InfoHub Logo

Mektepti erkin tańdaýdyń bas chırlıderine aınalamyn

AQSH Prezıdenti saılaýy respýblıkashyl Donald Tramptyń tosyn jeńisimen aıaqtaldy. Jyl boıy sarapshylar men sholýshylar saıasatta tájirıbesi joq mıllıarder mańyzdy máselelerdi talqylaýdyń ornyna týıtterde áldekimderdi balaǵattap, qorlaýdan asa almaǵanyn aıtyp kelgenimen, kezekti prezıdenttiń josparlary men jurtqa bergen ýádesi jóninde az bolsa da, aqparat bar. Aq úıdiń jańa turǵyny mektepter, oqýshylar men muǵalimder úshin qandaı ózgerister ázirlep otyr eken?

1. Qarajat

Donald Tramp bilim berý salasyna jumsalatyn shyǵyndardy «qatty qysqartatynyn» bir emes, birneshe ret aıtty (AQSH Bilim mınıstrliginiń bıylǵy búdjeti – 25 mlrd dollar). Jalpy, bul – respýblıkashyldardyń burynnan beri ustanyp kele jatqan oıy. Mysaly, Donald Tramptyń ornyna prezıdent saılaýyna túsýi múmkin bolǵan tehastyq senator Ted Krýz bul mınıstrlikti tipti jaýyp tastamaq ta bolǵan. Óıtkeni, partıadaǵylardyń oıynsha, jalpyǵa birdeı ustanymmen qaraýǵa bolmaıdy: Vashıngtonda otyryp, Tehastaǵy balalarǵa ne úıretý kerek ekenin aıtý múmkin emes deıdi olar.

2. Mektep baǵdarlamasy

Tramp jalpyǵa birdeı bilim standartyn tańý durys emes dep esepteıdi. Sondyqtan, mektep baǵdarlamasy ózgerse de, ol ózgeris jekelegen shtattar deńgeıinde ǵana bolmaq. Respýblıkashyldardyń bul turǵydaǵy keıbir qalaýy qazirden belgili. Mysaly, olar mekteptegi otbasyn josparlaý jáne jynystyq tárbıe baǵdarlamalarynyń bárin jynystyq qatynastan tejelýdi nasıhattaýmen almastyrýdy usynady. Qyzdardyń nekege turmaı júkti bolyp qalýy men jynystyq jolmen taralatyn juqpaly aýrýlarǵa qarsy kúrestegi eń tıimdi tásil osy deıdi. Sondaı-aq, partıadaǵylar adamnyń Jer klımatyna yqpal etetinin moıyndamaı, Batysta ornyǵyp qalǵan teorıaǵa qarsy shyǵyp otyr. Aqyr aıaǵynda, respýblıkashyldar mektepterde İnjildi oqytýdy usynady. Kıeli kitapty túsiný «bilimdi qoǵam qalyptastyrýdyń mindetti alǵysharty» dep esepteıdi eken olar.

3. Bilim standarttary

Common Core bilim standarty bizdegi memlekettik bilim standartyna uqsaıdy. Ol bilim berýdiń túrli satylaryndaǵy pánder boıynsha oqytý nátıjelerin anyqtaıdy, sondaı-aq, bizdegi biryńǵaı testileýge uqsaıtyn formaly emtıhan túrin engizedi. Aǵylshyn tili men matematıka boıynsha standarttar 2009 jyly paıda boldy jáne olardy Amerıkanyń elý shtatynyń qyryq ekisi qabyldady. Bul baǵdarlamany engizý – mektep bitirýshi túlek balabaqsha men mektepte ótkizgen 13 jylynyń nátıjesinde qandaı bilim men mashyqtardy ıgerip shyǵýy kerek ekeni jóninde áıteýir kelisimge kelýge degen talpynys edi. Donald Tramp sóılegen sózderinde Common Core standartyn «apat» dep atap, ony alyp tastaýdy usyndy. Sebep bireý – amerıkalyqtardyń barlyǵyna bir standandartty japaı tańýǵa bolmaıdy deıdi.

