkimen júıeli jumys isteýdi talap etedi. Ózdiginen bilim alýdy balalardyń kúndelikti rýhanı qajetine aınaldyrý máselesine mán berilmeı keledi. Ózdiginen bilim alý árekettiń maqsat - mindetterin, mazmunyn, uıymdastyrý joldaryn balalardyń ózderi anyqtap, iske asyrýyna baılanysty. Al olarǵa keńes, nusqaý, jalpy baǵyt berip, basqaryp otyrý – pedagogtyń mindeti. Ahmet Baıtursynov balanyń ózindik jumysynyń mańyzyn bala bilimdi tájirıbe arqyly ózdiginen alýy kerektigin atap aıtqan bolatyn. Jalpy bilimge degen qushtarlyq - kez kelgen balaǵa tán qasıet. Kún saıyn jańa bir nárseni bilýge umtylý - bala úshin zor qýanysh, úlken mereı. Balanyń oqý - tanym áreketin arttyrýdyń tıimdi quraldarynyń biri - balanyń ózindik jumysy men ózdiginen bilim alý áreketi. Ózindik jumys isteý iskerlikteri men daǵdylary, sózsiz, oı eńbeginiń mádenıetimen baılanysty. Bilimdi ıgerý barysynda bala kezdesetin qıynshylyqtardy jeńý, tabandylyq, eske saqtaý, kitappen jumys isteý, baıqaý jáne jazba jumysyn júrgize bilý, oı áreketteriniń birqatar tıimdi tásilderin ıgerý, ózin baqylaı bilýi kerek. Ózindik jumysty uıymdastyrýdyń sharttary mynalar: tárbıeshiniń naqty tapsyrmalar, nusqaýlar berýi; jumysty oryndaýdyń jáne aıaqtaýdyń ýaqytyn belgileýi; tárbıeshiniń basqarýymen balanyń derbestiginiń mólsheri; olardyń jumysty óz erkimen jáne qalaýymen isteý, oǵan áser etetin motıvter t. b Balanyń ózindik áreketiniń nátıjesinde onyń boıynda mynadaı qasıetter qalyptasady:
1. Óz betinshe oılaný bilikteri men izdenimpazdyǵy
2. Berilgen bilimdi ıgerý ǵana emes, ony jańalap jáne tıimdi ıgerý joldaryn túsine bilý nıeti.
3. Basqa balalardyń túsindirmelerine syn kózben qaraý.
4. Óz oıynyń derbestigi. Balany óz betinshe baqylaý, jattyǵý, eksperıment júrgizý iskerligi men daǵdylaryn qalyptastyrý.
Mektepke deıingi balalardyń beıneleý qabiletteri men shyǵarmashylyǵyn qalyptastarý qazirgi tańda eń ózekti máselelerdiń biri bolyp otyr. Ǵalym - pedagogtar mektep jasyna deıingi balalardyń beıneleý qabiletiniń damýyn jan - jaqty áli de qarastyrýdy qajet etedi degen pikirler aıtýda. Bala mektepke kelgende qabyldaý, oılaý jáne este saqtaý qabileti joǵary dárejede bolýy tıis. Sondyqtan balaǵa mektepke deıin beıneleý qabiletin damytý mańyzdy. Ol úshin arnaýly dáleldengen, tájirıbe júzinde iske asyrylǵan nátıjeli is - áreketter jasalynýda. Beıneleý óneri mektep jasyna deıingi balanyń kórkem qyzmetin túsindiredi, ol arqyly balanyń tulǵasyn jan – jaqty damýyna áser beredi, onymen qatar aınaladaǵy ómirdi aktıvti túrde tanyp bilýi, ózderiniń kózqarastaryn grafıkalyq jáne plasıka túrde shyǵarmashylyqpen jetkize alatyndaryn tárbıeleıdi. Árıne, bala búkil beıneleý óner túrlerin jaýlap alýy múmkin emes, sondyqtan pedagog beıneleý qandaı ónerdiń erekshelikterin bala túsine, qabyldaı alady degendi belgileýge kómektesedi. Sýret