InfoHub Logo

Jańa jyl – álemdegi eń kóne meıram. Ejelgi mysyrlyq pıramıdalarda júrgizilgen qazba jumystarynda bizdiń zamanymyzdan III myń jyl buryn jasalǵan ydys tabylǵan. Onda «Jańa jyldyń basy» degen jazý bar. Alaıda Mesopotamıa halqy Jańa jyldy mysyrlyqtardan buryn merekeleı bastaǵan eken.

Ǵalymdardyń pikirinshe, bul dástúr bizdiń zamanymyzdan burynǵy IV myńynshy jyldyń sońynda órkenıet paıda bolǵan Mesopotamıa jerinen bastaý alady. Ejelgi halyqtar Jańa jyldy naýryz aıynda merekelegen. Dál osy naýryz aıynda alqaptaǵy jumystar bastalady. Sondyqtan ejelgi rımdikter naýryzdy jyldyń alǵashqy aıy dep sanapty. Tek bizdiń zamanymyzǵa deıingi 46-jylda Rım ımperatory Iýlıı Sezar jyldyń basy sanalatyn kúndi 1 qańtarǵa aýystyrǵan. Onyń atymen atalǵan Iýlıandyq kúntizbe búkil Eýropaǵa taraldy.

Keńes Odaǵynda 1927-1936 jyldary jańa jyldy toılap, shyrsha tigýge tyıym salynǵan bolatyn. Tek 1937 jyly ǵana Stalınniń buıryǵymen 1 qańtarda shyrsha tigilip, jańa jyldy toılaýǵa ruqsat berildi. 1937 jylǵa deıingi shyrshalardyń basynda 8 buryshty juldyz bolǵan, tek 1937 jyly Keńes Odaǵynyń úkimi boıynsha 8 juldyzdyń ornyna 5 juldyz qoldanylatyn boldy.

Jańa jyl men Rojdestvo ekeýi eki bólek. Rojdestvo – hrıstıandardyń dinı meıramy.

Fransıada 755 jylǵa deıin jyl basy – 25 jeltoqsan sanalǵan eken. 1564 jyldan bastap İH Karl patshasynyń buıryǵymen jyl basy 1 qańtar dep belgilendi.

Anglıada jańa jyl 25 naýryz toılandy, tek 1752 jyly ǵana 1 qantarǵa aýysty.

Evreılerdiń Jańa jyl - Rosh Hoshan qazan, qarasha aılarynda toılanady. Bul kúni adamdar alma men nanǵa bal jaǵyp jeıdi. Jańa jyl tańy dindarlardyń qoıdyń múıizinen jasalǵan trýba arqyly adamdardy sınagogqa qudaıdyń aldynda ótken jylda jasaǵan kemshilikteri, kúnálary bolsa keshirim suraýǵa shaqyrýdan bastalady. Osydan keıin Jańa jyldy kúnádan tazaryp, jańadan bastaýǵa múmkindik týady.

Qytaıda Jańa jyl merekesi kóshede barabandar, temir tárelkeler soǵylyp, feıerverkter atylyp, jańa jyl saltanatyn bılegen aıdaharlar sherýi bastaıdy eken. Dastarqanǵa týralǵan narsıs gúlin qoıý dástúrge aınalǵan. Jańa jyl merekesi on bes kúnge sozylady. Bul qańtardyń aıaǵy men aqpan aıynyń basyna keledi.

Hıjrı jańa jyl

Hıjrı qamarı kúntizbe Muhammed paıǵambardyń Mekkeden Mádınaǵa kóshken jylynan bastalady. Mýharram aıynyń birinshi kúni bolǵan alǵashqy qamarı jylbasy, grıgorıan kúntizbesi boıynsha mıladı 622 jyldyń tamyz aıynyń 16 juldyzyna saı keletin juma kúni bolatyn. Qamarı kúntizbede bir jylda 354,367 kún bar. Bul kezeń aıdyń jerdi 12 ret aınalǵan kezeńi. Kún jylynan 10,875 kún qysqa. Sol sebepten 32,5 jylda bir jyl artyq bolady.