InfoHub Logo

Óndiristik tájirbıe jetekshisi Esbolova Móldir Aýeltaevnanyń jetekshiligimen
ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ Fılosofıa jáne saıasattaný fakúlteti
Mádenıettaný mamandyǵynyń 3-shi kýrs stýdenti
Hasıetova Janıa Jarasqyzy

Ál-Farabı orta ǵasyr men jańa zamannyń, shyǵys pen batys mádenıetiniń ortasynda, eki ýaqyttyń, eki aımaqtyń erekshelikterin, ilimin zerttep, adamzat órkenıetiniń bolashaǵyn tereńnen tanı bilgen oıshyl. Adamzat balasyna ósken ortasynan, júrgen jerlerinen jıǵan bilimin, din iliminen úırengen ǵylymyn usynyp, sol arqyly bolashaqta ǵylymnyń, tehnologıanyń kúshimen qalyptasqan adamzattyń jańa órkenıetine úlgi bolatyn, jahandaný zamanynda adamnyń bolashaǵyna qamqor bolatyn qaıyrymdylyqtyń úlgisin jasap ketken.

Ál-Farabı iliminde óz zamanynyń ǵana emes, búgingi ýaqyttaǵy adamzat qoǵamynyń da kartınasy bar. Qoǵamda Birinshi Tulǵa, ıaǵnı jaratylys ıesi týraly durys dinı bilimniń bolýy, men menshildik, egoızm, bunyń barlyǵyn oıshyl óz zamanynda keńinen taldaǵan. Adamzattyń ekinshi ustazy atanǵan Ál-Farabıdiń paıymdaýynsha mádenıettiliktiń kúshi mámilege kelý. Memleket pen halyqtyń bir baǵytta bir-birin qoldap otyrýy. Mámilege kelýdiń  basty belgisi túsinik, túsiný, halyq memleketti, memlekettiń halyqtyń jaǵdaıyn túsinýi.

