InfoHub Logo

(Halyq ańyzynyń izimen)

Ertede ataq-dańqy alysqa ketken, aıbarly, adýyndy bir han bolypty. Sol hannyń qol astynda bir er kóńildi, biraq kedeı jylqyshy bolady. Ol eki ıyǵyna eki kisi mingendeı, keskin-kelbeti kórikti, súıkimdi jigit eken. Bir basyna jeterlik san qyrly óneri de mol bolǵan. Segiz qyrly, bir syrly jigit ári jaýyryny jerge tımegen palýan, ári jez tańdaı ánshi eken. Túnde jylqy kúzetinde júrgende, ashyq aspan astynda shabyttana án salǵanda, tyńdaǵan jurtty qaıran qaldyrady.

Bir joly han qys qystaýynan jazǵy jaılaýǵa kóshedi. Han qyzy kúmis kúımemen kele jatqanda jaılaýǵa qaraı mamyrlaı bet alǵan qalyń jylqynyń janynan ótedi. Sol kezde qulaǵyna sazdy, ásem án keledi. Hannyń arý qyzy kúımeniń torǵyn perdesin ysyryp, syrtqa eriksiz kóz tastaıdy. Jylqynyń bergi qaptalynda án aıtyp kele jatqan jigitke kózi túsken han qyzy onyń ajar-kórkine, ánine qaıran qalady. Biraq kóp qadalyp qaraýǵa dáti barmaı, betin buryp áketedi.

Jigittiń keń dalany kernegen ásem áni tula boıyn shymyrlatyp, jan dúnıesin ózgeshe kúıge bóleıdi. Budan keıin han qyzy kúndiz kúlkiden, túnde uıqydan aıyrylady. Túni boıy sonaý jylqy órisi jaqtan estilgen ásem ándi demin tartyp, úzdigip tyńdaıdy. Mazasy ketken han qyzy bir kúni eń jaqyn kóretin jeńgesine bar syryn aıtyp, jylqyshy jigitpen kezdestirýdi ótinedi.

Alǵashynda tosyn áńgimeniń áserinen abdyrap qalǵan jeńgesi esin tez jıady.

— Erkejan-aý, ol kedeı jigit qoı, qalaı bolar eken? Ákeń, aǵalaryń bilip qoısa qaıtesiń? — deıdi úreılenip.

— Joq, jeńeshe, jolyǵatyn jolyn tap. Tózimim taýsyldy, — dep jalynady.

Sodan han qyzy jylqyshy jigitpen únemi kezdesip júredi. Aıaǵy aýyrlap qalǵan qyzdy anasy men jeńgesi kóp kózinen jasyryp ustaıdy. Bir kúnderi aıy, kúni jetken qyz egiz náresteni dúnıege keltiredi. Bul tosyn jaı han qulaǵyna tez jetedi. Ol dereý kúnáli jigitti taptyryp, ara túsip shyryldaǵan qyzynyń zaryna qaramastan ony kóp aldynda darǵa asady. Han qyzyn úıqamaqqa japtyryp, eki sábıdi mystan kempirdiń qolyna berip:

«Myna eki nekesizdi kóz kórmes, qulaq estimes jerge aparyp, kózin qurt», — deıdi.

Qos sábıdi qoltyǵyna qysa jónelgen mystan elden alys, shalǵaıda ósip turǵan jap-jasyl úlken báıterektiń basyna shyǵyp, uldy batysqa qaratyp, qyzdy shyǵysqa qaratyp ilip ketedi.

Qulyndaǵy daýysy quraqqa shyqqan qos sábı jan ushyra shyrqyraı jylap, ál-dármenderi taýsylǵansha butaqqa ilingen kúıi tyrbańdap tura beredi. Sábılerdiń kóz jasy tamǵan jap-jasyl báıterek birtindep sola bastaıdy. Beıkúná nárestelerdiń júregi toqtaǵan shaqta aǵash ta qýaryp, ósýin toqtatady.

Kúnderdiń kúninde qyz úıqamaqtan bosanady. Ol balalaryn oılaı- oılaı delbe sekildi aýrýǵa shaldyǵady. Bir kúni qyz aýyldan qashyp shyǵady. Ol túbinen bulaq aǵyp jatqan, japyraqtary solyp, qýraǵan báıterektiń túbine kelip, arqasyn aǵashqa súıep otyrady. Kózi ilinip ketedi. Tús kóredi. Túsinde álgi báıterek basyna salbyrap ilinip, shyrqyrap jylap turǵan jalańash balalardy kóredi de, shoshyp oıanady. Ornynan atyp turyp, aǵash basyna qaraıdy. Eshkim joq. Júregi keýdesin jarardaı soǵyp, eseńgiregen kúıi ornyna qaıta otyrady. Arqasyn aǵashqa tiregen kúıi kózin qaıta jumady. Uıqyly-oıaý otyrǵan kezde qulaǵyna buryn estip kórmegen bir álsizdeý muńly, zarly saryn estiledi. Ol dereý ornynan atyp turady. Jańaǵy jumbaq áýenniń qaıdan shyqqanyn bilgisi keledi. Betin jalbyraı jaýyp ketken shashyn ysyrar-ysyrmastan aǵash basyna órmeleı jóneledi. Kóz aldy tumantyp, ún shyqqan tusqa umtyla beredi. Sol kezde qyz salmaǵymen shaıqalǵan báıterek ortasynan opyrylyp túsedi. Onyń ishi qur keýek, qýys eken. Jerge sulaı jatqan báıterektiń eki basynda butaqtan butaqqa kerilip qalǵan ishekter kózine túsedi. Osy kezde baıaý soǵyp turǵan jel kúsheıe bastaıdy. Kerýli turǵan qos ishek jelmen terbetilip, burynǵydan da muńdy, zarly ún tóge jóneledi.

