Bilim berýdiń altyn erejeleri
Bilim berýdiń altyn erejeleri
Men - Ońtústik Qazaqstan oblysy, Túrkistan aýdany, «Qos - Qorǵan» jalpy orta mektebiniń qazaq tili men ádebıeti pán muǵalimi Japparov Sharıpjan Rahımovıch, Shymkent qalasyndaǵy «Órleý» biliktilikti artyrý ınstıtýtynda 2013 jyly alǵashqylyrdan bolyp Kembrıdj deńgeılik kýrsyna İİİ deńgeı boıynsha oqýǵa bardym. Bul jerde meni trenerim – Tursynbaev Abaı aǵaı jyly júzben kútip, bilim bergen bolatyn. Osy kýrsta oqyp kelgennen keıin men bala tárbıesi, bilim berý úderisi jaıly oılarym túbegeıli ózgerdi.
Ómirde de, qyzmette de tabysqa jetý úshin eń qajetti daǵdyny, ıaǵnı qarym-qatynas daǵdysyn damytýǵa kómektesý kerektigin, ıaǵnı balaǵa kóbirek óz oıyn jetkizýge jaǵdaı jaratyp, mursat berýimiz kerek eken. Jalpy ǵalymdardyń zertteýi boıynsha adamǵa berilgen suraqty, ol adam túsinip, tolyqqandy jaýap beremin degenshe, 7 sekýnd ýaqyt ótedi eken. Al, biz muǵalimder oqýshylarǵa jaýap berýlerine ýaqyt beremiz be, bersek - qansha ýaqyt beremiz?
«Kez kelgen qıyndyqtar men jetistikter adamdarmen qarym - qatynas jasaý barysynda týyndaıdy»( V. Zeland)
Oqýshy sol jetistikter men qıyndyqtardy salystyra otyryp ózine-ózi jáne basqalarǵa baǵa beretin bolady, ıaǵnı ár bir suraqqa synı turǵyda oılanyp jaýap tabady, ómirde óz biletinderin fýnksıonaldy túrde qoldanýǵa daǵdylanady.
Balany bas almaı synap - mineýden aýlaq bolýymyz kerek, nege degende bala da ósip túrǵan jan, barlyq nárseniń de óz shegi jáne mólsheri bolady. Sony esten shyǵarmaı tárbıe úderisinde balaǵa durys qoldaý kórsetken jón, synap, onyń árbir isinen min taba bergennen bala tuıyqtalyp, adamdarǵa bolǵan kóz qarastary aýytqyp ketýi múmkin ekenin esten shyǵarmaǵanymyz durys bolar edi.
«Destrýktıvti synshyldyqtyń zıany men zardaby adamzat tarıhyndaǵy barlyq soǵystar shyǵynynan da asyp túsedi»
Balany óz aldyna maqsat qoıýǵa jáne jeke múddelerin anyqtaýǵa jáne qorǵaýǵa úıretýimiz, ıaǵnı ashyp aıtqanda balanyń tańdaýyn jáne onyń qalaýyn durys túsinýge, armanyna jetý úshin kúrese bilýge úıretý. Bul degenimiz ata - ana óz balasyn qanshalyqty jaqsy kórgenimen olar balasynyń janynda ómir boıy júrmeıdi. Sondyqtan balasyn ómirge, qıynshylyqtar bar ekenine, sol qıynshylyqtardyń artynan jeńip shyqsa jetistik bar ekenine sendirip tárbıeleý kerek eken.
Osy oraıda Konfýsııdiń: «Balaǵa balyq ustap berseń, bir ret jeıdi. Al, sen oǵan qarmaq berip, balyq aýlaýǵa úıretseń, ol balyqty ómir boıy jeıtin bolady»,- degen sózi saı keledi.
