Elektromagnıttik ındýksıa. Generatorlar
Mańǵystaý oblysy, Munaıly aýdany,
№ 11 jalpy bilim berý orta mektebiniń
fızıka páni muǵalimi Bagtybaeva Janna
Sabaqtyń taqyryby: Elektromagnıttik ındýksıa. Generatorlar
Sabaqtyń maqsaty:
1. Bilimdilik maqsaty: oqýshylarǵa elektromagnıttik ındýksıa qubylysymen, generatorlardyń qurylysy men jumys isteý prınsıpterimen tanystyrý.
2. Damytýshylyq maqsaty: Taqyrypty tańdaýǵa, salystyra otyryp damytýǵa jattyǵý.
3. Tárbıelik maqsaty: Bilgenin, úırengenin, kórgenin saýatty jáne ǵylymı negizde baıandaı bilýge jattyǵý.
Sabaqtyń túri: jańa sabaqty meńgertý.
Sabaqtyń ádis - tásilderi: baıandaý, suraq - jaýap, STO elementteri, qaıtalaý.
Sabaqtyń kórnekilikteri: AKT, plakattar, kitap.
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi: (3 - mınýt)
1. Sálemdesý
2. Oqýshylardy túgendeý
3. Oqýshylardy topqa bólý
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý, qaıtalaý. (10 - mınýt)
1 - tapsyrma. Suraq - jaýap ádisi arqyly.
1. Sol qol erejesi degenimiz ne?
2. Elektr qozǵaltqysh ne úshin paıdalanylady?
3. Elektr ólsheýish aspaptardyń qandaı túrleri bar?
4. Magnetıkter degenimiz ne?
5. Syrtqy magnıt órisin ájeptáýir kúsheıtetin zattar qalaı atalady?
6. Feromagnıttik emes zattar neshege bólinedi?
7. Paramagnetıkterge jatatyndar?
8. Dıamagnetıkterge jatatyndar?
2 - tapsyrma. «Ortadaǵy qalamsap» oıyny ótilgen formýlalarǵa baılanysty bilimderin tekserý.
1. Elektr togy jumysynyń formýlasy?
2. Ótkizgishterdi paralel jalǵaǵanda, tizbektegi jalpy tok kúshi nege teń?
3. Tizbek bóligi úshin arnalǵan Om zańynyń formýlasy?
4. Djoýl - Lens zańynyń formýlasy?
5. Elektr togy qýatynyń formýlasy?
İİİ. Jańa materıaldy meńgertý. (15 - mınýt)
Tabıǵatta eshqashan bir jaqty qubylystar men prosester bolmaıtynyn, biz birneshe ret baıqadyq. Eger elektr togy magnıt órisin týdyra alsa, onda keri qubylys ta bolýy kerek. Sondyqtan: “Magnıt órisi elektr togyn týdyra ala ma?” – degen oryndy suraq týady? Toktardyń magnıttik áserlesýi, elektr togynyń magnıt órisin týdyrý qabileti ashylǵannan keıin kóp ǵalymdar keri proses – magnıt órisi áserinen elektr togyn týdyrý múmkinshiligin izdestirdi. Osy qubylysty 1831 jyly Maıkl Faradeı alǵashqy bolyp ashty. Ol ótkizgishten jasalǵan katýshkanyń ishindegi magnıt órisi ózgergende, katýshkada tok paıda bolatynyn anyqtady. Bul qubylys elektromagnıttik ındýksıa dep atalady (“ındýksıa” – latyn tilinde, “baǵyttaý” degendi bildiredi). Elektromagnıttik ındýksıa nátıjesinde paıda bolatyn elektr togyn ındýksıalyq tok dep ataıdy. Tájirıbeler katýshkadaǵy ındýksıalyq tokty ár túrli ádistermen týdyrýǵa bolatynyn kórsetti: katýshkaǵa magnıtti kirgizýge nemese odan shyǵarýǵa bolady, katýshkany magnıtke kıgizýge nemese magnıtten sýyryp alýǵa bolady. Indýksıalyq toktyń eshqandaı mehanıkalyq qozǵalys bolmaǵanda da týyndaýy múmkin. Ol úshin jaqyn turǵan eki katýshkanyń bireýin tok kózimen qosý kerek. Eger birinshi katýshkadaǵy toktyń magnıt órisi ekinshi katýshkanyń oramdaryn olardyń jazyqtaryna perpendıkýlárly ótetin bolsa, onda kez kelgen birinshi katýshkadaǵy tok ózgerisi ekinshi katýshkada ındýksıalyq tok týdyrady.
Elektromagnıttik ındýksıa qubylysy jylý jáne gıdroelektr stansalarynda elektr energıasyn alý úshin qoldanylady.
Mehanıkalyq energıany elektr energıasyna aınaldyratyn mashınalar – generatorlar dep atalady.