Qyz eńireı jylap, ishekterge betin tósep, alaqanymen sıpalaı bastaıdy. Shyǵysqa qaraǵan ishegi qattylaý tartylyńqyrap, jińishkeleý, zarǵa toly ún shyǵaryp tur eken de, batysqa qaraǵan ishegi bostaý tartylyp, kúńirengen qońyr ún shyǵaryp tur eken. Qyz qos ishekten shyqqan úndi tebirene tyńdap, teńselip júrip alady. Kózi jasqa tolyp, ár ishekke baryp, qulaǵyn tóseıdi. Kóz aldyna qos perzenti kólbep, ishektiń jińishkeleý dybysynan qyzynyń únin, jýandaýynan ulynyń únin estigendeı bolady. Kóziniń jasy kól bolǵan qyz qos ishek kerilgen aǵashtyń dińin qushaqtap, kúni-túni eńirep jylaıdy. Shashy appaq boly aǵaryp ketedi.

Jylaı-jylaı talyqsyp, qos ishek kerilgen aǵash túbine jatyp uıyqtap ketedi. Qaıtadan tús kóredi. Astyna quıryq, jaly tógilgen appaq atqa mingen, appaq bolyp kıingen appaq saqaldy qarıa buǵan taqanyp kelip:

— Qyzym, qamyqpa! Osy báıterekte seniń eki sábıiń kóz jumǵan. Tur, eńseńdi kóter! Ólgen qaıtyp kelmeıdi, qur jylaýdan eshteńe ónbeıdi. Janyńa jubanysh, kóńilińe qýanysh bolar qos ishekti aǵytyp al. Astyńǵy ishek qyzyńnyń úni bolsyn, oǵan Zarlyq dep at qoı, ústińgi ishek ulyńnyń úni bolsyn, oǵan Muńlyq dep at qoı. Anaý qulap jatqan báıterek dińinen kúı shyǵaratyn aspap jasatyp al. Oǵan dombyra dep at qoıǵaısyń! — deıdi.

Qyz basyn kóterip alyp, kózin ashsa, mańynda eshkim joq. Biraq jańaǵy aq saqaldy appaq qarıanyń úni qulaǵynan kúmbirlep ketpeı qoıady.

Qyz qarıa aıtqan aǵashty alyp, eline oralǵan soń, ataǵy alysqa ketken aǵash sheberine qos ishekti dombyra jasatady.

Kóz jaýyn alǵan dombyrany qolyna alǵan qyzdyń qýanyshy qoınyna syımaıdy. Ol elden oqshaý ketip, móldir sýly bulaq basyna, japyraǵy qoıý bıik aǵash túbine otyryp, dombyrany aqyryn ǵana sherte bastaıdy. Júregi lúpı soǵyp, tal boıy shymyrlap, qos ishekten tógilgen ǵajap áýenge bar jan- tánimen beriledi. Onyń kóz aldyna ózi týyp-ósken dalasy, taýly alaby, kóginde boztorǵaıy qalyqtaǵan kók aspany, japyraqtyń sybdyry, bulaqtyń syldyry — bári-bári kele beredi. Endi bir sátte sonaý gúlge kómkerilgen dalamen ádemi kıingen qos perzenti shat-shadyman bolyp júgirip kele jatqany kóz aldynda buldyr saǵymdaı elestep qoıa beredi. Kenetten kúı áýeni sumdyq bir muńǵa, óksip-óksip, ish tartyp jylaǵandaı sarynǵa ulasady. Álden soń esip qoıa bergen samal jel osy alýan syrly kúılerdi qaǵyp áketip, keń dalaǵa taratyp jiberedi. Sodan beri osy dombyranyń syrly kúıleri búkil qazaq dalasynyń ár alabyna, saıy men dalasyna máńgilik baýyr basyp qalǵan eken.

Al qazaqtar sodan beri atadan balaǵa ulaǵat etip: «Japanda ósip turǵan jeke taldy kespe», — dep ósıettep ketipti. Ony áýlıe tutyp, butaqtaryna álem baılaýdy dástúr etipti. Tipti erterekte jolaýshylar mańdarynan ótkende attarynyń jalyn túıip tastaǵan, keı kezde qurbandyqqa mal shalyp otyrǵan.

P.S: Shynynda da japanda ósken jalǵyz báıterek aǵashtyń túbine jatyp, jazdyń jaısań kúninde demalyp kórseńder, nebir ǵajap áserge bólener edińder. Kóleńkesi salqyn, janǵa jaıly. Samal jelmen terbelgen japyraq sybdyrlary syr aıtyp, ádemi bir áýen, kúıler tógip turmaı ma?! Uıa salǵan qustardyń balapandarynyń shıqylynyń ózi kúıge bergisiz-aq qoı. Anaý kók aspanmen júzgen aqsha bulttar tal tóbesimen qalqı ótkende tal boıyńdy sondaı tazalyq, bıiktik, móldirlik sezimi jýyp ótpeýshi me edi.

Sonaý tereńnen nár tartqan, jer betinde bederi bilinip jatqan tamyry uly tirshiliktiń úkili kýágerindeı bolyp jatpaı ma?!

Osyndaı sátte qolyńda qońyr dombyra bolsa ǵoı, shirkin!!!

2008 jyl

Oqýǵa keńes beremiz:

Aqsaq qulan (İ nusqa)

Boldy, shyraǵym, boldy

Ulttyq mýzykalyq aspaptar