InfoHub Logo

Páni: Dúnıetaný
Sabaqtyń taqyryby: Dala ósimdikteri men janýarlary
Sabaqtyń maqsaty:
bilimdilik: Oqýshylarǵa dala ósimdikteri men janýarlarynyń ómirindegi zor paıdasy, kúndelikti turmysta qoldanylýy týraly jan – jaqty málimet bere otyryp, bilimderin keńeıtý jáne tek paıdalanyp qoımaı qorǵaý kerektigin uǵyndyrý.
damytýshylyq: Oqýshylardyń sózdik qorlaryn, til baılyǵyn, izdenimpazdyq, oılaý qabiletin damytý.
tárbıelik: Tabıǵat baılyqtaryn qorǵap, saqtaýǵa, uqypty paıdalanýǵa, uıymshyldyqqa, izdenimpazdyqqa, shapshańdyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq
Sabaqtyń ádis – tásilderi: Oı qorǵaý, jınaqtaý, boljaý, izdený, suraq – jaýap, toptastyrý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Interaktıvti taqta, ósimdikter toptamasy, kespe qaǵazdar, sýretter toptamasy.
Pánaralyq baılanys: Ana tili, matematıka, mýzyka, beıneleý, ózin - ózi taný.
Qoldanylǵan tehnologıasy: STO jáne damyta oqytý tehnologıasy

Sabaqtyń barysy:
İ. Alǵashqy uıymdastyrý
Psıhologıalyq daıarlyq
Ana, bala, qala, dala, aınala,
Aı menen kún, juldyz, aspan, tabıǵat,
Shóbi jupar, sýy káýsar, saı – sala.
Búkil álem amanbysyń, jamaǵat?
Halyq danalyǵy:
Biz ata – babamyzdan tabıǵatty muraǵa, al bolashaq urpaqtan qaryzǵa aldyq...
Synypty topqa bólý.
İ top. Oqý ortalyǵy: Ereje, shalǵyn ósimdikter týraly derek ósimdikter týraly maqal – mátel, jumbaqtar aıtý.
İİ top. Ekologıa ortalyǵy: Shalǵyndy qorǵaý maqsatynda qandaı úndeý tastar ediń?
Jalpy «ekologıa» (grekshe eıkos – úı, turaq, logos – ǵylym) qorshaǵan ortanyń qarym – qatynasyn zertteıtin ǵylym. Qorshaǵan ortanyń tazalyǵy úshin kúresý degen maǵyna. Tabıǵatty qorǵaý – bárimizdiń boryshymyz. Óıtkeni qazir teńizimiz tartylyp, ormanymyz kesilip, qunarly jerlerimiz sortańdalyp qaldy.
İİİ top. Ǵylymı ortalyq: Shalǵyn qurylysyn qasıetterin zertteý, tájirıbe jasaý.
İÚ top. Matematıkalyq ortalyǵy: Matematıkalyq sıfrlarmen berilgen derekter jınaqtaý.
Qyzyǵýshylyǵyn oıatý.

İİ. Úı tapsyrmasyn suraý
Ár top úı tapsyrmasyn top atyna baılanysty qorǵaıdy.
Ótilgen sabaqtar boıynsha test tapsyrmalary beriledi.
Ár topqa 10 suraqtan beriledi.
Top bir – birin tekseredi.
Kilti taqtada shyǵarylady.
İ top. Shalǵyn túrlerin toptastyrady. Ýly shóbin.
İİ top. Ekologıalyq ortalyǵy: Shalǵyndy qorǵaý maqsatynda qandaı úndeý tastar ediń?
İİİ top. Shalǵan janýarlaryn toptastyrady.
İÚ top. Shalǵyn ósimdikteri men janýarlaryna venn dıagramsy arqyly toptastyrady.
Taqtada toptastyrý.
Dala ósimdikteri, janýarlary barlyǵy qaıda tirshilik etedi?