«Ómir tym qysqa, al bizge berilgen nárseniń barlyǵy shekteýli, sondyqtan óz ýaqytymyzdy durys paıdalanýymyz kerek. Bul úshin barlyq resýrstardy (kúsh - jiger, ýaqyt, aqsha, t. b) tıisti maqsatta qoldanǵan jón» (D. V. Kovpak)
Jalpy men úsh aılyq kýrsta úırengen barlyq ádis-tásilderdi qoldana kelip, bir nársege kóbirek toqtalýdy oryndy dep esepteımin. Oqýshynyń bilim sapasyn arttyrý úshin eń aldymen oqýshynyń este saqtaý qabiletterine nazar aýdaryp otyrý kerek dep oılaımyn, nege deseńiz oqýshyǵa búgin jaqsylap sabaq ótesiz, sol kúni «beske» bilgen oqýshydan bir aptadan keıin surasańyz ol oqýshynyń esinde 10 paıyzy qalǵan bolady, sol on paıyzy kúnder óte kele joǵalyp ketedi. Este saqtalmaǵan bilim - ol bilim emes, ony ómirde qoldana almaıdy. Meni tolǵandyrǵan osy bir kedergini boldyrmaý jolyn izdegen kezimde «Hadıs» kitabynan jaýap tapqan bolatynmyn, bul jaýap bylaı aıtylǵan edi: «Bilimniń apaty – este saqtamaý, nemese ony qyzyǵýshylyǵy joq bireýge úıretip altynǵa teń ýaqytyńdy bosqa ótkizý».
Sol kúnnen bastap men oqýshynyń este saqtaýyna óz sabaqtarymda mán berip otyrdym jáne bul is - áreketimniń jemisin kóre bastadym.
Aldymen men ár bir sabaǵyma jaqsylap daıyndalatyn boldym, sodan soń oqýshylardyń sol sabaqta ne úırengeni jáne sol taqyrypty ońaı este saqtaýlaryna óz kúshimdi salyp otyrdym. Qarap otyrsam bul jumysymnan ózim bir súısinip, boıymda qulshynys paıda bolǵanyn sezdim. Keıde oılanyp, osy úlgermeýshi oqýshylardyń sebebin anyqtaýǵa tyrysamyn, onyń eki - aq sebebi baryn kóremin:
1. Oqýshynyń qyzyǵýshylyǵynyń joqtyǵy
Buǵan tikeleı ata - ana sebepshi bolady, olar óz perzentteriniń keleshegimen qyzyqpaıdy, qala berse muǵalimniń de oqýshy men jeke jumys istemegeniniń saldary. Iaǵnı, muǵalim oqýshynyń qabiletin anyqtap alyp, sosyn onymen jumys júrgizýi jáne qandaı jumysty qolǵa alýdan aldyn josparlap, psıhologpen birge jáne ata - anamen birge aqyldasyp otyryp jumys bastasa ǵana muǵalimniń jumysynda alǵa qaraı jyljý bolady
2. Oqýshynyń den – saýlyǵy jáne psıhıkalyq aýytqýy
Buǵan mysal oqýshynyń otbasydaǵy jaǵdaıy, qorshaǵan ortadaǵy jaǵdaıy jáne dostarymen qarym - qatynasta aıqyn bilinedi. Buǵan sebep bul ómirde, mektepte, otbasyda oqýshynyń durys baǵalanbaýy. Taǵyda bir atap ótetin jáıt balaǵa durys qoldaý kórsetpeı ylǵı ony tárbıeleý - jazalaý jolynda bolsaq úlken qatelikke jol qoıǵan bolamyz. Ózińiz baıqap kórińiz, ósimdikke sý qajet ekenin bárimiz bilemiz, biraq sol sýdy kóbirek quısaq qandaı jaǵdaı bolady? Balaǵa da keı kezderi erkindik berý kerek dep oılaımyn. Budan esh qandaı zıan kórmeıtin shyǵarmyz, biraq barlyq isti bastaýdan aldyn jaqsylap oılap alý kerek. Oılap isteseń, oıyńdaǵy bolady eken.
Barlyq adamdarda men bir nárseni baıqadym jáne ony zerttemek boldym. İzdendim, meni qyzyqtyrǵan nárseni zerttegen - Alan Pız degen zertteýshi bir talaı jumystar atqarǵan eken. Sonyń jumystary jáne men ózimniń de zertteýlerimnen mynalardy aıtpaqshymyn:
Ym – ısharat tili
Bizge málim bolǵany, adamdan – adamǵa jetip keletin habarlardyń 55% ym - ısharatpen jetkiziledi eken. Intonasıa arqyly 38% bolsa, al 7 ǵana qarapaıym sózder arqyly jetedi eken.
