Ejelgi grekterdiń baǵa jetpes ónerdegi úlesi
Dáristiń maqsaty.
1. Bilimdilik: Ejelgi grekterdiń baǵa jetpes ónerdegi úlesi týraly túsinik berý.
2. Tárbıelik: óz otanyn, halqyn shyn súıetin patrıot etip tárbıeleý.
3. Damytýshylyq: ár túrli strategıalar arqyly oılaý qabiletin, aýyzsha sóıleý mádenıetin damytý.
Dáriste qoldanylatyn kórneki quraldar: plakattar, sýretter.
Dáristiń qurylymy men mazmuny.
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
1. Sálemdesý.
2. Stýdentterdi sabaqqa qatysýyn tizim boıynsha tekserý.
3. Stýdentterdi sabaqqa daıyndyǵyn, qural jabdyqtaryn tekserý.
İİ. Oqýshylardyń ótken taqyryp boıynsha bilimin tekserý:
Tekserý ádisi: Suraq jaýap.
Suraqtar:
Túsindirý ádisi: túsindirme
B. Z. b. V ǵasyrdyń alǵashqy on jyldyqtarynan bastap Ejelgi Ellada mádenıeti óziniń shyrqaý shyńyna shyqty. Asa qaýipti Persıamen soǵys /b. z. b. 500 - 449 j. j./ grek halqyna qatal tarıhı syn boldy. Parsy áskerleri Grek aýmaǵyna basyp kirip, qalalardy qıratty. Grek - parsy soǵysynyń barysynda grek qalalarynyń teńiz odaǵy qalyptasty, oǵan eki júzge tarta memleket kirdi. Munda birinshi orynǵa Afına ıe boldy. Birte - birte osy teń quqyly qalalardyń odaǵy derjavaǵa aınaldy. Afınalyqtar odaqtastaryna óz ústemdigin júrgize bastady. Afına basty flot boldy. Afınamen odaqtas memleketterde demokratıalyq qurylys, al Spartany qoldaǵan qalalarda olıgarhıalyq qurylys jeńip shyqty. Afına men Spartanyń taıtalasy odan keıin b. Z. b. V jáne Úİ ǵasyrlardaǵy Grekıanyń tarıhyn aıqyndap berdi. B. Z. b. V ǵasyrlardyń ortasyndaǵy Afınanyń gúldenýi /b. z. b. 444 - 429 j. j./ ony Ejelgi Elladanyń asa iri ekonomıkalyq, saıası, mádenı ortalyǵyna aınaldyryp, ataqty aqyndardyń, tarıhshylardyń, fılosoftardyń nazaryn aýdardy. Afına turǵyndary Dıonıstiń qurmetine ótkiziletin /kóptegen/ kóktemgi merekelerde Akropol baýyryndaǵy teatrǵa jınalatyn. Eń kedeı azamattar úshin teatr oıyn - saýyqtarǵa barýǵa arnaýly jeton beriletin. Grek tragedıasy mıftik turǵyda, qaza tabýmen aıaqtalatyn. Kórermenderge oı salyp, adamgershilikke, sezimtaldyqqa tárbıelep, etıkalyq asyl qasıetterin nyǵaıtty. B. Z. b. V jáne İÚ ǵasyrlarda jasalǵan sáýletshilerdiń, músinshiler men sýretshilerdiń dańqty týyndylary keıingi ǵasyrlarda elikteýge laıyq ónerge ıe boldy: olar klasıkalyq mura. B. Z. b. V - İVǵasyrlardaǵy óner grek klasıkasynyń óneri dep ataldy. B. Z. b. V ǵasyrdaǵy sáýlet óneri arhaıka sáýletinde qalyptasqan. Dorlyq order hramdary jetekshi oryn aldy. Bul belgiler b. z. b. V ǵasyrdyń ekinshi shıreginde Italıanyń ońtústigindegi grek otary Pestým qalasynda salynǵan táńirıa Geranyń hramynan jete kórinedi, burynǵy ol teńiz táńirisi Poseıdonnyń hramy dep eseptelgen. Aýmaǵy 60h24 m2 ǵımarat alyp jatyr. Qum qaıraqtan qalanǵan. Shatyrdy súıep turǵan kolonna dorlyq hramǵa tán úsh baspaldaqqa tirelgen. Hramdy qorshaǵan kolonnalar muqıat oılastyrylyp jasalǵan. Qarsy betinde - altaý, uzyna boıyna - on úsh. Gera hramy klasıkalyq sáýlet ónerine tán belgi.
Mıron shtaty arhaıkalyq óner dástúrlerinen qol úzip, qımyl - qozǵalysty berýde tańǵajaıyp sheberlikke jetti. Ol jasaǵan jeńimpaz atletter músinderi erekshe tanymal boldy. Mıron músinderiniń kóbisin qoladan quıdy. Mıron óz ómiriniń kóbisin Afınada jumys isteýmen ótkizdi, shyǵarmasynyń gúldengen shaǵy b. Z. b. V ǵasyrdyń ekinshi shıregi edi. Onyń shyǵarmalarynyń kópshilikke eń tanymalysy - b. 3. 6. 460 - 450 jyldar arasynda jasalǵan "Dısk laqtyrýshy músini", ol atletıkalyq jarys jeńimpazyn madaqtaıdy. Dısk ustaǵan qoly barynsha keıin qaraı qaıyrylǵan. Jalańash balǵyn jigit eńkeıe alǵa umtylǵan. Mıronnyń jańashyldyǵy - grek ónerinde alǵashqylardsh biri bolyp, músin ónerinde qımyl áserin bere alǵandyǵynda.
Polıklet - grek músinshisi ári óner teoretıgi. B. Z. b. 480 j. shamasynda týǵan. Shyǵarmasy 460 - 410jj. gúldengen. B. Z. b. V ǵasyrdyń aıaǵynda dúnıe saldy. Ertedegi jazýshylar málimetterine qaraǵanda, Polıklet músinshisi Ageladtyń shákirti bolǵan. Sheber altyn men pil súıeginen alyp dinı músinderdi somdaýmen aınalysqan. Polıklettiń "Amazonka" atty eńbegi Fıdıı, Kreselaı men Fradmon qatysqan báıgede birinshi oryn aldy. Onyń shákirtteri men muragerleri kóp bolǵan.
Polıklet deneniń barsha músheleriniń mólsherimen olardyń ózara qatynasyn matematıkalyq turǵydan dál eseptegen. Músinshi "Kanon" /ıaǵnı "ereje"/ atty teorıalyq traktat jazyp, onda adam tulǵasynyń proporsıalary týraly oılaryn baıandady.
Grek atletteriniń ejelgi zamandardan bastap jarystarǵa jalańash túsetin dástúri ónerdi órkendetýde mańyzdy ról atqardy. Músinshiler men sýretshiler jigitterdiń jalańash denesin kórip, olardń sulý symbatyna, bulshyq etterine qyzyǵa qarap, adam qımyly men dene proporsıalaryn saqtap somdaı bastady. Arhaıkalyq ónerdiń eń ertedegi eskertkishteriniń biri b. z. b. Úİİ - Úİ ǵasyrlar shamasynda tarǵyl mármárdan jasalǵan kúrstyń músini. Kýrstar - jigit, bozbala degen maǵyna bildiredi. Ol Sýnıon músinindegi teńiz táńiri Poseıdon hramynyń mańynan tabylǵan.
Ejelgi Mysyr men grek arhaıkalyq yrǵaqtyǵyna tán mýsindi adam denesinis býkil mólsheri profıl men fas jazyqtyǵy arqyly beriletin. Mundaı ádis músinshiden arhaıkalyq ónerde ýstem bolyp kelgen tutas qamtý beıneniń tik turǵan qalpy men pishindi qurastyrýda sımmetrıa prınsıpterin saqtaýdy talap etken. Kýrstardyń arhaıkalyq mýsinderiniń mysyrlyq týyndylarmen uqsastyǵyn tipti ejelgi jazýshylar da atap ótken. Ólgenderdiń beıitine qulpytastar men beder beıneli taqta tastar - stellalar qoıylǵan. Hram frontondary, metopolary men frızderi sándik músindermen áshekeılendi. Músin tastyń neshe túrinen qashalyp, aǵashtan jonylyp, kúıdirilgen balshyq Terakotadan jasalǵan. Terakota - ıtalán tilinen aýdarǵanda kúıdirilgen topyraq nemese balshyq degen maǵyna beredi. B. z. b. Úİ ǵasyrdyń ekinshi jartysynda Samos aralynan keıin Elladanyń basqa da qalalarynda qoladan quıylǵan túńǵysh músinder dúnıege keldi. Úİ ǵasyrdyń alǵashqy jartysynda mármár tastar keńinen tarady. Úİİ ǵasyrdyń ózinde aıqyndalǵan arhaıkalyq ónerdiń eki negizgi beınesin jasaý - jalańash jigit pen uzyn kıimge oralǵan áıeldi músindeý.
B. z. b. Úİ ǵasyrda Atıka sheberleri ónerdiń tamasha týyndylaryn jasady. Osy tusta Afına Elladanyń asa mańyzdy qolónerlik jáne saýda qalalarynyń birine aınaldy. Pısıstrat zamanynan bastap Afına grek mádenıetiniń ortalyǵyna aınaldy. Tıran qalaǵa asa kórnekti sýretshiler men aqyndardy tarta bastady. Ionıalyq sheberler jasaǵan koralar atıkalyq músinderden anaǵurlym sezimtal, sándirek sıaqty. Arhaıkalyq dáýirdiń monýmenttik órnek óneri saqtalǵan joq, Afına keramıkasy Afınalyq eksporttyń dástúrli ónimderi - maı men júzim sharaby sıaqty keń suranymǵa ıe boldy, búkil grek álemine tarady. B. Z. b. Úİ ǵasyrdyń orta sheninen V ǵasyrdyń ortasyna deıin, Afınalyq qumyralar basqa qalalardyń buıymdaryn yǵystyryp otyrdy. Qara pishin stıliniń asa iri sheberi - b. z. b. Úİ ǵasyrdyń úshinshi shıregine jatatyn Eksekıı boldy.
Óz qumyralaryna ol ádette "Eksekıı jasady" dep qol qoıatyn. Onyń tańdaýly shyǵarmalarynyń birib. Z. b. 540 jyl shamasynda jasalǵan tańǵajaıyp kılık /shara/. Eksekıı unatatyn sújetter - Gerakl erlikteri, grek ańyzyna aınalǵan jaýynger áıelder. Amforalardyń birinde sýretshi Ahıll men onyń dosy Aıakstyń asyq oınap jatqanyn beınelegen.
Amfora tutqasy mánerlep salynǵan japyraqtarmen órnektelgen. Kompozısıalyq sheshimi tamasha qurylǵan. qyzyl pishindi qumyra órnegi b. z. b. Úİ ǵasyrdyń sońǵy úshinshi bóliginen bastap, Úİ ǵasyr boıynda damydy.
İV. Jańa materıaldy bekitý: (qoıylǵan suraqtar men tapsyrmalar) Jańa ótilgen taqyryp boıynsha stýdent men suraq jaýap júrgizý.
Vİ. Qorytyndylaý (bilim baǵalaý).
Stýdentterdiń teorıalyq bilimderin, óorǵalǵan SÓJ jumystaryn baǵalaý.
Vİİ. Úı tapsyrmasy:
Biletin aqparattaryn jańa málimettermen tolyqtyrý. Berilgen taqyryptar boıynsha SÓJ jumystaryn qorǵaýǵa daıyndalý.
Ádebıetter tizimi:
1. Q. Boltabaev, E. Qosbarmaqov, A. Erkebaı., Óner 2007
2. Akıshev A. K. Iskýsstvo ı mıfologıa sakov. Alma - Ata, Naýka, 1985.
3. Akıshev K. A., Baıpakov K. M. Vosrosy arheologıcheskogo Kazahstana. Alma – Ata, 1979.
4. Ibraev B. A. Kosmogonıcheskıe predstavlenıa nashıh predkov // Dekoratıvnoe ıskýsstvo SSSR, 1980.
5. Drevnee zoloto Kazahstana. Sost. K. Akıshev. Alma - Ata, Oner, 1983.
1. Bilimdilik: Ejelgi grekterdiń baǵa jetpes ónerdegi úlesi týraly túsinik berý.
2. Tárbıelik: óz otanyn, halqyn shyn súıetin patrıot etip tárbıeleý.
3. Damytýshylyq: ár túrli strategıalar arqyly oılaý qabiletin, aýyzsha sóıleý mádenıetin damytý.
Dáriste qoldanylatyn kórneki quraldar: plakattar, sýretter.
Dáristiń qurylymy men mazmuny.
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
1. Sálemdesý.
2. Stýdentterdi sabaqqa qatysýyn tizim boıynsha tekserý.
3. Stýdentterdi sabaqqa daıyndyǵyn, qural jabdyqtaryn tekserý.
İİ. Oqýshylardyń ótken taqyryp boıynsha bilimin tekserý:
Tekserý ádisi: Suraq jaýap.
Suraqtar:
- Egıpet óneri?
- Adamnyń qoǵamdyq uıymy kúrdeli de uzaq damý jolynan ótti?
Túsindirý ádisi: túsindirme
B. Z. b. V ǵasyrdyń alǵashqy on jyldyqtarynan bastap Ejelgi Ellada mádenıeti óziniń shyrqaý shyńyna shyqty. Asa qaýipti Persıamen soǵys /b. z. b. 500 - 449 j. j./ grek halqyna qatal tarıhı syn boldy. Parsy áskerleri Grek aýmaǵyna basyp kirip, qalalardy qıratty. Grek - parsy soǵysynyń barysynda grek qalalarynyń teńiz odaǵy qalyptasty, oǵan eki júzge tarta memleket kirdi. Munda birinshi orynǵa Afına ıe boldy. Birte - birte osy teń quqyly qalalardyń odaǵy derjavaǵa aınaldy. Afınalyqtar odaqtastaryna óz ústemdigin júrgize bastady. Afına basty flot boldy. Afınamen odaqtas memleketterde demokratıalyq qurylys, al Spartany qoldaǵan qalalarda olıgarhıalyq qurylys jeńip shyqty. Afına men Spartanyń taıtalasy odan keıin b. Z. b. V jáne Úİ ǵasyrlardaǵy Grekıanyń tarıhyn aıqyndap berdi. B. Z. b. V ǵasyrlardyń ortasyndaǵy Afınanyń gúldenýi /b. z. b. 444 - 429 j. j./ ony Ejelgi Elladanyń asa iri ekonomıkalyq, saıası, mádenı ortalyǵyna aınaldyryp, ataqty aqyndardyń, tarıhshylardyń, fılosoftardyń nazaryn aýdardy. Afına turǵyndary Dıonıstiń qurmetine ótkiziletin /kóptegen/ kóktemgi merekelerde Akropol baýyryndaǵy teatrǵa jınalatyn. Eń kedeı azamattar úshin teatr oıyn - saýyqtarǵa barýǵa arnaýly jeton beriletin. Grek tragedıasy mıftik turǵyda, qaza tabýmen aıaqtalatyn. Kórermenderge oı salyp, adamgershilikke, sezimtaldyqqa tárbıelep, etıkalyq asyl qasıetterin nyǵaıtty. B. Z. b. V jáne İÚ ǵasyrlarda jasalǵan sáýletshilerdiń, músinshiler men sýretshilerdiń dańqty týyndylary keıingi ǵasyrlarda elikteýge laıyq ónerge ıe boldy: olar klasıkalyq mura. B. Z. b. V - İVǵasyrlardaǵy óner grek klasıkasynyń óneri dep ataldy. B. Z. b. V ǵasyrdaǵy sáýlet óneri arhaıka sáýletinde qalyptasqan. Dorlyq order hramdary jetekshi oryn aldy. Bul belgiler b. z. b. V ǵasyrdyń ekinshi shıreginde Italıanyń ońtústigindegi grek otary Pestým qalasynda salynǵan táńirıa Geranyń hramynan jete kórinedi, burynǵy ol teńiz táńirisi Poseıdonnyń hramy dep eseptelgen. Aýmaǵy 60h24 m2 ǵımarat alyp jatyr. Qum qaıraqtan qalanǵan. Shatyrdy súıep turǵan kolonna dorlyq hramǵa tán úsh baspaldaqqa tirelgen. Hramdy qorshaǵan kolonnalar muqıat oılastyrylyp jasalǵan. Qarsy betinde - altaý, uzyna boıyna - on úsh. Gera hramy klasıkalyq sáýlet ónerine tán belgi.