salý, japsyrý, qurastyrý sabaqtarynda – óz degeninen qaıtpaıtyn, aınymaıtyn, uqyptylyq, eńbekqor tulǵa qasıetteri qalyptasady. Beıneleý óner úrdisinde balalar grafıkalyq jáne kórkem sheberlik pen ádetke, aınaladaǵy ómirdiń qubylystaryn taldaýǵa úırenedi. Balabaqshadaǵy beıneleý sabaqtary aınalamen tanysýlaryna kóp kómek beredi onymen qatar óziniń kózqarasynyń damýyna, kóz aldyna elestetýlerine, este saqtaýlaryna, sezimderine jáne taǵy basqa psıhıkalyq úrdisterge kómektesedi. Pedagog balanyń psıhologıasyn jaqsy bilse, onda balanyń beıimdiligin, yqylasyn túsinýge yqpal etedi. Beıneleý óner sabaǵy balanyń tilin damytýǵa, til baılyǵyn keńeıtýge múmkindik týǵyzady. Pedagog negizgi oqý tásilderinde eń birinshi sózdi paıdalanady; sabaqtyń taqyrybyn anyqtaıdy, tapsyrmanyń oryndaý rettiligi týraly aıtady. Tárbıeshiniń emosıanaldy, ashyq túrde aıtqan sózi balanyń beıneleý úrdisin tereńirek túsinýge kómektesedi. Osy jasqa laıyqty oılaý, este saqtaý qabileti men aqyl - oı jáne eresek adamnyń parasatty qamqorlyǵynsyz balanyń talaby tolyǵymen ashylmaı qalýy múmkin. Mektepke deıingi balalyq shaqta este saqtaý, beıneleý qabileti birshama derbestikke ıe bolady. Mektepke deıingi balalardyń este saqtaý qabiletin damytý balanyń óz prosesiniń qalyptasý órisine bir deńgeıde kórinis bermeıdi, sondyqtan da ony belsendi túrde yntalandyra bilýimiz shart. Mektepke deıingi balalardyń ómir súrý qalpy, onyń este saqtaý jáne oılaı bilý dárejesimen tyǵyz baılanysty. Sondyqtan da esti damytý – úlken ózgeris esti - bala aldynda este qaldyrý, beıneleý maqsatyn qoıyp, tıisti tásilder qoldanýdy bastaıtyn (mysaly, este qaldyrý úshin is - áreketti birneshe ret qaıtalaıdy) arnaıy mnemıkalyq is - áreketiń bolýy deıdi. Mektepke deıingi balalardyń este saqtaý, beıneleý qabiletine tán zańdylyqtar da qazirgi tańda zerttelinýde. Balalardyń beıneleý qabiletiniń róli, oılaý prosesine qaraǵanda mańyzdy bolmasa onan kem emes. Mektepke deıingi balalardyń beıneleý qabiletiniń joǵary bolatyndyǵyn ǵalymdar keńinen qarastyrdy. Balabaqshada beıneleý ónerimen shuǵyldaný bolmysty tanýdyń tıimdi quraly bolyp tabylady jáne sonymen birge kózben kórip qabyldaý, qıaldaý, keńistikti elestete bilý, este saqtaý, sezim jáne basqa psıhıkalyq prosesterdiń damýy men qalyptasýyna járdemdesedi. Mektep jasyna deıingi balalardyń beıneleýi degenimiz – olardyń qıalynan týyndaǵan kórinisterdiń jáne qulaǵymen estip, qolymen ustaǵan nárselerdiń jáne taǵy da basqalary osy reseptorlardyń bárin biriktire qaldyrǵanda ǵana tıisti maǵlumatty este qaldyrýy. Mektep jasyna deıingi shaq ómirdiń erekshe álemi nemese «jumbaq» syndy kezeńi. Balalar ómirinde de úlkender sıaqty kúrdeli sheshilýi qıyn, keıde tipti sheshilmeıtin problemalarda kóp jáne olar mektep jasyna deıingi balalardy jastaıynnan renjýge, qıynshylyqtardy jeńe bilýge, kúresýge, qýanýǵa