Tolyq nusqasyn júkteý
Men - Ońtústik Qazaqstan oblysy, Túrkistan aýdany, «Qos - Qorǵan» jalpy orta mektebiniń qazaq tili men ádebıeti pán muǵalimi Japparov Sharıpjan Rahımovıch, Shymkent qalasyndaǵy «Órleý» biliktilikti artyrý ınstıtýtynda 2013 jyly alǵashqylyrdan bolyp Kembrıdj deńgeılik kýrsyna İİİ deńgeı boıynsha oqýǵa bardym. Bul jerde meni trenerim – Tursynbaev Abaı aǵaı jyly júzben kútip, bilim bergen bolatyn. Osy kýrsta oqyp kelgennen keıin men bala tárbıesi, bilim berý úderisi jaıly oılarym túbegeıli ózgerdi.
Ómirde de, qyzmette de tabysqa jetý úshin eń qajetti daǵdyny, ıaǵnı qarym-qatynas daǵdysyn damytýǵa kómektesý kerektigin, ıaǵnı balaǵa kóbirek óz oıyn jetkizýge jaǵdaı jaratyp, mursat berýimiz kerek eken. Jalpy ǵalymdardyń zertteýi boıynsha adamǵa berilgen suraqty, ol adam túsinip, tolyqqandy jaýap beremin degenshe, 7 sekýnd ýaqyt ótedi eken. Al, biz muǵalimder oqýshylarǵa jaýap berýlerine ýaqyt beremiz be, bersek - qansha ýaqyt beremiz?
«Kez kelgen qıyndyqtar men jetistikter adamdarmen qarym - qatynas jasaý barysynda týyndaıdy»( V. Zeland)
Oqýshy sol jetistikter men qıyndyqtardy salystyra otyryp ózine-ózi jáne basqalarǵa baǵa beretin bolady, ıaǵnı ár bir suraqqa synı turǵyda oılanyp jaýap tabady, ómirde óz biletinderin fýnksıonaldy túrde qoldanýǵa daǵdylanady.
Balany bas almaı synap - mineýden aýlaq bolýymyz kerek, nege degende bala da ósip túrǵan jan, barlyq nárseniń de óz shegi jáne mólsheri bolady. Sony esten shyǵarmaı tárbıe úderisinde balaǵa durys qoldaý kórsetken jón, synap, onyń árbir isinen min taba bergennen bala tuıyqtalyp, adamdarǵa bolǵan kóz qarastary aýytqyp ketýi múmkin ekenin esten shyǵarmaǵanymyz durys bolar edi.
«Destrýktıvti synshyldyqtyń zıany men zardaby adamzat tarıhyndaǵy barlyq soǵystar shyǵynynan da asyp túsedi»
Balany óz aldyna maqsat qoıýǵa jáne jeke múddelerin anyqtaýǵa jáne qorǵaýǵa úıretýimiz, ıaǵnı ashyp aıtqanda balanyń tańdaýyn jáne onyń qalaýyn durys túsinýge, armanyna jetý úshin kúrese bilýge úıretý. Bul degenimiz ata - ana óz balasyn qanshalyqty jaqsy kórgenimen olar balasynyń janynda ómir boıy júrmeıdi. Sondyqtan balasyn ómirge, qıynshylyqtar bar ekenine, sol qıynshylyqtardyń artynan jeńip shyqsa jetistik bar ekenine sendirip tárbıeleý kerek eken.
Osy oraıda Konfýsııdiń: «Balaǵa balyq ustap berseń, bir ret jeıdi. Al, sen oǵan qarmaq berip, balyq aýlaýǵa úıretseń, ol balyqty ómir boıy jeıtin bolady»,- degen sózi saı keledi.