Mıron shtaty arhaıkalyq óner dástúrlerinen qol úzip, qımyl - qozǵalysty berýde tańǵajaıyp sheberlikke jetti. Ol jasaǵan jeńimpaz atletter músinderi erekshe tanymal boldy. Mıron músinderiniń kóbisin qoladan quıdy. Mıron óz ómiriniń kóbisin Afınada jumys isteýmen ótkizdi, shyǵarmasynyń gúldengen shaǵy b. Z. b. V ǵasyrdyń ekinshi shıregi edi. Onyń shyǵarmalarynyń kópshilikke eń tanymalysy - b. 3. 6. 460 - 450 jyldar arasynda jasalǵan "Dısk laqtyrýshy músini", ol atletıkalyq jarys jeńimpazyn madaqtaıdy. Dısk ustaǵan qoly barynsha keıin qaraı qaıyrylǵan. Jalańash balǵyn jigit eńkeıe alǵa umtylǵan. Mıronnyń jańashyldyǵy - grek ónerinde alǵashqylardsh biri bolyp, músin ónerinde qımyl áserin bere alǵandyǵynda.
Polıklet - grek músinshisi ári óner teoretıgi. B. Z. b. 480 j. shamasynda týǵan. Shyǵarmasy 460 - 410jj. gúldengen. B. Z. b. V ǵasyrdyń aıaǵynda dúnıe saldy. Ertedegi jazýshylar málimetterine qaraǵanda, Polıklet músinshisi Ageladtyń shákirti bolǵan. Sheber altyn men pil súıeginen alyp dinı músinderdi somdaýmen aınalysqan. Polıklettiń "Amazonka" atty eńbegi Fıdıı, Kreselaı men Fradmon qatysqan báıgede birinshi oryn aldy. Onyń shákirtteri men muragerleri kóp bolǵan.
Polıklet deneniń barsha músheleriniń mólsherimen olardyń ózara qatynasyn matematıkalyq turǵydan dál eseptegen. Músinshi "Kanon" /ıaǵnı "ereje"/ atty teorıalyq traktat jazyp, onda adam tulǵasynyń proporsıalary týraly oılaryn baıandady.
Grek atletteriniń ejelgi zamandardan bastap jarystarǵa jalańash túsetin dástúri ónerdi órkendetýde mańyzdy ról atqardy. Músinshiler men sýretshiler jigitterdiń jalańash denesin kórip, olardń sulý symbatyna, bulshyq etterine qyzyǵa qarap, adam qımyly men dene proporsıalaryn saqtap somdaı bastady. Arhaıkalyq ónerdiń eń ertedegi eskertkishteriniń biri b. z. b. Úİİ - Úİ ǵasyrlar shamasynda tarǵyl mármárdan jasalǵan kúrstyń músini. Kýrstar - jigit, bozbala degen maǵyna bildiredi. Ol Sýnıon músinindegi teńiz táńiri Poseıdon hramynyń mańynan tabylǵan.
Ejelgi Mysyr men grek arhaıkalyq yrǵaqtyǵyna tán mýsindi adam denesinis býkil mólsheri profıl men fas jazyqtyǵy arqyly beriletin. Mundaı ádis músinshiden arhaıkalyq ónerde ýstem bolyp kelgen tutas qamtý beıneniń tik turǵan qalpy men pishindi qurastyrýda sımmetrıa prınsıpterin saqtaýdy talap etken. Kýrstardyń arhaıkalyq mýsinderiniń mysyrlyq týyndylarmen uqsastyǵyn tipti ejelgi jazýshylar da atap ótken. Ólgenderdiń beıitine qulpytastar men beder beıneli taqta tastar - stellalar qoıylǵan. Hram frontondary, metopolary men frızderi sándik músindermen áshekeılendi. Músin tastyń neshe túrinen qashalyp, aǵashtan jonylyp, kúıdirilgen balshyq Terakotadan jasalǵan. Terakota - ıtalán tilinen aýdarǵanda kúıdirilgen topyraq nemese balshyq degen maǵyna beredi. B. z. b. Úİ ǵasyrdyń ekinshi jartysynda Samos aralynan keıin Elladanyń basqa da qalalarynda qoladan quıylǵan túńǵysh músinder dúnıege keldi. Úİ ǵasyrdyń alǵashqy jartysynda mármár tastar keńinen tarady. Úİİ ǵasyrdyń ózinde aıqyndalǵan arhaıkalyq ónerdiń eki negizgi beınesin jasaý - jalańash jigit pen uzyn kıimge oralǵan áıeldi músindeý.