Áıtse de, bul qur daýryqpa áńgimege kóbirek uqsaıdy. Jańa prezıdenttiń Common Core standartyn alyp tastaýǵa múmkindigi bola qoıýy ekitalaı. Anyǵyraq aıtqanda, alyp tastaı almaıdy, óıtkeni alyp tastaıtyn eshteńe de joq. Búkil elge ortaq zań da (ár shtat standartty óz betimen qabyldaǵan), standarttan bas tartpaǵandardy shómishten qysam deıtindeı qarajat ta joq. Árıne, standarttyń alyp tastalýyn 42 shtattyń árqaısysynda jeke-jeke talap etýge bolady. Iaǵnı, Vashıngtonda otyryp, Tehastaǵy balalardy qalaı oqytý kerek ekenin túsindirýge týra keledi. Tuıyq sheńber.

4. Mektep tańdaý erkindigi

Tramptyń osy ıdeıasy nazar aýdarýǵa turady. Ol tipti ony júzege asyrýǵa 20 mlrd dollar jumsaımyn dep te ýáde berdi. Tramptyń aıtýynsha, ár bala mektepti, ıaǵnı memlekettik, jekemenshik nemese charter school (derbes basqarýdaǵy, alaıda, memleket tarapynan qarjylandyrylatyn aldyńǵy qatarly mektep) túrleriniń birin óz qalaýynsha tańdaýǵa múmkindigi bolýy kerek. Ne bolmasa, bala men ata-ananyń qalaýy boıynsha, úıinde otyryp ta bilim alýǵa nemese dinı mektepte oqýyna da qaqy bolýy tıis. Mundaı jaǵdaıda mektepter ár bala úshin básekege túse bastaıdy, óıtkeni ár balaǵa memleketten qarajat bólinedi: memlekettik mektep ózin tańdaǵan balalar úshin ǵana qarjylandyrylady.

«Mektep tańdaý erkindiginiń bas chırlıderine aınalamyn», - deıdi Donald Tramp, AQSH qazirgi bilim berý júıesin synǵa ala otyryp.

Tramptyń saılaýaldy baǵdarlamasynda amerıkalyq oqýshylar ózge elderdegi qatarlastaryna qaraǵanda bilim deńgeıi jaǵynan artta kele jatqany atap ótilgen. Al jańa baǵdarlama balalardy – onyń ishinde jaǵdaıy nashar otbasylardan shyqqan balalardy – nashar memlekettik mektepterdiń tutqynynan qutqaryp alýy tıis. Hılları Klınton bastaǵan demokrattar bul ıdeıaǵa túbegeıli qarsy shyqty. Olardyń oıynsha, osynyń saldarynan memlekettik mektepter bárinen qajet jerde olar quryp ketýi múmkin, al nıet bildirgenderdiń bárine jekemenshik mektepte oqýǵa grant bólýge qarajat jetpeıdi.

Áıtse de, dál osy tusta jańa ákimshiliktiń batyl sheshimderi men áreketterin kútýge bolady. AQSH mektepterine balalardy bólýde «erkin naryqsyz» da másele jetip artylady. Tramp ásirese statısıka boıynsha eń nashar mektepterge tap bolatyn jáne eń tómen bilim deńgeıin kórsetetin afroamerıkalyqtar men ózge de násil ókilderin «qutqarýdyń» mańyzdylyǵyn basa atap ótken. Alaıda, ol mektepterdiń eń nashar bolyp shyǵýy kezdeısoq emes. Ol – AQSH saıasatyndaǵy qıturqy ekonomıkalyq jáne násildik bólinýdiń saldary. Amerıka mektepterinde aq násildiler men afroamerıkalyqtardy bólip oqytýǵa resmı tyıym salynǵanyna alpys jyl ótkennen keıin de, jaǵdaı kerisinshe bolyp otyr.  Bastapqyda, tek aq násildi ne tek qara násildi balalar oqıtyn mektepter sany azaıǵan edi. Keıinnen, násilshildikti túp-tamyrymen joıdyq degen kezde, qaıtadan arta bastady. Bul máseleniń tamyry AQSH-taǵy geografıalyq bólinýde de jatyr: ortasha statısıkalyq amerıkalyq iri qalalardan tys eldi mekenderde kóbinese teri túsi ózinikindeı adamdardyń ortasynda ómir súredi.