«Ómir tym qysqa, al bizge berilgen nárseniń barlyǵy shekteýli, sondyqtan óz ýaqytymyzdy durys paıdalanýymyz kerek. Bul úshin barlyq resýrstardy (kúsh - jiger, ýaqyt, aqsha, t. b) tıisti maqsatta qoldanǵan jón» (D. V. Kovpak)
Jalpy men úsh aılyq kýrsta úırengen barlyq ádis-tásilderdi qoldana kelip, bir nársege kóbirek toqtalýdy oryndy dep esepteımin. Oqýshynyń bilim sapasyn arttyrý úshin eń aldymen oqýshynyń este saqtaý qabiletterine nazar aýdaryp otyrý kerek dep oılaımyn, nege deseńiz oqýshyǵa búgin jaqsylap sabaq ótesiz, sol kúni «beske» bilgen oqýshydan bir aptadan keıin surasańyz ol oqýshynyń esinde 10 paıyzy qalǵan bolady, sol on paıyzy kúnder óte kele joǵalyp ketedi. Este saqtalmaǵan bilim - ol bilim emes, ony ómirde qoldana almaıdy. Meni tolǵandyrǵan osy bir kedergini boldyrmaý jolyn izdegen kezimde «Hadıs» kitabynan jaýap tapqan bolatynmyn, bul jaýap bylaı aıtylǵan edi: «Bilimniń apaty – este saqtamaý, nemese ony qyzyǵýshylyǵy joq bireýge úıretip altynǵa teń ýaqytyńdy bosqa ótkizý».
Sol kúnnen bastap men oqýshynyń este saqtaýyna óz sabaqtarymda mán berip otyrdym jáne bul is - áreketimniń jemisin kóre bastadym.
Aldymen men ár bir sabaǵyma jaqsylap daıyndalatyn boldym, sodan soń oqýshylardyń sol sabaqta ne úırengeni jáne sol taqyrypty ońaı este saqtaýlaryna óz kúshimdi salyp otyrdym. Qarap otyrsam bul jumysymnan ózim bir súısinip, boıymda qulshynys paıda bolǵanyn sezdim. Keıde oılanyp, osy úlgermeýshi oqýshylardyń sebebin anyqtaýǵa tyrysamyn, onyń eki - aq sebebi baryn kóremin:
1. Oqýshynyń qyzyǵýshylyǵynyń joqtyǵy
Buǵan tikeleı ata - ana sebepshi bolady, olar óz perzentteriniń keleshegimen qyzyqpaıdy, qala berse muǵalimniń de oqýshy men jeke jumys istemegeniniń saldary. Iaǵnı, muǵalim oqýshynyń qabiletin anyqtap alyp, sosyn onymen jumys júrgizýi jáne qandaı jumysty qolǵa alýdan aldyn josparlap, psıhologpen birge jáne ata - anamen birge aqyldasyp otyryp jumys bastasa ǵana muǵalimniń jumysynda alǵa qaraı jyljý bolady
2. Oqýshynyń den – saýlyǵy jáne psıhıkalyq aýytqýy
Buǵan mysal oqýshynyń otbasydaǵy jaǵdaıy, qorshaǵan ortadaǵy jaǵdaıy jáne dostarymen qarym - qatynasta aıqyn bilinedi. Buǵan sebep bul ómirde, mektepte, otbasyda oqýshynyń durys baǵalanbaýy. Taǵyda bir atap ótetin jáıt balaǵa durys qoldaý kórsetpeı ylǵı ony tárbıeleý - jazalaý jolynda bolsaq úlken qatelikke jol qoıǵan bolamyz. Ózińiz baıqap kórińiz, ósimdikke sý qajet ekenin bárimiz bilemiz, biraq sol sýdy kóbirek quısaq qandaı jaǵdaı bolady? Balaǵa da keı kezderi erkindik berý kerek dep oılaımyn. Budan esh qandaı zıan kórmeıtin shyǵarmyz, biraq barlyq isti bastaýdan aldyn jaqsylap oılap alý kerek. Oılap isteseń, oıyńdaǵy bolady eken.
Barlyq adamdarda men bir nárseni baıqadym jáne ony zerttemek boldym. İzdendim, meni qyzyqtyrǵan nárseni zerttegen - Alan Pız degen zertteýshi bir talaı jumystar atqarǵan eken. Sonyń jumystary jáne men ózimniń de zertteýlerimnen mynalardy aıtpaqshymyn:
Ym – ısharat tili
Bizge málim bolǵany, adamdan – adamǵa jetip keletin habarlardyń 55% ym - ısharatpen jetkiziledi eken. Intonasıa arqyly 38% bolsa, al 7 ǵana qarapaıym sózder arqyly jetedi eken.
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
-
«Erliktiń arqaýy, eldiktiń bastaýy – qazaq eli!»
-
Almaty oblysy, Qarasaı aýdany,
