Dúnıejúzilik muhıt jáne onyń bólikteri
Sabaqtyń taqyryby: Dúnıejúzilik muhıt jáne onyń bólikteri
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik:
«Dúnıejúzilik muhıt», «materık», «aral», «túbek», «teńiz» (shetki, ishki), «shyǵanaq», «buǵaz» uǵymdary týraly túsinik qalyptastyrý. Kartadan muhıttardy, teńizderdi, materıkterdi kórsete bilý jáne sıpattaı alýǵa úıretý.
Damytýshylyq:
Oılaryn jınaqtaı bilýge, óz betimen eńbektený iskerlikterin, oılaý qabiletterin, kartamen jumys isteý daǵdylaryn damytý.
Tárbıelik:
Joldastaryna kómek berý, tapqyrlyqqa, belsendilikke, tabandylyqqa, tabıǵı ortany aıalaı bilýge tárbıeleý, geografıalyq mádenıetke baýlý.
Sabaqtyń túri: Jańa sabaqty meńgertý.
Sabaqtyń ádisi: Túsindirý, suraq – jaýap, test jumysy, t. b.
Sabaqtyń kórnekiligi: dúnıe júziliniń fızıkalyq kartasy, globýs, oqýlyq., baǵalaý paraǵy, sýretter, keskin karta.
Sabaqtyń barysy.
İ. Uıymdastyrý.
a) Sálemdesý.
á) Túgendeý.
b) Sabaqqa nazar aýdarý.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý.
1. Gıdrosfera degenimiz ne? (sý qabyǵy)
2. Tabıǵatta sý neshe kúıde kezdesedi? (úsh kúıde)
3. Fızıkalyq kartadan gıdrosferanyń qandaı bólikterin kórýge bolady? (ózen, kól, muhıt, teńiz, muzdyqtar)
4. Sýdyń muhıttan qurlyqqa, qurlyqtan muhıtqa úzdiksiz aýysý prosesin ne dep ataıdy? (dúnıejúzilik sý aınalymy)
5. Tabıǵattaǵy sýdyń róli qandaı? (mańyzy óte zor, sýsyz tirshilik joq)
6. Úıde daıyndaǵan: Sý týraly óleńderin surap, sýǵa qatysty maqal - mátelder, sýǵa qatysty tıym sózder suraý.
(«Bulaq kórseń kózin ash», «Sýly jer – nýly jer», «Ózen jaǵalaǵannyń ózegi talmaıdy», «Sý ishken qudyǵyńa túkirme», «Sýdyń da suraýy bar» t. b.)
7. Sonymen sýdyń paıdasy men mańyzy zor, sýsyz tirshilik joq ekeni belgili. Sýdy qorǵaý úshin ne isteý kerek?
- retsiz paıdalanbaý;
- zaýyt, fabrıkalardan shyqqan qaldyqtaryn sýǵa tókpeý;
- tazartqysh qondyrǵylarynan súzip ótkizý;
- memlekettik zańda kórsetilgen ózen, kól sýlaryn qorǵaý týraly is – sharalar oryndalyp otyrýyn qadaǵalaý
Gıdrosferanyń quramdas bólikterin atap, taqtaǵa toptastyrý.
Sózjumbaqty sheshý arqyly jańa sabaqtyń taqyrybyn tabý (MUHITTAR)
Suraqtary:
1. Sý tek muz túrinde kezdesetin ǵalamshar?(Mars)
2. Gıdrosferanyń quramdas bóligi (Muzdyq)
3. Sýdyń kóp bóligin alyp jatqan gıdrosferanyń bóligi / ıaǵnı 97 paıyzyn (muhıt)
4. Sý qabyǵy (gıdrosfera)
5. Qaıda 20 mlrd km3 sý bar? (mantıa)
6. Gıdrosferanyń tyǵyz baılanystaǵy qabyǵynyń biri (atmosfera)
7. Muhıttardaǵy, atmosferadaǵy, ózenderdegi, kólderdegi, muzdyqtardaǵy, jer astyndaǵy sýlar únemi nede bolady? (aınalym)
8. Kún júıesindegi ǵalamsharlardyń ishindegi tek qaı ǵalamsharda sý suıyq kúıinde kezdesedi? (Jer)
İİİ. Jańa sabaq.
Muǵalimniń kirispe sózi:
Balǵyn bóbek aqyl – oıdan nár alǵan,
Aıtty sýǵa, aǵyp turǵan krannan:
- Sen qaıdansyń? Neden paıda bolǵansyń?
- Muhıttanmyn, men muhıttan jaralǵam!