B. z. b. Úİ ǵasyrda Atıka sheberleri ónerdiń tamasha týyndylaryn jasady. Osy tusta Afına Elladanyń asa mańyzdy qolónerlik jáne saýda qalalarynyń birine aınaldy. Pısıstrat zamanynan bastap Afına grek mádenıetiniń ortalyǵyna aınaldy. Tıran qalaǵa asa kórnekti sýretshiler men aqyndardy tarta bastady. Ionıalyq sheberler jasaǵan koralar atıkalyq músinderden anaǵurlym sezimtal, sándirek sıaqty. Arhaıkalyq dáýirdiń monýmenttik órnek óneri saqtalǵan joq, Afına keramıkasy Afınalyq eksporttyń dástúrli ónimderi - maı men júzim sharaby sıaqty keń suranymǵa ıe boldy, búkil grek álemine tarady. B. Z. b. Úİ ǵasyrdyń orta sheninen V ǵasyrdyń ortasyna deıin, Afınalyq qumyralar basqa qalalardyń buıymdaryn yǵystyryp otyrdy. Qara pishin stıliniń asa iri sheberi - b. z. b. Úİ ǵasyrdyń úshinshi shıregine jatatyn Eksekıı boldy.
Óz qumyralaryna ol ádette "Eksekıı jasady" dep qol qoıatyn. Onyń tańdaýly shyǵarmalarynyń birib. Z. b. 540 jyl shamasynda jasalǵan tańǵajaıyp kılık /shara/. Eksekıı unatatyn sújetter - Gerakl erlikteri, grek ańyzyna aınalǵan jaýynger áıelder. Amforalardyń birinde sýretshi Ahıll men onyń dosy Aıakstyń asyq oınap jatqanyn beınelegen.
Amfora tutqasy mánerlep salynǵan japyraqtarmen órnektelgen. Kompozısıalyq sheshimi tamasha qurylǵan. qyzyl pishindi qumyra órnegi b. z. b. Úİ ǵasyrdyń sońǵy úshinshi bóliginen bastap, Úİ ǵasyr boıynda damydy.
İV. Jańa materıaldy bekitý: (qoıylǵan suraqtar men tapsyrmalar) Jańa ótilgen taqyryp boıynsha stýdent men suraq jaýap júrgizý.
Vİ. Qorytyndylaý (bilim baǵalaý).
Stýdentterdiń teorıalyq bilimderin, óorǵalǵan SÓJ jumystaryn baǵalaý.
Vİİ. Úı tapsyrmasy:
Biletin aqparattaryn jańa málimettermen tolyqtyrý. Berilgen taqyryptar boıynsha SÓJ jumystaryn qorǵaýǵa daıyndalý.
Ádebıetter tizimi:
1. Q. Boltabaev, E. Qosbarmaqov, A. Erkebaı., Óner 2007
2. Akıshev A. K. Iskýsstvo ı mıfologıa sakov. Alma - Ata, Naýka, 1985.
3. Akıshev K. A., Baıpakov K. M. Vosrosy arheologıcheskogo Kazahstana. Alma – Ata, 1979.
4. Ibraev B. A. Kosmogonıcheskıe predstavlenıa nashıh predkov // Dekoratıvnoe ıskýsstvo SSSR, 1980.
5. Drevnee zoloto Kazahstana. Sost. K. Akıshev. Alma - Ata, Oner, 1983.
You Might Also Like
-
Mektep jasyna deıingi balalardyń tanymdyq qabiletterin