májbúr etedi. Beıneleý ónerin oqytý ádistemesi pedagogıkalyq ǵylymnyń bir salasy, ol praktıkalyq jumys tájirıbesin teorıalyq ǵylymı júıelendirip taratady. Iaǵnı beıneleý ádistemesi pedagogıka ǵylymy, psıhologıa, estetıka jáne ónertaný negizderin basshylyqqa alyp damıdy. Ol beıneleý ónerine oqytýdyń jańa ereje zańdylyqtaryn jasaıdy, jınaqtaıdy, usynady. Bul ádistemeni beıneleý ónerin oqytýdyń ǵylymı ádistemesi dep alýymyzǵa bolady. Sonymen qatar, sol beıneleý ónerin oqytýdyń ǵylymı ádistemesin jınaqtap, zerttep usynǵan ádis - tásilderdi oqý - tárbıe prosesinde júzege asyrýdy praktıkalyq ádisteme dep ataıdy. Pedagogıkalyq jumystaǵy ádistemelik ósý, pedagogıkalyq iskerlik daǵdylaryn meńgerý muǵalimnen belgili bir qabilettilikti jáne beıimdilikti talap etedi, óıtkeni ol qıyn da, kúrdeli jáne asa jaýapty pedagogıkalyq óner. Reprodýktıvtik jumystarǵa - balanyń daıyn úlgige qarap jasaıtyn jumystary (kóshirip jazý, jattyǵýlar, tárbıeshiniń suraqtaryna jaýap berý, oqýlyqtaǵy mátinmen jumys isteý, sabaq ústinde oryndaǵan tapsyrmaǵa uqsas tapsyrmany úıde oryndaý t. b. jatady. Balalardyń ózindik jumystarynyń joǵarǵy formasyna olardyń óz erkimen jańa amal - tásilder qoldanyp jasaıtyn shyǵarmashylyq jumystary jatady. Shyǵarmashylyq jumystar – balanyń ózdiginen shyǵarma, baıandama, referat, óleń shyǵarý, modeldeý, kórneki quraldar jasaýy t. b. Balalardyń oqý úrdisinde tanymdyq belsendiligin, qabiletin damytý, tanymdyq jan qýattarynyń oıanýyna yqpal etý, bilim deńgeıin jetildirý uzaq ári júıeli júrgiziletin jumystar nátıjesinde qalyptasady. Mektepke deıingi balalardyń beıneleý qabiletteri men shyǵarmashylyǵyn qalyptastyrý qazirgi tańda eń ózekti máselelerdiń biri bolyp otyr. Ǵalym - pedagogtar mektep jasyna deıingi balalardyń beıneleý qabiletiniń damýyn jan - jaqty áli de qarastyrýdy qajet etedi degen pikirler aıtýda. Bala mektepke kelgende qabyldaý, oılaý jáne este saqtaý qabileti joǵary dárejede bolýy tıis. Sondyqtan balaǵa mektepke deıin beıneleý qabiletin damytý mańyzdy. Ol úshin arnaýly dáleldengen, tájirıbe júzinde eske asyrylǵan nátıjeli is - áreketter jasalynýda.
Sonymen qatar balalardyń beıneleý qabiletiniń róli, oılaý prosesine qaraǵanda mańyzdy bolmasa onan kem emes. Balalardyń beıneleý qabiletiniń joǵary bolatyndyǵyn ǵalymdar keńinen qarastyrdy. Balabaqshada beıneleý ónerimen shuǵyldaný bolmysty tanýdyń tıimdi quraly bolyp tabylady jáne sonymen birge kózben kórip qabyldaý, qıaldaý, keńistikti elestete bilý, este saqtaý, sezim jáne basqa psıhıkalyq prosesterdiń damýy men qalyptasýyna járdemdesedi. Mektep jasyna deıingi balalardyń beıneleýi degenimiz – olardyń qıalynan týyndaǵan kórinisterdiń jáne qulaǵymen estip, qolymen ustaǵan nárselerdiń jáne taǵy da basqalary osy reseptorlardyń bárin biriktire qaldyrǵanda ǵana tıisti maǵlumatty este qaldyrýy.
