InfoHub Logo

Dúnıetaný 4 - synyp

Sabaqtyń taqyryby: Ǵarysh álemi
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylardyń ǵarysh álemi týraly bilimderin keńeıtý.
Sabaqtyń mindetteri:
1. Ǵarysh álemi týraly neǵurlym jan - jaqty aqparat jınaýyna qolaıly orta týǵyzý.
2. Oqýshylar mátinmen tanysa otyryp, saralaý, sıpattaý, zertteý, salystyrý, taldaý jumystaryn júrgizýge jaǵdaı jasaý.
3. Oqýshylardyń jeke, jupta, topta jumys jasaýyn, pikir almasý ortasyn uıymdastyrý.
4. Jas urpaqtyń patrıottyq, otanshyldyq sezimin oıata otyryp, elin, jerin súıýge, qurmetteýge tárbıeleý.
Kútiletin nátıje:
1. Sabaq sońynda oqýshylar ǵarysh álemi týraly alǵan bilimderin ózgelermen bólise alady.
2. Ǵarysh álemine sıpattaý, saralaý, taldaý jumystaryn júrgize alady.
3. Jeke oılaryn ortaǵa sala alý.
Sabaqtyń ádisi:
«Oqý men jazý arqyly syn turǵysynan oılaýdy damytý», AKT
Kórnekilikter:
Ǵarysh týraly býklet, ınteraktıvti taqta, mátin, marker t. b.
Sabaqtyń barysy: Uıymdastyrý kezeńi.
Sýretterge kóńil aýdartý arqyly oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn oıatý.

Qyzyǵýshylyqty oıatý. Sýretten qandaı aqparat aldyńdar? Bul ne dep oılaısyńdar? Topqa bólingen balalardan aqparat jınaý.
Muǵalim. Suraq:
- Ǵarysh týraly ne bilesińder?
Oqýshynyń is áreketi. Balalardyń oılaryn taqtaǵa tizbektep jazady.
Ǵarysh - kún - jylý - jer - globýs - aı - Iý. Gagarın - jer serigi t. b

Ár oqýshy jeke oılaryn jazyp, alǵashqy bilimderimen bóliseli.
Jeke oılaryn jazady, jazǵan oılaryn juptaryna oqyp berip, topta talqylaıdy. Qundy degen oımen synypta bólisedi.
Eskertý. Jazǵan suraqtaryna sabaqtyń sońynda qaıta oralý jáne sol suraqtarymen jumys jasaıdy.
Oı qozǵaý. Oqýshylarǵa mátinder beriledi. Topta otyryp mátindermen tanysady. Toptan 1 oqýshy kelesi topqa baryp óz mátini týraly aıtyp beredi.

1 - top. Juldyzdar jerden óte kóp qashyqtyqta ornalasqan. Jaı kózben qaraǵanda aspan áleminde 3myńǵa tara juldyz kórinedi. Al qazirgi zamanda eń jańa quraldarmen esepke alynǵandarynyń sany birneshe mıllıon. Ǵalymdardyń boljaýynsha, juldyzdardyń jalpy sany áldeneshe mıllıardtan asyp ketedi. Jerge eń jaqyn juldyz - Kún. Onyń tóńireginde iri aspan deneleri planetalar aınalyp júredi. Planetalar ózinen jaryq shyǵarmaıyn salqyn deneler. Jerdiń serigi - Aı. Degenmen olar da juldyz sıaqty jyltyrap kórinedi. Óz kezeginde planetalardyń tóńireginde olardyń serikteri aınalyp júredi. Jerdiń serigi – Aı. Kún jáne ony aınalyp júretin planetalar men olardyń serikteri Kún júıesin quraıdy. Ǵarysh keńistiginde shek joq. Onyń kendigi sonshalyq aspan deneleriniń bir - birinen qashyqtyǵyn Jerdegi ólshemmen, aıtalyq
kılometrmen ólsheý múmkin emes.

