Yrymdar men tyıym sózderdi umytpaıyq
Ańdatpa
Jumystyń taqyryby: «Yrymdar men tyıym sózderdi umytpaıyq».
Zertteý maqsaty:
1. Adam balasyna ádepsizdiktiń zıandylyǵyn túsindire otyryp, anyqtama berý.
2. Jaǵymsyz qasıetterden boıyn aýlaq ustaýǵa, qısyq joldyń shyrmaýyna túspeýge úıretý, adamgershiliktiń jolyn kórsetý.
Zertteý áreketiniń kezeńderi:
1. Teorıalyq materıaldar jınaqtaý, oqyp - tanysý.
2. Beınesýretter jasaý.
Zertteý jańalyǵy:
Yrymdar men tyıym sózderdiń maǵynasyn zertteý jańalyǵy.
Jumys nátıjesi:
1. «Yrymdar men tyıym sózderge» baılanysty jaryq kórgen materıaldardy bir júıege keltirip, toptastyryp nasıhattaý.
2. Qazaq halqynyń tálim - tárbıesinde yrymdar men tyıym sózderdi saqtaı otyryp urpaqtan - urpaqqa jalǵasa beretindigine kóz jetkizý.
Nátıjeniń is - tájirıbede qoldaný aıasy:
Berilgen derekterdi paıdalana otyryp oqýshylardyń tanymdyq oı - órisin damytý maqsatynda mektepke deıingi oryndarda, synyp saǵattarynda, ádebıettik oqý páninde aqparat retinde qoldanýǵa bolady.
İ. Kirispe
Yrym men tyıym sózder bir - birimen sabaqtas, ózektes bolady. Halyq uǵymyndaǵy yrym urpaqqa ónegesi, shapaǵaty tıetin, izgi qasıetter juǵysty bolsa eken dep qoldanylatyn ǵuryptyń túri. Ol negizinde jaqsy nıet pen kóńilge medeý, tilekke súıenish tabý úshin qoldanylady. Kıeli, qasıetti erekshe bir rýhtan sol arqyly medet tileıdi. Al keı áreketterden jamandyq shaqyrady dep yrymdap, tyıym salady. Osy jerden biz osy eki uǵymnyń ózara baılanysty qanattas júretinin ańǵaramyz. Osy aıtqanymyz senimdi bolýy úshin myna mysaldarǵa nazar aýdaryńyz: búıirińdi taıanba; úıge, aýylǵa qaraı júgirme; tańdaıyńdy qaqpa; tizeńdi qushaqtama. Osy sózderden jamandyq shaqyrady dep yrymdap, tyıym salǵan.
1. Yrymdar men tyıym sózder.
Ata salt - dástúrimiz, rýhanı baılyq, ádepti bolyp ósýge, yrym dep izettilikke tárbıeleý halyq qazynalarynyń biri. Ár aıtylǵan yrym men tyıym sózderdiń astarynda mán jatady. Úlkenderden estip júrgen osy ósıetti sózderdi estip ósken ár qazaq balasy ádepti, ınabatty bolyp keledi. Yrymdar men tyıym sózder balalardyń boıynda kezdesip qalatyn unamsyz qylyqtardy der kezinde túzetip otyrýǵa, odan arylýǵa, durys jolǵa túsýine kómektesedi.
1921 jyly dúnıege kelgen úlken ájemnen estip júrgen ósıetti sóz yrymdardy jınaqtap, qulaǵyma quıyp, boıyma sińire ósip kelemin.
Táýelsiz elimizdiń irgesi qalanyp nyǵaıýy jolynda eńbek etken qarapaıym jandardyń biri meniń úlken ájem Biltaı Sharmaǵanbetova.
Qysqasha ómirbaıanynan: Uly Otan soǵysy jyldarynda Kúzembaev atyndaǵy, onan keıin Kırov atyndaǵy ujymsharlarda, bul sharýashylyq irilenip, S. Seıfýllın atyndaǵy sovhoz bolyp qurylǵan jyldarda da mal sharýashylyǵynda jemisti eńbek etken, saýynshy bolǵan, Stahanovshy atanyp, qurmetke bólendi. Jemisti eńbeginiń arqasynda halyq senimine ıe bolyp 1946 jyly halyq depýtattary Qaraǵandy oblystyq Sovetine depýtat bolyp saılandy. Ol senimge laıyq eńbek etip, eńbek ozattarynyń qatarynan kórindi. Mine osyndaı úlken ájemdi maqtanyshpen jaza otyryp, óziniń aýzynan estip júrgen yrym, tyıym sózderdi jınaqtadym.
Yrym, tyıym sózderdiń máni:
- Nandy bir qolmen úzip jeýge, nan úzindisin aıaqpen taptaýǵa bolmaıdy.
Nan qurannanda qasıetti: quranǵa shyǵyp nandy alýǵa bolady, biraq nanǵa shyǵyp qurandy alýǵa bolmaıdy.
- Nandy shashýǵa, jerge tastaýǵa, basýǵa, rásýa etýge bolmaıdy. Nan – dám basy, onsyz ómir joq. Sondyqtanda dastarqanǵa aldymen nan qoıylady.
- Tańerteń nan aýyz tımeı úıden shyǵýǵa bolmaıdy. «Asyǵyspyn, nan aýyz tıeıin», «Eń qurysa, nan aýyz tı»,- degen sózder beker aıtylmaǵan.
- Nandy tóńkerip qoıýǵa bolmaıdy. Nan – qasıetti dám. Onymen oınaýǵa bolmaıdy. Nandy bir qolmen syndyrýǵa bolmaıdy. Kemtar adam ǵana nandy bir qolmen syndyrady - dep otyratyn ájem. Jas kezinen urpaǵyn «tek» dep ósirgen halqymyz teris qylyq minezge de tyıym salǵan. Bul balalyq shaqtan bastap, otbasy bolǵansha saqtalǵan ereje tárizdi. «Olaı jasama, bulaı jasama, jaman sóz aıtpa, durys emes» sózderdiń jaýabyn «jaman bolady» degenmen aıaqtalyp otyrǵan.
Olar:
- Kisige qarap beı - bereket kúlýge bolmaıdy. Júıke aýrýyna shaldyqqan adam ǵana beı - bereket kúle beredi.
- Adamǵa qarap kerilmeıdi, ádepsizdik bolyp sanalady.
- Jatqan kisiniń ústinen attamaıdy.
- Kemtar adamǵa kúlýge bolmaıdy. Kemtar adamǵa kúlseń, óz basyńa keledi.
- Eki ezýdi kerýge bolmaıdy, sebebi bul ádepsizdik bolyp sanalady.
- Kún batar aldynda uıyqtaýǵa bolmaıdy. Batar kúnmen jarysyp uıyqtaǵan jaman yrymǵa sanalady.
Jumystyń taqyryby: «Yrymdar men tyıym sózderdi umytpaıyq».
Zertteý maqsaty:
1. Adam balasyna ádepsizdiktiń zıandylyǵyn túsindire otyryp, anyqtama berý.
2. Jaǵymsyz qasıetterden boıyn aýlaq ustaýǵa, qısyq joldyń shyrmaýyna túspeýge úıretý, adamgershiliktiń jolyn kórsetý.
Zertteý áreketiniń kezeńderi:
1. Teorıalyq materıaldar jınaqtaý, oqyp - tanysý.
2. Beınesýretter jasaý.
Zertteý jańalyǵy:
Yrymdar men tyıym sózderdiń maǵynasyn zertteý jańalyǵy.
Jumys nátıjesi:
1. «Yrymdar men tyıym sózderge» baılanysty jaryq kórgen materıaldardy bir júıege keltirip, toptastyryp nasıhattaý.
2. Qazaq halqynyń tálim - tárbıesinde yrymdar men tyıym sózderdi saqtaı otyryp urpaqtan - urpaqqa jalǵasa beretindigine kóz jetkizý.
Nátıjeniń is - tájirıbede qoldaný aıasy:
Berilgen derekterdi paıdalana otyryp oqýshylardyń tanymdyq oı - órisin damytý maqsatynda mektepke deıingi oryndarda, synyp saǵattarynda, ádebıettik oqý páninde aqparat retinde qoldanýǵa bolady.
İ. Kirispe
Yrym men tyıym sózder bir - birimen sabaqtas, ózektes bolady. Halyq uǵymyndaǵy yrym urpaqqa ónegesi, shapaǵaty tıetin, izgi qasıetter juǵysty bolsa eken dep qoldanylatyn ǵuryptyń túri. Ol negizinde jaqsy nıet pen kóńilge medeý, tilekke súıenish tabý úshin qoldanylady. Kıeli, qasıetti erekshe bir rýhtan sol arqyly medet tileıdi. Al keı áreketterden jamandyq shaqyrady dep yrymdap, tyıym salady. Osy jerden biz osy eki uǵymnyń ózara baılanysty qanattas júretinin ańǵaramyz. Osy aıtqanymyz senimdi bolýy úshin myna mysaldarǵa nazar aýdaryńyz: búıirińdi taıanba; úıge, aýylǵa qaraı júgirme; tańdaıyńdy qaqpa; tizeńdi qushaqtama. Osy sózderden jamandyq shaqyrady dep yrymdap, tyıym salǵan.