«Láılek» ekinshi sábıler toby
Daıyndaǵan: Kórpeshova Shynar
Beıneleý óneri sabaǵynda tanymdyq jáne shyǵarmashylyq belsendilikterin damytý. júkteý
Taqyryby: Beıneleý óneri sabaǵynda tanymdyq jáne shyǵarmashylyq belsendilikterin damytý.
Maqsaty:
- Mektep jasyna deıingi balanyń shyǵarmashylyǵyn beıneleý túrleri arqyly damytyp, sóıleý qabiletterin jan - jaqty jetildirý;
- Ana tiline degen qurmet sezimderine tárbıeleý.
Mindetteri:
• Balalardyń tilin, sóıleý mádenıeti men dúnıetanymyn damytý.
• Balalardy adamgershilikke baýlý.
• Balanyń qıalyn este saqtaýyn shyǵarmashylyq qabiletin damytý, ujymda tatý, birlese sýret salýǵa daǵdylandyrý. Sýret arqyly oıyn, qabiletin, shyǵarmashylyǵyn damytý.
• Balanyń áleýmettik jáne emosıonaldyq damýyna jaǵdaı jasap, ár balanyń jeke dara shyǵarmashylyq qabiletterin eskere otyryp, ózin qorshaǵan ortaǵa, adamdarǵa, qurbylaryna, ózine degen qarym - qatynas mádenıetin qalyptastyrý.
Adam balasynyń qorshaǵan ortany beıneleýge yntasy ejelgi dáýirden bastalǵan. Oǵan alǵashqy adamdardyń súıekterge, mamont múıizderine jáne úńgirlerge beınelengen sýretteri dálel. Ol beıneler sol kezdegi adamdardyń turmys tirshiligin, qorshaǵan orta týraly kózqarasyn kórsetedi. Birtindep osy beıneler negizinde jazý paıda boldy. Sóz joq, alǵashqy adamdar jasaǵan beıneleý óneriniń úlgileri aıaq astynan paıda bolǵan jetistik emes, ol kóptegen jyldar boıy damyp jetilgen tájirıbe men dástúrdiń jemisi bolatyn. Dál qazirgi kezge bilimniń keń kólemdi qory jıylǵan mektepke deıingi balalarynyń tanymdyq is - áreketin qalyptastyrý máselesine toqtalyp ótetin bolsaq: beıneleý óneriniń ár túrli ádis - tásilderin qoldana otyryp, tereń bilimdi, izdenimpaz, barlyq is - áreketterinde shyǵarmashylyq baǵyt ustanatyn, sol turǵyda óz bolmysyn tanyta alatyn jeke tulǵa tárbıeleý isine erekshe mán berilýde. Demek, mekteptegi oqý úrdisi balalardyń tanymdyq belsendiligin arttyryp, shyǵarmashylyq áreketin damytýyna jol ashýy qajet. Tanymdyq belsendilik – balanyń oqýǵa, bilýge degen ynta yqylasynyń, qushtarlyǵynyń erekshe kórinisi. Tanymdyq belsendilik problemalyq suraqtyń jaýabyn izdestirýde, ózindik jumys oryndaýda júzege asady. Balanyń ózdiginen bilim alýy óz erkimen júıeli jumys isteýdi talap etedi. Ózdiginen bilim alýdy balalardyń kúndelikti rýhanı qajetine aınaldyrý máselesine mán berilmeı keledi. Ózdiginen bilim alý árekettiń maqsat - mindetterin, mazmunyn, uıymdastyrý joldaryn balalardyń ózderi anyqtap, iske asyrýyna baılanysty. Al olarǵa keńes, nusqaý, jalpy baǵyt berip, basqaryp otyrý – pedagogtyń mindeti. Ahmet Baıtursynov balanyń ózindik jumysynyń mańyzyn bala bilimdi tájirıbe arqyly ózdiginen alýy kerektigin atap aıtqan bolatyn. Jalpy bilimge degen qushtarlyq - kez