InfoHub Logo

Býyn. Býynnyń túrleri (5 synyp)
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylardyń býyn túrleri týraly bilýi, býynǵa bólip úıretý; býyn túrlerin jasalý jolyn naqty ajyrata alýy; jattyǵýlar men mysaldar arqyly býynnyń túrlerin ajyrata bilýge daǵdylandyrý.
Sabaqtyń túri: jańa sabaq.
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, baıandaý, STO elementteri, suraq-jaýap, áńgimeleý, test jumysy, sózdikpen jumys
Sabaqtyń kórnekilikteri: syzba kesteler, testter, sharlar, noýtbýk, úlestirmeli qaǵazdar.
Kútiletin nátıje: Oqýshylardyń býyn túrlerin ajyrata alýy;

İ. Qyzyǵýshylyqty oıatý.
Amandasý. Táýelsizdikke 25 jyl. Oqýshylar óz fotolaryn jabystyrady.
Úı tapsyrmasyn tekserý. Suraqtar qoıý.
Qandaı sózder tasymaldanbaıdy?
1. Bir býyndy sózder. Mysaly: ot, kel, qart
2. Sózdiń bir áripi kelesi jolǵa tasymaldanbaıdy. Mysaly: ata, aıý, sıa
3. A.Qunanbaev dep qysqartylyp jazylǵan kisi atyn famılıasynan bólip tasymaldaýǵa bolmaıdy.
4. Qysqartylyp jazylǵan ólshem ataýlaryn sannan bólip tasymaldaýǵa bolmaıdy.
5. AQSH (Amerıka Qurama Shtaty) ,QR (Qazaqstan Respýblıkasy) degen qysqarǵan sózder tasymaldanbaıdy.

İİ. Maǵynany taný
Sabaqtyń maqsatyn túsindirý.
Búgingi sabaǵymyzdyń maqsaty býyndar jóninde túsinik qalyptastyrý. Býyn túrlerin ajyrata alýǵa úıretý.
Býyn.
Býyn degenimiz sóz quramyndaǵy bir nemese birneshe dybystardyń tobynana jasalǵan fonetıkalyq bólshek.
Daýysty dybystyń bir ózi býyn bola alady. Daýyssyz dybystar jeke turyp býyn quraı almaıdy. Sózdiń quramynda qansha daýysty dybys bolsa, sonsha býyn bolady. Qazaq tilinde býynnyń úsh túri bar: 1) ashyq býyn; 2) tuıyq býyn; 3) biteý býyn;
Ashyq býyn. Jalǵyz daýystydan quralǵan nemese daýyssyzdan bastalyp, daýystyǵa aıaqtalǵan býyn. Mysaly: a-ǵa, qa-la, ba-la;
Tuıyq býyn. Daýystydan bastalyp, daýyssyzǵa aıaqtalǵan býyn. Mysaly: ant, et, ot, ań, aı
Biteý býyn. Daýyssyzdan bastalyp, daýyssyzdan aıaqtalǵan býyndar. Mysaly: nar, bal, nan, tas, bas, qart, órt.
Shardaǵy áripter.
Muǵalim: Oqýshylar, túsingenimizdi tekserý úshin árip jazylǵan sharlardy alaıyq, men býyndardy ataǵanda tizbektelip turamyz.
Shardaǵy áripter jalǵasy. Tapsyrma.
3 daýysty jáne daýyssyz áripterdi tańdaǵan oqýshylar 3 sózden qoıady. Bir birlerine. Oqýshylar býyn túrine taldaıdy.
296-jattyǵý
«Ereýil atqa er salmaı» M.Ótemisuly kim? Býyn sanyn aıtý.
Dáptermen jumys. Tarıhı sózder: sa-daq, qo-ram-saq, qo-zy ja-ýy-ryn.
Sózdikpen jumys.
Qozy jaýyryn – Úlkendigi qozynyń jaýyryndaı sadaq oǵy.
Qoramsaq – sadaq oǵy salynǵan qabynyń bir túri.
Berkinip-bekinip, maqsat qoıyp degen maǵyna.
Papkaǵa salyp qoıady. Kelesi sabaqta mindetti túrde suraımyz.
297-jattyǵý
İ. Mátindi býynǵa bólip oqytqyzý.
İİ. Ańshylyq týraly maqaldar:
1. Ań atpaǵan atynan kóredi,
Ata almaǵan myltyǵynan kóredi.

2. Ańdy erinbegen atady,
Ia kórinbegen atady
3. Shyn ańshynyń aldyna ańnyń ózi keledi.
4. Ań men qus eldiń sáýleti.
5. Qus jańylyp torǵa túser,
Er jańylyp qolǵa túser.
6. Qusty alǵanynan salǵany qyzyq.
Qazaqstan jerinde tirshilik etetin qustardy jazyp, 2 qus ataýyn býyn túrine qaraı taldaý.
Dáptermen jumys. Dápterlerine jazdyrtý.
Qustar: toqyldaq, bulbul, qaz, úırek, qyrǵaýyl, tyrna, japalaq, úki, bódene, boztorǵaı, shymshyq, saýysqan, lashyn, ıtelgi, ular, dýadaq, qarlyǵash.
Býyn túrlerine qaraı taldaý.

Sergitý sáti.
Kirpi kórsetý. Qara jorǵaǵa bıleıdi.
Kirpiniń almalaryna jaýap beredi.
Jemis – jıdekter.
1. Býyn túrlerine talda: AL-MURT, SHIE
2. Býyn túrlerine talda: JÚ-ZİM, Ó-RİK
3. Býyn túrlerine talda: QUL-PY-NAI,
4. Býyn túrlerine talda: AL-HO-RY, A-NAR
5. Býyn túrlerine talda: MAN-DA-RIN,
6. Býyn túrlerine talda: SHAB-DA-LY
Ekinshi býynym qaıda? oıyny.
QALA, JAŃA, AQQÝ, TARA, KINO, USTAZ, MYSYQ, JYLQY, QAIYQ, BALA, ASPAN, QASQYR, BULAQ;
303-jattyǵý «Toptastyrý» ádisi.
Ál-Farabı Otyrar qalasynda dúnıege kelgen. 150-ge tarta ǵylymı eńbek jazǵan. Ekinshi ustaz atanǵan. Oıshyl, matematık, fızık, mýzykant, lıngvıs.

İİİ. Taldaý.
Test suraqtary:
1. Qumyrsqa degen sózde neshe býyn bar?
A. 1
Á. 2
B. 3
2. «Bas» qandaı býyn?
A. Ashyq
Á. Biteý
B. Tuıyq
3. «Qa- la» sózderindegibýyndar qaı býynǵa jatady?
A. Ashyq
Á. Biteý
B. Tuıyq
4. «Ant, ot, er» sózderi qaı býynǵa jatady?
A. Ashyq
Á. Biteý
B. Tuıyq
5. «A-na» degen sózdegi A býyny qaı býynǵa jatqyzylady?
A. Ashyq
Á. Biteý
B. Tuıyq
Oqýshylar bir-birlerin tekseredi.
Qarlyǵash qusyna sabaq týraly unady, unamady, ne túıdi, ne bildi jazyp, taqtaǵa iledi.
Oqýshylardy baǵalaý.
Úıge tapsyrma: 306-jattyǵý.

Merýet Eshnıazova Jetkerbaevna
Batys Qazaqstan oblysy, Zelenov aýdany, Egindibulaq aýyly
Egindibulaq jalpy orta bilim beretin mektebi
Qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi