Dıalogtik oqytý arqyly oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrý, olardyń bilim deńgeıin kóterý
Dıalogtik oqytý arqyly oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrý, olardyń bilim deńgeıin kóterý
HHİ ǵasyrda bizdiń elimiz ǵalamdaný jáne jahandaný prosesine kóshýde. Osy prosesti jandandyryp damytýda jas urpaqtyń bilimi men biliktiligi orasan zor rol atqarady. Búgingi tańda jańashyl muǵalimderge sapaly jáne ınovasıalyq tehnologıalardy meńgerý – qazirgi zaman talaby. Bilim sapasyn kóterýde ınovasıalyq tehnologıalardy durys jáne saýatty qoldaný jyldan jylǵa kúrdeli jáne ózekti máselege aınalýda. Oqytý barysynda ozyq, tıimdi tehnologıalar tájirıbege engizilýde. Osy oraıda mende sabaqtarymdy jańasha tehnologıalardy paıdalanyp, ár túrli ádis - tásilder arqyly ótkizip júrmin.
Sondyqtan balanyń bilim alýǵa degen qushtarlyǵyn oıatý úshin qazirgi zamanda muǵalim kóp izdenip, sabaqtyń tıimdi ótýine jumys jasaýy qajet. Bilim sapasy oqýshynyń bilimge degen qushtarlyǵymen, qyzyǵýshylyǵyna tikeleı baılanysty. Sabaq barysynda oqýdyń belsendi áreket ádisterin qoldanýdyń nátıjeliligin osydan kórýge bolady.
Oqýdyń belsendi ádisterine: pikir - talastar, ózin - ózi baǵalaý, test qurý jáne birin – birin tekserý jatady. Bul baǵyt muǵalimniń jumysyn túbegeıli ózgertedi. Jańa bilim alý úrdisi oqytýshy men oqýshyǵa shyǵarmashylyqpen jumys jasaýǵa ıtermeleıdi, sebebi oqýshy bilimdi ózdiginen izdený arqyly alý kerek bolsa, muǵalim oqýshynyń bilim alýyna sebepter, jaǵdaılar týdyrý kerek. Ol úshin muǵalimniń sabaqty jan - jaqty daıyndaýy qajet, sabaq ústinde qandaı bolmasyn oqýshy tarapynan ártúrli suraqtar týyndaý múmkin sol jerde muǵalim qajetti baǵdar berip jiberýine týra keledi.
Sonymen, qazirgi zaman talabyna saı muǵalim «bilim bulaǵy» emes, «bilim bulaǵyna» jetkizýshi, ıaǵnı bilim alý jetekshisi bolýy tıis. Osy kezde muǵalimniń talapqa saı oqýshynyń bilim alý belsendiligin joǵarylatý maqsatynda jańa tehnologıalar meńgerýi qajettiligi týyndap otyr. Joǵary tehnologıalar zamanynda adamǵa jan - jaqtan túrli aqparat kelip túsedi, sondyqtan kazirgi zaman adamy aqparattarmen jumys jasaı bilip, qajetin alyp qoldana alý beıimdiligin qajet etedi. Sabaq berýge jáne oqytýǵa barynsha maqsatqa saı jáne kreatıvti amaldardy damytýda ortalyq aspekt muǵalim men oqýshy arasyndaǵy qarym - qatynastardyń túsinikti bolýy kerek. Eger oqytýǵa belsendilik pen ózara áreket kiretin bolsa, ol tıimdirek bola alady. Oqýdy belsendirýge jáne dıalog túrinde oqytýdy belsendirýge yqpal etetin kez kelgen tásildi qoldaý mekteptiń basynan bastap quqyqtar teń bólingen oryn ekenin bildiretin faktini rastaıdy; sabaq berý men oqytý talqylaý úderisinde júzege asyrylýǵa jáne yntymaqtastyq qoldanýǵa tıis, sondyqtan muǵalimder oqýshylarǵa óz betinshe oryndaý quqyǵyn beretin, synypta asa demokratıalyq atmosferasyn qalyptastyratyn tásilmen oqytý úderisin kóńil bóle uıymdastyrýy kerek.