kelgen balaǵa tán qasıet. Kún saıyn jańa bir nárseni bilýge umtylý - bala úshin zor qýanysh, úlken mereı. Balanyń oqý - tanym áreketin arttyrýdyń tıimdi quraldarynyń biri - balanyń ózindik jumysy men ózdiginen bilim alý áreketi. Ózindik jumys isteý iskerlikteri men daǵdylary, sózsiz, oı eńbeginiń mádenıetimen baılanysty. Bilimdi ıgerý barysynda bala kezdesetin qıynshylyqtardy jeńý, tabandylyq, eske saqtaý, kitappen jumys isteý, baıqaý jáne jazba jumysyn júrgize bilý, oı áreketteriniń birqatar tıimdi tásilderin ıgerý, ózin baqylaı bilýi kerek. Ózindik jumysty uıymdastyrýdyń sharttary mynalar: tárbıeshiniń naqty tapsyrmalar, nusqaýlar berýi; jumysty oryndaýdyń jáne aıaqtaýdyń ýaqytyn belgileýi; tárbıeshiniń basqarýymen balanyń derbestiginiń mólsheri; olardyń jumysty óz erkimen jáne qalaýymen isteý, oǵan áser etetin motıvter t. b Balanyń ózindik áreketiniń nátıjesinde onyń boıynda mynadaı qasıetter qalyptasady:
1. Óz betinshe oılaný bilikteri men izdenimpazdyǵy
2. Berilgen bilimdi ıgerý ǵana emes, ony jańalap jáne tıimdi ıgerý joldaryn túsine bilý nıeti.
3. Basqa balalardyń túsindirmelerine syn kózben qaraý.
4. Óz oıynyń derbestigi. Balany óz betinshe baqylaý, jattyǵý, eksperıment júrgizý iskerligi men daǵdylaryn qalyptastyrý.
Mektepke deıingi balalardyń beıneleý qabiletteri men shyǵarmashylyǵyn qalyptastarý qazirgi tańda eń ózekti máselelerdiń biri bolyp otyr. Ǵalym - pedagogtar mektep jasyna deıingi balalardyń beıneleý qabiletiniń damýyn jan - jaqty áli de qarastyrýdy qajet etedi degen pikirler aıtýda. Bala mektepke kelgende qabyldaý, oılaý jáne este saqtaý qabileti joǵary dárejede bolýy tıis. Sondyqtan balaǵa mektepke deıin beıneleý qabiletin damytý mańyzdy. Ol úshin arnaýly dáleldengen, tájirıbe júzinde iske asyrylǵan nátıjeli is - áreketter jasalynýda. Beıneleý óneri mektep jasyna deıingi balanyń kórkem qyzmetin túsindiredi, ol arqyly balanyń tulǵasyn jan – jaqty damýyna áser beredi, onymen qatar aınaladaǵy ómirdi aktıvti túrde tanyp bilýi, ózderiniń kózqarastaryn grafıkalyq jáne plasıka túrde shyǵarmashylyqpen jetkize alatyndaryn tárbıeleıdi. Árıne, bala búkil beıneleý óner túrlerin jaýlap alýy múmkin emes, sondyqtan pedagog beıneleý qandaı ónerdiń erekshelikterin bala túsine, qabyldaı alady degendi belgileýge kómektesedi. Sýret salý, japsyrý, qurastyrý sabaqtarynda – óz degeninen qaıtpaıtyn, aınymaıtyn, uqyptylyq, eńbekqor tulǵa qasıetteri qalyptasady. Beıneleý óner úrdisinde balalar grafıkalyq jáne kórkem sheberlik pen ádetke, aınaladaǵy ómirdiń qubylystaryn taldaýǵa úırenedi. Balabaqshadaǵy beıneleý sabaqtary aınalamen tanysýlaryna kóp kómek beredi onymen qatar óziniń kózqarasynyń damýyna, kóz aldyna elestetýlerine, este saqtaýlaryna, sezimderine