Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 1 kún buryn)
Jambyl Jabaev - júz jasaǵan báıterek
Bilimdilik maqsaty:Oqýshylardyń ótken sabaqtarda júz jasaǵan jyr alyby Jambyl Jabaevtyń ómiri men shyǵarmashylyǵynan alǵan málimetteri boıynsha bilimi men daǵdylaryn tekserý. Óleńderdi mánerlep aıtqyza otyryp, olardyń durys sóıleı bilý daǵdylaryn qalyptastyrý. Jambyl Jabaev shyǵarmashylyǵynyń qazaq ádebıetindegi alatyn orny men mańyzyn túsindirý.
Damytýshylyq maqsaty:Óleńderdi mánerlep aıtqyza otyryp, olardyń til mádenıetin, sóz baılyǵyn, sózdik qoryn, shyǵarmashylyq qabiletterin damytý, este saqtaý qabiletin damytý.
Tárbıelik maqsaty:Oqýshylarǵa J. Jabaevtyń óleńderiniń mazmunyn, taqyryby men negizgi oıyn meńgerte otyryp, olardyń boıynda qazaq halqyna, qazaq tiline degen súıispenshilik sezimin qalyptastyrý, olarǵa estetıkalyq, patrıottyq tárbıe berý.

Sabaqta qoldanylatyn kórnekilikter:
a) Jambyl Jabaevtyń portreti
á) Jambyl Jabaevtyń ómiri men shyǵarmashylyǵyna
baılanysty kezeńderge arnalǵan kórkem sýretter
b) « Jambyl» tirek - syzbasy
Sabaqtyń ádis - tásili: suraq - jaýap túsindirý
Venn dıagramsy, INSERT ádisi, syn turǵysynan oılaý strategıasy

Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
İİ. Úı jumysyn tekserý kezeńi: Úıge berilgen tapsyrma:
J. Aımaýytovtyń « Ánshi áńgimesi.»
1. Áńgime ne sebepti « Ánshi» dep atalǵan?
2. Áńgimeniń negizgi keıipkeri kim?
3. Ámirqan qandaı adam?( oqýshylardyń úıden daıyndaǵan Ámirhan dıalogy)
4. Áńgimede Ámirqannan basqa taǵy da qandaı ánshi, sal - seriler, týraly aıtylǵan?
5. Shyǵarma aıaqtalmaı qalǵan sıaqty. Ózderiń qalaı aıaqtadyńdar?
6. Úı tapsyrmasyn muǵalim ózi «Kóńil tolqyny» kúı áýenine salyp Ámirqan týraly qorytyndy sózdi ózi aıtady.
7. Fransıa sahnasyna baryp eń alǵash án shyrqaǵan qaı ánshi?
8. Ámirqannyń ómirdegi prototıpi kim dep oılaısyńdar?

İİİ. Jańa sabaq:
Muǵalimniń kirispe sózi: Jaraısyńdar, mine bizderdiń osyndaı báıterterimiz bolǵan eken. Jańa sabaqty bastamas buryn áýeli osy «báıterek» sóziniń anyqtamasyna toqtalyp keteıik. Qazaqta « Báıterek» ataýyna ıe bolǵan tamyryn tereńge jibergen, kóp jyl jasaǵan, ystyqtaǵanǵa saıa bolatyn sharshaǵanǵa demeý bolatyn, júrginshige toqtaý bolatyn úlken saıaly, qasıetti aǵash bar. Astanamyzdyń qaq tórinde oryn teýip, bar adamzatty óziniń kórkimen baýraıtyn, Qazaqstannyń sımvolyna aınalǵan «Báıteregimiz» de osy qasıetti aǵashtyń úlgisimen salynǵan. Osyndaı qasıetti «júz jasaǵan báıterek» atty ataýǵa ıe bolǵan qazaqtyń jalǵyz ǵana
Jambyl Jabaevy eken.
Mine, osy úsh báıterekti salystyryp, bir - birine teńeýimiz de bekerden-beker emes. İzdiń búgingi sabaǵymyz « Júz jasaǵan báıterek» dep atalýy da sondyqtan. (taqtaǵa báıterektiń sýreti, Astanadaǵy «Báıterek» monýmenti, Jambyl Jabaevtyń sýretteri ilinedi).

Jambyl Jabaev (1846 - 1945)
Bizdiń búgingi sabaǵymyzdyń epıgrafy:

Jambyl dúnıege eki ret keldi:
toǵyz aı, toǵyz kúnde ana qursaǵynan, toqsan jasqa kelgende zaman qursaǵynan týyldy.
Ǵ. Músirepov.