Ál-Farabı babamyz saralap, danalap ketken sara joldy, elimizdiń eń úzdik oqý orny jalǵastyryp kele jatyr. Oǵan dálel retinde  ǵylym, bilim berý jáne ınovasıalyq óndiris ıntegrasıasy nátıjesinde, QazUÝ tanymal álemdik zertteý ýnıversıtetteri qatarynda. Ýnıversıtet joǵary tehnologıalar aýmaǵyn quryp, aldyńǵy qatarly tehnologıalyq sheshimderdi daıarlaý men ınovasıalyq ónimderdi óndiriske engizý platformasyna aınaldy. Osy baǵyttaǵy izdenister Ońtústik Koreıa, Reseı jáne Qazaqstannyń ǵylymı-jobalyq uıymdaryn tartý arqyly júzege asyrylyp, «R&IID» ınovasıalyq-óndiristik konsorsıýmy quryldy. Buǵan «Qazmyrysh», «Qazaqmys», «Kazhrom» jáne «Úlbi metal­lýrgıa zaýyty» sıaq­ty iri ónerkásiptik kásiporyndary qatysýda. Ýnıversıtette qurylǵan ǵylymı tehnologıalyq park, ınovasıalyq prosester ortalyǵy men «Ja­syl tehnologıalar» ortalyǵy zamanaýı ınjenerlik jáne ǵylymdy qajet etetin tehnologıalardyń klasterin qalyptastyryp otyr. «EKSPO-2017» ıdeıalaryn júzege asyrý maqsatynda «Jasyl tehnologıalar» ortalyǵy «jasyl energetıka» boıynsha ınovasıalyq jobalardy iske asyryp, jańa formasıa mamandaryn daıarlaýda. Osynyń negizinde ýnıversıtet «Jasyl kópir urpaqtan-urpaqqa» atty halyqaralyq jobasyn iske asyrýda. Bul joba Elbasy N.Á.Nazarbaevtyń «Jasyl kópir» bas­tamasyn qoldaý maqsatynda QazUÝ tarapynan Brazılıada ótken RIO+20 halyqaralyq forýmynda usynyldy jáne jan-jaqty qoldaý tapty. Qytaı Ǵylym akademıasymen birlese otyryp Jerdi qashyqtyqtan zondtaý ortaly­ǵy ashyldy. QazUÝ postkeńestik elder aýmaǵyndaǵy sanaýly ýnıversıtet ishinen tarıhta tuńǵysh ret «Ál-Farabı-1» jáne «Ál-Farabı-2» alǵashqy qazaqstandyq nanospýtnıkterin ǵaryshqa shyǵardy. Osynyń nátıjesinde ýnıversıtette ǵaryshtyq tehnologıa salasynda qýatty klaster damýda. QazUÝ «Jańa Jibek joly» ýnıversıtetteri Alánsynyń IT-tehnologıalar parkin ashý arqyly álemdegi 130-dan astam ýnıversıtetterdi birik­tirgen İT-tehnologıalardy damytý­dyń jańa perspektıvasyn jolǵa qoıdy. Onyń negizin Elbasynyń tikeleı qoldaýymen Qytaı Halyq Respýblıkasy úkimettik granty boıynsha alynǵan QazUÝ-dyń sýperkompúteri quraıtyn bolady. Álemdik medısınalyq bilim berýdiń kóshbasshysy Ońtústik Koreıanyń aldyńǵy qatarly joǵary oqý oryndarymen áriptestik ornata otyryp, QazUÝ ınovasıalyq medısınalyq-bıolo­gıalyq klasterdiń ǵylymı-zertteý­ler júrgizý, bilim berý jáne klınıkalyq-dıagnostıkalyq bazasyn daıyndady. Bul isterdiń zańdy jalǵasy retinde  elimizde kópbeıindi ýnıversıtetter tarıhynda alǵash ret medısına fakúltetin ashty. Memleket basshysynyń qoldaýymen QazUÝ-dyń senimdi basqarýyna Almaty qalasynyń №1 emhanasy berildi. Munda medısınalyq bilim berý, ǵylym men tájirıbeni tolyqqandy ıntegrasıalaý aıasynda jańa tehnologıalardy qoldaný arqyly halyqaralyq talaptarǵa saı keletin joǵary sapaly medısınalyq qyzmetter kórsetiledi. Joǵaryda atalǵan jańashyl joba­lar­dyń barlyǵy ýnıversıtette biregeı ınovasıalyq-tehnologıalyq platformasynyń negizin qalady.  Atap ótetin bir jaıt, sońǵy úsh jylda ǵylymı-zertteý jáne tájirıbelik-konstrýktorlyq jumystardyń sany eki esege ósti. Ǵylymdy qarjylandyrýdyń jalpy somasy 5 mıllıard teńgege jetti, onyń 20%-y sharýashylyq kelisimshart boıynsha jumys isteıdi. QazUÝ «Scopus» jáne «Web of Science» jetekshi halyq­aralyq derekqorlaryna kiretin ǵylymı jýrnaldardaǵy jarıalanymdar sany boıynsha Qazaqstan joǵary oqý oryndary arasynda kósh bastap otyr. Búgingi tańda qazaqstandyq avtorlardyń halyq­aralyq joǵary reıtıńtik ǵylymı jýrnaldardaǵy ár besinshi basylymy QazUÝ ǵalymdarynyń úlesine tıesili. Ýnıversıtettiń úsh ǵylymı jýrnaly halyqaralyq ǵylymı-ólshemdik derekter qoryna engizilgen. Stýdentter boıyndaǵy kásipkerlik bastamalardy oıatý maqsatynda ýnıversıtet stýdentterge ózindik bıznes-ıdeıalaryn júzege asyryp, start up kompanıalardy, stýdenttik bıznes-ınkýbatorlardy jan-jaqty damytyp otyr. Qazirgi ýaqytta ýnıversıtette 14 stýdenttik bıznes-ınkýbator bar, onda 80-nen astam stýdenttik ınovasıalyq jobalar iske asyrylýda. Jyl saıyn stýdenttik ǵylymdy qoldaý úshin ǵylymı-zertteýlerge beriletin qarjynyń 10 paıyzy bólinedi. QazUÝ-da alǵashqy qazaqstandyq postdoktorantýra