jáne taǵy basqa psıhıkalyq úrdisterge kómektesedi. Pedagog balanyń psıhologıasyn jaqsy bilse, onda balanyń beıimdiligin, yqylasyn túsinýge yqpal etedi. Beıneleý óner sabaǵy balanyń tilin damytýǵa, til baılyǵyn keńeıtýge múmkindik týǵyzady. Pedagog negizgi oqý tásilderinde eń birinshi sózdi paıdalanady; sabaqtyń taqyrybyn anyqtaıdy, tapsyrmanyń oryndaý rettiligi týraly aıtady. Tárbıeshiniń emosıanaldy, ashyq túrde aıtqan sózi balanyń beıneleý úrdisin tereńirek túsinýge kómektesedi. Osy jasqa laıyqty oılaý, este saqtaý qabileti men aqyl - oı jáne eresek adamnyń parasatty qamqorlyǵynsyz balanyń talaby tolyǵymen ashylmaı qalýy múmkin. Mektepke deıingi balalyq shaqta este saqtaý, beıneleý qabileti birshama derbestikke ıe bolady. Mektepke deıingi balalardyń este saqtaý qabiletin damytý balanyń óz prosesiniń qalyptasý órisine bir deńgeıde kórinis bermeıdi, sondyqtan da ony belsendi túrde yntalandyra bilýimiz shart. Mektepke deıingi balalardyń ómir súrý qalpy, onyń este saqtaý jáne oılaı bilý dárejesimen tyǵyz baılanysty. Sondyqtan da esti damytý – úlken ózgeris esti - bala aldynda este qaldyrý, beıneleý maqsatyn qoıyp, tıisti tásilder qoldanýdy bastaıtyn (mysaly, este qaldyrý úshin is - áreketti birneshe ret qaıtalaıdy) arnaıy mnemıkalyq is - áreketiń bolýy deıdi. Mektepke deıingi balalardyń este saqtaý, beıneleý qabiletine tán zańdylyqtar da qazirgi tańda zerttelinýde. Balalardyń beıneleý qabiletiniń róli, oılaý prosesine qaraǵanda mańyzdy bolmasa onan kem emes. Mektepke deıingi balalardyń beıneleý qabiletiniń joǵary bolatyndyǵyn ǵalymdar keńinen qarastyrdy. Balabaqshada beıneleý ónerimen shuǵyldaný bolmysty tanýdyń tıimdi quraly bolyp tabylady jáne sonymen birge kózben kórip qabyldaý, qıaldaý, keńistikti elestete bilý, este saqtaý, sezim jáne basqa psıhıkalyq prosesterdiń damýy men qalyptasýyna járdemdesedi. Mektep jasyna deıingi balalardyń beıneleýi degenimiz – olardyń qıalynan týyndaǵan kórinisterdiń jáne qulaǵymen estip, qolymen ustaǵan nárselerdiń jáne taǵy da basqalary osy reseptorlardyń bárin biriktire qaldyrǵanda ǵana tıisti maǵlumatty este qaldyrýy. Mektep jasyna deıingi shaq ómirdiń erekshe álemi nemese «jumbaq» syndy kezeńi. Balalar ómirinde de úlkender sıaqty kúrdeli sheshilýi qıyn, keıde tipti sheshilmeıtin problemalarda kóp jáne olar mektep jasyna deıingi balalardy jastaıynnan renjýge, qıynshylyqtardy jeńe bilýge, kúresýge, qýanýǵa májbúr etedi. Beıneleý ónerin oqytý ádistemesi pedagogıkalyq ǵylymnyń bir salasy, ol praktıkalyq jumys tájirıbesin teorıalyq ǵylymı júıelendirip taratady. Iaǵnı beıneleý ádistemesi pedagogıka ǵylymy, psıhologıa, estetıka jáne ónertaný negizderin basshylyqqa alyp damıdy. Ol beıneleý ónerine oqytýdyń jańa ereje