Býyn jáne onyń túrleri
S. Amanbaıuly atyndaǵy orta mekteptiń
Qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Saıakova Nýrgýl
Sabaqtyń taqyryby: Býyn jáne onyń túrleri
Sabaqtyń maqsaty: Bilimdilik – oqýshylarǵa jańa sabaq jaıly túsinik berý, sózdiń býynyn taba bilýge, óz betterimen jumys isteýge úıretý.
Damytýshylyq – teorıalyq bilimdi praktıka júzinde paıdalanýǵa daǵdylandyrý, tapqyrlyqqa, sheber sóıleýge, tildik qorlaryn damytýǵa baýlý.
Tárbıelik – bir - birine kómektesýge, ujymdyqqa tárbıeleý jáne tilin súıýge úıretý.
Sabaqtyń túri: aralas
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, suraq - jaýap, tapsyrmalar, baıandaý
Sabaqtyń kórnekiligi: keste, syzbalar, úlestirme qımalar, rebýstar
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi
A) oqýshylarmen amandasý
Á) oqýshylardy túgendeý
B) oqýshylardy psıhologıalyq daıyndaý
2. Úı tapsyrmasyn tekserý
A) oqýshylardyń jazba jumystaryn tekserý
Á) aýyzsha ótken sabaqtar boıynsha erejelerdi suraý
3. Jańa sabaqty túsindirý
Býyn
Býyn degenimiz – sóz quramyndaǵy bir nemese birneshe dybystardyń tobynan jasalǵan fonetıkalyq bólshek.
Mysaly: ba - la - lar mek - tep - ke kel - di
Túrleri
Ashyq býyn – jalǵyz daýystydan quralǵan nemese daýyssyzdan bastalyp, daýystyǵa aıaqtalǵan býyndy.
Tuıyq býyn – daýystydan daýyssyzǵa aıaqtalǵan býyndy ataımyz.
Biteý býyn – daýyssyzdan bastalyp, daýyssyzǵa aıaqtalǵan (daýysty dybys ortada keletin) býyndy ataımyz.
Balalar, endi kesteden túsingenderińdi taqtadaǵy mysaldar arqyly damytyp kóreıik.
1. A - ǵa, a - dam, a - ta, qa - la, ba - la t. b
2. At, az, aq, órt, ul, ant, as, t. b.
3. Tal, tórt, bar, jaz, kel, qart, t. b.
Endi, oqýshylar úsh top bolyp, birneshe jattyǵýlar men tapsyrmalardy oryndap kóreıik.
4. Maǵynany ajyratý. (kitappen jumys)
1 - top
298 - jattyǵý. 1. Óleńdi oqyp, neshe jetim túri aıtylǵanyn jáne olardyń sebepterin aıtyńdar.
2. Árbir sóz neshe býynnan turatynyn anyqtap, olardy býyn túrlerine bólip jazyńdar.
3. Sózdiń túbiri, býynnyń qaı túrine jatatynyn aıtyńdar.
2 - top
299 - jattyǵý. 1. Mátinniń taqyryby óner jaıly áńgimeleńder.
2. Mátinniń keıipkeri – Ál - Farabı týraly ne biletinderińdi, Qazaqstanda Ál - Farabı qalaı qurmetteletini jáne onyń sebepteri týraly aıtyp kórińder.
3. Mátinnen býyn jigi aýysqan sózderdi tabyńdar.
3 - top.
300 - jattyǵý. 1. Mátindegi ulaǵatty sózderdiń mánin túsinip oqyńdar.
2. Ár sózdiń quramyndaǵy býyndardyń túrlerin ajyratyńdar.
3. Osy ulaǵatty sózderdiń bireýin epıgraf etip alyp, sol másele týraly óz oılaryńdy jazyńdar.
5. Oı sergitý sáti
Bul tapsyrma úsh topqa da arnalady.
Tómendegi áripterge birneshe sózder qurap, sol sózderdegi býyn sanyn jáne túrlerin anyqtańdar.
1 - top
A
S
T
2 - top
Sh
Á
N
3 - top
Q
M
E
6. Oılan, tap!
Bul tapsyrmada ár top ózderi maqal - mátel, jumbaq, naqyl sóz oılap taýyp, býynǵa bólip jazý kerek.