baǵdarlamasynyń ashylýy – ǵalamdyq ǵylym men bilim berý keńistiginde básekege qabiletti ǵylymı mektepterdi qalyp­­tastyrýdaǵy mańyzdy qadam. «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasynda jáne Elbasynyń «Uly dalanyń jeti qyry» atty baǵdarlamalyq maqalasynyń basty tujyrymdaryn ustanym tutqan ulttyq ýnıversıtettiń mańyzdy mindeti – tek básekege qabiletti kadrlardy daıarlaý ǵana emes, sonymen birge elimizdiń erteńgi tulǵalaryna aınalar jas urpaqtyń rýhanı bolmysyn qalyptastyrý. Ál-Farabı atap ótkendeı: «Tárbıesiz berilgen bilim, adamzattyń qas jaýy» degen oıdyń negizinde stýdentterdiń boıynda bilim men tárbıe qatar ushtastyrylýda. Sondyqtan ınovasıalyq-tehnologıalyq platformamen qatar, «4.0 Ýnıversıtet» modeliniń sheńberinde rýhanı-adamgershilik tárbıe berý isi belsendi túrde damýda. Ýnıversıtettiń jańa korporatıvtik ıdeologıasy men serpindi áleýmettik jobalary jańa sapaly tárbıeniń tıimdiligin qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan. QazUÝ-da «Sanaly urpaq» jobasynyń keńsesin, «Azamattyq baqylaý» qoǵamdyq qabyldaý bólimin, sybaılas jemqorlyqqa qarsy ǵylymı-zertteý ınstıtýtyn biriktirgen zertteýler men bilim berý ortalyǵy quryldy. Osy ortalyq jemqorlyqqa qarsy mádenıetti qalyptastyrýda Qazaqstandaǵy jetekshi orynǵa aınaldy.  QazUÝ-da daryndy stýdentterdi jan-jaqty túrde qoldaýǵa erekshe mán berilip keledi. Mysaly, sońǵy úsh jylda, ýnıversıtetke 350 mıllıonnan astam qarjyny quraıtyn syrttan 1300 demeýshilik shákirtaqy tartyldy. Jyl saıyn myńnan astam áleýmettik jaǵdaıy tómen toptaǵy úzdik oqyǵan stýdentterge oqý aqysyn tóleýde jeńildikter beriledi.  Alǵashqy bolyp ashylǵan, álemde teńdesi joq, biregeı «Keremet» stýdentterge qyzmet kórsetý ortalyǵynda stýdentter kampýstan shyqpaı-aq, 500-den astam bilim berý, áleýmettik, mádenı jáne demalys qyzmetterin paıdalana alady, sonyń ishinde alǵashqy medısınalyq-sanı­tarlyq kómek jáne densaýlyq dıagnostıkasy da bar. Ál-Farabı atyn­daǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti ǵımarattarynyń ınfraqurylym kólemi sońǵy 5 jylda 40% - ǵa ósti, onyń kóp bóligi memlekettik-jekeshelik áriptestik qaǵıdattaryna sáıkes turǵyzylǵan. Bul, atap aıtqanda, jas ǵalymdar úıi, «Keremet» stýdentterge qyzmet kórsetý ortalyǵy, júzý baseıni, jańa kitaphana ǵımaraty, t.b. Bıyl ýnıversıtette memlekettik-jekeshelik áriptestik ádisi­men Qazaqstandaǵy eń iri, qazirgi zamanǵa saı, yńǵaıly da jaıly 1287 oryndyq jataqhana qurylysy bastalady. «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy aıasynda BUU Órkenıetter alánsymen birlesip «Qaıyrymdy qoǵam azamattaryn qalyptastyrý. Qazirgi zamanǵy ýnıversıtetterdiń mısıasy» atty halyqaralyq jobasy qarqyndy túrde júzege asyrylýda. Álemniń jetekshi ýnıversıtetterinde, Golandıa, Túrkıa, Italıa, Iordanıa, Qytaı, Egıpet jáne basqa da sheteldik ýnıversıtetterde ashylǵan QazUÝ-dyń ál-Farabı ǵylymı, bilim berý ortalyqtary­nyń sany osy ýaqytta 10-ǵa jetti. Bul ortalyqtarda qazaq tili men mádenıeti, tarıhy keńinen oqytylýda jáne olardyń negizinde ýnıversıtettiń fılıaldaryn ashý jumystary júrgizilýde. Bir negizde ınovasıalyq-tehnologıalyq jáne rýhanı-adamgershilik sıpatta­ǵy eki platformanyń qatar engizilýi óziniń sınergıalyq nátıjesin berýde. Oǵan dálel retinde ýnıversıtettiń QS halyqaralyq reıtıńisinde qarqyndy túrde alǵa jyljýyn aıtýǵa bolady. Sońǵy jyldary ýnıversıtet halyq­aralyq QS reıtıńisinde 350 pozısıaǵa kóterilip, búginde 220-orynǵa ıe bolyp otyr. QazUÝ postkeńestik elder aýmaǵynda M.V.Lomonosov atyndaǵy Máskeý memlekettik ýnıversıtetinen keıingi ekinshi orynda tur. Bul jetis­tik­ke halyqaralyq qoǵamdastyq «Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ fenomeni» degen joǵary baǵa berdi. «UI Green Metric Ranking of World Universities» jahandyq reıtıńisinde QazUÝ 172-oryn alyp, úzdik 200 ekologıalyq ýnıversıtetteri qatarynda óz pozısıasyn nyǵaıta tústi. Sonymen qatar álem memleketteri boıynsha júrgizilip jatqan bedeldi eýropalyq «ARES» reıtıńisiniń málimetteri boıynsha QazUÝ AA pozısıasyna ıe bolyp, jetekshi eýropalyq joǵary oqý oryndarynyń qataryna kóterildi.