1. Yrymdar men tyıym sózder.
Ata salt - dástúrimiz, rýhanı baılyq, ádepti bolyp ósýge, yrym dep izettilikke tárbıeleý halyq qazynalarynyń biri. Ár aıtylǵan yrym men tyıym sózderdiń astarynda mán jatady. Úlkenderden estip júrgen osy ósıetti sózderdi estip ósken ár qazaq balasy ádepti, ınabatty bolyp keledi. Yrymdar men tyıym sózder balalardyń boıynda kezdesip qalatyn unamsyz qylyqtardy der kezinde túzetip otyrýǵa, odan arylýǵa, durys jolǵa túsýine kómektesedi.
1921 jyly dúnıege kelgen úlken ájemnen estip júrgen ósıetti sóz yrymdardy jınaqtap, qulaǵyma quıyp, boıyma sińire ósip kelemin.
Táýelsiz elimizdiń irgesi qalanyp nyǵaıýy jolynda eńbek etken qarapaıym jandardyń biri meniń úlken ájem Biltaı Sharmaǵanbetova.
Qysqasha ómirbaıanynan: Uly Otan soǵysy jyldarynda Kúzembaev atyndaǵy, onan keıin Kırov atyndaǵy ujymsharlarda, bul sharýashylyq irilenip, S. Seıfýllın atyndaǵy sovhoz bolyp qurylǵan jyldarda da mal sharýashylyǵynda jemisti eńbek etken, saýynshy bolǵan, Stahanovshy atanyp, qurmetke bólendi. Jemisti eńbeginiń arqasynda halyq senimine ıe bolyp 1946 jyly halyq depýtattary Qaraǵandy oblystyq Sovetine depýtat bolyp saılandy. Ol senimge laıyq eńbek etip, eńbek ozattarynyń qatarynan kórindi. Mine osyndaı úlken ájemdi maqtanyshpen jaza otyryp, óziniń aýzynan estip júrgen yrym, tyıym sózderdi jınaqtadym.
Yrym, tyıym sózderdiń máni:
- Nandy bir qolmen úzip jeýge, nan úzindisin aıaqpen taptaýǵa bolmaıdy.
Nan qurannanda qasıetti: quranǵa shyǵyp nandy alýǵa bolady, biraq nanǵa shyǵyp qurandy alýǵa bolmaıdy.
- Nandy shashýǵa, jerge tastaýǵa, basýǵa, rásýa etýge bolmaıdy. Nan – dám basy, onsyz ómir joq. Sondyqtanda dastarqanǵa aldymen nan qoıylady.
- Tańerteń nan aýyz tımeı úıden shyǵýǵa bolmaıdy. «Asyǵyspyn, nan aýyz tıeıin», «Eń qurysa, nan aýyz tı»,- degen sózder beker aıtylmaǵan.
- Nandy tóńkerip qoıýǵa bolmaıdy. Nan – qasıetti dám. Onymen oınaýǵa bolmaıdy. Nandy bir qolmen syndyrýǵa bolmaıdy. Kemtar adam ǵana nandy bir qolmen syndyrady - dep otyratyn ájem. Jas kezinen urpaǵyn «tek» dep ósirgen halqymyz teris qylyq minezge de tyıym salǵan. Bul balalyq shaqtan bastap, otbasy bolǵansha saqtalǵan ereje tárizdi. «Olaı jasama, bulaı jasama, jaman sóz aıtpa, durys emes» sózderdiń jaýabyn «jaman bolady» degenmen aıaqtalyp otyrǵan.
Olar:
- Kisige qarap beı - bereket kúlýge bolmaıdy. Júıke aýrýyna shaldyqqan adam ǵana beı - bereket kúle beredi.
- Adamǵa qarap kerilmeıdi, ádepsizdik bolyp sanalady.
- Jatqan kisiniń ústinen attamaıdy.
- Kemtar adamǵa kúlýge bolmaıdy. Kemtar adamǵa kúlseń, óz basyńa keledi.
- Eki ezýdi kerýge bolmaıdy, sebebi bul ádepsizdik bolyp sanalady.
- Kún batar aldynda uıyqtaýǵa bolmaıdy. Batar kúnmen jarysyp uıyqtaǵan jaman yrymǵa sanalady.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Topatamadaǵy sabaqtar tizimi:1. Úshburyshtyń aýdany2. Qysqasha kóbeıtý formýlalary3. Ondyq bólshekterdi qosý jáne azaıtý4. Rasıonal bólshekterdi qysqartý5. Jazyqtyqtaǵy tik buryshty koordınatalar júıesi...
