InfoHub Logo

Ǵylymı joba
Taqyryby: «Ǵarysh jáne Jer týraly ǵylymdary»
Baǵyty: «Ǵaryshtyq tehnıkanyń damý tarıhy»
Seksıasy: Fızıka

Taqyryby: «Ǵarysh álemine saıahat»
Zertteýdiń maqsaty:
 Ǵaryshtyń tańǵajaıyp syrlarymen tanysý, ǵaryshqa alǵashqy qadam, ǵylymnyń adam ómirine qosqan úlesin zertteý, bilý;
 Qazirgi zaman talabyna saı ǵylymı - tehnıkalyq prosesterdi ıgerip, óz múmkindigimdi ashý;
 Ǵarysh dáýiriniń bastalýy, ony ıgerýdegi jetistikter jóninde tanysyp, jeke shyǵarmashylyǵymdy keńeıtý.
Zertteýdiń bólimderi:
 Kirispe
 Ǵarysh uǵymy onyń paıda bolýy, ǵaryshtyq tehnıka.
Negizgi
 Ǵaryshtyq korabldiń ishki qurylysyna jalpy sıpattama
 Ǵaryshty zertteýge óz úlesin qosqan ǵaryshkerler
 Ǵaryshqa alǵashynda nelerdi ushyrady
 Aı jerdiń tabıǵı serigi
 Jalpy kosmos, negizgi jetistikter
 Adam - ǵaryshtyq tirshilik ıesi.
 Ǵaryshty ıgerýdiń ǵylymı praktıkalyq mańyzy
Qorytyndy.
 «Men jáne meniń keńistik álemim»

Zertteýdiń ǵylymı boljamy:

Adam balasy ǵarysh kógine kóterilip, ashyq kosmosqa jol ashty. Jerdi jáne onyń baılyǵyn ǵarysh keńistiginen zertteýdiń paıdaly jaqtary oılastyrylýda. Dúnıe júziniń kóptegen ǵalymdary adamzattyń ári qaraı ómir súrýine qajetti jetistikterdi ǵaryshtan tabamyz dep boljam jasaýda. Sondyqtan Qazaqstan jastaryn ǵarysh ǵajaıyptaryn ıgerýge úıretse, álemdik damýymyzǵa qosar úlesimizde tarıhı qadam bolar edi.

Ózektiligi:
Ǵarysh degenimiz ne?
«kosmonavtıka» - grek tilinen aýdarǵanda «keme basqarý» degen maǵynany bildiredi eken. Al osy kosmos korablin orbıtaǵa shyǵarý úshin qýatty raketa dvıgateli jáne otyn qajet, al raketa joǵary temperatýraǵa tózimdi, jeńil de berik materıaldan bolýy tıis. Negizi osy kosmos jáne kosmosqa ushý týraly ǵylymnyń negizin qalaǵan K. E. Sıolkovskıı bolatyn, al onyń armanyn, oıyn júzege asyrǵan bas konstrýktor Sergeı Pavlovıch Korolev basqarǵan sovet ǵalymdary men ınjenerler boldy. Sondyqtan da ǵarysh keńistigin ıgerý S. P. Korolevtyń esimimen tyǵyz baılanysty. Jerdiń tartylys kúshin jeńe otyryp, jerdiń tuńǵysh jasandy spýtnıgi orbıtaǵa 1957 jyly 4 qazanda kóterildi, bul kún balalar kosmos dáýiriniń bastalýy bolyp esepteledi.

Bultsyz ashyq túnde aspannan jypyrlaǵan sansyz kóp juldyzdardy bar. Olardyń keıbiri solǵyn jaryq núktege uqsaıdy. Endi bireýleri birde kúsheıip, birde álsiregen alystaǵy otqa uqsaıdy. Juldyzdar jerden óte alys qashyqtyqta ornalasqan. Sondyqtan olar bizdiń kózimizge kishkene jyltyraǵan noqat sıaqty bolyp kórinedi. Shynynda da olardyń árqaısysy Kúnge uqsas janyp turǵan, orasan zor gaz sharlar. Eń irileri kúnnen ondaǵan, tipti júzdegen ese úlken. Mólsheri jermen qaraılas shaǵyndary da bar. Jaı kózben qaraǵanda aspan áleminen úsh myńǵa tarta juldyz kórinedi. Al qazirgi zamandaǵy eń jańa quraldarmen esepke alynǵandardyń sany birneshe mıllıon. Ǵalymdardyń boljaýynsha, juldyzdardyń jalpy sany áldeneshe mıllıardtan asyp ketedi.
Jerge eń jaqyn juldyz Kún. Onyń tóńireginde Jerdi qosa eseptegende 9 iri aspan denesi aınalyp júredi. Olar planeta dep atalady. (planeta grekshe adasýshy juldyz dep atalady).
Planetalar ózinen jaryq shyǵarmaıtyn salqyn deneler. Degenmen túngi aspanda olar da juldyz sıaqty jyltyrap kórinedi. Planetanyń olaı kórinýi betine túsken kún sáýlesiniń shaǵylysýynan bolady. Óz kezeginde planetalardyń tóńireginde olardyń serikteri aınalyp júredi. Jerdiń serigi - Aı.

Kún jáne ony aınalyp júretin planetalar men olardyń serikteri kún júıesin quraıdy.
Kún júıesi Álem keńistiginiń nemese Ǵaryshtyń bir kishkene shaǵyn múıisi ǵana. Ol Galaktıka dep atalatyn juldyzdar júıesine kiredi. Álemde ondaı galaktıkalar tym kóp mıllıondap sanalady.

Ǵarysh keńistiginde shek joq. Onyń keńdigi sonshalyq, aspan deneleriniń bir - birinen qashyqtyǵyn Jerdegi ólshemmen, aıtalyq kılometrmen ólsheý múmkin emes. Bulaı ólsheý Jer sharyndaǵy qalalardyń ara qashyqtyǵyn mıllımetrmen esepteýmen birdeı bolar edi. Sondyqtan ǵaryshtaǵy qashyqtyq ólshemi úshin kóp jaǵdaıda jaryqtyń taralý jyldamdyǵy birlik retinde alynady. Jaryq sekýndyna 300 000 km jyldamdyqpen taralady. Ol jerge aıdan 1, 3 sekýndta, Kúnnen 8 mınýttan sál astam ýaqytta jetedi. Bizge eń jaqyn juldyzǵa deıingi aralyqty jaryq 4 jylda júrip ótedi. Ol da eshteńe emes. Álem keńistigimen salystyrǵanda qas qaǵymdaı derlik. Quramyna Kún júıesi kiretin Álemniń shaǵyn ǵana bóligi Galaktıkanyń bir shetinen ekinshi shetine jaryq 100 myń jylda áreń jetedi. Al alystaǵy galaktıkalar bizden birneshe mıllıard jaryq jylyndaı qashyqtyqta turady.