Baǵdarlamaǵa saı, sabaq barysynda «Sabaq berý men oqytýdaǵy jańa tásilderdi» qoldanýda «dıalogtik oqytý» tásilin basshylyqqa aldym. Oqýshylar dıalog ádisin qoldana otyryp, mysaly: talqylaý, bilimdi birlesip qurý, túsiný men daǵdylardy qalyptastyrý arqyly bilim alady. Árbir sabaqta oqýshylarǵa suraqtar qoıý arqyly, taqyryp boıynsha óz oılaryn aıtýǵa múmkindik berdim. Ózara talqylaý arqyly, túrli oılardyń bolatyndyǵyn, bir - biriniń túsinýine kómektesetinin kórsetti. Suhbattasý arqyly óz oılaryn dáleldeýge tyrysty. Oqýshylardyń qandaı deńgeıde ekenin túsinýge kómektesedi. Dıalogtik tásildiń oqýshylardyń ashylýyna, oıyn jetkizýine, sózdik qorynyń molaıýyna kómektesetinin túsindim.
Ǵylymı zertteý nátıjeleri sabaqta dıalogtyń mańyzdy ról atqaratynyn kórsetti. Merser men Lıtlon (2007) óz eńbekterinde dıalog sabaqta oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrýmen qatar olardyń bilim deńgeıiniń ósýine úles qosatynyn atap kórsetti. Zertteýlerde eresektermen ınteraktıvti qarym - qatynas pen dostarymen birigip júrgizilgen jumystyń balalardyń oqýyna jáne kognatıvti damýyna áser etetindigi aıtylǵan.
Vygotskıı kognetıvi damýdyń oqýshylar ózderiniń«Jaqyn aradaǵy damý aımaǵynda» (JADA) jumys istese jaǵdaıda jaqsaratynyn atap kórsetedi. Dıalog barysynda oqýshylar nátıjege jetý úshin kúsh - jigerin jumsaıtyn jáne Merser(2000) sıpattaǵandaı, bilimdi birlesip alýda nemese «pikir almasý» barysynda teń quqyly seriktester bolyp tabylady. Pikir almasý oqýshylarmen dıalog qurý arqyly júzege asady.
Sabaqtarymda oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrý maqsatynda, ár sabaqtyń taqyrybyn ashý úshin sózjumbaqtar, suraq - jaýap, tekserý suraqtaryn daıyndadym. Oqýshylar óz sabaqtarynda taqyrypta ne oqylatynyn, neni bilý kerektigin, neniń mańyzdylyǵyn túsinip sezindi.
Qarakól orta mektebi
Aǵylshyn tili pániniń İİ sanatty muǵalimi
Zýlhajjına Svetlana Mahadıqyzy
Dıalogtik oqytý arqyly oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrý, olardyń bilim deńgeıin kóterý. júkteý
HHİ ǵasyrda bizdiń elimiz ǵalamdaný jáne jahandaný prosesine kóshýde. Osy prosesti jandandyryp damytýda jas urpaqtyń bilimi men biliktiligi orasan zor rol atqarady. Búgingi tańda jańashyl muǵalimderge sapaly jáne ınovasıalyq tehnologıalardy meńgerý – qazirgi zaman talaby. Bilim sapasyn kóterýde ınovasıalyq tehnologıalardy durys jáne saýatty qoldaný jyldan jylǵa kúrdeli jáne ózekti máselege aınalýda. Oqytý barysynda ozyq, tıimdi tehnologıalar tájirıbege engizilýde. Osy oraıda mende sabaqtarymdy jańasha tehnologıalardy paıdalanyp, ár túrli ádis - tásilder arqyly ótkizip júrmin.
Sondyqtan balanyń bilim alýǵa degen qushtarlyǵyn oıatý úshin qazirgi zamanda muǵalim kóp izdenip, sabaqtyń tıimdi ótýine jumys jasaýy qajet. Bilim sapasy oqýshynyń bilimge degen qushtarlyǵymen, qyzyǵýshylyǵyna tikeleı baılanysty. Sabaq barysynda oqýdyń belsendi áreket ádisterin qoldanýdyń nátıjeliligin osydan kórýge bolady.
Oqýdyń belsendi ádisterine: pikir - talastar, ózin - ózi baǵalaý, test qurý jáne birin – birin tekserý jatady. Bul baǵyt muǵalimniń jumysyn túbegeıli ózgertedi. Jańa bilim alý úrdisi oqytýshy men oqýshyǵa shyǵarmashylyqpen jumys jasaýǵa ıtermeleıdi, sebebi oqýshy bilimdi ózdiginen izdený arqyly alý kerek bolsa, muǵalim oqýshynyń bilim alýyna sebepter, jaǵdaılar týdyrý kerek. Ol úshin muǵalimniń sabaqty jan - jaqty daıyndaýy qajet, sabaq ústinde qandaı bolmasyn oqýshy tarapynan ártúrli suraqtar týyndaý múmkin sol jerde muǵalim qajetti baǵdar berip jiberýine týra keledi.