Qazirgi kezeńde QazUÝ-dyń basty maqsaty – Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti alǵa qoıǵan álemniń damyǵan 30 eliniń qataryna kirýge óz úlesin qosý jáne álemniń eń úzdik 200 ýnıversıtetiniń sanatyna ený. Elbasy atap kórsetken­deı, búginde ýaqyt talabyna saı, ýnıversıtetter adam kapıtalyn qalyptas­tyrý­dyń sýbektisi retinde jańǵyrtý úderisteriniń jáne eldiń ınovasıalyq damýynyń kósh basynda bolýy tıis. Osyǵan oraı, ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ elimizdiń bilim berý flagmany retinde, jańa býyn ýnıversıtetiniń – «4.0 Ýnıversıtet» modelin jasap, halyqaralyq qaýymdastyqqa usynyp otyr. Bul model «Al Farabi Unirversity Smart City» tujyrymdamasy boıynsha júzege asyrylýda. Bul joba  uly oıshyl ál-Farabı ıdeıalary negizinde joǵary tehnologıalyq jáne rýhanı-adamgershilik platformalarynyń sımbıozyn quraıdy. Klasterlik turǵydan keshendi qurylymdyq modernızasıalaý jáne nátıjelerge negizdelgen basqarý júıelerin engizý negizinde ýnıversıtettiń tórt mańyzdy mısıasyn tıimdi túrde júzege asyrýǵa yqpal etti. Bul – sapaly bilim berýdi, tereń ǵylymı-zertteýler júrgizýdi, jańa ınovasıalardy óndiriske engizýdi jáne joǵary bilimdi-bilikti mamandardy elin, adamzatty súıgen tulǵalar retinde rýhanı-adamgershilik tárbıe arqyly qalyptastyrýdy  kózdeıdi. QazUÝ BUU-nyń «Akademıalyq yqpal» baǵdarlamasynyń turaqty damý jónindegi ǵalamdyq habyn qatarynan úsh merzim basqarýda. BUU-nyń Nú-Iorktegi shtab páterinde ótken Órkenıetter Alánsy forýmynda QazUÝ tanystyrǵan «4.0 Ýnıversıtet» modeli álemdik deńgeıde keńinen taratýǵa usynyldy. Bul joba, sonymen qatar Izraıl, Aýstrıa, Egıpet, Reseı, Belarýs syndy elder arqyly halyqaralyq qoǵamdastyqta qoldaý tapty. Qazirgi kezeńde sheteldik jáne qazaqstandyq joǵary oqý oryndary QazUÝ-dyń barlyq bıznes-úderis­terin avtomattandyrýǵa, kampýstyń ınfraqurylymyn basqarýǵa arnalǵan taldamaly júıede «Big Data» bultty tehnologıalardy engizýge negizdelgen sıfr­ly ýnıversıtet modelin  qabyl­daýda. Ýnıversıtet jobasy «Maıkro­soft» kompanıasynyń tarapynan joǵary baǵalanyp, kompanıa QazUÝ tájirıbesi týraly fılm túsirip, óz saıttaryna jarıalady. Qazaqstandyq bilim berý júıesi úshin mańyzdy oqıǵa – Qazaqstannyń Ulttyq ashyq bilim berý platformasynyń iske qosylýy. Ýnıversıtettiń onlaın kýrstary qazaqstandyq jáne sheteldik oqý oryndarynyń stýdentteri tarapynan úlken suranysqa ıe bolýda. Ýnıversıtet «4.0 ındýstrıasyna» mamandar daıarlaý maqsatyndaǵy bilim berý úderisine «E-kommersıa», «Big data», «Jasandy ıntellekt», «Zattar ǵalamtory» sıaqty jańa oqý baǵdarlamalary  qosyldy. Búkil postkeńestik elder aýmaǵynda tuńǵysh ret Astana halyqaralyq qarjy ortalyǵy jáne Benhalıf (Katar) ýnıversıtetimen birlesken QazUÝ-dyń Islamdyq qarjy jónindegi baǵdarlamasy júzege asyrylýda. Álemdik iri joǵary tehnologıalyq korporasıalar – «Hewlett-Packard», «Cisco», «Konisa Minolta»,  «Samsung», «Alcatel», «Microsoft», «Huawei»  ýnıver­sıtettiń bilim berý isine belsendi túrde atsalysyp, ózderiniń ǵylymı-bilim berý ortalyqtaryn ashty. QazUÝ – bilim berýdiń barlyq deńgeılerinde aǵylshyn tilinde oqytýdy alǵashqy bo­lyp bastap, búgingi tańda ýnıversı­tet mamandyqtarynyń 70% -dan astamy aǵylshyn tilinde oqytylady. Osyǵan sáıkes QazUÝ-da elimiz boıynsha eń kóp sheteldik stýdentter bilim alýda. QazUÝ – álemniń ozyq úlgidegi úzdik ýnıversıtetterimen 70-ten astam qos-dıplomdyq baǵdarlamalardy júzege asyrdy.

