InfoHub Logo

Adamzattyń ekologıalyq apattardan zardap shegip kele jatqanyna ǵasyrǵa jýyq ýaqyt boldy. 20 ǵasyrdyń ekinshi jartysynda qozǵalǵan máselelerdiń kóbi áli kúnge deıin óz sheshimin tappaı keledi. Sheshimin tabý bylaı tursyn, qoǵam damyǵan saıyn ekologıalyq máseleler de ýshyǵyp keledi. Qaǵaz óndiremiz, otyn jaǵamyz dep ormandy da joıdyq. Onyń aldyn alamyz dep gaz ben jaǵarmaıdy da esepsiz paıdalandyq. Nátıjesinde ozon qabatyn da tesip tyndyq. Plasık óndiremiz, ómir súrýdi jeńildetemiz dep qazir sol plasıkten qutyla almaı jatyrmyz. Buǵan kim kináli? Ekologıalyq problemalarmen qalaı kúresemiz?

Adam jaratylǵaly tabıǵattan óz keregin alyp otyrǵan. Degenmen, 18 ǵasyrda tabıǵattyń ústinen bılik júrgizemiz álemniń tabıǵı aınalymyn buzyp aldyq. Sıvılızasıa, revolúsıa dep júrip planetamyzdyń qalaı ózgergenin de baıqamadyq. Topyraq, sý, aýa ekologıalyq krızıske ushyrady. Qazirgi tańda álemdik problemaǵa aınalyp otyrǵan 6 ekonomıkalyq másele bar. 

1. Ǵalamdyq jylyný

Antropogendik faktordyń áserinen planetamyzdyń temperatýrasy óz qalypty deńgeıinen joǵary deńgeıge kóterilgen. Qazbaly otynnyń janýy men jer betindegi adam sanynyń artýy da ǵalamdyq jylynýǵa alyp kelip otyr. Nátıjesinde muzdyqtar erip, teńiz deńgeıi kóterildi. Normadan tys jaýyn-shashyn men muhıttyń qyshqyldanýy sekildi ekologıalyq problemalardy da osy ǵalamdyq jylynýǵa jatqyzamyz.

2. Muhıttyń lastanýy

Jer planetasynyń 70% sý alyp jatqandyǵyn bárimiz de bilemiz. Muhıt – jer betindegi klımatqa áser etýshi basty faktor. Tehnogendik apattar, aǵyndy sýlar men ónerkásip qaldyqtarynyń muhıtqa shyǵarylýy – muhıttyń lastanýyna ákelip otyrǵan basty faktorlar.

3. Ozon qabatynyń tesilýi

Ozon – stratosferany quraıtyn qabattardyń biri. Planetamyz úshin ozon qabatynyń atqaratyn róli orasan zor: jer betine últrakúlgin sáýlelerdiń bir bóligin ótkizbeı, barlyq tiri organızmderdi kúnniń tikeleı sáýlesinen qorǵaıdy. Ozon qabatynyń juqarýyna birden-bir sebep: kosmosqa raketalar men spýtnıktardy ushyrý. Sonymen qatar, 12 kılometrden joǵarǵy áýe qatynastary men freonnyń óndiristik jáne turmystyq qaldyqtary da ozon qabatyn buzýshy faktorlarǵa jatady.

4. Aýanyń lastanýy

Taza aýa defısıti, klımattyń ózgerýi, ozon qabatynyń tesilýi sekildi problemalardy biriktiretin bul álemdik máseleniń basty sebebi:

•  Ónerkásiptik kásiporyndardan shyǵatyn qaldyqtar.

•  Avtomobıl qozǵaltqyshtarynan shyǵatyn ýly gazdar.

•  Radıoaktıvti obektiler.

•  Turmystyq zıandy qaldyqtar.

5. Topyraqtyń lastanýy

Topyraq – qaıta qalpyna kelmeıtin tabıǵı resýrs. Eger topyraq degradasıaǵa ushyrasa ony qaıta qalpyna keltirý nemese ańadan óndirý múmkin emes. Sol sebepti qazir ǵalymdar dabyl qaǵyp otyrǵan basty ekologıalyq problemaǵa topyraqtyń lastanýyn jatqyzamyz. Topyraq bizdiń tutynatyn azyǵymyzǵa, ishetin sýymyzǵa jáne tikeleı densaýlyǵymyzǵa áser etetin resýrs. Al bul resýrstyń lastanýyna sebep:

• Tamaq qaldyqtary men jóndeý jumystarynan keıin qalǵan materıaldardan qutylý úshin paıdalanatyn polıgondardyń shekten tys kóbeıýi;

• Aýyr ónerkásipte berılı, myshák, sıanıdter, kadmıı, synap syndy tuzdardyń óndirilýi;

• Aýylsharýashylyǵynda ıadohımıkattar men mıneraldy tyńaıtqyshtardyń qoldanylýy;

6. Aǵashtardy jappaı paıdalaný, ormandardyń joıylýy

Aǵashtardy mólshersiz kesý – orman oryndaryn shólge aınaldyryp, bıologıalyq jáne áleýmettik problemalarǵa alyp keledi. Mysaly: janýarlar men mıkroorganızmderdiń, ósimdikterdiń joıylýy. Tipti, etnıkalyq toptardyń joıylyp ketýine de áser etetin faktor – aǵashtardy kesý.

Bylaı qaraǵanda joǵaryda atalǵan faktorlar jer betine aıtarlyqtaı yqpal etpeıdi dep oılaýyńyz múmkin. Degenmen, jer – óte názik júıe. Tabıǵattaǵy balansty buzyp, úlken katastrofaǵa ákelip soqtyrady. Sondyqtan ár tulǵa tabıǵattyń aldyndaǵy mindetin oryndap, jer anamyzdy qalpyna keltirýge kishkene bolsyn óz úlesin qosýy kerek.

---