Eńbek túbi - bereke
Maqsaty: Oqýshylardy Qazaqstannyń áleýmettik jańǵyrtylýy: Jalpyǵa ortaq Eńbek Qoǵamyna qaraı 20 qadam joldaýymen tanystyrý, tek eńbek arqyly barlyq jetistikke jetýge bolatyndyǵyn túsindirý. Oqýshylarǵa búgin de eńbek sheshýshi ulttyq faktor ekenin uǵyndyrý jáne elimiz úshin eńbek etýge oqýshylardy baýlý, kásiptik bilim berý. Adam eńbegin baǵalaı bilýge, eńbek adamdaryn syılaı bilýge tárbıeleý.
Tárbıeshi sózi: Balalar, búgingi taqyrybymyz: Álemniń ámirshisi - eńbek. Balalar, eńbek sózin estigende senderdiń oılaryńa ne keledi?
/Oqýshylar óz betinshe oılaryn aıtyp, qorǵap shyǵady/.
Álemniń ámirshisi – eńbek. Tek eńbekpen ǵana jemis ónbek. Tek eńbek ǵana qıyndyqty jeńbek – degendeı, Elbasymyz barshamyzdy el ıgiligi jolyndaǵy eńbekke shaqyrady. 2012 jyly 20 qazanda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti – Ult Kóshbasshysy N. Á. Nazarbaevtyń «Qazaqstannyń áleýmettik jańǵyrtylýy: Jalpyǵa ortaq Eńbek Qoǵamyna qaraı 2O qadam» atty maqalasy jaryq kórdi. Elbasynyń usynyp otyrǵan áleýmettik jańǵyrtý saıasatyn tolyǵymen qoldap jáne ony iske asyrý maqsatynda bizdiń basty mindetimiz oqýda jaqsy jetistikterge jetý úshin eńbektenýimiz kerek. Biz bilim alýda Elbasymyzdyń saıasatyn tikeleı basshylyqqa alýymyz qajet.
Elbasy óz maqalasynda bizdiń áleýmettik saıasat básekege qabiletti jáne kúshti jalpyǵa ortaq eńbek qoǵamyn qurýǵa baǵyttalýy tıis ekendigin jáne eńbek qana eldiń áleýmettik ál aýqatyn kóteretindigin aıtty.
«Eńbek» degen sózge toptastyrý jasaý.
súıikti is kúsh, jiger beredi.
Jarqyn bolashaq qýanysh,
lázzat alý EŃBEK aqsha
paıdaly ómir súrýge úıretedi.
aýyr shynyqtyrady jeńil
Suraq – jaýap. Oı bólisý
Suraqtar:
1. Eńbek adamǵa ne úshin qajet dep oılaısyńdar?
2. «Adal eńbek» degen uǵym neni bildiredi? Naǵyz eńbek neden bastalady?
3. Eńbekqor dep qandaı adamdy aıtamyz? Ózińizdi eńbekqormyn dep sanaısyz ba? Eńbekqorlyq adamdy qandaı qasıetterge baýlıdy?
4. Ózderiń qandaı eńbekpen aınalysqandy unatasyńdar?
5. Adam boıynda qandaı qasıetter bolǵanda qandaı jetistikterge jetýge bolady?
6. «Eńbektiń jemisi» degenimiz ne?
7. «Eńbek», «Eńbeksúıgishtik» degen uǵymdardy qalaı túsinesińder?
8. Senderdiń qazirgi negizgi eńbekteriń qandaı?
/Balalardyń jaýaptary tyńdalyp bolǵan soń, olardy tolyqtyryp, adamnyń ómir súrýine qajettiniń barlyǵy eńbekpen keletini túsindirý./
Italándyq ǵalym, sýretshi Leonardo da Vınchıdiń «Kóp eńbek etkenge baqyt basyn ıedi» degen eken. Eńbektiń paıdasy – tárbıeleıdi, jigerlendiredi, kúsh beredi, qýantady, baqytty etedi, ómir súrýge úıretedi, únemshil bolýǵa úıretedi, shıratady, shynyqtyrady.
