InfoHub Logo

Taqyryby: Jambyl - aıtysker aqyn
Jambyldyń alǵashqy aqyndyq ortasy bir ǵana Súıinbaı bolyp qoımaǵan. Ol jas kezinen - aq Alataý, Qarataý atyrabyndaǵy kóptegen aqyndarmen kezdesken, olarmen tuzdas - dámdes bolǵan.
İle boıyndaǵy topardan shyqqan Qýandyq aqyn (1831 - 1919) Jambyldan bir músheldeı úlken eken. Ekeýi talaı kezdesip, biriniń óleńin biri aıtyp, ázil - qaljyńdasyp júrse kerek. Sol Qýandyq qasqaraý aqyny Sarbaspen (Tileýli Maıkótuly) kezek - kezek aıtysyp, birin - biri jeńise almaı júredi.
Bir jıynda Qýandyq gýbernator, bolystardy: «Túıedegi narymsyń, mańdaıdaǵy barymsyń, arystanym, arlanym, jylqydaǵy tarlanym», - dep, maqtaı jóneledi. Sol toıda otyrǵan Sarbas aqyn shydaı almastan oǵan bylaı dep kıligipti:
- Aý, Qýandyq, Qýandyq, bolystar men oıazdy «Túıedegi narym» dep, murnyn tesip ústine júk artqaly júrsiń - aý, «Arystanym» dep olardy soǵyp almaqsyń - aý, «tarlanym» dep, minip alaıyn dep júrsiń - aý...
- Oıaz, ofıserler qasyndaǵy tilmashtan:
- Bul eki aqyn ne dep jatyr? – degende, tilmash: «anaý aqyn bylaı dedi, mynaý aqyn solaı dedi» dep túsindiredi. Oıaz, bek, tóreler Qýandyqty sabap, úıden qýyp shyǵypty da, Sarbastyń arqasynan qaǵyp «jaraısyń» depti. Jambyl osy eki aqynnyń álgi aıtysyn qyzyqtap, ony sońǵy kezge deıin aıtyp júrgen.
Jambyl men Toqtaǵul
Qyrǵyz eliniń aqyn, jyrshy, manasshylarymen talaı kezdesip, suqbattasyp júrgen Jambyl ómiriniń sońǵy kúnderine deıin Muratálimen dos bolǵan. Osy eki ónerpazdyń dostyǵy jóninde qyrǵyz zertteýshisi B. Alagúshevtiń kitapshasynda Murtaáliniń Ystyqkól jaǵasynda Jambylmen talaı kezdesip, kúı shertisip, jyr aıtysqany jazylypty. Sonda Muratáli «... qazaqtyń ataqty aqyny Jambylmen dos bolǵan. Odan qazaq eliniń talaı óleńderi men kúılerin úırenip eki shekti dombyrany sheber sherte bilgen. Bir týǵan qazaq aýyldaryna dosy Jambylmen birge baryp qyrǵyzdyń kúılerin shertip bergen. Qazaq eliniń ádet - ǵuryp, saltymen tanysqan, eliniń tilin úırenip óleńderin, kúılerin dombyrada sandýǵashsha saıratqan». Bir bul emes, Jambyl erterekte Tynybekten «Manasty» tyńdaǵan. Ásirese qyrǵyz halqynyń uly aqyny Toqtaǵulmen syrlas, muńdas bolyp ótken. Keńes tusynda Toǵolaq, Qalyq, Álimqul, Ospanqul sıaqty yrshy, qobyzshylarmen jıi kezdesken.
Qyrǵyz SSR ǵylym akademıasynyń qoljazbalar qoryndaǵy saqtalǵan materıaldarda Toqtauldyń 1910 jyly Sibir tutqynynan qashyp shyǵyp, qazaq eline qalaı jetkenin, Jetisýda Jambyl aýylyna kelip, onymen tanysyp, aılap birge júrgeni jazylǵan.
Biz bilmeıdi ekenbiz, Toqtaǵul Sibir túrmesinen qashyp, ormandy aralap júre beripti. Sóıtip, qazaq jeriniń shetine iligipti. Aýyl aralap, óleń aıtypty, jarasy jazylyp, esin jınapty. Semeıdi jaǵalap, Aıagóz asyp, Jetisýǵa jetipti. Qarakestekte Jambylmen kezdesipti. Jákeń jaryqtyq Toqtaǵuldyń taý sýyndaı tasqyndap, tógilgen jyryna, baı, manaptarǵa betiń bar, júziń bar demeı batyl aıtqan sózine tánti bolyp, ony ózi ertip júripti. Qastek, Qaskeleń, Maıtóbe, sýyqtóbeni aralatypty. Ekeýi Qulansazdaǵy toıda bolypty. Sodan Qordaı asypty. Kebekpaı, Noǵaıbaı aýyldaryn án men jyrǵa bólepti. Beregirekte Jákeńniń qasynda kóbirek júrdik qoı. Sonda Jákeń ásirese Muratáli men Toqtaǵuldy aýzynan tastamaıtyn. Qyrǵyz dostaryna Toqtaǵuldyń jyrlaryn aıtqyzyp, Muratáliniń kúılerin shertkizetin. Jazdyń tamyljyp turǵan bir kúninde Ystyqkól jaǵasyndaǵy bir qyrǵyzdyń úıinde aıaldap otyrǵanymyzda ol Toqtaǵul týraly biraz áńgime aıtyp edi. Sondaǵy Jákeńniń:
- Aıdaýdy kórgen Toqtaǵul,
Baılaýdy kórgen Toqtaǵul,
Zyndandy kórgen Toqtaǵul,
Muń, zardy kórgen Toqtaǵul,
Qol - aıaǵy kisenmen
Qınaýdy kórgen Toqtaǵul,
Qaıda eken sol Toqtaǵul? – degen terme sózi áli esimde...