Generatorlardyń bólikteri: 1) ındýktor – magnıt órisin týdyratyn magnıt nemese elektromagnıt; 2) ıakor – magnıt órisi ózgergende, ındýksıalyq tok paıda bolatyn orama; 3) kontakt saqınalary jáne olardyń betimen syrǵıtyn kontakt plasınalar. Olar arqyly generatordyń aınalatyn bóliginen tok alynady nemese oǵan tok keltiriledi. Genetatordyń aınalatyn bóligin – rotor, al qozǵalmaıtyn bóligin – stator dep atalady.
IV. Qaıtalaý esepteri. «Sıqyrly uıashyq» (10 - mınýt)
1. Kedergisi 1 Om ótkizgishten 15 sek ýaqytta 45 Kl zarád ótetin bolsa, onda ótkizgishtiń ushtaryndaǵy kerneýdiń máni?
2. Jylý mashınasy bir sıklde 400 Dj jylý shyǵaryp 600 Dj jumys isteıdi. Jylý mashınasynyń PÁK - i nege teń?
3. Uzyndyǵy 4 m, aýdany 0, 4mm2 bolat symnyń kedergisin tap?
4. Paralel qosylǵan tizbektiń kedergisi 12 Om, kerneýi 120 V, 2 mınýt ishinde osy ótkizgishte óndirilgen toktyń jumysy?
5. Potensıaldar aıyrmasy 2 kV núkteler arasynda ornyn aýystyrǵanda, elektr órisi 50 mkDj jumys atqarsa, zarádtiń shamasy?
6. Ideal gazǵa 15 kDj jylý mólsheri berildi, osy kezde gazdyń ishki energıasy 10 kDj - ǵa artty. Gazdyń atqarǵan jumysy?
V. Sabaqty bekitý: «Dıskýssıalyq karta» arqyly (5 - mınýt)
1. 1831 jyly Faradeı magnıt órisin ózgertkende, elektr togynyń paıda bolý qubylysyn ashty. Iá Joq
2. Generatordyń aınalatyn bóligi rotor dep atalady. Iá Joq
3. Mehanıkalyq energıany elektr energıasyna aınaldyratyn mashına transformator dep atalady. Iá Joq
4. Elektromagnıttik ındýksıa degenimiz - kontýrdy tesip ótetin magnıt órisi ózgergen kezde kontýrda elektr togynyń paıda bolý qubylysy. Iá Joq
5. Generatordyń qozǵalmaıtyn bóligi stator dep atalady. Iá Joq
6. Generator 2 bólikten turady. Iá Joq
VI. Úı tapsyrmasyn berý:
VII. Baǵalaý. (1 - mınýt)
№ 11 jalpy bilim berý orta mektebiniń
fızıka páni muǵalimi Bagtybaeva Janna
Sabaqtyń taqyryby: Elektromagnıttik ındýksıa. Generatorlar
Sabaqtyń maqsaty:
1. Bilimdilik maqsaty: oqýshylarǵa elektromagnıttik ındýksıa qubylysymen, generatorlardyń qurylysy men jumys isteý prınsıpterimen tanystyrý.
2. Damytýshylyq maqsaty: Taqyrypty tańdaýǵa, salystyra otyryp damytýǵa jattyǵý.
3. Tárbıelik maqsaty: Bilgenin, úırengenin, kórgenin saýatty jáne ǵylymı negizde baıandaı bilýge jattyǵý.
Sabaqtyń túri: jańa sabaqty meńgertý.
Sabaqtyń ádis - tásilderi: baıandaý, suraq - jaýap, STO elementteri, qaıtalaý.
Sabaqtyń kórnekilikteri: AKT, plakattar, kitap.
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi: (3 - mınýt)
1. Sálemdesý
2. Oqýshylardy túgendeý
3. Oqýshylardy topqa bólý
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý, qaıtalaý. (10 - mınýt)
1 - tapsyrma. Suraq - jaýap ádisi arqyly.
1. Sol qol erejesi degenimiz ne?
2. Elektr qozǵaltqysh ne úshin paıdalanylady?
3. Elektr ólsheýish aspaptardyń qandaı túrleri bar?
4. Magnetıkter degenimiz ne?
5. Syrtqy magnıt órisin ájeptáýir kúsheıtetin zattar qalaı atalady?
6. Feromagnıttik emes zattar neshege bólinedi?
7. Paramagnetıkterge jatatyndar?
8. Dıamagnetıkterge jatatyndar?
2 - tapsyrma. «Ortadaǵy qalamsap» oıyny ótilgen formýlalarǵa baılanysty bilimderin tekserý.
1. Elektr togy jumysynyń formýlasy?
2. Ótkizgishterdi paralel jalǵaǵanda, tizbektegi jalpy tok kúshi nege teń?