Jambyl...... Tústiktegi Jambyl taýynyń bókterinde, borandy aqpan aıynda osydan bir jarym ǵasyr buryn dúnıege aqyn kelip, keıin álgi taýdy da, búkil qazaq halqyn da jalpaq jahan, aıdaı álemge jarıa etti.

Qaqaǵan qara aralas soǵyp boran,
El úreı - kók naızaly jaý toryǵan.
Baıǵara, Jambyl, Handa men týyppyn
Jambyl dep qoıylypty atym sodan.

13 jasynan bastap Jambyl alǵashqy óleńderiniń shyǵaryp, óz ákesiniń kelisiminsiz ataqty Súıinbaı aqynnan bata alǵan.
Súıinbaı aqynnyń batasy.
Sonymen qatar Jambyl atamyz ár túrli janrda óleńder shyǵarǵan.
Sonyń biri - Aıtys ( Aıtys degenimiz ne?)
Jambyl shyǵarmashylyǵynda aıtys qomaqty oryn alǵan. Jambyl aıtysta da, jyraýlyq ónerde de bıik dárejege kóteriledi. Aqynnyń onnan astam aıtystary saqtalǵan. Ásirese onyń Qulmanbetpen Dosmaǵambetpen, Shashýbaımen aıtysy jaqsy málim. Jambyl aıtys aqyny Shójemen dıdarlasady. Jambyl – aıtystyń asqan sheberi. Ol óz kezeniniń kóptegen ataqty aqyndarmen aıtysyp, eshkimnen jeńilmegen. Jambyl men Qulmanbet aıtysy – kúrdeli, mazmuny keń aıtys, Aıtysta Jambyl jeńedi. Jambyldyń artyqshylyǵy Qulmanbetke: baılyǵyńmen maqtanba, erlikti aıt, tatýlyqty aıt, birlikti aıt,- degen sózderinen kórinedi. Jambyl Qulmanbet sıaqty bir jaqty emes, oılaýy keń jan - jaqty.

Jambyl batyrlyq, erlik, adamgershilik sıaqty búkil halyqtyq qundylyqtarǵa tolyq senedi deı kele satıralyq óleńderi: «Kádirbaıdyń tóbeti» degen óleńi de bar. («Kádirbaıdyń tóbeti» óleńniń oqý.) Sonymen qatar, patshaǵa qarsy ul - azattyq qozǵalysy kezinde Jambyl eldi azattyq kúreske shaqyrǵan: «Patsha ámiri toryldy», «Zildi buıryq» degen óleńderi bar. « Suranshy batyr», « Ótegen batyr» atty jyr - dastandary bar.

Sonymen qatar Jambyl Vernyı qalasynda ótken Jetisý aqyndarynyń tuńǵysh sletine qatysady, Máskeý qalasynda ótken qazaq ádebıeti men kórkemóneriniń onkúndigine qatysady.
Jambyl ómiriniń ekinshi kezeńi aýyr qaıǵyda bolady. 1941 - 1945 jyldar aralyǵyn bizdiń Otanymyz úshin eń aýyr jyldar boldy. Gıtler bastaǵan nemis basqynshylary soǵys jarıalamaı jerimizge endi. Sol kezde bizdiń atalarymyz el aqsaqaldarynan bata alyp, maıdanǵa attanady. Al balalar, endi artqa sheginis jasap, halyq poezıasynyń bir túri: turmys salt jyrlaryndaǵy «bata», «jubatý», «qoshtasý» túrlerine toqtalaıyq.
Qane, kim qandaı bata biledi?
Mine osyndaı batamen Jambyldyń jalǵyz uly Alǵadaı maıdanǵa attanady. Sonda Jambyldyń balasyna bergen batasyn: « Attandyrý» óleńine kórýge bolady. (kitaptan « Attandyrý» óleńniń oqý»)
Soǵysta júrip Alǵadaı erlikpen qaza tabady. Jambyl bul qazany aýyr qabyldap, kópke deıin ońala almaıdy. Sol ýaqytta Jambylǵa halyq aqyndary, qazaq jazýshylary. óner adamdary, óziniń shákirti Kenen Ázirbaev kelip jubatady. Sondaǵy Jambyldyń óleńi: « Alǵadaı týraly árbir oı» (oqýshylar kitaptan taýyp « Alǵadaı týraly oı» atty óleńniń oqıdy)

Alǵadaı maıdanǵa attanǵannan keıin 7 kúnnen soń, Jambyldyń urpaǵyn jalǵastyrar ómirge ul bala keledi. Nemereli bolyp, atyn yrymdap Qýanysh qoıady. Jambyl osy nemeresine aldanyp, ózin jubatyp « Atanyń áldıi» atty óleńniń shyǵarady. ( kitaptan « Atanyń áldıi» atty óleńniń oqý) Nemis - fashıs basqynshylary Neva ózeniniń jaǵasyndaǵy Lenıngrad qalasy 900 kún qamaýda qalady. Halyq úshin zulmat kúnder boldy. Osy qaıǵyly jaǵdaıǵa baılanysty Jambyl óziniń « Lenıngradtyq órenim» atty óleńniń arnaıdy. Jambyldyń bul óleńi Lenıngrad qalasynyń bar jerinde ilinip, Lenıngradtyqtarǵa kúsh - jiger berdi, qýattandyrdy.(oqýshylar Jambyldyń «Lenıngradtyq órenim» oryssha - qazaqsha nusqalaryn oqıdy).