Mysaly: Bi - lim - di - lik - tiń eń bas - ty fak - to - ry tý - ǵan ti - lin - de sóı - leý men o - ny syı - laý - dan bas - ta - la - dy. (G. Gegel)
7. Jattyǵý taldaý
1 – top
301 - jattyǵý. 1. Túsinip oqyńdar
2. Ǵalym - jazýshy M. Áýezovtiń pikirin qalaı túsingenderińdi áńgimeleńder
3. Mátinnen basqa tilden engen sózderdi tabyńdar.
2 - top
302 - jattyǵý. 1. Mátindi mánerlep oqyp, mazmunyn túsindirińder.
2. mátindegi ózderiń qalaǵan 3 sózdi býynǵa bólip jazyńdar jáne olardy býyn túrlerine ajyratyp aıtyńdar.
3. kóbelektiń, tıinniń, qumyrsqalardyń qandaı erekshelikterin baıqadyńdar.
3 - top
303 - jattyǵý. 1. Mátindi oqyp, túsingenderińdi áńgimeleńder.
2. mátinnen aralas býyndy sózderdi taýyp, jazyp, býyn túrlerine ajyratyńdar.
3. Mátindegi barlyq sózdiń tek túbirin jazyńdar, negizgi túbir men týyndy túbirlerdiń aıyrmashylyǵyn atańdar.
Sabaqty bekitý.
Myqty bolsań, sheship kór.
Ár topqa jeke rebýstar beriledi, sol rebýstarda sóz jasyrylǵan. Sol sózdi taýyp, býyn sany men túrine qaraı ajyratyp berýleriń tıis.
Sabaqty qorytyndylaý. Ár oqýshyǵa úlestirmeli qıma qaǵazdary taratylyp, sol tapsyrmalardy oryndaý barysynda oqýshylardyń jańa sabaqtan túıgenderin qorytý.
Úıge tapsyrma:
1. 304, 305 - jattyǵýlardy oryndaý
2. Býyn túrlerine mysal sózderden krıptogramma quryp kelý
Baǵalaý. Oqýshylardyń sabaqqa degen qyzyǵýshylyqtaryn, belsendilikterin eskere otyryp, baǵalaımyn.
Tolyq nusqasyn júkteý
Qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Saıakova Nýrgýl
Sabaqtyń taqyryby: Býyn jáne onyń túrleri
Sabaqtyń maqsaty: Bilimdilik – oqýshylarǵa jańa sabaq jaıly túsinik berý, sózdiń býynyn taba bilýge, óz betterimen jumys isteýge úıretý.
Damytýshylyq – teorıalyq bilimdi praktıka júzinde paıdalanýǵa daǵdylandyrý, tapqyrlyqqa, sheber sóıleýge, tildik qorlaryn damytýǵa baýlý.
Tárbıelik – bir - birine kómektesýge, ujymdyqqa tárbıeleý jáne tilin súıýge úıretý.
Sabaqtyń túri: aralas
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, suraq - jaýap, tapsyrmalar, baıandaý
Sabaqtyń kórnekiligi: keste, syzbalar, úlestirme qımalar, rebýstar
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi
A) oqýshylarmen amandasý
Á) oqýshylardy túgendeý
B) oqýshylardy psıhologıalyq daıyndaý
2. Úı tapsyrmasyn tekserý
A) oqýshylardyń jazba jumystaryn tekserý
Á) aýyzsha ótken sabaqtar boıynsha erejelerdi suraý
3. Jańa sabaqty túsindirý
Býyn
Býyn degenimiz – sóz quramyndaǵy bir nemese birneshe dybystardyń tobynan jasalǵan fonetıkalyq bólshek.
Mysaly: ba - la - lar mek - tep - ke kel - di
Túrleri
Ashyq býyn – jalǵyz daýystydan quralǵan nemese daýyssyzdan bastalyp, daýystyǵa aıaqtalǵan býyndy.
Tuıyq býyn – daýystydan daýyssyzǵa aıaqtalǵan býyndy ataımyz.
Biteý býyn – daýyssyzdan bastalyp, daýyssyzǵa aıaqtalǵan (daýysty dybys ortada keletin) býyndy ataımyz.
Balalar, endi kesteden túsingenderińdi taqtadaǵy mysaldar arqyly damytyp kóreıik.