İİİ. Maǵynany taný
Jańa sabaq taqyryby: Dala ósimdikteri men janýarlary.
Dala ósimdikter, janýarlar kórsetiledi.
Jospar:
1. Dala túrleri
2. Qýań daladaǵy ósimdikter
3. Qýań daladaǵy janýarlar
Dáptermen jumys
1 - bólim
Bul ne? (dala)
Dalanyń túrleri: Shalǵyndy, Qýań, Egistik
Shalǵyndy. Shóptekti ósimdikter jyl boıy jaıqalyp ósetin ylǵaly jetkilikti shalǵyn úleskilerdi ádette – kógal, al aýmaǵy jaǵynan úlkenderin – shalǵyn deıdi
Egistik. Egistik degenimiz – egin egetin alqapty aıtamyz. Elimizdiń soltústik jáne ortalyq aımaqtar onyń topyraǵy ylǵaldy, ári qunarly keledi. Sondyqtan arnaıy sýarmaı – aq ósiriletin egistik alqaby. Ol jerde bıdaı, suly, arpa sıaqtylar mol ónim beredi.
Alǵashqy egistik alqaptar:
Meksıka
Qytaı
Egıpet
Jerorta teńizi
Soltústik Indıa Elimizdiń soltústik jáne ortalyq aımaqtaryndaǵy dalalardyń topyraǵy ylǵaldy ári qunarly keledi. Sondyqtan arnaıy sýarmaı – aq ósiriletin ondaı egistik jerler bar. Onda bıdaı, suly, arpa sıaqty daqyldardan mol ónim alýǵa bolady.
Qýań dala. Qýań dalanyń sánge de bólenetinin kezi – kóktem. Topyraǵy kóktemge qar sýymen ylǵaldanyp, shóbi kókmaısa bolyp, kóz tartady.

2 - bólim. Bul ósimdikter sabaǵynyń topyraq arasyndaǵy bóliginde qorektik zattar jınaqtalǵan jýashyqtar bar. Jer keýip, qurǵaqshylyq bastalǵan kezde ósimdikterdiń jer betindegi músheleri qýrap qalady. Al jýashyqtary topyraq arasynda qurǵaq kúıinde jaz, qys boıy saqtalyp qalady da, kóktemde taǵy da kóktep gúldendi.
Osy shyryndy tyshqan, qosaıaq, sarshunaq sıaqty kemirgishter súıenip jeıdi.
Sortań jerinde:

Qýań dala ósimdikteri: Kókpek, Qara Jýsan, Terisken
Dalada kóp ósetin: Boz, Myńjapyraq, Botakóz, Qazjýa, Betege

Qýań dala da kóbinese mal jaıylymy retinde paıdalanylady.
Qosymsha derek: (óz oblysymyz jaıynda)
Aqtóbe oblysy boıynsha ósimdiktiń túrleri óte kóp. Munda tamyr túrleri ósimdikterdiń 417 túri, 92 tuqymdasyna jatatyn 1057 túri shyǵady. Shóp tekti eki túrmen sıpattalady. Dalalyqta – daqyldyń, qýań dalada – jýsandy ósimdikter.
Oblystyń soltústik quraq dalalyǵynda daqyldyq betege, aq sekseýil shóbi ósedi. Sortań jerlerinde aq jáne qara jýsan ósedi.

3 - bólim: Dala janýarlary
Aqbóken, Túlki, Sýyr, Tasbaqa, Tyshqan, Or qoıan, Boztorǵaı, Búrkit, Saryshunaq, Qarsaq
Sýretter arqyly túsindiriledi;
Qosymsha derek:
Oblysymyz boıynsha dala janýarlarynyń qustardyń kóptegen túrleri kezdesedi.
Sútqorektiler – 62
Qustardyń – 214, onyń 187 túri uıa salady.
Sútqorektilerdiń 10 jáne qustardyń 35 túri Qazaqstan Respýblıkasynyń «Qyzyl Kitabyna» engizilgen.
Tuıaqtylar ishinde eń kóp taraǵany kıik. Jaz aılarynda Shalqar, Yrǵyz, Baıǵanın, Temir, Muǵaljar aýdanynda kezdesedi.
Qys qatań bolsa, odan ári ońtústikke kóshedi. Buryn kıikti aýlaý ańshylyq kásip bolyp, keıin toqtatyldy. Oblys jerinde kıik sany 1000-ǵa jýyq.
Jer – jerde borsyq, túlki, qasqyr mekendeıdi. Bulardyń sany turaqty. Bularǵa ańshylyqqa ruqsat berilgen.
Oblystyń soltústik bóliginde Áıteke bı, Mártók aýdandarynda sýyr mekendeıdi. Onyń sany – 35 – 40 myń, al kásiptik aýlanatyn ań barlyq aýdandarda or qoıandar, ońtústikte qum qoıandar bar.
Qustardyń 27 túri qystaıdy. 80 túrin aýlaýǵa ruqsat berilgen. 35 túri sırek jáne joıylýǵa qalǵan sanatqa jatqyzylyp, Qazaqstan Respýblıkasynyń «Qyzyl Kitabyna» engizilgen.