Adamnyń adam bolýynda eńbek sheshýshi rol atqarǵan. Adamzat eńbekti, eńbektiń quraldaryn jetildire otyryp, ózi de jetilip kemeldene bergen. Sondyqtan qoǵamnyń damý tarıhyn eńbek pen eńbek quraldarynyń ózgerý, jetilý tarıhy deýge de bolady. Tirshilik jaǵdaıynyń qıyndaýy eńbekti kúrdelendirdi. Eńbektiń arqasynda tabıǵat zattaryn eńbek quraly etip, otty sóndirmeı paıdalandy, toptasyp ań aýlady, bir - birine kómektesti. F. Engels aıtqandaı «Adamdy adam etken - eńbek»
Eńbektený tek adamǵa ǵana tán degen pikirmen kelispeımin. Janýarlar da damyl tappaı eńbektenedi. Janýarlar qalaı eńbektenedi eken? Aldymen soǵan mysal keltireıik, sonda oıymyzǵa dálel bolady. Biz «Qumyrsqa elinde» degen áńgimesin esimizge túsireıik. Qumyrsqa ıleýiniń ishinde qanshama «bólmeler» bar. Ár bólmeni paıdalaný retine qaraı «analyq qumyrsqa bólmesi», «balalar bólmesi», «azyq qoımasy» t. b. dep ataýǵa bolady. Sondaı - aq bal arasynyń qalaı uıa salatynyn aıtsaq ta jetpeı me? Sonymen balalar, janýarlar da eńbektenedi eken. Biraq qansha eńbektengenmen adam eńbeginiń olardan zor aıyrmasy bar ǵoı.
Qandaı aıyrmasy bar?
Adam eńbegi oımen, sanamen, aqylmen isteledi. Tabıǵat zattaryn óńdep, ózine qajet, tabıǵatta kezdespeıtin buıymdar jasaıdy. Sonymen adamnyń eńbegi - sanaly eńbek, oǵan mysal keltirip aıtýǵa bolady. Demek, adam tabıǵatta kezdespeıtin alýan túrli kúrdeli zattardy, buıymdardy aqylmen oılap jasaıdy eken. Degenmen ony alǵashqyda tabıǵattan kórip úırenipti. Adam tabıǵattan úırenip keıbir zattardy oılap tapqan. Mysaly:
1 - oqýshy: Aspanda qalyqtap ushqan qusqa qarap ushaqty oılap shyǵardy.
2 - oqýshy: Bal arasynyń uıasyn, aǵash japyraqtarynyń dińi, butaqtarynyń ornalasýyn, qurylymyn t. b zerdelep, alýan túrli ǵımarattar saldy.
3 - oqýshy: Qumyrsqa ıleýine negizdelgen qalalar turǵyzdy.
4 - oqýshy: Balyqtyń júzýine qaraı otyryp kemeler jasaldy.
5 - oqýshy: Tabıǵattaǵy ınelikke qaraı otyryp tikushaq jasady.
Osy aıtylǵan az mysaldan - aq adam eńbeginiń jasampazdyǵyn baıqaımyz.
Sonymen tirshilik úshin aýadaı qajet, onsyz bir kún de ómir súrýge bolmaıdy. Zattyń bárin adam balasy óz qoly, óz eńbegimen jasaıdy. Adam óz qolymen jasaıtyn eńbegi ári sarqylmas jigerimen qudiretti.
Ulaǵatty sózder
Ómirde úlken eńbeksiz eshteńege de qol jetpeıdi. Gorasıı.
Talap, eńbek, tereń oı
Qanaǵat, raqym, oılap qoı –
Bes asyl is kónseńiz. Abaı.
Eńbek qylmaı tapqan mal dáýlet bolmas,
Qardyń sýy sekildi tez sýalar. Abaı.
Tamaǵy toqtyq,
Jumysy joqtyq azdyrar adam balasyn Abaı.
Eńbeksiz ómir keshýge jol joq.
Kúshińe senbe, adal isińe sen. M. Áýezov.
Elge sińirgen eńbek jaqsy,
Eńbekti elegen el jaqsy. Spandıar Kóbeev.
Eńbektegi ár mınýt - bir nesibe. Ǵafur Ǵulam.
Terlep eńbek etpegennniń tilegine jetkenin kórgenim joq.
Baýyrjan Momyshuly
Qandaı muratyń bolsa da óz eńbegińe sen, basqaǵa telmirme.
Ǵabdolla Sadyquly.
Kóp eńbek etkenge baqyt basyn ıedi. Leonardo do Vınchı
Rahattyń ákesi - eńbek. F. Vólter
Eńbek týraly maqal mátelder aıtý
Er dáýleti - eńbek.
Eńbegine qaraı ónbegi.
Eńbek túbi - bereke.
Kóptiń túbi mereke.
Embek etseń - emersiń,
Eńbegi azdyń ónbegi az.
Erdiń atyn eńbek shyǵarady.
Beınetsiz raqat joq,
Jan qınalmaı jumys bitpes,
Talap qylmaı muratqa jetpes.
Eńbeksiz ómir - sóngen kómir.
Er qadirin el biledi,
Zer qadirin zerger biledi.
Jalǵasyn tap:
Eńbek erlikke jetkizer, …( erlik eldikke jetkizer )
Eńbek etpeı elge ókpeleme, … ( egin ekpeı jerge ókpeleme )
Eńbek etseń emersiń, … ( erinbeseń jeńersiń )
Eńbegine qaraı — qurmet, … ( jasyna qaraı – izet )
Eńbek adamnyń … ( ekinshi anasy )
Eńbek – ata, … ( jer – ana)
Eńbek et te maqtan, … ( oınap kúl de shattan )
Eńbekke jastan, … ( ónerge bastan )
Refleksıa
Búgingi tárbıe saǵatymyz «Eńbek túbi - bereke» dep atalady. Tárbıe saǵatymyzǵa Darıǵanyń mamasy kelip qatysty. Ol balalarǵa Eńbek týraly biraz málimetter berdi.
Eńbek adamnyń denesin shynyqtyryp, minez - qulqyn qalyptastyrady. Eńbek etý adam balasynan tapsyrylǵan iske degen tabandylyq pen ynta - jigerdi, qundylyqty, tyndyrymdylyq pen jaýapkershilikti talap etedi. Adam erinbeı eńbek etý arqyly qýanyshqa, shattyqqa bólenedi. Eńbeksúıgishtik, eńbekqorlyq jáne eńbekti baǵalaı bilgen adam ǵana ómirde qurmetke bólenetindigin túsindik dep oılaımyn. Qoryta aıtqanda adam tek eńbektiń arqasynda jetilip damı bermek.
Tárbıeshi sózi: Balalar, búgingi taqyrybymyz: Álemniń ámirshisi - eńbek. Balalar, eńbek sózin estigende senderdiń oılaryńa ne keledi?
/Oqýshylar óz betinshe oılaryn aıtyp, qorǵap shyǵady/.
Álemniń ámirshisi – eńbek. Tek eńbekpen ǵana jemis ónbek. Tek eńbek ǵana qıyndyqty jeńbek – degendeı, Elbasymyz barshamyzdy el ıgiligi jolyndaǵy eńbekke shaqyrady. 2012 jyly 20 qazanda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti – Ult Kóshbasshysy N. Á. Nazarbaevtyń «Qazaqstannyń áleýmettik jańǵyrtylýy: Jalpyǵa ortaq Eńbek Qoǵamyna qaraı 2O qadam» atty maqalasy jaryq kórdi. Elbasynyń usynyp otyrǵan áleýmettik jańǵyrtý saıasatyn tolyǵymen qoldap jáne ony iske asyrý maqsatynda bizdiń basty mindetimiz oqýda jaqsy jetistikterge jetý úshin eńbektenýimiz kerek. Biz bilim alýda Elbasymyzdyń saıasatyn tikeleı basshylyqqa alýymyz qajet.
Elbasy óz maqalasynda bizdiń áleýmettik saıasat básekege qabiletti jáne kúshti jalpyǵa ortaq eńbek qoǵamyn qurýǵa baǵyttalýy tıis ekendigin jáne eńbek qana eldiń áleýmettik ál aýqatyn kóteretindigin aıtty.
«Eńbek» degen sózge toptastyrý jasaý.
súıikti is kúsh, jiger beredi.
Jarqyn bolashaq qýanysh,
lázzat alý EŃBEK aqsha
paıdaly ómir súrýge úıretedi.
aýyr shynyqtyrady jeńil
Suraq – jaýap. Oı bólisý
Suraqtar:
1. Eńbek adamǵa ne úshin qajet dep oılaısyńdar?
2. «Adal eńbek» degen uǵym neni bildiredi? Naǵyz eńbek neden bastalady?
3. Eńbekqor dep qandaı adamdy aıtamyz? Ózińizdi eńbekqormyn dep sanaısyz ba? Eńbekqorlyq adamdy qandaı qasıetterge baýlıdy?
4. Ózderiń qandaı eńbekpen aınalysqandy unatasyńdar?
5. Adam boıynda qandaı qasıetter bolǵanda qandaı jetistikterge jetýge bolady?
6. «Eńbektiń jemisi» degenimiz ne?
7. «Eńbek», «Eńbeksúıgishtik» degen uǵymdardy qalaı túsinesińder?
8. Senderdiń qazirgi negizgi eńbekteriń qandaı?
/Balalardyń jaýaptary tyńdalyp bolǵan soń, olardy tolyqtyryp, adamnyń ómir súrýine qajettiniń barlyǵy eńbekpen keletini túsindirý./
Italándyq ǵalym, sýretshi Leonardo da Vınchıdiń «Kóp eńbek etkenge baqyt basyn ıedi» degen eken. Eńbektiń paıdasy – tárbıeleıdi, jigerlendiredi, kúsh beredi, qýantady, baqytty etedi, ómir súrýge úıretedi, únemshil bolýǵa úıretedi, shıratady, shynyqtyrady.
Adamnyń adam bolýynda eńbek sheshýshi rol atqarǵan. Adamzat eńbekti, eńbektiń quraldaryn jetildire otyryp, ózi de jetilip kemeldene bergen. Sondyqtan qoǵamnyń damý tarıhyn eńbek pen eńbek quraldarynyń ózgerý, jetilý tarıhy deýge de bolady. Tirshilik jaǵdaıynyń qıyndaýy eńbekti kúrdelendirdi. Eńbektiń arqasynda tabıǵat zattaryn eńbek quraly etip, otty sóndirmeı paıdalandy, toptasyp ań aýlady, bir - birine kómektesti. F. Engels aıtqandaı «Adamdy adam etken - eńbek»
Eńbektený tek adamǵa ǵana tán degen pikirmen kelispeımin. Janýarlar da damyl tappaı eńbektenedi. Janýarlar qalaı eńbektenedi eken? Aldymen soǵan mysal keltireıik, sonda oıymyzǵa dálel bolady. Biz «Qumyrsqa elinde» degen áńgimesin esimizge túsireıik. Qumyrsqa ıleýiniń ishinde qanshama «bólmeler» bar. Ár bólmeni paıdalaný retine qaraı «analyq qumyrsqa bólmesi», «balalar bólmesi», «azyq qoımasy» t. b. dep ataýǵa bolady. Sondaı - aq bal arasynyń qalaı uıa salatynyn aıtsaq ta jetpeı me? Sonymen balalar, janýarlar da eńbektenedi eken. Biraq qansha eńbektengenmen adam eńbeginiń olardan zor aıyrmasy bar ǵoı.
Qandaı aıyrmasy bar?
Adam eńbegi oımen, sanamen, aqylmen isteledi. Tabıǵat zattaryn óńdep, ózine qajet, tabıǵatta kezdespeıtin buıymdar jasaıdy. Sonymen adamnyń eńbegi - sanaly eńbek, oǵan mysal keltirip aıtýǵa bolady. Demek, adam tabıǵatta kezdespeıtin alýan túrli kúrdeli zattardy, buıymdardy aqylmen oılap jasaıdy eken. Degenmen ony alǵashqyda tabıǵattan kórip úırenipti. Adam tabıǵattan úırenip keıbir zattardy oılap tapqan. Mysaly:
1 - oqýshy: Aspanda qalyqtap ushqan qusqa qarap ushaqty oılap shyǵardy.
2 - oqýshy: Bal arasynyń uıasyn, aǵash japyraqtarynyń dińi, butaqtarynyń ornalasýyn, qurylymyn t. b zerdelep, alýan túrli ǵımarattar saldy.
3 - oqýshy: Qumyrsqa ıleýine negizdelgen qalalar turǵyzdy.
4 - oqýshy: Balyqtyń júzýine qaraı otyryp kemeler jasaldy.
5 - oqýshy: Tabıǵattaǵy ınelikke qaraı otyryp tikushaq jasady.
Osy aıtylǵan az mysaldan - aq adam eńbeginiń jasampazdyǵyn baıqaımyz.
Sonymen tirshilik úshin aýadaı qajet, onsyz bir kún de ómir súrýge bolmaıdy. Zattyń bárin adam balasy óz qoly, óz eńbegimen jasaıdy. Adam óz qolymen jasaıtyn eńbegi ári sarqylmas jigerimen qudiretti.
Ulaǵatty sózder
Ómirde úlken eńbeksiz eshteńege de qol jetpeıdi. Gorasıı.
Talap, eńbek, tereń oı
Qanaǵat, raqym, oılap qoı –
Bes asyl is kónseńiz. Abaı.
Eńbek qylmaı tapqan mal dáýlet bolmas,
Qardyń sýy sekildi tez sýalar. Abaı.
Tamaǵy toqtyq,
Jumysy joqtyq azdyrar adam balasyn Abaı.
Eńbeksiz ómir keshýge jol joq.
Kúshińe senbe, adal isińe sen. M. Áýezov.
Elge sińirgen eńbek jaqsy,
Eńbekti elegen el jaqsy. Spandıar Kóbeev.
Eńbektegi ár mınýt - bir nesibe. Ǵafur Ǵulam.
Terlep eńbek etpegennniń tilegine jetkenin kórgenim joq.
Baýyrjan Momyshuly
Qandaı muratyń bolsa da óz eńbegińe sen, basqaǵa telmirme.
Ǵabdolla Sadyquly.
Kóp eńbek etkenge baqyt basyn ıedi. Leonardo do Vınchı
Rahattyń ákesi - eńbek. F. Vólter
Eńbek týraly maqal mátelder aıtý
Er dáýleti - eńbek.
Eńbegine qaraı ónbegi.
Eńbek túbi - bereke.
Kóptiń túbi mereke.
Embek etseń - emersiń,
Eńbegi azdyń ónbegi az.
Erdiń atyn eńbek shyǵarady.
Beınetsiz raqat joq,
Jan qınalmaı jumys bitpes,
Talap qylmaı muratqa jetpes.
Eńbeksiz ómir - sóngen kómir.
Er qadirin el biledi,
Zer qadirin zerger biledi.
Jalǵasyn tap:
Eńbek erlikke jetkizer, …( erlik eldikke jetkizer )
Eńbek etpeı elge ókpeleme, … ( egin ekpeı jerge ókpeleme )
Eńbek etseń emersiń, … ( erinbeseń jeńersiń )
Eńbegine qaraı — qurmet, … ( jasyna qaraı – izet )
Eńbek adamnyń … ( ekinshi anasy )
Eńbek – ata, … ( jer – ana)
Eńbek et te maqtan, … ( oınap kúl de shattan )
Eńbekke jastan, … ( ónerge bastan )
Refleksıa
Búgingi tárbıe saǵatymyz «Eńbek túbi - bereke» dep atalady. Tárbıe saǵatymyzǵa Darıǵanyń mamasy kelip qatysty. Ol balalarǵa Eńbek týraly biraz málimetter berdi.
Eńbek adamnyń denesin shynyqtyryp, minez - qulqyn qalyptastyrady. Eńbek etý adam balasynan tapsyrylǵan iske degen tabandylyq pen ynta - jigerdi, qundylyqty, tyndyrymdylyq pen jaýapkershilikti talap etedi. Adam erinbeı eńbek etý arqyly qýanyshqa, shattyqqa bólenedi. Eńbeksúıgishtik, eńbekqorlyq jáne eńbekti baǵalaı bilgen adam ǵana ómirde qurmetke bólenetindigin túsindik dep oılaımyn. Qoryta aıtqanda adam tek eńbektiń arqasynda jetilip damı bermek.
You Might Also Like
-
Qazaq halqynyń jońǵar shapqynshylyǵyna qarsy kúresi
-
Maqsaty: «Birinshi baılyq - densaýlyq» «Qazaqstan - 2030» baǵdarlamasynda kórsetilgendeı, órkenıetti eldiń árbir azamatynyń densaýlyǵy myqty, hal - ahýaly jaqsy bolý úshin zıandy áreketterden - ishimd...