1. A - ǵa, a - dam, a - ta, qa - la, ba - la t. b
2. At, az, aq, órt, ul, ant, as, t. b.
3. Tal, tórt, bar, jaz, kel, qart, t. b.
Endi, oqýshylar úsh top bolyp, birneshe jattyǵýlar men tapsyrmalardy oryndap kóreıik.
4. Maǵynany ajyratý. (kitappen jumys)
1 - top
298 - jattyǵý. 1. Óleńdi oqyp, neshe jetim túri aıtylǵanyn jáne olardyń sebepterin aıtyńdar.
2. Árbir sóz neshe býynnan turatynyn anyqtap, olardy býyn túrlerine bólip jazyńdar.
3. Sózdiń túbiri, býynnyń qaı túrine jatatynyn aıtyńdar.
2 - top
299 - jattyǵý. 1. Mátinniń taqyryby óner jaıly áńgimeleńder.
2. Mátinniń keıipkeri – Ál - Farabı týraly ne biletinderińdi, Qazaqstanda Ál - Farabı qalaı qurmetteletini jáne onyń sebepteri týraly aıtyp kórińder.
3. Mátinnen býyn jigi aýysqan sózderdi tabyńdar.
3 - top.
300 - jattyǵý. 1. Mátindegi ulaǵatty sózderdiń mánin túsinip oqyńdar.
2. Ár sózdiń quramyndaǵy býyndardyń túrlerin ajyratyńdar.
3. Osy ulaǵatty sózderdiń bireýin epıgraf etip alyp, sol másele týraly óz oılaryńdy jazyńdar.
5. Oı sergitý sáti
Bul tapsyrma úsh topqa da arnalady.
Tómendegi áripterge birneshe sózder qurap, sol sózderdegi býyn sanyn jáne túrlerin anyqtańdar.
1 - top
A
S
T
2 - top
Sh
Á
N
3 - top
Q
M
E
6. Oılan, tap!
Bul tapsyrmada ár top ózderi maqal - mátel, jumbaq, naqyl sóz oılap taýyp, býynǵa bólip jazý kerek.
Mysaly: Bi - lim - di - lik - tiń eń bas - ty fak - to - ry tý - ǵan ti - lin - de sóı - leý men o - ny syı - laý - dan bas - ta - la - dy. (G. Gegel)
7. Jattyǵý taldaý
1 – top
301 - jattyǵý. 1. Túsinip oqyńdar
2. Ǵalym - jazýshy M. Áýezovtiń pikirin qalaı túsingenderińdi áńgimeleńder
3. Mátinnen basqa tilden engen sózderdi tabyńdar.
2 - top
302 - jattyǵý. 1. Mátindi mánerlep oqyp, mazmunyn túsindirińder.
2. mátindegi ózderiń qalaǵan 3 sózdi býynǵa bólip jazyńdar jáne olardy býyn túrlerine ajyratyp aıtyńdar.
3. kóbelektiń, tıinniń, qumyrsqalardyń qandaı erekshelikterin baıqadyńdar.
3 - top
303 - jattyǵý. 1. Mátindi oqyp, túsingenderińdi áńgimeleńder.
2. mátinnen aralas býyndy sózderdi taýyp, jazyp, býyn túrlerine ajyratyńdar.
3. Mátindegi barlyq sózdiń tek túbirin jazyńdar, negizgi túbir men týyndy túbirlerdiń aıyrmashylyǵyn atańdar.
Sabaqty bekitý.
Myqty bolsań, sheship kór.
Ár topqa jeke rebýstar beriledi, sol rebýstarda sóz jasyrylǵan. Sol sózdi taýyp, býyn sany men túrine qaraı ajyratyp berýleriń tıis.
Sabaqty qorytyndylaý. Ár oqýshyǵa úlestirmeli qıma qaǵazdary taratylyp, sol tapsyrmalardy oryndaý barysynda oqýshylardyń jańa sabaqtan túıgenderin qorytý.
Úıge tapsyrma:
1. 304, 305 - jattyǵýlardy oryndaý
2. Býyn túrlerine mysal sózderden krıptogramma quryp kelý
Baǵalaý. Oqýshylardyń sabaqqa degen qyzyǵýshylyqtaryn, belsendilikterin eskere otyryp, baǵalaımyn.
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