Sosyn bóbek aqyl – oıdan nár alǵan,
Kók ormanda jasyl – jelek oralǵan.
- Sen qaıdansyń? – dep surady shyqtan bir.
- Muhıttanmyn, men muhıttan jaralǵam!
- Sen, gazdy sý, kópirshik bop taralǵan,
- Bilip qoı, dos, men shalǵaıdan kelgenmin.
- Muhıttanmyn, men muhıttan jaralǵam!
Balǵyn bóbek aqyl – oıdan nár alǵan,
Boz tumannan, butalarǵa oralǵan.
- Sen qaıdansyń? – dep surady, ol aıtty:
- Men de, dosym, Kók muhıttan jaralǵam!
Ǵalamat pa? Bolmańyzdar shúbály,
Bozǵylt tuman, mama bulttar shubady.
İshken shaıyń, qyraý men shyq, ár tamshy,
Barlyǵy da muhıttan bop shyǵady!
Endeshe balalar, jer ǵalamsharyndaǵy barlyq sýdyń atasy, adamzatqa áli túsiniksiz bolyp jatqan ózgeshe álem dúnıesi – muhıttar álemine arnalǵan sabaǵymyzdy bastaıyq.
- Muhıt dep neni aıtady? Muhıt dep jer betiniń 3\4 bóligin alyp jatqan orasan zor sýdy aıtamyz, eger globýsty shyr aınaldyryp qarasaq kógildir tústiń basym ekenin kóremiz. Ol dúnıejúzilik muhıt dep atalady, onyń úlesine búkil jer betiniń 361mln. shq. tıedi. Dúnıejúzilik muhıt bir - birine jalǵasyp jatqan jeke - jeke tórt muhıttan turady. Dúnıejúzilik muhıttyń kez – kelgen núktesinen kelesi núktesine qurlyqqa aıaq baspaı jetýge bolady.
- Muhıttar men teńizder qorshap jatqan qurlyqty materıkter nemese kontınentter dep ataıdy. Dúnıe júzinde alty materık bar.
(oqýshylar materıkterdi ataıdy)
- Qurlyqtyń barlyq jaǵynan sý qorshaǵan bóligi aral dep atalady. (kartadan Grenlandıa, Madagaskar, Islandıa araldaryn tabyńdar)
- Qurlyqtyń sý keńistigine tereń suǵynyp kirip turǵan bóligin túbek dep ataıdy.(Pıreneı, Úndistan, Apenın t. b.)
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik:
«Dúnıejúzilik muhıt», «materık», «aral», «túbek», «teńiz» (shetki, ishki), «shyǵanaq», «buǵaz» uǵymdary týraly túsinik qalyptastyrý. Kartadan muhıttardy, teńizderdi, materıkterdi kórsete bilý jáne sıpattaı alýǵa úıretý.
Damytýshylyq:
Oılaryn jınaqtaı bilýge, óz betimen eńbektený iskerlikterin, oılaý qabiletterin, kartamen jumys isteý daǵdylaryn damytý.
Tárbıelik:
Joldastaryna kómek berý, tapqyrlyqqa, belsendilikke, tabandylyqqa, tabıǵı ortany aıalaı bilýge tárbıeleý, geografıalyq mádenıetke baýlý.
Sabaqtyń túri: Jańa sabaqty meńgertý.
Sabaqtyń ádisi: Túsindirý, suraq – jaýap, test jumysy, t. b.
Sabaqtyń kórnekiligi: dúnıe júziliniń fızıkalyq kartasy, globýs, oqýlyq., baǵalaý paraǵy, sýretter, keskin karta.
Sabaqtyń barysy.
İ. Uıymdastyrý.
a) Sálemdesý.
á) Túgendeý.
b) Sabaqqa nazar aýdarý.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý.
1. Gıdrosfera degenimiz ne? (sý qabyǵy)
2. Tabıǵatta sý neshe kúıde kezdesedi? (úsh kúıde)
3. Fızıkalyq kartadan gıdrosferanyń qandaı bólikterin kórýge bolady? (ózen, kól, muhıt, teńiz, muzdyqtar)
4. Sýdyń muhıttan qurlyqqa, qurlyqtan muhıtqa úzdiksiz aýysý prosesin ne dep ataıdy? (dúnıejúzilik sý aınalymy)
5. Tabıǵattaǵy sýdyń róli qandaı? (mańyzy óte zor, sýsyz tirshilik joq)
6. Úıde daıyndaǵan: Sý týraly óleńderin surap, sýǵa qatysty maqal - mátelder, sýǵa qatysty tıym sózder suraý.