Sonymen, qazirgi zaman talabyna saı muǵalim «bilim bulaǵy» emes, «bilim bulaǵyna» jetkizýshi, ıaǵnı bilim alý jetekshisi bolýy tıis. Osy kezde muǵalimniń talapqa saı oqýshynyń bilim alý belsendiligin joǵarylatý maqsatynda jańa tehnologıalar meńgerýi qajettiligi týyndap otyr. Joǵary tehnologıalar zamanynda adamǵa jan - jaqtan túrli aqparat kelip túsedi, sondyqtan kazirgi zaman adamy aqparattarmen jumys jasaı bilip, qajetin alyp qoldana alý beıimdiligin qajet etedi. Sabaq berýge jáne oqytýǵa barynsha maqsatqa saı jáne kreatıvti amaldardy damytýda ortalyq aspekt muǵalim men oqýshy arasyndaǵy qarym - qatynastardyń túsinikti bolýy kerek. Eger oqytýǵa belsendilik pen ózara áreket kiretin bolsa, ol tıimdirek bola alady. Oqýdy belsendirýge jáne dıalog túrinde oqytýdy belsendirýge yqpal etetin kez kelgen tásildi qoldaý mekteptiń basynan bastap quqyqtar teń bólingen oryn ekenin bildiretin faktini rastaıdy; sabaq berý men oqytý talqylaý úderisinde júzege asyrylýǵa jáne yntymaqtastyq qoldanýǵa tıis, sondyqtan muǵalimder oqýshylarǵa óz betinshe oryndaý quqyǵyn beretin, synypta asa demokratıalyq atmosferasyn qalyptastyratyn tásilmen oqytý úderisin kóńil bóle uıymdastyrýy kerek.
Baǵdarlamaǵa saı, sabaq barysynda «Sabaq berý men oqytýdaǵy jańa tásilderdi» qoldanýda «dıalogtik oqytý» tásilin basshylyqqa aldym. Oqýshylar dıalog ádisin qoldana otyryp, mysaly: talqylaý, bilimdi birlesip qurý, túsiný men daǵdylardy qalyptastyrý arqyly bilim alady. Árbir sabaqta oqýshylarǵa suraqtar qoıý arqyly, taqyryp boıynsha óz oılaryn aıtýǵa múmkindik berdim. Ózara talqylaý arqyly, túrli oılardyń bolatyndyǵyn, bir - biriniń túsinýine kómektesetinin kórsetti. Suhbattasý arqyly óz oılaryn dáleldeýge tyrysty. Oqýshylardyń qandaı deńgeıde ekenin túsinýge kómektesedi. Dıalogtik tásildiń oqýshylardyń ashylýyna, oıyn jetkizýine, sózdik qorynyń molaıýyna kómektesetinin túsindim.
Ǵylymı zertteý nátıjeleri sabaqta dıalogtyń mańyzdy ról atqaratynyn kórsetti. Merser men Lıtlon (2007) óz eńbekterinde dıalog sabaqta oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrýmen qatar olardyń bilim deńgeıiniń ósýine úles qosatynyn atap kórsetti. Zertteýlerde eresektermen ınteraktıvti qarym - qatynas pen dostarymen birigip júrgizilgen jumystyń balalardyń oqýyna jáne kognatıvti damýyna áser etetindigi aıtylǵan.
Vygotskıı kognetıvi damýdyń oqýshylar ózderiniń«Jaqyn aradaǵy damý aımaǵynda» (JADA) jumys istese jaǵdaıda jaqsaratynyn atap kórsetedi. Dıalog barysynda oqýshylar nátıjege jetý úshin kúsh - jigerin jumsaıtyn jáne Merser(2000) sıpattaǵandaı, bilimdi birlesip alýda nemese «pikir almasý» barysynda teń quqyly seriktester bolyp tabylady. Pikir almasý oqýshylarmen dıalog qurý arqyly júzege asady.
Sabaqtarymda oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrý maqsatynda, ár sabaqtyń taqyrybyn ashý úshin sózjumbaqtar, suraq - jaýap, tekserý suraqtaryn daıyndadym. Oqýshylar óz sabaqtarynda taqyrypta ne oqylatynyn, neni bilý kerektigin, neniń mańyzdylyǵyn túsinip sezindi.
Qarakól orta mektebi
Aǵylshyn tili pániniń İİ sanatty muǵalimi
Zýlhajjına Svetlana Mahadıqyzy
Dıalogtik oqytý arqyly oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrý, olardyń bilim deńgeıin kóterý. júkteý
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Sabaqtas qurmalas sóılemniń túrleri. Shartty baǵynyńqyly sabaqtas