Dala qustary: Úki, Tyrna, Dala qyrany, Búrkit, Dýadaq

İÚ. Oı tolǵanys
Ár top jańa sabaq boıynsha túsingenderin top atyna baılanysty qorǵap shyǵady.
Oı qorytý:
Sandar sóıleıdi.
İ top
1. Pishen shabý qaı kezeńde bastaldy.
A) jazdyń basy men ortasynda.
Á) kúzdiń ortasynda
B) kóktemniń ortasy men jazdyń basy
2. Janǵysh paıdaly qazbalar – bul eń aldymen....
A) tyńaıtqysh
Á) otyn
B) dári alatyn qural
3. Áktastyń eń qatty túri:
A) bor
Á) mármár
B) ulýtas
4. Mystyń iri ken orny:
A) Jańaózen, Qumkól
Á) Jalǵyztóbe, Qalamqas
B) Jezqazǵan, Qońyrat (Saryarqa)
5. Jerdiń ¾ bóligin ne ıelenip jatyr?
A) orman
Á) sýlar
B) taýlar
İİ top
1. Bul tasqa aınalǵan ósimdik materıalynyń qataıǵan massasy:
A) Alúda
Á) Kvars
B) Kómir
2. Shalǵandaǵy janýarlar áleminiń negizgi ókili bul –
A) Jándikter
Á) Shópter
B) Qasqyrlar
3. Jer betinde neshe muhıt bar?
A) 2
Á) 3
B) 4
4. Atmosfera quramyna kiretin, Jerdi zıandy sáýlelenýden qorǵaıtyn gaz:
A) Ottegi
Á) Azon
B) Azot
5. Tynys alý úshin adam ómirine qajetti...
A) aýa
Á) Sý
B) topyraq
İİİ top
1. Atmosferada janyp ketetin meteorıtterdi biz bylaı aıtamyz:
A) juldyzdyń aǵý
Á) Juldyzdy jańbyr
B) Tastyń jaýýy
2. Qar neden paıda boldy?
A) qatqyl sýdan
Á) Muzdan
B) Sý býynan
3. Qazaqstannyń eń iri ózeni –
A) Ertis
Á) Jaıyq
B) Syrdarıa
4. Temir qorytylady:
A) polımetaldy keninen
Á) tústi metaldar keninen
B) Qara metaldar keninen
5. Bul kómir jergilikti otyn retinde qoldanylady;:
A) Kádimgi kómir
Á) Qońyr kómir
B) antrasıt

İÚ top
1. Aýanyń qyzǵandaǵy kólemi:
A) kishireıedi
Á) Ulǵaıady
B) Uzarady
2. Shalǵyn qalaı bólinedi:
A) sýarmaly qurǵaq
Á) Qurǵaq jońyshqa
B) Jaıylym
3. Ósimdikterdiń aýany taıytatyn gazdyń túri
A) kómirqyshqyl gazy
Á) Inertti gaz
B) Ottegi
4. Tynys alý múshelerin anyqta:
A) Júrek, qan tamyrlary
Á) Keńirdek, qolqa ókpe
B) Asqazan, Óńesh
5. Aýa qorytpasyndaǵy eń kóp zat:
A) Ottegi
Á) Kómirqyshqyl gazy
B) Azot
Qýań dala men shalǵynda dalany salystyryp kesteni toltyr.
Qýań dala ------------------------- Shalǵyndy dala
Uqsastyǵy
Aıyrmashylyǵy
Oqýshylar qorytyndy jasaıdy.
Olaı bolsa qorshaǵan ortanyń ósimdikteri men janýarlaryn qorǵap saqtaýda sender de óz úlesterińdi qosýlaryń kerek.

Úıge tapsyrma: Dala ósimdikteri men janýarlary
Shyǵarmashylyq tapsyrma. Kestesóz jasap kelý
Baǵalaý