zańdylyqtaryn jasaıdy, jınaqtaıdy, usynady. Bul ádistemeni beıneleý ónerin oqytýdyń ǵylymı ádistemesi dep alýymyzǵa bolady. Sonymen qatar, sol beıneleý ónerin oqytýdyń ǵylymı ádistemesin jınaqtap, zerttep usynǵan ádis - tásilderdi oqý - tárbıe prosesinde júzege asyrýdy praktıkalyq ádisteme dep ataıdy. Pedagogıkalyq jumystaǵy ádistemelik ósý, pedagogıkalyq iskerlik daǵdylaryn meńgerý muǵalimnen belgili bir qabilettilikti jáne beıimdilikti talap etedi, óıtkeni ol qıyn da, kúrdeli jáne asa jaýapty pedagogıkalyq óner. Reprodýktıvtik jumystarǵa - balanyń daıyn úlgige qarap jasaıtyn jumystary (kóshirip jazý, jattyǵýlar, tárbıeshiniń suraqtaryna jaýap berý, oqýlyqtaǵy mátinmen jumys isteý, sabaq ústinde oryndaǵan tapsyrmaǵa uqsas tapsyrmany úıde oryndaý t. b. jatady. Balalardyń ózindik jumystarynyń joǵarǵy formasyna olardyń óz erkimen jańa amal - tásilder qoldanyp jasaıtyn shyǵarmashylyq jumystary jatady. Shyǵarmashylyq jumystar – balanyń ózdiginen shyǵarma, baıandama, referat, óleń shyǵarý, modeldeý, kórneki quraldar jasaýy t. b. Balalardyń oqý úrdisinde tanymdyq belsendiligin, qabiletin damytý, tanymdyq jan qýattarynyń oıanýyna yqpal etý, bilim deńgeıin jetildirý uzaq ári júıeli júrgiziletin jumystar nátıjesinde qalyptasady. Mektepke deıingi balalardyń beıneleý qabiletteri men shyǵarmashylyǵyn qalyptastyrý qazirgi tańda eń ózekti máselelerdiń biri bolyp otyr. Ǵalym - pedagogtar mektep jasyna deıingi balalardyń beıneleý qabiletiniń damýyn jan - jaqty áli de qarastyrýdy qajet etedi degen pikirler aıtýda. Bala mektepke kelgende qabyldaý, oılaý jáne este saqtaý qabileti joǵary dárejede bolýy tıis. Sondyqtan balaǵa mektepke deıin beıneleý qabiletin damytý mańyzdy. Ol úshin arnaýly dáleldengen, tájirıbe júzinde eske asyrylǵan nátıjeli is - áreketter jasalynýda.
Sonymen qatar balalardyń beıneleý qabiletiniń róli, oılaý prosesine qaraǵanda mańyzdy bolmasa onan kem emes. Balalardyń beıneleý qabiletiniń joǵary bolatyndyǵyn ǵalymdar keńinen qarastyrdy. Balabaqshada beıneleý ónerimen shuǵyldaný bolmysty tanýdyń tıimdi quraly bolyp tabylady jáne sonymen birge kózben kórip qabyldaý, qıaldaý, keńistikti elestete bilý, este saqtaý, sezim jáne basqa psıhıkalyq prosesterdiń damýy men qalyptasýyna járdemdesedi. Mektep jasyna deıingi balalardyń beıneleýi degenimiz – olardyń qıalynan týyndaǵan kórinisterdiń jáne qulaǵymen estip, qolymen ustaǵan nárselerdiń jáne taǵy da basqalary osy reseptorlardyń bárin biriktire qaldyrǵanda ǵana tıisti maǵlumatty este qaldyrýy.
«Láılek» ekinshi sábıler toby
Daıyndaǵan: Kórpeshova Shynar
Beıneleý óneri sabaǵynda tanymdyq jáne shyǵarmashylyq belsendilikterin damytý. júkteý
You Might Also Like
-
№ 30 TAQYRYBY: Shól dala men sýly jer. Ó dybysy men árpi
