InfoHub Logo

Grýzın pedagogy Sh. A. Amonashvılı oıyn arqyly balalarǵa óte qıyn álemdik tanymdy túsindire bildi. Sh. A. Amonashvılı óz oqýshylarymen oıyn oınaǵanda ózin balalarmen birdeı qoıa otyryp, olardyń kóńiline, oıyna, sanasyna paıdaly uǵymdy berip, óz isine senimdi bolyp, qıyndyqtardy jeńe bilýge úıretti – balanyń kózderinde bilimge degen qushtarlyqty baıqady. Osyndaı oıyn arqyly oqytýdyń arqasynda dıdaktıkalyq oıyn paıda boldy. Bul oıyndy tárbıeshiniń shyǵarmashylyqpen túrlendire otyryp, balalardyń psıhofızıologıalyq erekshelikterin eskerip, jańa taqyrypty ótkende, ótilgen materıaldy qaıtalaǵanda, bilimdi tıanaqtaý kezinde is - árekettiń mazmunyna saı paıdalanýǵa bolady. Dıdaktıkalyq oıyn – balalar úshin oqý da, eńbek te. Ol balalarǵa ómirde kezdesken qıynshylyqtardy jeńý jolyn úıretip qana qoımaı, uıymdastyrýshylyq qabiletin qalyptastyrady. Sondaı - aq, balalar ózderin izdenimpaz, tapqyr etip kórsetkisi keledi. Ásirese, túısiný, seziný, qabyldaý, oılaý, zeiın qoıý sıaqty tanym úrdisteri damýyna jol ashady. Demek, oıyn – balanyń ómirindegi tárbıeniń sheshýshi sharty. K. D. Ýshınskıı mektep jasyna deıingi balalardyń erekshelikterin eskerse, bylaı dep jazady: «Bala tabıǵatty kórnekilikti asa qajetsinedi. Balaǵa ózine belgisiz bes sózdi jalań úırete bastasańyz, kóp ýaqytty zaıa ketirip, bosqa qınalasyz. Al endi jıyrma sózdi sýrettermen baılanystyra úıretseńiz, bala ony lezde qaǵyp alady. Siz balaǵa qarapaıym ǵana oıyńyzdy qansha túsindirseńiz de, ońaı uǵa qoımaıdy. Dál sol oıdy kúrdeli sýretter kórsete baıandasańyz, ol sizdi tez túsinedi».
Dıdaktıkalyq oıynnyń paıdasy balanyń oı – órisiniń qalyptasýyn, damýyn maqsat etip qoıýynda. Sondaı – aq balalardyń adamgershilik sezimin oıatýǵa, adamdarmen durys qarym – qatynas jasaý, eńbek adamdaryna, basqa ult ókilderine, dostyq, týǵan jerine súıispenshilik sezimin sıaqty asyl qasıetterdi tárbıeleýge de kóńil bólinedi. Dıdaktıkalyq oıyndar arnaıy maqsatty kózdeıdi jáne naqty mindetterdi sheshedi. Oıynnyń barysynda balalardyń zeıini, qol qımylynyń jyldamdyǵy, dáldigi qalyptasa bastaıdy jáne sanaýdy, bireýi artyq nemese kem sandy taýyp, ony ataýdy úırenedi. Mine, osy sıaqty dıdaktıkalyq oıyndar negizinde balanyń oılaý júıesi, aqyl – oıy qalyptasady.
Balanyń qýanyshy men renishi oıynda aıqyn kórinedi. Dıdaktıkalyq oıyn kezindegi balanyń psıhologıalyq ereksheligi mynada: olar oılanady, emosıalyq áseri ushqyndalady, belsendiligi artady, erik qasıeti, qıal elesteri damıdy, munyń bári balanyń shyǵarmashylyq qabileti men darynyn ushtaıdy. Mektep jasyna deıingi balalar kórgenderin, baıqaǵandaryn, aınalasynan estigenderin oıyn kezinde qoldanatyn baıqaýǵa bolady. Oıyn barysynda balalar dúnıeni tanı bastaıdy, óziniń kúsh jigerin jumsap, sezimin bildirýge múmkindik alady, adamdarmen aralasýǵa úırenedi. Sondyqtan, mundaı oıyndar oınaý balalardyń oılaý, qabyldaý, elikteý qabileti jáne zattardyń túrin, túsin, kólemin ajyrata bilýin damyta túsý úshin óte qajet. Dıdaktıkalyq oıyndarda mindetti túrde eki bala qatysatyn oıyndar túrin paıdalanǵan tıimdi. Oıyn arqyly oqytý úshin dıdaktıkalyq oıyndar qurylǵan. Balalarǵa tapsyrmalar oıyn túrinde beriledi, bul dıdaktıkalyq oıyndardyń negizgi erekshelikteri. Balalar oınaý arqyly belgili bir bilim, bilik, daǵdylardy jáne oıyn áreketterin meńgeredi. Ár dıdaktıkalyq oıynnyń tanymdylyq jáne tárbıelik mazmuny bolady. Ár oıyndy ótkizgen kezde tárbıeshige shyǵarmashylyq qajet. Iaǵnı balalardy oıynǵa óz qyzyǵýshylyǵymen, yntasymen qatysýyn qamtamasyz etý. Oıyn arqyly balanyń boıyna adamgershilik asyl qasıettermen qatar, bilimge, ónerge degen qushtarlyǵy qalyptasady.
Dıdaktıkalyq oıyn – onyń aty aıtyp turǵandaı, balanyń aqyl - oıyn damytyp, tanym túsinikterdi ajyratýdaǵy ádisterdiń biri. Oıyn arqyly oqytý – mektep jasyna deıingi kezeńniń, negizgi ereksheligi. Bilimdi meńgerý jáne ony bekitý úshin, daǵdy men ádet qalyptastyrýda balaǵa qaıtalaý jáne jattyǵý qajet. Eger balanyń oılaýy obrazdy, emosıalyq áserde bolsa, ol soǵurlym jaqsy nátıje beredi, sondaı - aq bilim qyzǵylyqty áreketpen baılanysty bolsa, balanyń is - áreketimen ishteı qabysyp jatsa, ondaı bilimdi bala durys meńgeredi. Bala árbir zatty ustap, dámin tatyp, san ret baıqap kóredi. Balabaqshada bala psıhıkasynyń damýyna oıyn áreketi sheshýshi ról atqaratyndyǵy týraly belgili ǵalymdar (J. Aımaýytuly, M. Jumabaev, Sh. Qudaıberdiuly, S. Toraıǵyrov, T. Tájibaev t. b) óz eńbekterinde aıtyp ketken. Pedagogıkalyq úrdisti jetildirýde oıynnyń alar orny jóninde qazaqstandyq ǵalym N. Quljanova da zerttegen. Oıyn bala úshin elikteý, ınstınkt kúndelikti negizgi is - áreket jáne ómiri dep dáleldegen. N. Quljanovanyń aıtýy boıynsha oıyndy ádeptilik, tárbıelik maqsatqa paıdalaný – bolashaq ómirine túzý jol salý, úlkenderge elikteý jáne ómirdiń talaptaryna saı beıimdeý dep túsindirgen. Dıdaktıkalyq oıyn balanyń qorshaǵan dúnıe týraly túsinigin keńeıtip jáne ony bekitip naqtylaı túsedi. Bala baqylaý, oqyǵan kitap, estigen ertegi arqyly aınalasyn tanıdy. Olardyń túsinigi alǵashqy kezde aıqyn bolmaıdy. Tárbıeshi balanyń túsinigin dıdaktıkalyq oıyndar arqyly naqtylap, damytyp sanaly túrde túsinýin óristetedi.
Osy oraıda, men ózim jetekshilik etip júrgen ortańǵy top tárbıelenýshilerine dıdaktıkalyq oıyndardy uıymdastyrylǵan oqý – qyzmetimde qoldaný arqyly balanyń sózdik qoryn damytýda qoldanyp júrgen óz tájirıbemmen bóliskim keledi.