Jambyl aýyr qaıǵydan keıin basyn kóterip, óz joldastarynyń qataryna qosylǵanmen de ońala almaıdy. Óner adamdarymen de kezdesedi. Óz dombyrasyn Nurǵısa Tilendıevke bere turyp: « Myna, qasıetti qara dombyranyń kıesi sende bolsyn. Osyny kózińniń qarashyǵyndaı saqtap, qazaqtyń qara dombyrasyn bar álemge asqaqtata pash et» dep, batasyn beredi.

Nurǵısa Tilendıev Jambyl amanatyn urpaqtar sabaqtastyǵy retinde qazaqtyń qara dombyrasyn aıdaı álemge pash etip, Jambyl atamyz sıaqty artyna óshpes mol mura qaldyryp ketti.
Jeńis jyryn estip, aýyr qaıǵydan keıin Jambyl atamyz 1945 jyly 22 maýsymda 7 saǵat 55 mınýtta dúnıeden ótti. Jambyl atamyz ólse de, aty ólgen joq, haty ólgen joq. Jambyl óleńderi, jyrlary árqaısymyzdyń júregimizde soǵyp tur.
- Nege, ne sebepti bizder Jambyl atamyz ólgen joq deımiz?
- Óıtkeni, onyń atynda oblys bar, Jambyl atynda. Jambyl atynda óner ordasy - teatr bar.

Bekitý kezeńi:
Jambyl atamyzdyń « Alǵadaı týraly árbir oı» atty óleńin óleń qurylysyna taldaıyq: II shýmaq (óleń uıqasyna, shýmaǵyna, býnaǵyna, tarmaǵyna taldaý. Óleń yrǵaǵyna taldaý) «Alǵadaı týraly oı», «Attandyrý», «Atanyń áldıi» osy óleńderiniń negizgi túıini kim bolyp tur? (Alǵadaı) sózdikpen jumys. Syn turǵysynan oılaý strategıasy boıynsha Jambyl óleńderine toqtalaıyq:
«Suranshy batyr»,
«Ótegen batyr»
«Alǵadaı týraly árbir oı»,
«Attandyrý»
«Lenıngradtyq órenim»
«Janys aqynǵa»,
«Atanyń áldıi»

Sergitý kezeńi: áýen tyńdaı otyryp, jattyǵýlar jasaý.
Qorytý kezeńi:
Jambyl – ómirimen de, shyǵarmashylyǵymen de eki ǵasyrdy molynan tutastyryp jatqan uly jyraý. 13 - 14 jasynan bastap sóziniń kóbin óleńmen aıtqan aqynnyń XIX ǵasyr sheginde shyǵarǵan óleń - jyrlary men aıtystary da óte mol bolǵan. Olardan dáýir shyndyǵy, Jambyldyń aqyndyq muraty men zor talanty aıqyn tanylady. Erlikti, eldikti dáriptegen, halyqtyń joǵyn joqtap, álsizderdi kúshtilerdiń zorlyǵynan arashalaǵan, ádildikti, bostandyqty jyr etken kórkem de qýatty poezıasymen Jambyl syndy tulǵalarymyz óz ǵasyrynda qazaq ádebıetinde kórnekti oryn alady. Elbasymyz N. Á. Nazarbaev Jambyl babamyzdyń týyp - ósken jeri Uzynaǵashta ótkizilgen 150 jyldyq mereıtoıyna arnaıy qatysyp, jambyl rýhyna bas ıdi.

Venn dıagramsy arqyly sabaqty qorytý
- Sonymen, bizder búgingi sabaqta ne bildik?
- Ne bilgimiz keledi? (ınsert ádisi arqyly sabaqty qorytý)
Úıge tapsyrma: «Attandyrý», «Alǵadaı týraly árbir oı», «Atanyń áldıi», óleńderine ortaq keıipker – Alǵadaı beınesin qurastyrý, jazý. «Attandyrý» óleńin jattaý, «Atanyń áldıi», «Alǵadaı týraly árbir oı» óleńderin mánerlep oqý.

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama