Fonetıka. Til dybystary
Sabaqtyń taqyryby: Fonetıka. Til dybystary.
Sabaqtyń maqsaty:
A) Bilimdiligi: Oqýshylarǵa fonetıka týraly túsinik berý, til dybystarynyń adam ómirindegi mańyzy, quramdary týraly uǵym berý, jattyǵý jumystary men qosymsha tapsyrmalar arqyly bekitý.
Á) Damytýshylyǵy: Oqýshylardyń saýattylyǵyn, tilin damytý, tanymdylyǵyn arttyrý.
B) Tárbıeligi: Oryndalatyn tapsyrmalar arqyly bir - birin tyńdaýǵa, syılaýǵa daǵdylandyrý. Shapshańdyqqa, uqyptylyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Dástúrli.
Sabaqtyń tıpi: Jańa sabaqty túsindirý.
Sabaqtyń ádisi: Túsindirý, taldaý, jattyǵý oryndaý, oılaý.
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, slaıdttar.
Pánaralyq baılanys: Ádebıet, tántaný.
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
1. Oqýshylarmen sálemdesý.
2. Oqýshylardyń sabaqqa qatysyn tekserý.
3. Oqýshylardyń zeıinin sabaqqa aýdarý.
İİ. Ánurandy oryndaý.
Úı tapsyrmasyn suraý: Leksıkadan ótkendi qaıtalaý.
232 - jattyǵýdy oryndap kelý. Oqýshylardyń dápterlerinen tekseremin. Aýyzsha 3 - 4 oqýshyǵa oqytamyn.
Úı jumysyn qorytý:
"Kim jyldam" suraq - jaýap.
1. Oıdy ádepti, sypaıy etip jetkizý?
2. Aıtylýy birdeı, maǵynasy basqa sózder?
3. Aıtylýy ár túrli, maǵynasy birdeı sózder?
4. Dóreki, ádepsiz sózder?
5. Atyn týra aıtýǵa bolmaıtyn sóz?
6. Sóz baılyǵyn zertteıtin sala?
7. Maǵynalary bir - birine qarama - qarsy sózder?
8. Qoldanýdan shyǵyp, az aıtylatyn sózder?
9. Belgili bir kásipke aıtylatyn sózderdiń túri?
İİİ. Jańa sabaǵymyzdyń taqyryby: Fonetıka. Til dybystary.
Fonetıka -(grektiń «fone» degen sózi negizinde qoldanysqa engen) Foneniń maǵynasy - dybys, ún, daýys. Fonetıka - til dybystarynyń júıesin, jasalýy men erekshelikterin, ár túrli sıpaty men bir - birimen tirkesý zańdylyqtaryn zertteıtin til biliminiń salasy.
Til dybystary, birinshiden, adamnyń dybystaý músheleri arqyly paıda bolyp shyǵatyn dybystar, ekinshiden, belgili júıelik sıpaty bar, sany shekteýli ǵana dybystar, úshinshiden, belgili uǵymdy bildiretin sóz quraıtyn eń kishi tildik bólshek bolyp tabylady. Sóıtip, til dybystary jeke turǵanda eshbir maǵyna bildirmeı, máni bolmasa da, belgili bir júıemen, tártippen tirkesýi arqyly bir uǵymnyń ataýy bolyp tabylatyn, maǵynasy bar sózdi quraıdy.
Myna sózderge nazar aýdartyp, sózderdiń qandaı ózgeriske ushyrap turǵanyn aıtqyzý:
Bas, tas, jas, qas, nas
Eskek, kek, ek
Qal, laq, tús, sút, kel, lek.
Til dybystary kestedegi sóıleý músheleri arqyly jasalatynyna nazar aýdartý( slaıd arqyly túsindirý), tynys joly músheleri, aýyz jáne muryn qýysy men ıek, jaq jatady. Tynys jolyna ókpe men kómeı, jelbezek (daýys shymyldyǵy), aýyz qýysyna til, erin, ezý, tis, tańdaı, kishkene til jatady. Til dybystary osy múshelerdiń qatysýy arqyly jasalady da, sol múshelerdiń erekshelikterine qaraı dybystardyń sıpaty anyqtalady.
Ún - ókpeden shyqqan aýanyń kedergige ushyramaı erkin shyǵýynan paıda bolady.
Saldyr - ókpeden shyqqan aýanyń sóıleý músheleriniń birine soqtyǵyp, kedergige ushyraýynan paıda bolady.
Osy ún men saldyrdyń dybysqa qatysýyna qaraı tildegi dybystar daýysty jáne daýyssyz bolyp keledi.
“Álipbı” sózi arab alfavıtiniń alǵashqy eki árpi – alıf pen bı ataýlarynyń birigýinen jasalǵan. Álipbı jazýda qoldanylatyn áripterdiń ret tártibi degendi bildiredi. Álipbıdegi kórsetilgen tańbalar - áripter. Árip - dybystyń jazýdaǵy tańbasy.
Oqýlyqpen jumys:
233 - jattyǵý: Tómendegi sózderdiń dybystaryn múmkindiginshe ózgerte otyryp, olardyń sóz maǵynasyna tıgizetin áserin baqylaý.
Sal, jat, tas, tyq, qash, jan.
Sal – jal, tal, qal
Jat – sat, qat, bat, tat
Shyǵarmashylyq jumys. «Kim shapshań?»
İ. Berilgen sózderge tıisti dybystardy qoıyp, sol sózderge sınonım taýyp jaz. Jy.. dam, saby.. ly, s.. lemdesý, álpe...
2. Tómendegi antonım sózderdi úlgi boıynsha jup - jubymen jaz.
Ul. Sýyq. Jaman. Aq. Kún. Qyz. Jaqsy. Qara. Jyly. Tún. Túzý. Tatý.
Qatty. Uzyn. Araz. Jumsaq. Qysqa. Jas. Kóp. Kári. Az. Qısyq.
Úlgi: Túzý - qısyq, jumsaq - qatty.
234 - jattyǵý: Tómendegi sózderdiń dybys sanyn kóbeıtý arqyly maǵynasy basqa - basqa sózder jasańdar.
Ala, alaý, alaqan. At, ata, ataq, ataýly. Ý, ýyq, ýyldyryq.
Ys, yssy, ystyqtaý. As, aspa, aspaly.
Sergitý sáti.
Adasqan áripterdi ornyna qoı. "Kim tapqysh?"
B, y, a, l, q. N, ý, a, y, r, z.
Z, m, a, n, a. Á, l, ıa, ı.
235 - jattyǵý Metagrammalardy sheshińder.
Eger t - dan bastasań -
Bıikterdiń bıigi.
Eger d - dan bastasań -
Qıyndardyń qıyny.
Ekeýin de alyp tastasań,
Balyqshynyń buıymy (taý, daý, aý)
Eger b - dan bastasań -
Tútindeı bop kóshemin.
Eger n - dan bastasań -
Jap - jasyl bop ósemin.
Jeke ózimdi tastasań -
İshken janǵa keselmin (bý, ný, ý)
G - den basta, men kileń.
Ajarymyn ómirdiń.
K - den basta, endi men.
Qaldyǵymyn kómirdiń (gúl, kúl)
K - den eger bastasań -
Shomylasyń sýyna
Sh - dan eger bastasań -
Jazda aýnaısyń qumyna (kól, shól)
Maqal - mátelderdiń mazmunyn ashý.
Berilgen maqaldardyń balamasyn (maǵynalas sózin tap)
1. Túıe boıyna senip, jyldan qur qalypty.
2. Kórmes - túıeni de kórmes.
3. Kimniń tarysy pisse - sonyń taýyǵy.
(Jaǵympaz, ańǵarmaýshylyq, sengishtik)
1. Fonetıka neni zertteıdi?
2. Árip pen dybystyń aıyrmashylyǵy nede?
3. Sóıleý múshelerine neler jatady?
Sabaqty bekitý:
Venn dıagramsy.
Úıge tapsyrma: Fonetıka. Til dybystary
Baǵalaý
Sabaqtyń maqsaty:
A) Bilimdiligi: Oqýshylarǵa fonetıka týraly túsinik berý, til dybystarynyń adam ómirindegi mańyzy, quramdary týraly uǵym berý, jattyǵý jumystary men qosymsha tapsyrmalar arqyly bekitý.
Á) Damytýshylyǵy: Oqýshylardyń saýattylyǵyn, tilin damytý, tanymdylyǵyn arttyrý.
B) Tárbıeligi: Oryndalatyn tapsyrmalar arqyly bir - birin tyńdaýǵa, syılaýǵa daǵdylandyrý. Shapshańdyqqa, uqyptylyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: Dástúrli.
Sabaqtyń tıpi: Jańa sabaqty túsindirý.
Sabaqtyń ádisi: Túsindirý, taldaý, jattyǵý oryndaý, oılaý.
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, slaıdttar.
Pánaralyq baılanys: Ádebıet, tántaný.
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
1. Oqýshylarmen sálemdesý.
2. Oqýshylardyń sabaqqa qatysyn tekserý.
3. Oqýshylardyń zeıinin sabaqqa aýdarý.
İİ. Ánurandy oryndaý.
Úı tapsyrmasyn suraý: Leksıkadan ótkendi qaıtalaý.
232 - jattyǵýdy oryndap kelý. Oqýshylardyń dápterlerinen tekseremin. Aýyzsha 3 - 4 oqýshyǵa oqytamyn.
Úı jumysyn qorytý:
"Kim jyldam" suraq - jaýap.
1. Oıdy ádepti, sypaıy etip jetkizý?
2. Aıtylýy birdeı, maǵynasy basqa sózder?
3. Aıtylýy ár túrli, maǵynasy birdeı sózder?
4. Dóreki, ádepsiz sózder?
5. Atyn týra aıtýǵa bolmaıtyn sóz?
6. Sóz baılyǵyn zertteıtin sala?
7. Maǵynalary bir - birine qarama - qarsy sózder?
8. Qoldanýdan shyǵyp, az aıtylatyn sózder?
9. Belgili bir kásipke aıtylatyn sózderdiń túri?
İİİ. Jańa sabaǵymyzdyń taqyryby: Fonetıka. Til dybystary.
Fonetıka -(grektiń «fone» degen sózi negizinde qoldanysqa engen) Foneniń maǵynasy - dybys, ún, daýys. Fonetıka - til dybystarynyń júıesin, jasalýy men erekshelikterin, ár túrli sıpaty men bir - birimen tirkesý zańdylyqtaryn zertteıtin til biliminiń salasy.
Til dybystary, birinshiden, adamnyń dybystaý músheleri arqyly paıda bolyp shyǵatyn dybystar, ekinshiden, belgili júıelik sıpaty bar, sany shekteýli ǵana dybystar, úshinshiden, belgili uǵymdy bildiretin sóz quraıtyn eń kishi tildik bólshek bolyp tabylady. Sóıtip, til dybystary jeke turǵanda eshbir maǵyna bildirmeı, máni bolmasa da, belgili bir júıemen, tártippen tirkesýi arqyly bir uǵymnyń ataýy bolyp tabylatyn, maǵynasy bar sózdi quraıdy.
Myna sózderge nazar aýdartyp, sózderdiń qandaı ózgeriske ushyrap turǵanyn aıtqyzý:
Bas, tas, jas, qas, nas
Eskek, kek, ek
Qal, laq, tús, sút, kel, lek.
Til dybystary kestedegi sóıleý músheleri arqyly jasalatynyna nazar aýdartý( slaıd arqyly túsindirý), tynys joly músheleri, aýyz jáne muryn qýysy men ıek, jaq jatady. Tynys jolyna ókpe men kómeı, jelbezek (daýys shymyldyǵy), aýyz qýysyna til, erin, ezý, tis, tańdaı, kishkene til jatady. Til dybystary osy múshelerdiń qatysýy arqyly jasalady da, sol múshelerdiń erekshelikterine qaraı dybystardyń sıpaty anyqtalady.
Ún - ókpeden shyqqan aýanyń kedergige ushyramaı erkin shyǵýynan paıda bolady.
Saldyr - ókpeden shyqqan aýanyń sóıleý músheleriniń birine soqtyǵyp, kedergige ushyraýynan paıda bolady.
Osy ún men saldyrdyń dybysqa qatysýyna qaraı tildegi dybystar daýysty jáne daýyssyz bolyp keledi.
“Álipbı” sózi arab alfavıtiniń alǵashqy eki árpi – alıf pen bı ataýlarynyń birigýinen jasalǵan. Álipbı jazýda qoldanylatyn áripterdiń ret tártibi degendi bildiredi. Álipbıdegi kórsetilgen tańbalar - áripter. Árip - dybystyń jazýdaǵy tańbasy.
Oqýlyqpen jumys:
233 - jattyǵý: Tómendegi sózderdiń dybystaryn múmkindiginshe ózgerte otyryp, olardyń sóz maǵynasyna tıgizetin áserin baqylaý.
Sal, jat, tas, tyq, qash, jan.
Sal – jal, tal, qal
Jat – sat, qat, bat, tat
Shyǵarmashylyq jumys. «Kim shapshań?»
İ. Berilgen sózderge tıisti dybystardy qoıyp, sol sózderge sınonım taýyp jaz. Jy.. dam, saby.. ly, s.. lemdesý, álpe...
2. Tómendegi antonım sózderdi úlgi boıynsha jup - jubymen jaz.
Ul. Sýyq. Jaman. Aq. Kún. Qyz. Jaqsy. Qara. Jyly. Tún. Túzý. Tatý.
Qatty. Uzyn. Araz. Jumsaq. Qysqa. Jas. Kóp. Kári. Az. Qısyq.
Úlgi: Túzý - qısyq, jumsaq - qatty.
234 - jattyǵý: Tómendegi sózderdiń dybys sanyn kóbeıtý arqyly maǵynasy basqa - basqa sózder jasańdar.
Ala, alaý, alaqan. At, ata, ataq, ataýly. Ý, ýyq, ýyldyryq.
Ys, yssy, ystyqtaý. As, aspa, aspaly.
Sergitý sáti.
Adasqan áripterdi ornyna qoı. "Kim tapqysh?"
B, y, a, l, q. N, ý, a, y, r, z.
Z, m, a, n, a. Á, l, ıa, ı.
235 - jattyǵý Metagrammalardy sheshińder.
Eger t - dan bastasań -
Bıikterdiń bıigi.
Eger d - dan bastasań -
Qıyndardyń qıyny.
Ekeýin de alyp tastasań,
Balyqshynyń buıymy (taý, daý, aý)
Eger b - dan bastasań -
Tútindeı bop kóshemin.
Eger n - dan bastasań -
Jap - jasyl bop ósemin.
Jeke ózimdi tastasań -
İshken janǵa keselmin (bý, ný, ý)
G - den basta, men kileń.
Ajarymyn ómirdiń.
K - den basta, endi men.
Qaldyǵymyn kómirdiń (gúl, kúl)
K - den eger bastasań -
Shomylasyń sýyna
Sh - dan eger bastasań -
Jazda aýnaısyń qumyna (kól, shól)
Maqal - mátelderdiń mazmunyn ashý.
Berilgen maqaldardyń balamasyn (maǵynalas sózin tap)
1. Túıe boıyna senip, jyldan qur qalypty.
2. Kórmes - túıeni de kórmes.
3. Kimniń tarysy pisse - sonyń taýyǵy.
(Jaǵympaz, ańǵarmaýshylyq, sengishtik)
1. Fonetıka neni zertteıdi?
2. Árip pen dybystyń aıyrmashylyǵy nede?
3. Sóıleý múshelerine neler jatady?
Sabaqty bekitý:
Venn dıagramsy.
Úıge tapsyrma: Fonetıka. Til dybystary
Baǵalaý
You Might Also Like