Bulaı ólsheý Jer sharyndaǵy qalalardyń araqashyqtyǵyn mılımetrmen esepteýmen birdeı bolar edi. Sondyqtan ǵaryshtaǵy qashyqtyq ólshemi úshin kóp jaǵdaıda jaryqtyń taralý jyldamdyǵy birlik retinde alynady.

2 - top. Jaryq sekýndyna 300 000 km jyldamdyqpen taralady. Ol Jerge Aıdan 1, 3sekýdta, Kúnnen 8 mınýttan sál astam ýaqytta jetedi. Bizge eń jaqyn juldyzǵa deıingi aralyqty 4 jylda júrip ótedi. Ol da eshteńe emes. Álem keńistigimen salystyrǵanda qas qaǵymdaı derlik. Quramyna Kún júıesi kiretin Áleminiń shaǵyń ǵana bóligi - Galaktıkanyń bir shetindegi ekinshi shetine jaryq juz myń jylda áreń jetedi. Al alystaǵy Galaktıkalar bizden birneshe mıllıard jaryq jylyndaı qashyqtyqta turady.
Adam erte kezden - aq ǵarysh denelerin jerdegi qubylysarǵa áserin zerep bilýge tyrysqan. Ol ázirge jer tóńiregindegi jaqyn ǵaryshqa aıaq attap basty. Ǵaryshqa jol 1957 jyly4 qazanda ashyldy.
Dáptermen jumys. Oqýshylar óz oılaryn bir – eki sóılemmen jazady.
Sońynda ár toptan 1 oqýshydan oqyp beredi. Bul kúni burynǵy Keńes Odaǵyndaǵy Jerdiń jasandy serigi ushyryldy. Al 1961 jyly 12 sáýirde adam balasy tarıhynda birinshi ret Iý. Gagarın ǵarysh kemesimen Jer sharyn aınala ushty. 1 2 sáýir tarıhqa «ǵaryshkerler kúni» degen atpen endi. Qazirgi kezde ǵaryshty ıgerý tez alǵa basýda. Az ǵana ýaqytta Jer tóńireginde eki myńǵa jýyq jasandy serik ushyryldy. Solardyń ishinde adam uzaq ýaqyt turyp, zertteý jumystaryn júrgizýge arnalǵan orbıtalyq stansıalar da bar.
Ǵarysh qural jabdyqtary Jerdiń tabıǵı serigi Aı dy da zertteı bastady. Avtomattardyń kómegimen adamdardyń qatysýynsyz aq Aıdyń topyraq úlgisi alynyp, Jerge jetkizildi, bederi sýretke túsirildi. Adam aıǵa tikeleı baryp ta qaıtty. Avtomat stansıalar Kún júıesiniń alty planetasyna jiberilip, olar týraly ǵylymı derekter alyndy. Jerdiń jasandy serikteri halyq sharýashylyǵyna úlken qyzmet kórsetedi.
Oı tolǵaý jazý..
«Taza bolsyn tabıǵat, aman bolsyn adamzat»
Oqýshylar óz oılarymen taqtaǵa shyǵyp bólisedi.

Qorytyndylaý
Jumbaq sheshý. Kóktemde kógeredi,
Jazda yrysqa bólenedi.
Kúzde pisip marqaıady,
Qysta birden qartaıady. (Jer)

Toptarǵa saýalnama berý arqyly sýret dápterge joba jasatý.
1 - top. Tabıǵatty qorǵaý týraly maman bolsań ne ister edińder?
2 - top. Keleshekte birneshe jyldar ótken soń bizdiń qalamyzdyń tabıǵatyn qalaı elesteter edińder?

Baǵalaý.
Úıge tapsyrma. Ǵarysh denesi. Jer.( sýretin salý)
Sabaqta qoldanylatyn qosymsha materıaldar, slaıdtar
Jerden Kúnge deıingi qashyqtyq shamamen 150 000 000 km.
Jer shary, kún júıesi, galaktıka, galaktıkalar toby, álem (ǵarysh)
Jaryq sekýndyna 300000 km jyldamdyqpen taralady.
Kún júıesi sýretteri