Qoryta kelsek, ál-Farabı atyndaǵy ulttyq ýnıversıet BUU jahandyq haby «UNAI» jáne IýNESKO-nyń turaqty damý boıynsha Ortaazıalyq aımaqtyq  habyn basqarýdyń joǵarǵy qurmetine ıe boldy. Ýnıversıtet ǵalymdary joǵarǵy oqý oryndarynyń turaqty damýynyń modeldik josparyn daıyndap, turaqty damý kózqarasyn  nasıhattaý jáne qoǵamda ýaqyt talabyna saı áleýmettik jaýapkershilikti kúsheıtý salasynda san-qyrly jumystar júrgizilýde.

Pedagogıkalyq tálimgerlikti qaıta jandandyrý, mamandardy daıyndaýda quzyrlylyq ádisin júzege asyrý, stýdenttik ózin-ózi basqarýmen qatar, baıandalǵan pármendi áleýmettik jobalardyń bári ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń myqty rýhanı-adamgershilik jáne ıntellektýaldyq platformasyn qalyptastyrýǵa yqpal etti. Bul platforma ýnıversıtettiń jańa kózqarasynyń «ósý núktesiniń» negizine aınaldy. Osylaısha, QazUÝ-da qalyptastyrylǵan eki platforma, «eki ósý núktesi»-tehnologıalyq jáne rýhanı adamgershilik konseptilerdiń  sımbıozyna negizdelgen  «Al Farabi Unirversity Smart City» jobasynyń tiregi. Bul model qazirgi zamanǵy adamzattyń gýmanısik qndylyqtaryn joǵaltý jáne adamgershilik ózin-ózi qurtý tendensıalarynyń saý jáne órkenıetti álternatıvsy bolýy tıis. Bizdiń qoǵam úshin mańyzdy bul iste  birinshi kómekshi jáne tálimger-úılesimdi fılosofıalyq konsept qurǵan jáne sonaý kóne dáýirden bizge óziniń dana kenesteri men túsindirmelerin jetkizip turǵan ál-Farabı.

Shyǵystyń uly oıshylynyń ádilettilik pen adamshylyq saltanat qurǵan qoǵam týraly ıdeıalarymen qazaq halqynyń baqytty ómiri jáne Qazaqstannyń táýelsiz, gúldengen memleket retinde  álem kartasynda máńgilik ómir súrýi týraly «Máńgilik el» ulttyq ıdeıasy úndes. Aqyldy ýnıversıtter-ıntelektýaldyq ulttyń, elimizdiń adamı kapıtalynyń sapasyn kóterýdiń kepili. «Al Farabi Unirversity Smart City» modelin júzege asyryp, óz tájirbıemizdi keń tarata otyryp, biz daryndy urpaqty daıarlaıtyn dara meken ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń jalyndy jastary, ult kóshbasshysy  belgilegen maqsatqa – Qazaqstannyń álemniń damýshy elderiniń qataryna qosylýyna jáne elbasy N.Á. Nazarbaev aıtpaqshy «Biz ál-Farabı ańsaǵan izgilik qalasyn salyp, parasatty qoǵam ornatýdamyz».

Joǵaryda keltirilgen maqsat-mindetterdiń júzege asýy men oryndalýy tikeleı zamanaýı jastardyń qolynda. Sebebi el bolashaǵy men elimizdiń erteńi bizge júktelýde.                                                                                                       

---