3. Tizbek bóligi úshin arnalǵan Om zańynyń formýlasy?
4. Djoýl - Lens zańynyń formýlasy?
5. Elektr togy qýatynyń formýlasy?
İİİ. Jańa materıaldy meńgertý. (15 - mınýt)
Tabıǵatta eshqashan bir jaqty qubylystar men prosester bolmaıtynyn, biz birneshe ret baıqadyq. Eger elektr togy magnıt órisin týdyra alsa, onda keri qubylys ta bolýy kerek. Sondyqtan: “Magnıt órisi elektr togyn týdyra ala ma?” – degen oryndy suraq týady? Toktardyń magnıttik áserlesýi, elektr togynyń magnıt órisin týdyrý qabileti ashylǵannan keıin kóp ǵalymdar keri proses – magnıt órisi áserinen elektr togyn týdyrý múmkinshiligin izdestirdi. Osy qubylysty 1831 jyly Maıkl Faradeı alǵashqy bolyp ashty. Ol ótkizgishten jasalǵan katýshkanyń ishindegi magnıt órisi ózgergende, katýshkada tok paıda bolatynyn anyqtady. Bul qubylys elektromagnıttik ındýksıa dep atalady (“ındýksıa” – latyn tilinde, “baǵyttaý” degendi bildiredi). Elektromagnıttik ındýksıa nátıjesinde paıda bolatyn elektr togyn ındýksıalyq tok dep ataıdy. Tájirıbeler katýshkadaǵy ındýksıalyq tokty ár túrli ádistermen týdyrýǵa bolatynyn kórsetti: katýshkaǵa magnıtti kirgizýge nemese odan shyǵarýǵa bolady, katýshkany magnıtke kıgizýge nemese magnıtten sýyryp alýǵa bolady. Indýksıalyq toktyń eshqandaı mehanıkalyq qozǵalys bolmaǵanda da týyndaýy múmkin. Ol úshin jaqyn turǵan eki katýshkanyń bireýin tok kózimen qosý kerek. Eger birinshi katýshkadaǵy toktyń magnıt órisi ekinshi katýshkanyń oramdaryn olardyń jazyqtaryna perpendıkýlárly ótetin bolsa, onda kez kelgen birinshi katýshkadaǵy tok ózgerisi ekinshi katýshkada ındýksıalyq tok týdyrady.
Elektromagnıttik ındýksıa qubylysy jylý jáne gıdroelektr stansalarynda elektr energıasyn alý úshin qoldanylady.
Mehanıkalyq energıany elektr energıasyna aınaldyratyn mashınalar – generatorlar dep atalady.
Generatorlardyń bólikteri: 1) ındýktor – magnıt órisin týdyratyn magnıt nemese elektromagnıt; 2) ıakor – magnıt órisi ózgergende, ındýksıalyq tok paıda bolatyn orama; 3) kontakt saqınalary jáne olardyń betimen syrǵıtyn kontakt plasınalar. Olar arqyly generatordyń aınalatyn bóliginen tok alynady nemese oǵan tok keltiriledi. Genetatordyń aınalatyn bóligin – rotor, al qozǵalmaıtyn bóligin – stator dep atalady.
IV. Qaıtalaý esepteri. «Sıqyrly uıashyq» (10 - mınýt)
1. Kedergisi 1 Om ótkizgishten 15 sek ýaqytta 45 Kl zarád ótetin bolsa, onda ótkizgishtiń ushtaryndaǵy kerneýdiń máni?
2. Jylý mashınasy bir sıklde 400 Dj jylý shyǵaryp 600 Dj jumys isteıdi. Jylý mashınasynyń PÁK - i nege teń?
3. Uzyndyǵy 4 m, aýdany 0, 4mm2 bolat symnyń kedergisin tap?
4. Paralel qosylǵan tizbektiń kedergisi 12 Om, kerneýi 120 V, 2 mınýt ishinde osy ótkizgishte óndirilgen toktyń jumysy?
5. Potensıaldar aıyrmasy 2 kV núkteler arasynda ornyn aýystyrǵanda, elektr órisi 50 mkDj jumys atqarsa, zarádtiń shamasy?
6. Ideal gazǵa 15 kDj jylý mólsheri berildi, osy kezde gazdyń ishki energıasy 10 kDj - ǵa artty. Gazdyń atqarǵan jumysy?
V. Sabaqty bekitý: «Dıskýssıalyq karta» arqyly (5 - mınýt)
1. 1831 jyly Faradeı magnıt órisin ózgertkende, elektr togynyń paıda bolý qubylysyn ashty. Iá Joq
2. Generatordyń aınalatyn bóligi rotor dep atalady. Iá Joq
3. Mehanıkalyq energıany elektr energıasyna aınaldyratyn mashına transformator dep atalady. Iá Joq
4. Elektromagnıttik ındýksıa degenimiz - kontýrdy tesip ótetin magnıt órisi ózgergen kezde kontýrda elektr togynyń paıda bolý qubylysy. Iá Joq
5. Generatordyń qozǵalmaıtyn bóligi stator dep atalady. Iá Joq
6. Generator 2 bólikten turady. Iá Joq
VI. Úı tapsyrmasyn berý:
VII. Baǵalaý. (1 - mınýt)
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