5. Test

AQSH-taǵy baqylaý jáne emtıhan testeri aınalasyndaǵy daý Qazaqstandaǵydaı-aq. Qazir bizdiń elimizde UBT-ǵa endi úırenip kele jatsaq, Amerıkada mundaı emtıhan 100 jyldan beri bar (SAT — Scholastic Aptitude Test alǵashqy nusqasy, synı oılaý daǵdylaryn tekseretin standart emtıhan 1926 jyly paıda bolǵan). Qazir amerıkalyq oqýshylar standart testerden bizdiń oqýshylardan kem sharshap júrgen joq. Olar jylyna sondaı testtiń jıyrma shaqtysyn, búkil oqý kezeńinde – shamaman 110 test tapsyrady. Olardy tek tapsyrýǵa ǵana, daıyndalýdy qospaǵanda, jylyna 20-25 saǵat ýaqyt ketedi.

Donald Tramp eń aldymen Common Core aıasyndaǵy testterge narazy. Onyń narazylyǵy bizdiń UBT degen narazylyǵymyzǵa uqsaıdy: kerek emes nárseni tekseredi jáne test suraqtaryna jaýap berýdi úırený úshin de biraz ýaqyt kerek. Tramp testterden tolyq bas tartýǵa shaqyrmaıdy. Esesine, oqýshylardyń baǵasyn muǵalimderdi qarjylaı yntalandyrý nemese jazalaý (jáne mektepter arasyndaǵy básekelestikti arttyrý) maqsatynda qoldanýdy usynady. Bir kezde oılap shyǵarylǵan jyl saıynǵy 20 testtiń maqsaty da osy bolatyn. Alaıda, jınaqtalǵan tájirıbe keıde kúlkili jaǵdaılardy týdyryp jatady. Mysaly, kórkemóner muǵaliminiń eńbegin baǵalaýǵa matematıka pániniń testi yqpal etip ketetin kezder bolady. Al ár test tapsyrǵan saıyn eń joǵary baǵa alatyn oqýshylar ustazynyń jalaqysyna obal jasap jiberýi múmkin, óıtkeni «eshqandaı ósim kórsetpeıdi».

6. Muǵalimder

Jańa prezıdentke muǵalimdermen qarym-qatynasyn basynan bastap qalyptastyrýǵa týra keledi jáne bastapqyda qıyn tıeri de anyq. AQSH eki iri ustazdar kásipodaǵy saılaý kezinde ashyqtan-ashyq Klıntondy qoldady. Tramp kásipodaqtardy bilim berý naryǵyndaǵy básekelestikti tejep otyrǵan basty kedergi dep synǵa aldy. Onyń ústine, muǵalimder qaýymy Tramptyń ıdeıalarynyń bir de bireýin qoldamaıdy jáne mektepti erkin tańdaýǵa túbegeıli qarsy. Kásipodaqtar quramyna amerıkalyq muǵalimderdiń jartysynyń jýyǵy, ıaǵnı, eki mıllıonnan astam adam kiredi. Olar qıt etse ereýilge shyǵýy da múmkin.

7. Stýdent qaryzy

Ekige jarylǵan eldiń ózinde demokrattar men respýblıkashyldardyń oıy toǵysatyn arna tabylyp jatady. Olardyń biri – stýdentter qaryzy. Toǵyspaý da qıyn, óıtkeni qaryz mólsheri byltyrǵy jyldyń aıaǵyna qaraı 1,2 trıllıon dollarǵa jetti. Salystyrý úshin aıta ketsek, AQSH memlekettik qaryzy 20 trıllıonǵa jetip qaldy. Hılları Klınton stýdentter qaryzymen kúresýdiń aýqymdy sharalaryn usynǵan bolatyn: bilim berý kredıtteri boıynsha paıyzdyq mólsherlemeni azaıtý, tabysy tómen otbasylardan shyqqan stýdentterdi memlekettik kolejerde tegin oqytý jáne taǵy basqa. Tramp bolsa, kolejder men ýnıversıtetterdi oqý aqysy men shyǵyndaryn azaıtýǵa májbúrleýdi ǵana josparlaǵan. Jáne, árıne, memlekettik stýdentterge kredıt berýdegi rolin álsiretkisi keledi.

---