(«Bulaq kórseń kózin ash», «Sýly jer – nýly jer», «Ózen jaǵalaǵannyń ózegi talmaıdy», «Sý ishken qudyǵyńa túkirme», «Sýdyń da suraýy bar» t. b.)
7. Sonymen sýdyń paıdasy men mańyzy zor, sýsyz tirshilik joq ekeni belgili. Sýdy qorǵaý úshin ne isteý kerek?
- retsiz paıdalanbaý;
- zaýyt, fabrıkalardan shyqqan qaldyqtaryn sýǵa tókpeý;
- tazartqysh qondyrǵylarynan súzip ótkizý;
- memlekettik zańda kórsetilgen ózen, kól sýlaryn qorǵaý týraly is – sharalar oryndalyp otyrýyn qadaǵalaý
Gıdrosferanyń quramdas bólikterin atap, taqtaǵa toptastyrý.
Sózjumbaqty sheshý arqyly jańa sabaqtyń taqyrybyn tabý (MUHITTAR)
Suraqtary:
1. Sý tek muz túrinde kezdesetin ǵalamshar?(Mars)
2. Gıdrosferanyń quramdas bóligi (Muzdyq)
3. Sýdyń kóp bóligin alyp jatqan gıdrosferanyń bóligi / ıaǵnı 97 paıyzyn (muhıt)
4. Sý qabyǵy (gıdrosfera)
5. Qaıda 20 mlrd km3 sý bar? (mantıa)
6. Gıdrosferanyń tyǵyz baılanystaǵy qabyǵynyń biri (atmosfera)
7. Muhıttardaǵy, atmosferadaǵy, ózenderdegi, kólderdegi, muzdyqtardaǵy, jer astyndaǵy sýlar únemi nede bolady? (aınalym)
8. Kún júıesindegi ǵalamsharlardyń ishindegi tek qaı ǵalamsharda sý suıyq kúıinde kezdesedi? (Jer)
İİİ. Jańa sabaq.
Muǵalimniń kirispe sózi:
Balǵyn bóbek aqyl – oıdan nár alǵan,
Aıtty sýǵa, aǵyp turǵan krannan:
- Sen qaıdansyń? Neden paıda bolǵansyń?
- Muhıttanmyn, men muhıttan jaralǵam!
Sosyn bóbek aqyl – oıdan nár alǵan,
Kók ormanda jasyl – jelek oralǵan.
- Sen qaıdansyń? – dep surady shyqtan bir.
- Muhıttanmyn, men muhıttan jaralǵam!
- Sen, gazdy sý, kópirshik bop taralǵan,
- Bilip qoı, dos, men shalǵaıdan kelgenmin.
- Muhıttanmyn, men muhıttan jaralǵam!
Balǵyn bóbek aqyl – oıdan nár alǵan,
Boz tumannan, butalarǵa oralǵan.
- Sen qaıdansyń? – dep surady, ol aıtty:
- Men de, dosym, Kók muhıttan jaralǵam!
Ǵalamat pa? Bolmańyzdar shúbály,
Bozǵylt tuman, mama bulttar shubady.
İshken shaıyń, qyraý men shyq, ár tamshy,
Barlyǵy da muhıttan bop shyǵady!
Endeshe balalar, jer ǵalamsharyndaǵy barlyq sýdyń atasy, adamzatqa áli túsiniksiz bolyp jatqan ózgeshe álem dúnıesi – muhıttar álemine arnalǵan sabaǵymyzdy bastaıyq.
- Muhıt dep neni aıtady? Muhıt dep jer betiniń 3\4 bóligin alyp jatqan orasan zor sýdy aıtamyz, eger globýsty shyr aınaldyryp qarasaq kógildir tústiń basym ekenin kóremiz. Ol dúnıejúzilik muhıt dep atalady, onyń úlesine búkil jer betiniń 361mln. shq. tıedi. Dúnıejúzilik muhıt bir - birine jalǵasyp jatqan jeke - jeke tórt muhıttan turady. Dúnıejúzilik muhıttyń kez – kelgen núktesinen kelesi núktesine qurlyqqa aıaq baspaı jetýge bolady.
- Muhıttar men teńizder qorshap jatqan qurlyqty materıkter nemese kontınentter dep ataıdy. Dúnıe júzinde alty materık bar.
(oqýshylar materıkterdi ataıdy)
- Qurlyqtyń barlyq jaǵynan sý qorshaǵan bóligi aral dep atalady. (kartadan Grenlandıa, Madagaskar, Islandıa araldaryn tabyńdar)
- Qurlyqtyń sý keńistigine tereń suǵynyp kirip turǵan bóligin túbek dep ataıdy.(Pıreneı, Úndistan, Apenın t. b.)
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
